Thi ca, K?ch ngh? và s? Chuy?n hóa B?n thân

(Nh�n ??c V?a T? c?a Nguy?n H?u H?ng Minh)

�C� nh?ng cu?c C�ch m?ng ch? c?n c� m?t ng??i! ?� l� cu?c C�ch m?ng B?n th�n.� (Nguy?n H?u H?ng Minh)

Nguy?n H?u Li�m

S�i G�n, th�ng Ba, 2018. T�i g?p l?i Nguy?n H?u H?ng Minh trong l?n ra m?t s�ch ? Th?o ?i?n. Ch�ng thi s? l�ng t? n�y, t? ngo?i h�nh ??n phong c�ch, l�c m� c?ng g�y nhi?u ?n t??ng cho ng??i l�u ng�y m?i g?p. Sau khi xong vi?c ra m?t s�ch, ch�ng t�i k�o ??n m?t qu�n nh?u b�n kia ???ng n?m s�t ngay Xa l?. V?a u?ng bia, nh?m th?t b� n??ng, t�i l?ng nghe ch�ng Thi s? n�i chuy?n � trong ti?ng ?n �o xe c? v� h�ng tr?m th? �m thanh ?i?c tai kh�c. �i th�i! D�n Vi?t ta h�nh nh? c� m?t th�i nghi?n ng?p � nghi?n ti?ng ?n. ?i ?�u c?ng �m thanh inh ?i, ch�i tai. ?ang n�i chuy?n v?i ng??i ??i di?n nh?ng v?n kh�ng nghe ai n�i chi c?. T? ?�m c??i, qu�n nh?u, ??n ch�nh ?i?n ch�a, ??n khu x�m ch?t h?p, h�nh nh? d�n ta kh�ng th? s?ng thi?u �m thanh ? m?c ?? ?i?c tai, d?n d?p. Ch�ng ta kh�ng th? ch?u ??ng ???c s? im l?ng.

Trong c?n s�ng �m thanh ng?p tr�n ?y, H?ng Minh trao t?ng t�i t?p th? m?i c?a anh. V?a T?. T�i ?em v? nh� ?? ?�. ?i v�, ?i ra th? ph�ng, b�a cu?n th? m�u ?? ch�i nh? th�ch th?c, m?i g?i t�i m? ra ??c n�. H?n m?t n?m sau th� t�i m?i m? ra ??c � m?t m?ch, t? ??u ??n cu?i, kh�ng ngh?.

T? nh?ng b�i th? ??u, ng�n ng? thi ca V?a T? c?a H?ng Minh r?t l? l�ng. �Th? l� thu?c ??c c?a qu?� anh vi?t. T�i ngh? ?�y l� ch? vi?t c?a k? say, ??y ?n d?, ??y khai ph�, ??y th? nghi?m � c�u n�y m�u thu?n c�u kia, � n�y ch?m � kh�c, ngh?ch ng?u v� ngh?ch ng?m lan tr�n. T�i c? b�nh t�m l?ng ??c ?? nghe ng�n t? ??i tho?i v� ??c tho?i ??y thi ca c?a t�c gi?, v� c� c?m t??ng nh? r?ng m�nh ?ang ???c m?i ?n m?t m�m c? ??y s? ki?n nh�n gian r?t b�nh nh?t ???c b�y bi?n l?i, d�n d?ng trong m?t khung c?nh kh�c, m?t gi�n ng�n t?, m?t cung c�ch bi?u ??t l? l�ng. N� gi?ng nh? m?t ho?t c?nh t? di?n, t? khai qu?t chi?u s�u c?a thi ca v� ng�n ng? ph�t ?i t? m?t n?i ?au l�m ng??i � nh? th? n�o ?� � ?ang ???c chuy?n h�a b?ng � ch� ngh? thu?t.

T�i t? h?i, c� ph?i ngh? thu?t, trong ?� c� thi ca, l� m?t n?ng � v??t tho�t cu?c ??i b?ng c�ch d?ng l?i th? gian qua c?m nh?n c?a thi s?? V?y nh?ng t?i sao ch�ng ta l?i mu?n ch?ng ki?n v� ti�u th? l?i nh?ng n?i ?au t? cu?c s?ng m� ch�nh ta mu?n tho�t ly?

Ngh? thu?t thi ca � tr�n b�nh di?n bi?n ch?ng � l� m?t � ch� ti�u h�a nh?ng s? th? cu?c ??i. ??ng th?i n� c?ng l� m?t ??c mu?n ph? ??nh nh?ng sai l?m c?a con ng??i nh?m t�m ??n m?t kh? th? gi?i tho�t cho t�m th?c � m� trong ?�, thi s? l� m?t c? n?ng ti�u th? v� chuy?n h�a c?m th?c. M?i b�i th? l� m?t s? c? ph�t ??ng b?i gu?ng m�y thao di?n v?n ch??ng nh?m ??a t�m h?n ??c gi? t? th�n x�c v� � th?c l�n c�i tinh th?n. V� v?y, b�i th? n�o v?n ch? s? d?ng t�nh c?m bi th??ng ai o�n l�m ??ng c? th??ng ngo?n duy nh?t th� ngh? thu?t thi ca ?� b? nh?n ch�m ? m?c ?? th? x�c v� x�c c?m t?m th??ng v� gi?i h?n. ? ?�, c?m x�c thi ca ch? c�n thu?n l� g�nh n?ng nh?c th�n.

Vai tr� thi s? l� c?a bi?u ??t ng�n t? � v� n?i dung thi ca l� ti?ng chu�ng t?nh th?c v? c�i ??p trong nh?ng gian lao ? b?n th�n v� s? ??i. Qua � ch� ngh? thu?t, con ng??i c� kh? n?ng v??t qua kh?i nh?ng h? lu? ti�u c?c trong t�nh c?m b�nh th??ng. V� th?, m?i b�i th? hay v? k?ch l� m?t th?c ?n ???c n?u n??ng t? g?o rau th?t c� cu?c ??i b?ng ng?n l?a th?m m?. S? th? kh? ?au v� nh?y nh?a n?i tr?n gian � hay ch�nh b?n th�n � ph?i ???c chuy?n h�a v� n�ng cao l�n t?m m?c tinh th?n. V� th?, th? � hay ngh? thu?t v� v?n ch??ng n�i chung � kh�ng th? d?ng ? ch? kh?i ??ng t�nh c?m � m� l� m?t ho?t c?nh tinh th?n trong � ch� mu?n chuy?n h�a th? gian th�nh m?t ??i th? cho c?m x�c ???c th?ng h�a. T? ?�, hy v?ng r?ng, ng??i ??c th?, nghe nh?c, ??c v?n, hay xem k?ch, s? c� c? h?i nh�n l?i ch�nh m�nh b?ng s? thanh l?c s? ki?n v� c?m th?c qua �m ?i?u, c?u tr�c v� ng? v?n.

Khi th??ng th?c thi ca, c?m th? ph?i ???c ??ng ngang h�ng v?i tr�nh ?? tri th?c. Ch? khi ?y th� gi� tr? ngh? thu?t m?i ???c ti?p nh?n ?�ng c�ch. Th? v� k?ch ngh? c?ng nh? l� bi?n lu?n (rhetoric) m� Aristotle � trong cu?n Rhetorica (Tu T?) � c� b�n ??n: T?t c? ??u nh?m ??n ch? ?�ch kh?i ??ng t�nh � b?i ng�n t? v� ph??ng th?c chuy?n ??t. N�i theo Arthur Danto trong cu?n The Transformation of the Common Place (S? chuy?n h�a c?a ch?n b�nh th??ng) th�, m?t thi s?, c?ng nh? l� m?t bi?n lu?n gia, c? hai ??u l� nh?ng k? c� kh? n?ng “mua ???c ?�ng t?m m?c m?t n?i dung c?m th?c tr�n c? s? kh�i ni?m” v? s? th? sinh h?u. N?u b�i th? ch? c� kh?i ??ng t�nh c?m bi ?�t, t?i th�n, m?a mai ti�u c?c, tuy?t v?ng th� n� l� m?t s? sai l?m, m?t th?t b?i. Thi ca ph?i l�m cho k? th??ng ngo?n nh�n l?i c?m th?c c?a m�nh ?? m� th?ng hoa n� t? c?m nh?n th?m m? trong s? th�ng hi?u b?ng tri ki?n.

Qua thi ca l� ch?c n?ng gi�o h�a c?m th?c. V� con ng??i Vi?t Nam c?n ph?i ???c gi�o h�a v? c?m x�c.

��n �ng Vi?t Nam c?n ph?i th?ng h�a l�n kh?i b?n ch?t th� l?, ti ti?n, n�ng n?y, b?o t�m. Ph? n? Vi?t c?n ph?i ???c th?ng h�a nh?ng c?m x�c ??y bi ai, t?i ph?n, than th�n, ti�u c?c, bi lu?. C�i kh�n ngoan c?a nam gi?i Vi?t kh�ng c?n ??n c�i d? d?n nh? l?a r?m ch? ???c vay m??n l�m nhi?t l??ng cho ng� m?n v� anh h�ng. V� c�i ??p v� th�ng minh c?a ph? n? Vi?t kh�ng c?n ???c chuy�n ch? v� vay mu?n t? nh?ng t�m ch?t y?u ?u?i v?i qu� nhi?u bi ai.

Ng�y nay, thi ca, k?ch ngh? c?ng nh? l� v?n ch??ng, �m nh?c c?a ng??i Vi?t, b?t c? ? ?�u, v?n c�n m�i c? vinh quang t�nh ch?t th� l?, tr? con, m? h?, b?t l?c v� y?u ?u?i n?i con ng??i Vi?t Nam. M?t lu?ng v?n h�a � k? c? th? v?n � ch? c� � mu?n v� kh? n?ng ch�u kh�ch b?ng s? vay m??n t�m ch?t u? m?, m?a mai, v� bi ?�t c?a ??c gi? th� ch? l� m?t lu?ng v?n h�a vong th�n. N� kh�ng ?i ??n ?�u c? � ngo�i vi?c ??a t?t c? v�o c�nh c?a ??a ng?c do ch�nh m�nh d?ng n�n.

N?u ch�ng ta quan s�t k? ??n tinh th?n v?n h�a Vi?t Nam b�y gi? ? trong v� ngo�i n??c th� nh�n ?�u c?ng ch? th?y v� nghe nh?ng g� bi ?�t, v� v?. Khi v?n th? Vi?t Nam mu?n ra kh?i bi ?�t th� v??ng v�o nh?ng k? x?o nh?t nh?o. S? d� d?m l�m duy�n c?a c�c thi s? tr? b�y gi? ?� qu� nhi?u l�c bi?n th? c?a h? th�nh nh?ng m?u chuy?n ng�y ng�. C�i ?�ng n?c c??i t? cu?c s?ng, khi qua thi ca, ?� tr? n�n nh?ng n?i bu?n c??i. T�nh ch?t bi k?ch t? cu?c s?ng ch? ?i theo ??c l? v�o v?ng l?y bi h�i � m� tinh th?n c?m nh?n c?a thi s? kh�ng ??a ch�ng l�n t?m bi tr�ng. Th? d?ng v?n h�a ng�n t? v� bi?u ??t nh? th? ?� v� ?ang n?n nh�n h�a qu?n ch�ng th??ng ngo?n v� lu�n c? ch�nh gi?i v?n ngh? s?. T?t c? ?ang b? kh� c?n v� ?i v�o b? t?c. C�i vung n�o ?ang �p ch?t t?t c? ch�ng ta?

C� l? r?ng ch�ng ta kh�ng th? ph? nh?n hay b? qu�n c�i s? th? kh�ch quan ??y kh? ?au v� bi ?�t c?a con ng??i Vi?t Nam � nh?t l� trong b?i c?nh l?ch s? c? tr?m n?m qua. Nh?ng kh? ?au n�o? H?ng Minh c� c�u tr? l?i trong th? c?a anh: ?� ch�nh l� n?i kh? ?au t? trong ch�nh B?n th�n. �Nhi?u k? qu�n m�nh c� m?t B?n th�n! H�y l?ng nghe Th�n th? v� ??u t? cho n�! Cu?c c�ch m?ng t? ??y!� C�ng ??c s�u V?a T?, t�i th?y thi ca c?a H?ng Minh nh? t?ng ly r??u ??ng v� m?nh. N� to�t l�n m?t c�i g� ?� ??n gi?n v� kh�c � ??y cu?ng n? v� l? ?�ng, hoang mang � m� t�i kh�ng suy ngh? ra.

Nh?ng t? c�c d�ng th? nh? l� c�c m�n ho?t c?nh ??c tho?i c?a H?ng Minh, t�i c?m nh?n ???c m?t n?i c� ??n m�n m?i v? c? s? l�m ng??i Vi?t Nam trong su?t th? k? qua: d� c� bao nhi�u bi?n ??ng, bao nhi�u tang th??ng, bao nhi�u thay ??i, r?t cu?c, kh�ng c� g� m?i hay l? g� ?? ???c ngh? thu?t thi ca Vi?t chuy?n ??t c?. C�i “kh�c” c?a s? ki?n l�m ng??i Vi?t kh�ng ?em ???c c�i g� “m?i” cho � th?c. V� gi?i ?�n �ng, ph? n? Vi?t trong s? th? l�m ng??i Vi?t Nam ? kh?p n?i � v?i t?t c? nh?ng ?n �o r?ng tu?ch � t?u trung v?n ch? l� m?t chu?i nh�m ch�n v� v?.

Nh? l?i, b?a ?�, khi ?� u?ng ng� ng� say v?i ch�ng Thi s? trong �m thanh cu?ng b?o n?i x? nhi?t ??i ??y c�m d? v� � nhi?m n�y, t�i m? h? v? l? ra r?ng: D�n t?c Vi?t Nam, nh�n t? m?t g�c ?? bi?u t??ng tinh th?n, v?n ?ang c�n b? r?i l?c v�o trong m?t �ng th? bi h�i k?ch. ? n?i thi�n tr??ng thi b?t t?n trong s? t�nh ?�, k? di?n, ng??i xem, k? l�m th? c?ng nh? ng??i ??c, t?t c? ??u c�n ?ang v?t v� trong m?t c?n say v� th?c v?i cu?c ??i.

V� ?� c� l? l� c�i hay s�u s?c m� t�i c?m nh?n ???c t? c�c trang th? c?a Nguy?n H?u H?ng Minh. T�i mong ch�ng thi s? l�ng t? ??y kh�c m?c n�y, c?ng nh? ch�nh b?n th�n t�i, v� gi?i v?n ch??ng thi ph� Vi?t, s? ti?n h�nh ???c m?t cu?c C�ch m?ng B?n th�n � nh? t�c ph?m V?a T? mu?n nh?c nh? � ?? ch�ng ta c�ng nhau th?c gi?c b??c ra kh?i c?n say l�m ng??i Vi?t Nam � v?n ?� k�o d�i qu� l�u.

NHL