T? Do & Ð?o Lý: Hegel, Marx, Tr?n Ð?c Th?o và L?ch s? Vi?t Nam

Nguy?n H?u Li�m

I. T? Hegel

L?ch s? th? gi?i b?t ??u v?i m?t ch? ?�ch t?ng qu�t: hi?n th?c h�a n?i dung �?o L� � v?n ch? ti?m ?n trong Tr?i �?t, m?t s? ti?m ?n bao la trong b?n n?ng v� minh m� to�n th? ti?n tr�nh l?ch s? l� nh?m ??n s? gi�c ng? c?a b?n n?ng v� minh n�y.(1)

�� l� m?t c�ch ??c Hegel. Tri?t h?c Hegel l� m?t bi?n th? c?a th?n lu?n h?c (theodicy), m?t h? th?ng bi?n ch?ng trong l� t�nh logic m� tinh th?n l?ch s? l� n?ng l?c t? � th?c ???c ch�n th?c h�a v�o trong th? gi?i. Qua qu� tr�nh n�y, n?i dung c?a l?ch s?, �?o L�, mu?n th? hi?n ch�nh m�nh v� t�m l?i ch�nh m�nh trong kh�ch th? t�nh.

C? n?ng c?a l?ch s? l� s? dung h�a gi?a hai ph?m tr� thi�n nhi�n v?t th? v� tinh th?n �?o L� trong m?i c� nh�n. T? ?�, con ng??i l� t? ?i?m v� l� m?t th?i qu�n ??ng quy, a converging moment, gi?a kh? th? v� th?c th? l?ch s?. V� tinh th?n l?ch s? l� n?ng th?c v� ti?n tr�nh chuy?n ??ng c?a � ch� T? Do qua kh? th? t? � th?c � Gi�c Ng?. T?t c? l� m?t quy tr�nh v�ng tr�n chuy?n ho� t? Ch�n th?c tuy?t ??i ??n � th?c kh�ch quan ?? v? l?i nguy�n thu? b?ng kh? th? t? � th?c. B?i th?, l?ch s? thi�n nhi�n v� l?ch s? nh�n lo?i l� ti?n tr�nh v?t l?n gi?a kh? th? t�nh v� th?c th? t�nh nh?m khai gi?i � th?c tha h�a v� kh�ch quan v? v?i �?o L�. N�i c�ch kh�c, l?ch s? l� chi?u d�i th?i gian m� n?ng th?c T? Do mu?n v??n ra kh?i s? r�ng bu?c c?a th?i t?i v� sinh h?u th??ng nghi?m tr�n c? s? thi�n nhi�n v� v?t ch?t ?? t�m ra ???c ch�nh m�nh.

T? Do, v� v?y, kh�ng ph?i l� m?t th? tr?ng thu?n t?i th? m� ? ?� m?i c� nh�n l� m?t th�nh t? t? h?u (self-sufficient). L?ch s? s? kh�ng ch�n ch�n con ng??i v�o trong m?t th? gi?i thu?n nghi?m th?c. L?ch s? mang logic v� c?u c�nh n?i t?i trong s? m?nh hi?n th?c h�a T? Do trong Ch�n Th?c tuy?t ??i v??t qua kh?i c? b?n c� nh�n. Tr�n n?n t?ng c?u c�nh huy?n nhi?m ?�, s? t�nh lu?n (historicism) kh?i sinh. Trong bi?n ch?ng v� c?u c�nh c?a s? t�nh lu?n, m?i c� th? sinh hi?n, v?i b?i c?nh x� h?i v� nh�n gian li�n ??i, ch? l� m?t ch?ng ???ng trung gi?i (mediative stages) thi?t y?u cho n?ng l?c t? � th?c. T�m l?i, l?ch s? l� kh�ch th? t�nh c?a � th?c v� kh�t v?ng T? Do.

Thi s? Walt Whitman (1819-1892), sau khi ??c Hegel, ?� vi?t l�n:

Trong m?c ?�ch c?a T?o H�a v� c�ng tr�nh s�ng t?o th? gi?i v� v? tr? n�y, t? c?n b�o cu?ng n? c?a th?i ti?t, nh?ng b?n ch?t kh�c bi?t c?a qu?ng m?, n?ng ??ng v??n l�n c?a th?c v?t, b?n n?ng sinh t?n c?a ??ng v?t, kh�t v?ng v� ?au kh? c?a con ng??i, c?a chi?n tranh, c?a ch�nh tr?, c?a t�n gi�o, ngh? thu?t, khoa h?c… T?t c? ph?i c� m?t m?c ?�ch cao c? nh? l� m?t c?u c�nh t?i h?u � m?t ?n � n?m trong t?t c? hi?n t??ng xao ??ng b?t th??ng v� ??y th?m h?a tang th??ng. C�i g� ?� ph?i bao g?m t?t c?, ch? ??ng t?t c?, ?? ch? h??ng v? M?t � m� ??nh h??ng n�y ch�nh l� kh�t v?ng m� say trong m?i h?i th?, m?i b??c ch�n ?i c?a ch�ng ta, ? ?�y, gi? ph�t n�y, m�i m�i, t? th? h? n�y sang th? h? kh�c…(2)

"C�i g� ?�" m� Whitman n�i ??n ch�nh l� kh�t v?ng T? Do m� tinh th?n T?o H�a mu?n v??n t?i ?? hi?n th?c h�a Ch�n Th?c c?a m�nh qua th? gian v� thi�n nhi�n. �� l� b??c ?i c?a tinh th?n �?o L� trong h�nh tr�nh gian nan v� ??y lao kh? qua kinh nghi?m th�n x�c v� � th?c c?a con ng??i. Qua s? t�nh lu?n, m?i ch�ng ta ?ang mang m?t g�nh n?ng T? Do, m?t tr�ch nhi?m T? Do. M?i ch�ng ta l� m?t th?c th? c� T? Do. V� do ?�, ch�ng ta ph?i hi?n th?c h�a kh? th? T? Do c?a ch�nh m�nh. Nh?ng t?i sao tinh th?n �?o L� hi?n th?c h�a T? Do qua l?ch s? con ng??i? T?i sao �?o L� kh�ng khai m? � th?c v? ch�nh m�nh qua th?n linh si�u h�nh hay qua thi�n nhi�n v� t�nh?

B?i v� qua n?ng l?c � th?c, con ng??i l� c? n?ng chuy?n h�a gi?a v?t th? v� tinh th?n � m� sinh h?u qua chi?u d�i l?ch s? l� ?i?u ki?n cho �?o L� trong m?i c� th? ???c ch�n th?c h�a. Kh? n?ng cao nh?t v� c?n thi?t nh?t c?a � th?c l� t?-�-th?c � khi m� tri ki?n v� kinh nghi?m v? hi?n h?u qua cu?c ??i tr? n�n y?u t? chuy?n h�a cho n?ng th?c tinh th?n. Khi n?ng th?c c� nh�n v??n ra b�n ngo�i ?? t�m bi?t ??n th? gi?i kh�ch quan l� ??ng l�c kh? n?ng t? � th?c c?ng ???c n�ng cao trong ch�n tr?i tri ki?n m?i. V� th?, khoa h?c th?c nghi?m l� m?t trong nh?ng y?u t? c?n thi?t ?? con ng??i bi?t ??n ch�nh m�nh nhi?u h?n. Khi th�ng hi?u ???c quy lu?t v? tr? v� thi�n nhi�n, con ng??i bi?t ??n t�nh t??ng ??ng v� dung h?p gi?a ch? quan v� kh�ch quan, nh?n ra ???c quy lu?t h?p l� c?a thi�n nhi�n v� l?ch s?, ?? ?i?u h??ng t�m th?c sinh h?u v? ?�ng v?i c?u c�nh c?a s? m?ng v� c?u c�nh l�m ng??i: T? Do.

�?i s?ng con ng??i l� m?t n? l?c kh�ng ng?ng ngh? ?? hi?n th?c h�a �?o L� trong n?ng l?c � ch� sinh hi?n v� tri ki?n th�ng hi?u c?a tr� n?ng. Ch? c� t? con ng??i th� l� t�nh tr? n�n linh thi�ng � c�i linh ???c khai s�ng v� c� c? s? t? c�i minh. Qua con ng??i th� th?n linh ???c th�ng hi?u ?? r?i ???c t�n th?. Qua con ng??i th� c�i th?c ch�nh l� c�i h?p l�; v� c�i g� h?p l� m?i l� c�i c� th?c. L?ch s? l� ti?n tr�nh chuy?n h�a c?a �?o L� qua th?i gian; thi�n nhi�n l� th? tr?ng kh�ch th? h�a c?a �?o L� qua kh�ng gian. T?t c? ??u v� l� t??ng T? Do, d� con ng??i c� bi?t hay mu?n ?i?u ?� hay l� kh�ng.

L?ch s? v� th? kh�ng ph?i l� m?t c?n nh� ngh?, d?ng ch�n, m� tr�i l?i, l� m?t h�nh tr�nh gian nan, hi?m ngh�o, nhi?u th? th�ch, qua bi?n, qua n�i, xuy�n r?ng c?a s? th? sinh h?u. Ch�ng ta ??ng c� ng?c nhi�n v� than tr�ch hay l� th?t v?ng khi nh�n v�o l?ch s? ?? ch? t�m th?y qu� nhi?u tang th??ng, ?au kh?. Nh?ng ?�y ch�nh l� ??ng c? c?a l?ch s? khi m� con ng??i v?n ch?a c� kh? n?ng t? � th?c. T?t c? b? gu?ng m�y l?ch s? � Hegel g?i l� "s? gi?o ho?t c?a tr� n?ng T?o H�a," (the cunning of reason) � l�i cu?n v� ??a ??y m?i c� nh�n theo ?u?i m?c ?�ch cho m�nh � nh?ng t?t c? ??u c�ng chung v? m?t m?i: c?u c�nh T? Do qua l?ch s?. M?i ch�ng ta sinh ra, l?n l�n, th�m kh�t sinh hi?n, vun ??p b?n ng�, cho c�i Ta l� nh?t trong d?c v?ng, t�nh c?m ri�ng t?. Nh?ng ch�ng ta ch? l� nh?ng con th� v� t�nh trong c�i d? �n l?n lao c?a T?o H�a ?ang ?i t�m l?i ch�nh m�nh qua con ng??i v� l?ch s?. L?ch s? l� m?t bi h�i k?ch, m?t xa l? bi v?ng, the hiway of despair, m� m?i ch�ng ta ??u ?ang ph?i kinh qua.

H�y nh�n v�o tr?n gian trong l?ch s?: c�i v� l�, c�i ?i�n lo?n, c�i ngh?ch ??o l� tr�n ??y. Ch�n l� th? hi?n "nh? l� m?t ti?c r??u say m�m m� ch? c� ma n�o t?nh th?c" (Truth is thus the Bacchanalian revel where not a member is sober).(3) Ch�ng ta th?y con ng??i ngu d?t, v?ng ??ng, b?o h�nh, si m�, v� minh nh? nh?ng c�nh m�t thi�u th�n lao v�o ng?n l?a c?a �nh ?�n d?u leo l?t trong ?�m t?i m?t m�ng kh�ng soi r� h??ng ?i. Ch�ng ta th?y c? ch? ch�nh tr?, gi�o d?c, lu?t ph�p nh? l� nh?ng tr� ch?i, nh?ng m? ?� m?ng manh kh�ng ng?n n?i s�ng l? cu?ng n? c?a bi?n kh?i khao kh�t v� d?c v?ng c?a con ng??i. Tr?i qua m?t cu?c b? d�u. Nh?ng ?i?u tr�ng th?y m� ?au ??n l�ng (Nguy?n Du). Ch�ng ta th?y kinh ?� d?ng l�n ?? r?i b? s?p ??. V?n minh v??t th?ng ?? r?i ?i v�o phai m? v� qu�n l�ng. Bi?t bao d�n t?c ?� b? di?t vong. Bi?t bao nhi�u c? ??, tham v?ng ki?n t?o nay ?� kh�ng c�n ngay c? v?t t�ch. Tr�i tim ch�ng ta n?ng ch?u v?i v?n n?n �?o L� ??y bi th?m c?a con ng??i ?ang c? g?ng v?y v�ng trong v� v?ng v?i ch�nh m�nh v� ngo?i c?nh.

II. T?i Marx

Si�u h�nh h?c Hegel l� ??nh cao c?a tri?t h?c t? bi?n/suy l� (speculative philosophy) T�y ph??ng. N� gi?i c?u s? kh?ng ho?ng tri?t h?c ph�n t�ch c?a Kant b?ng c�ch sung th?c m?t n?i dung b?n th? lu?n v� khai m? m?t ??nh h??ng c?u c�nh � ??ng l�c c�ng nh?n th?c t? bi th??ng c?a l?ch s? v� ?i?u ki?n � th?c ?u tr? c?a nh�n lo?i. Sau Hegel, tri?t h?c T�y ph??ng chia th�nh hai v?: ho?c l� ti?p n?i hay l� ch?ng l?i Hegel. Marx l� tr??ng h?p th? hai ?�.

Marxism l� m?t th?i qu�n � th?c m?i trong ti?n tr�nh bi?n ch?ng Hegel m� m?i g�c ?? c?a b�ng t?i c?n ph?i ???c ph?i b�y. V?i duy v?t bi?n ch?ng, thay v� Marx l?t ng??c duy t�m lu?n c?a Hegel, nh? ch�ng ta v?n th??ng nghe ??n, trong th?c ch?t, tri?t h?c Marx ch? l� m?t s? n?i ti?p tr�n c? s? logic m� tri?t h?c tr� n?ng c?a Hegel ?� v?ch ra. M?i th?i qu�n c?a tr� n?ng l� m?t hi?n t??ng c?a �?o L�, ?ang c? g?ng v�ng v?y minh x�c ch�nh m�nh v�o kh�ch th? t�nh b?ng c�ch n�ng cao c??ng ?? � th?c ch? quan b?i � ch� t?-ng�. Khi giai c?p v� s?n b?t ??u c� � th?c v? ??i th? t�nh, n?ng l?c �?o L� c?a h? v??n l�n b?ng kh�t v?ng ??u tranh cho quy?n l?i v� gi� tr? c?a m�nh b?ng m?t b�nh di?n gi� tr? mang t�nh ch?t ??o ng??c t?t c? nh?ng gi� tr? v?n kh�ng ??i di?n cho ng??i c�ng kh? v� b? �p b?c. Marxism nh�n danh ch�n l� cho m?t t?ng l?p nh�n lo?i b? b? qu�n tr�n ti?n tr�nh l?ch s?. V� ch�n l� n�y ph?i ???c hi?n th?c h�a v�o l?ch s? kh�ch quan. Th? k? 20 l� m?t th?i qu�n l?ch s? cho � th?c duy v?t, trong ?� c� Marx.

Duy v?t bi?n ch?ng minh x�c tri?t h?c tr� n?ng c?a Hegel b?ng c�ch ph? ??nh n�. Tr�n ph??ng di?n si�u h�nh h?c, Marx ?� kh�ng c?ng hi?n g� m?i hay kh�c bi?t ??i v?i Hegel. T? ?�, t? b?n s?c, Marxism ch? l� m?t s? �p d?ng c?a bi?n ch?ng Hegel v�o l?ch s? th?c nghi?m. Khi ??n h?i m� n?ng l?c ch? quan c?a Marxism ?� ?i h?t c�i khao kh�t n?i t?i c?a n� � b?i kinh nghi?m l?ch s? ?� kh�ng ho�n t?t v� ??t ??n c�i � Ni?m l� t??ng m� Marx ?� ngh? ??n � th� Marxism m?t ?i gi� tr? ch�nh ngh?a ??i v?i ??i th? t�nh khi � th?c con ng??i ?� tr?i qua ???c th?i qu�n duy v?t bi?n ch?ng. T?c l� s? th�nh c�ng v� s? t�n l?i c?a Marxism l� m?t th?i qu�n trong bi?n ch?ng �?o L� b?i � th?c m� l?ch s? th? gi?i ph?i kinh qua.

Marxism v� hi?n t??ng ch? ngh?a C?ng S?n li�n h? trong su?t th? k? v?a qua l� nh?ng bi?n th? t? trong c�ng m?t giai th?i thi?u ni�n trong n?ng l?c t? � th?c c?a nh�n lo?i v? v?i �?o L�. Khi � th?c con ng??i ?�nh m?t ch�nh m�nh v�o trong l� thuy?t v� hi?n t??ng kh�ch th? ?? t�m l?i ch�nh m�nh t? trong kinh nghi?m t?ng tr?i th� ch�nh �?o L� ?� ???c nh?n th?c v� khai s�ng t? trong � ch� T? Do c?a n?ng ??ng s? t�nh. �?a con khi l?n l�n s?p b??c v�o tu?i tr??ng th�nh ph?i c� � ch� n?i lo?n, ph? ??nh gi� tr? truy?n th?ng, b? nh� ra ?i v�o th? gian, ?? r?i h?n c?ng s? tr??ng th�nh ?? t�m v? l?i c?n nh� c? v?i m?t � th?c tr�n ??y v� t?ng tr?i h?n. Gia ?�nh nh? ?� m� ???c ph�t huy v� c?p nh?t h�a. Gi� tr? c? truy?n ???c th? th�ch v� th?ng hoa. C�i m?i s? bao g?m c? c�i sai l?n c�i ?�ng khi n?c thang m?i c?a � th?c ?� ???c b??c l�n cao. Trong ho�n c?nh ?�, m?i c� nh�n l� m?t ??a con c?a tinh th?n th?i ??i, v� m?i b??c ch�n c?a h?n, ho?c ?i xa, hay tr? v?, ho?c ph? ??nh hay x�c ??nh, ??u mang gi� tr? �?o L� tr�n t?ng th?i qu�n kinh qua. Th?c t? s? ki?n (historical facts) ch�nh l� th?i t?i t�nh c?a � th?c (the temporal necessity of consciousness) ???c kh�ch th? h�a.

Tri?t h?c Marx l� m?t � ch� ph? ??nh c?u tr�c x� h?i v� gi� tr? truy?n th?ng tr�n c? s? b?n th? lu?n c?a � th?c. Marx t? c�o si�u h�nh h?c Hegel l� m?t huy?n b� lu?n (mysticism) � m?t th? lo?i th?n h?c nh�n danh logic c?a tr� n?ng. Ch�ng ta ph?i hi?u l� Marx ??ng t? g�c ?? n�o khi t? ch?i Hegel. Marx ph? ??nh "huy?n b� lu?n" c?a Hegel v� Marx mu?n r?ng tri?t h?c ph?i t�c ??ng thay ??i l?ch s?. Kh�ng ?�u n�i r� h?n v? tinh th?n v� ch? ?�ch tri?t h?c c?a Marx h?n l� khi Marx ph� b�nh cu?n "Tri?t h?c v? ph�p quy?n" c?a Hegel. Marx d?a tr�n s? t�nh lu?n c?a Hegel ?? vi?t,

C�i ch? ?? ch�nh tr? l?i th?i (ancient regime) ?� tr?i qua m?t l?ch s? ??y th?m tr?ng b?i v� c? ch? quy?n l?c c?a n� ?� bi?n ??c v?ng t? do th�nh ?o v?ng. S? d? ch? ?? n�y mang b?n ch?t bi th?m l� v� n� t? bu?c cho m�nh m?t n?i dung h�nh ti?n v� v?ng. H? c�i ch? ?? n�y v?n ngoan c? ch?ng l?i nguy�n t?c v� l� l? m?i c?a th?i ??i th� t? b?n ch?t c?a ch�nh n� l� m?t l?i l?m c?a l?ch s?. Ch? ?? n�y l� v? bi h�i k?ch to l?n c?a th? gi?i m� t?t c? nh?ng anh h�ng c?a n� ??u ?� b? khai t?. L?ch s? ti?n b??c v� s? kh�ng b? s�t m?t ai. N� s? ?i qua nh?ng s�n kh?u m� chung cu?c s? v?t b? nh?ng ch? ?? l?c h?u v�o ngh?a trang. S�n kh?u cu?i c�ng m� l?ch s? v?a m?i b??c qua l� m?t v? bi h�i k?ch kh?ng khi?p. C�i h�nh th�i cu?i c�ng c?a l?ch s? th? gi?i ch�nh l� b?n ch?t tr� h? c?a n�.(4)

�� l� ??ng c? tri?t h?c c?a Marx: ph� b? xi?ng x�ch c?a n� l? trong th?c t?i kh�ch quan b?ng � ch� khai gi?i b?n ch?t n?ng ??ng c?a � th?c T? Do. Marx c?ng nh? Hegel ??u c? g?ng khai m? v� th�ng gi?i c�i g�nh n?ng � th?c v? Ta. C�i kh�c bi?t l� v?y. ? Hegel, c�i Ta t? � th?c t?-ng� n�y l� m?t hi?n t??ng vong th�n (alienation) t? m?t t?ng th? � th?c tuy?t ??i, Ch�n Th?c, d? ph�ng trong n?ng ??ng n?i t?i, m� v� v� minh, nay ?� th�nh m?t s? th? kh�ch quan. Tri?t h?c, t? ?�, mang ch?c n?ng c?u c�nh lu?n, l� ph?i c?u v?t v� ph?c h?i l?i c�i Ch�n th?c tuy?t ??i n�y b?ng n? l?c t? gi�c ng? qua sinh nghi?m trung gi?i (mediative lived experience) v?i cu?c ??i. Marx chia s? c�i di?n ?�n c?u c�nh lu?n n�y, tuy nhi�n, tr�n c? s? bi?n ch?ng duy v?t th?c nghi?m sau khi c?t b? c�i n?i dung huy?n nhi?m c?a Hegel. C�i � th?c v? Ta ch? l� m?t h? qu? c?a c�i Ta ?ang b? r�ng bu?c b?i th?c t? l?ch s?. V� g�nh n?ng � th?c t?-ng� ch? c� th? ???c gi?i h�a b?ng � ch� gi?i ph�ng th?c t? ch�nh tr? kh�ch quan. Marx tin r?ng con ng??i c� th? "r�t ng?n c?n chuy?n b?ng ??y kh? ?au" c?a nh�n lo?i tr�n c? s? s? ??nh lu?n c?a Hegel tr? ?i c�i "duy t�m huy?n ho?c." Marx mu?n ??p ph� t?t c?, d?p tan nh?ng th? l?c "ph?n ??ng" ?? r?i, "ch�nh ta s? gi?m l�n ??ng g?ch v?n nh? l� m?t Th??ng �? m?i."(5)

III. �?n Tr?n �?c Th?o

Khi tham d? v�o tri?t h?c c?a Marx, v?i m?t n?ng l?c ph? ??nh cu?ng nhi?t nh? th? l�m c? b?n cho tri?t h?c v� ch�nh tr?, kh�ng ng?c nhi�n khi nh?ng con ng??i thu?c nh?ng kh?i l?ch s? m?i th?i ?� ?� b? cu?n tr�i v�o tr?n cu?ng phong t? t??ng n�y. Trong ?� c� nh?ng con ng??i l?ch s? Vi?t Nam. V� tr�n b�nh di?n tri?t h?c, Tr?n �?c Th?o l� m?t tri?t gia x?ng ?�ng ?? ti?p nh?n Marxism nh? l� m?t ch? thuy?t h�nh ??ng, praxis, cho v?n n?n l?ch s? d�n t?c.

Kh?i ?i t? Hegel v� Husserl, Th?o (xin ph�p ???c g?i t�n) cho r?ng ch? c� Marxism l� c� kh? n?ng gi?i quy?t nh?ng v?n ?? m� hi?n t??ng lu?n Husserl n�u l�n. "Ch�n l� ph?i ???c minh ??nh trong ti?n tr�nh tr? n�n, v?n kh�ng ph?i l� s? chuy?n ??ng c?a � ni?m, m� l� c?a m?t th?i t?i t�nh sinh th?c (actually lived temporarity)."(6) ��y l� ?i?m m� Hegel c?ng ?� nh?n m?nh trong su?t c�c c�ng tr�nh tri?t h?c ch�nh tr?. Nh?ng Th?o, theo ch�n Marx, chuy?n h??ng � th?c sinh nghi?m, kh�ng cho c?u c�nh c?a � th?c, m� l� cho m?t gi?i ph�p ??i v?i th?c tr?ng x� h?i v?n l� nguy�n nh�n c?a t?t c? kh? ?au. Th?o n�i r� r?ng nh?ng con ng??i l?ch s? ph?i nh?n ra r?ng, "C�i th? th?c �p ch? ch�nh l� chi?c ch�a kh�a cho t�nh huy?n b� c?a ti�n nghi?m."(7) N?m r� ???c h�nh trang t? t??ng c?a Hegel qua c? s? bi?n ch?ng duy v?t c?a Marx v� ph??ng ph�p lu?n c?a Husserl, Th?o tin t??ng l� m�nh ?� t�m ra ???c con l? t? t??ng v� h�nh ??ng cho nh?ng con ng??i l?ch s? m?i c?a Vi?t Nam.

Tr? v? H� N?i v?i sinh kh� c�ch m?ng v� s?n ?ang l�n c?a d�n t?c, Th?o b?t ??u thuy?t gi?ng v? l?ch s? tri?t h?c T�y ph??ng v�o ??u n?m 1955 b?ng m?t ti?n ?? ch? ngh?a ch?c n?ch:

Theo ch? ngh?a duy v?t bi?n ch?ng v� duy v?t l?ch s?, t? t??ng l� ph�t xu?t t? ??i s?ng x� h?i trong ?� c?n b?n l� quan h? s?n xu?t – v� s?c s?n xu?t c?a x� h?i. � th?c l� thu?c th??ng t?ng ki?n tr�c x�y d?ng tr�n c? s? l� ch? ?? kinh t? c?a x� h?i. … Ch�ng ta nghi�n c?u l?ch s? t? t??ng l� ?? c? th? h�a v� ch?ng minh m?t c�ch c� h? th?ng m?nh ?? c?n b?n c?a ch? ngh?a duy v?t bi?n ch?ng v� duy v?t l?ch s? tr�n ?�y, t?c l� ch?ng minh r?ng t? t??ng c?a con ng??i xu?t ph�t t? th?c t? v� n� c� m?t vai tr� thi?t th?c trong ??i s?ng th?c t?. Ch�ng ta kh�ng ch?ng minh m?nh ?? ?� m?t c�ch ho�n to�n kh�ch quan m� s? ch?ng minh trong ph?m vi l?ch s? c?a ch? ngh?a duy v?t.(8)

T? Marx, Th?o x�c ??nh m?t l?p tr??ng tri?t h?c r� r�ng, kh�ng nghi ng?, r?ng duy v?t bi?n ch?ng l� m?t ch? ngh?a, m?t "bi?u hi?n l?p tr??ng v� s?n c�ch m?ng xu?t hi?n trong qu� tr�nh ??u tranh giai c?p l?ch s?," v� n� l� "m?t c�ng c? tinh th?n, ?? ch�ng ta n?m v?ng n?i dung giai c?p v� x� h?i c?a n�." Tri?t h?c kh�ng ph?i "v� �c t� m�" cho ki?n th?c, m� ng??c l?i, nh?m ?? ch?ng minh m?t ti?n ?? tri?t h?c nay ?� tr? th�nh m?t m?nh ?? l?ch s? v?n ph�t xu?t t? m?t ch?n l?a ch?c m�n cho m?t l?p tr??ng ch�nh tr?. Th?o mu?n l?p l?i m?t l?n n?a ti?n ?? c?a Marx r?ng tri?t h?c kh�ng ph?i l� ?? hi?u l?ch s? m� ph?i cho m?c ti�u thay ??i l?ch s?. Ch? quan t�nh qua � ch� l?ch s?, bi?n minh b?ng tri?t h?c, s? ki?n t?o m?t s? th? l?ch s? th?c nghi?m l�m b?n th? lu?n m?i cho n?ng ??ng � th?c.

Th?o l� m?t th�nh t? trong gi�ng s?ng c?a l?p tr??ng t? t??ng cho m?t t?p th? c�ch m?ng v� ch�nh tr? d�n t?c trong m?t giai th?i m� con ng??i trong cu?c mang ??y nhi?t huy?t c?a t? tin v� t? m�n. Kh�ng c� g� h?nh ph�c cho b?ng l� m?t chi?n s? c�ch m?ng v� s?n d�n t?c th?i ?�. M?i y?u t? v� ?i?u ki?n kh�ch quan v� ch? quan ??ng quy v? m?t m?i. M?i vi?c, m?i ng?n l?a, t?ng ng?n gi�, t?ng c?n thu? tri?u c� v? nh? l� theo � ch� c?a m�nh � hay l� ng??c l?i, � ch� c?a m�nh ?u?c minh x�c b?i hi?n t??ng s? t�nh nghi?m th?c. ? ?�, tri?t h?c kh�ng c?n m?nh danh c�i g?i l� "kh�ch quan t�nh"; t?t c? l� ch?n l?a cho m?t ch? ?�ch ch�nh tr? c� t?m v�c l?ch s? m� n?i dung v� ch? h??ng c?a s? ch?n l?a n�y ?� ???c ch?n l?a s?n v� d?n l�n tr�n m�m c? tuy?n l?c t? m?t th?i qu�n chuy?n m�nh c?a d�n t?c. T? do tri?t h?c, m� Th?o ?ang h�nh ho?t, l� s? minh gi?i cho chu vi ch?n l?a ?�: ?i t�m g?c r? cho m?nh ?? gi� tr? m� con ng??i ? giai ?o?n ?� ?� quy?t ??nh d?n th�n.

V� ?�u l� c�i �?o L� l?ch s? trong bi?n ch?ng sinh h?u cho d�n t?c Vi?t Nam? C?a nh?ng n?m sau chi?n th?ng �i?n Bi�n Ph?, �t nh?t l� cho m?t n?a n??c, n?a d�n t?c, th� th?n ?? c?a con ng??i l?ch s? m?i ? ?� l� � th?c h? Marxism tr�n th?c th? v?ng ch?c c?a �?ng C?ng s?n Vi?t Nam � ?� l� khi m� c�i �?o l�m ng??i Vi?t ?� tr? n�n l� l�m theo � ch� c?a �?ng. S? ch?c m�n c?a l?ch s? bi?n th�nh ch?c m�n c?a t?p th? t? ch?c � v� s? m?nh tr? n�n l� bi?n s? c?a ch? quan duy � ch�. ? ?�, tri?t h?c c?a Th?o l� m?t ti?ng tr?ng ph? th�m cho m?t cu?c di?n h�nh ngo?n m?c c?a m?t th? h? d�n t?c b??c ?i theo ti?ng g?i ch?c m�n c?a � th?c v� � ch� s? m?nh n�y.

C�u h?i: C�i ch?c m�n trong � th?c v? Ta ??i v?i s? m?nh d�n t?c n�y ??n t? ?�u? Th?o, trong qu� tr�nh ph� ph�n hi?n t??ng lu?n c?a Husserl ?� c� c�u tr? l?i t? tr??c: Kh�ng c� m?t c�i � th?c ti�n nghi?m (eidetic) v? Ta thu?n tr?u t??ng v� ??c l?p b?i ch�nh n� ?? c� th? quy gi?m (epoche) th�nh m?t ??i t??ng qu�n s�t. C�i Ta n�y kh�ng c� g� l� huy?n b� c?, v� t?t c? n?i dung � ngh?a v? c�i ta n�y "kh�ng g� h?n nh?ng ch? l� m?t s? ho�n v? bi?u t??ng c?a t�nh v?n h�nh v?t th? c?a quan h? s?n xu?t v�o trong m?t h? th?ng v?n h�nh ch? � ?? t? ?� ch? th? ti?p nh?p kh�ch th? m?t c�ch duy � t??ng trong s? t�i s?n xu?t ra n� t? trong � th?c c?a ch�nh m�nh. �� l� l� do ch�n th?c cho c�i Ta t?-ng� n�y, v?n ?ang l� trong th? gian, ki?n l?p th? gian trong n?i t�nh c?a nh?ng h�nh vi sinh ??ng c?a m�nh."(9)

T?c l� s? ch?c m�n v? c�i Ta trong l?ch s? d�n t?c l� trong n?ng ??ng gi?i ph�ng c?a d�n t?c, tr�n c?n b?n sinh nghi?m kh�ch quan, m� ta ti?p nh?p ?? r?i t? t�i ki?n t?o cho ta qua kinh nghi?m s?ng b?i � th?c c?a ta. V� c�i Ta n�y l� c�i Ta c?a d�n t?c, v� d�n t?c, nh? l� m?t c?u tr�c li�n h? s?n xu?t thu?n kinh t?, l� ngu?n g?c c?a c�i Ta tr?u t??ng. Ta ch? l� m?t ho�n th? c?a m?t th?i qu�n c�ch m?ng ??y ch?c m�n v? ch�nh m�nh v� v? c?u c�nh c?a sinh h?u.

�� l� ni?m h?nh ph�c c?a Th?o; nh?ng c?ng l� n?i kh? ?au cho �ng v� cho c? d�n t?c Vi?t Nam. V� th?c th? kh�ch quan trong th?c ch?t l� ch? c� m?t ch? ?? ch�nh tr? ?ang t? m�n, t? tin v� ki�u c??ng, m� Th?o nh?n di?n ch�nh m�nh, �t nh?t l� tr�n ph??ng di?n t�m l�, cho Th?o m?t c?n b?n t? m�n cho tri?t h?c c?a m�nh. Khi tri?t h?c ?� tr? n�n ch?c m�n th� n� kh�ng c�n l� m?t cu?c t�m. T?t c? c�c v?n n?n, nghi v?n, d?n v?t tr�n c? s? ti?n ?? ?� tr? th�nh nh?ng m?nh ?? ??y t�nh ch?t k?t lu?n � ch�ng l� nh?ng ph�n quy?t v? gi� tr? tr�n c? s? ch? ?�ch c?a � ch� ch? quan m� kh�ng c?n quy n?p d? ki?n cho ti?n tr�nh bi?n ch?ng trong chu vi t? do c?a c�i Ta ??y � th?c. C�i khung th?c v� th? c�ch tri?t lu?n c?a Th?o l� m?t n? l?c bi?n ch�nh m?t chi?u: b?n ch?t s? th? kh�ch quan l?ch s? quy?t ??nh n?i dung � th?c c� nh�n li�n h?. C�i khung th?c n�y c�ng ???c Th?o gi?i l� n� l?i c�ng tr? n�n c?ng ng?t. Nh?ng quy tr�nh bi?n ch?ng duy v?t v?n l�m b?c thang cho � ch� ch�nh tr? nay ?� tr? n�n m?t chi?c thuy?n b? ??m trong c�i ??p n??c do ch�nh ph??ng ph�p lu?n n�y d?ng l�n. Khi tri?t h?c nh�n danh m?t ti?n ?? gi� tr? nh? l� m?t m?nh l?nh t?i cao cho bi?n minh ch�nh tr? v� t? ch?c th� ?� l� kh?i ?i?m c?a s? suy t�n c?a bi?n ch?ng � v� l� l�c l?ch s? ?� ?�nh m?t ?i n?i dung T? Do c?a kh? th? t? � th?c ?? ?i v�o ng� c?t c?a n� l? v� �p b?c.

S? chuy?n h??ng c?a Th?o, t? m?t tri?t gia thu?n v?n ng? ?? tr? n�n m?t chi?n s? c�ch m?ng v� s?n Vi?t Nam, tr�n b�nh di?n kh�i ni?m, l� song song v?i s? ho�n v? c?a b?n th? lu?n Hegel qua duy v?t lu?n c?a Marx. Marxism l� m?t ph??ng ph�p lu?n c?a s? vi?c l?y c�i th??ng nghi?m ?? gi?i th�ch c�i si�u nghi?m. C�n s? d?n th�n cho l� t??ng c�ch m?ng d�n t?c c?a Th?o l� m?t n? l?c l?y sinh nghi?m ?? minh x�c cho nh?ng m?nh ?? t? t??ng v? � th?c.(10) C? Marx v� Th?o ??u r?i v�o c�i sai l?m l?n c?a T�y �u trong hai th? k? 19 v� 20 l� m? c?a t?ng d??i th?p � ??ng l�c ?�ng c?a t?ng l?u tr�n � c?a c?n nh� h?u th? ?? coi con ng??i ngang h�ng v?i th� v?t v� n?ng ??ng l?ch s? nh? l� m?t hi?n t??ng thu?n s? ki?n. Marx ?�nh ?? c�i huy?n b� lu?n c?a Hegel b?ng c�ch ph? nh?n to�n tri?t m?i tham chi?u c?a b?n th? lu?n v? v?i m?t c? s? tinh th?n cao h?n l� s? th? nghi?m th?c c?a sinh h?u. Con ng??i t? ?� c� th? nh�n th?y g�c c?nh ?en t?i cu? ch�nh m�nh – nh?ng ??i l?i, h?n m?t nhi?u h?n khi t?ng tr�n l?u c?a �nh s�ng �?o L� v� nh?ng s? th? si�u h�nh th� ho�n to�n b? ?�ng k�n b?i m?t � ch� duy ch? quan v� thu?n nghi?m th?c.

IV. V� �?o L� L?ch s? Vi?t Nam

Th? k? 20 l� m?t th?i qu�n nung n?u kh�c m?c, m?t n?i ?au l�ng trong sinh m?nh l?ch s? Vi?t. Trong b?i c?nh ?�, m?t s? c� nh�n ??ng d?y n?m l?y ng?n c? th?i ??i ?? chuy?n ??ng l?ch s?: Nguy?n Th�i H?c, Phan B?i Ch�u, Phan Ch�u Trinh, H? Ch� Minh… H? l� nh?ng con ng??i l?ch s? � khi tinh th?n v??n t?i T? Do c?a qu?c gia ???c hi?n th�n qua m?t kh?i l?ch s? m?i, ??t l�n nh?ng ng?n ?u?c � ch� ?? ??ng l�n. H? l� nh?ng ng??i b?t ???c n?ng th?c c?a th?i ??i, n?i dung � ngh?a c?a nhu c?u ho�n c?nh, nh�n l?y ???c thi?t y?u t�nh c?a th?i th? ?? bi?n n� th�nh l� t??ng l?ch s? cho b?n th�n. H? l?y tinh th?n ??t n??c v� ??c v?ng c?a qu?n ch�ng l�m kh�t v?ng cho m�nh. H? ?au n?i ?au c?a t? qu?c, x�t n?i x�t xa c?a con ng??i, tr?n tr? trong v?n m?nh bi tr�ng c?a n??c nh�. H? l� nh?ng ??a con th?i ??i. H? t? b? ??i s?ng v� kh�t v?ng c� nh�n ?? v??n l�n v?i cao tr�o ??i th? qu?c d�n. H? l� k?t tinh c?a m�u thu?n trong bi?n ch?ng ??i ngh?ch gi?a c�i �ang L� v� c�i S? L�. H? l� � ch� h??ng th??ng c?a s? H?u. H? th?y ???c s? th?t v� � ngh?a c?a th?i ??i n�y, c�i k?t tinh trong t? ?i?m c?a th?i t�nh. Ch? c� nh?ng ng??i l?ch s? c?a th? h? ?ang l�n m?i th?y ???c �?o L�, c�i giai th?i thi?t y?u tr??c m?t ?? bi?n t?t c? th�nh ch? t�m nh?m mang h?t n?ng l?c theo ?u?i l� t??ng T? Do cho t?t c?.

Tinh th?n l?ch s? Vi?t Nam, qua n?ng th?c c?a nh?ng con ng??i nh? th? trong kh?i l?ch s? giai th?i mu?n ??ng l�n chuy?n h�a l?ch s? qu?c gia v� d�n t?c. H? v??n t?i, d?n ??u v� th? th�ch th�nh ki?n hi?n t?i. H? ph�ng m? con ???ng m?i ?? qu?c gia t�m ra sinh l? m?i. H? ?au kh? trong ??i s?ng ri�ng t?, "c?t m?i, g�n nh?, tim h�o, ph?i m�n � nh? M?nh T? n�i � ?? ?i?u kh?n kh?, b�ch chi?t thi�n ma v� Tr?i gi�ng ??i m?nh cho h?, ?? h? ??ng d?y m� l?n lao l�n." Nh?ng ??a con th?i ??i, theo L� ��ng A, "th?u hi?u ???c c�i �? U?n thi�ng li�ng c?a n�i m�nh, c�i l� ni?m t?i th?c t?i c?a Ti�n-R?ng t? m?t th? k? l�m ly, kh? ?i ?? th?m th?u v�o l�ng ng??i Vi?t c�i b?c ph�t c?a t??ng lai, c�i ??t bi?n c?a s? nghi?p."(11)

�? U?n � �?o L� c? b?n � c?a n�i gi?ng Vi?t, c?ng nh? l� c?a c? nh�n lo?i, l� � th?c T? Do. Tuy nhi�n, tr�n b??c ?i c?a � ch� T? Do, n?i dung c?a Vi?t-t�nh m?i ch? c�n ? th?i qu�n x�c ??nh b?n s?c qu?c gia tr�n qu� tr�nh d?ng n??c v� gi? n??c. L?ch s? Vi?t v?n l� tang th??ng v� d�n t?c Vi?t ?ang tr?i qua th?i ni�n thi?u ?ang c? g?ng ?i t�m ch�nh m�nh. L?ch s? Vi?t su?t hai tr?m n?m qua l� m?t th?i qu�n �?o L� ???c tr?i th�n qua m?t c�i t�m th?c g?i l� "d�n t?c Vi?t." Khi Vi?t Nam ??i di?n v?i v?n minh T�y Ph??ng v?n mang nh?ng gi� tr? t�n gi�o, x� h?i, ch�nh tr? m?i ??i ngh?ch v� th? th�ch v?i ni?m h�nh di?n c?a truy?n th?ng ��ng ph??ng, th� c� nh�n Vi?t mang n?ng l?c kh? th? t�nh c?a � ch� v� � th?c T? Do nhi?u h?n l� th?c t? l?ch s? v� qu?c gia cho ph�p. D�n Vi?t c� th? ?�nh th?ng ngo?i x�m nh?ng ch?a c� kh? n?ng tr�nh ???c n?i lo?n. Ng??i Vi?t v?n ch?a c� ?? tr??ng th�nh tr�n c? b?n lu�n l� c�ng d�n v� ??o ??c c� nh�n ?? x�y d?ng qu?c th?. T�m ch?t Vi?t Nam l� c?a giai th?i ni�n thi?u. S? ch?n l?a ch? ngh?a Marx-Lenin l� m?t ch?n l?a sai l?m c?a m?t d�n t?c trong th?i ni�n thi?u, ??y nhi?t t�nh y�u n??c, nh?ng ch?a c� ?? n?ng l?c t? � th?c cho kh? th? T? Do.

T? ?�, m?nh l?nh �?o L� c?a Vi?t Nam h�m nay: H�y v??t qua t�nh tr?ng thi?u ni�n c?a t�m th?c. V� con ng??i Vi?t Nam ph?i ???c ph?c h?ng.

Ch�ng ta ph?i b?t ??u t? ?�u?

� ch� ??u ti�n ?? m? l?i cho l� t??ng T? Do l� ph?i v??t qua t�m tr?ng t?i th�n, bi quan v� s?u th?m th? ??ng ?? kh?i ??ng n?ng l?c l� t�nh. Ch�ng ta ph?i t�m v? nh?ng nguy�n t?c tr?u t??ng qua th? gi?i kh�i ni?m nh?m th�ng hi?u ???c c�i quy t?c ng?m dung ?n ch�n l� m� kh�ng h? ???c th? hi?n m?t c�ch hi?n nhi�n. Trong th? gi?i c?a nguy�n t?c, c?u c�nh c?a l?ch s? v� hi?n h?u nh? ch? l� nh?ng kh�i ni?m tr?u t??ng v� m? h? ch?a ???c ch�n th?c h�a th�nh ??i th? c?a tri th?c v� � ch�. Kh? th? T? Do ph?i tr? th�nh th?c th? l?ch s?.

B??c ?i k? ti?p l� s? d?n th�n h�nh ??ng trong � th?c �?o L�. Khi t? t??ng ???c chuy?n qua h�nh ??ng l� l�c con ng??i Vi?t Nam ?�ng ch?c n?ng trong c? tr�nh T? Do. Khi kh�t v?ng v� l� t�nh ??ng quy th� h�nh ??ng c?a c� nh�n l� hi?n th�n c?a l�ng y�u n??c, y�u t? qu?c, t�nh c?m d�n t?c. ��y l� l�c m� tinh hoa c?a v?n h�a c�ng d�n � m?t v?n h�a ??i th? bao h�m ??o ??c v� nhu c?u c� th? � ph?i ???c vun b?i. Trong v?n h�a c�ng d�n, n?n t?ng qu?c gia l� x� h?i d�n s?, m� ? ?�, lu?t ph�p th? hi?n � ch� t?p th? c?a qu?n ch�ng t? s? ??ng thu?n ch�nh tr? qua c? ch? ch�nh tr? d�n ch?. Khi � ch� ch? quan ???c th? hi?n b?ng ph�p ch? kh�ch quan l� l�c c�ng d�n ???c T? Do.

Kh�ng c� g� c� th? ???c n?m y�n trong ti?n tr�nh bi?n ch?ng n�y. N?u con ng??i Vi?t Nam v?n duy tr� c�i ng�y th?, h?n nhi�n, hay l� h�n nh�t, th? ??ng, th� t�nh tr?ng vong th�n c?a � th?c s? v?n c�n ti?p t?c. T?t c? c�c g�c c?nh � th?c ch? quan v� c� th? ph?i ???c ?�nh th?c v? v?i kh? th? T? Do m� l?ch s? ?ang chuy?n ??ng tr�n ?o�n t�u c?a tinh th?n th?i ??i m� kh�ng ai ???c quy?n tr? b?n. L?ch s? nh�n lo?i ?ang chuy?n b�nh v??n v? ch�n tr?i m?i m� s? kh�ng b? s�t m?t ai.

***

M?t cu?c c�ch m?ng tinh th?n, m?t n?ng l?c � th?c m?i cho Vi?t Nam ph?i ???c kh?i sinh. D�n t?c Vi?t ?� hoang ph� qu� nhi?u n?ng l?c h??ng th??ng v�o nh?ng th? nghi?m l?ch s? kh�ng l?i tho�t. C�i th? nghi?m c?a ch? ngh?a Marx-Lenin trong su?t c? th? k? qua l� c? m?t b�i h?c x?ng ?�ng. B�i h?c l?ch s? n�y ?� ho�n t?t v� ?ang ?i v�o h?i chung cu?c. Nh?ng con ng??i l?ch s? m?i ph?i c� v� ?ang d?n xu?t hi?n tr�n c�ng ng� ng�ch c?a t�m th?c Vi?t. Nh?ng h�y c?n tr?ng.

Mu?n chuy?n h�a v� thay ??i l?ch s? th� m?i c� nh�n, t?ng con ng??i l?ch s?, ph?i x?ng ?�ng l� m?t ??n v? �?o L� x?ng ?�ng v?i � ch� T? Do c?a m�nh. N?ng th?c �?o L� ph?i l� h�nh trang sinh h?u c� nh�n – m� tr�ch nhi?m ??u ti�n c?a m?i ng??i l� ph?i chuy?n h�a ch�nh m�nh. Ch? ngh?a y�u n??c, l� t??ng x� h?i, gi?i ph�ng con ng??i s? ch? c�n l� nh?ng g�nh n?ng tho�i h�a khi n� kh�ng ???c ??t n?n t?ng tr�n m?t c? s? �?o L� c� � th?c. S? tho�i chuy?n c?a tri?t h?c t? Hegel qua Marx, t? Husserl qua Th?o, kh?i ?i t? n?ng � ch? quan c� th? mu?n t? b? m?t n?i dung huy?n nhi?m �?o L� cho tri?t h?c. Trong chi?u h??ng ?�, nh?ng con ng??i c�ch m?ng v� s?n c�ng l�c mang m?t ?o t??ng tang th??ng l� mu?n thay ??i l?ch s? kh�ch quan m� kh�ng c?n ph?i thay ??i con ng??i. N� n?m trong m?t sai l?m c? b?n h?n c?a t? t??ng hi?n ??i khi l?y con ng??i l� th??c ?o cho t?t c? v� g?c r? c?a con ng??i l� ch�nh h?n. � th?c th?i ??i c� th? ph? nh?n t�n gi�o tr�n c? s? l?ch s?, c?u tr�c v� bi?u t??ng; nh?ng kh�ng v� th? m� t? ch?i m?t th?c t�nh tinh th?n �?o L� si�u vi?t h?n l� th? gi?i hi?n t??ng m� ch�ng ta kinh nghi?m b?i gi�c quan. M?t tri?t h?c nh�n b?n v� m?t s? t�nh lu?n v� con ng??i ph?i ??t m?t b?n th? lu?n cao h?n l� c�i th? tr?ng con ng??i thu?n s? t�nh.(12)

Ch�ng ta ?ang th?y c�i v?ng l?y l?n s�u ?ang nu?t l?y con ng??i Vi?t Nam khi n?n t?ng v� � th?c �?o L� ?� b? ?�nh m?t. C�i th?i qu�n hi?n nay c?a d�n t?c � m?t h? qu? kh�ng tr�nh kh?i t? m?t � th?c h? n?ng v? duy v?t � l� hi?n th�n c?a tinh th?n ti�u c?c v� ph? ??nh qua nh?ng hi?n t??ng th� l?u v� h�o huy?n, m?t t�m l� h??ng th? v?t ch?t v� v� tr�ch nhi?m trong bi v?ng v� th?i n�t. Nh?ng t?t c? b�ng t?i l?ch s? n�y r?i s? ph?i ?i qua. �?o L� v� con ng??i c?a d�n t?c s? ???c ph?c h?ng m� trong ?� l?ch s? Vi?t Nam ti?n b??c v� s? kh�ng b? s�t m?t ai.

H�y ??ng d?y, l?n lao, v� tr??ng th�nh l�n � h?i nh?ng con ng??i l?ch s? m?i c?a Vi?t Nam.

Ch� th�ch

1. G. F. Hegel, Philosophy of History. Trans. by J. Sibree. The Colonial Press, 1899.

2. W. Whitman, Democratic Vistas. The Little Library of Liberal Arts, 1948.

3. G. F. Hegel, The Phenomenology of Mind. Trans. J.B. Baillie. Humanities Press, 1964. B?n d?ch Vi?t Ng? c?a B�i V?n Nam S?n t? nguy�n b?n ti?ng �?c, Phanomenologie des Geists, s? ???c xu?t b?n ? Vi?t Nam trong t??ng lai g?n.

4. Marx, A Contribution to the Critique of Hegel’s Philosophy of Right.Trans. & Edited. by J. O’Malley. Cambridge University Press, 1970.

5. Tr�ch t? W. Cleon Skousen, The Naked Communist. Ensign Publishing, 1961.

6. Tr?n �?c Th?o, Phenomenology and Dialectical Materialism. B?n Anh ng? b?i D. Herman v� D. Morano. D. Reidel Pblishing, 1986. B?n Vi?t ng?, Hi?n t??ng lu?n v� ch? ngh?a duy v?t bi?n ch?ng, d?ch gi? �inh Ch�n (Nxb �?i H?c Qu?c Gia H� N?i, 2004). N?i dung c?a t�c ph?m n�y ph?n ?nh ?�ng cu?c ??i c?a �ng: n?a ph?n ??u l� c?a tr� tu? v� nhi?t t�m; n?a ph?n cu?i n�ng c?n v� th?t v?ng.

7. S?d.

8. Tr?n �?c Th?o, L?ch s? t? t??ng tr??c Marx. Ph?m Ho�ng Gia v� �?c M?c ghi l?i t? c�c b�i gi?ng ? H� N?i, 1955-1956 (Nxb Khoa H?c X� H?i, 1995). �? bi?t ??n c�ch ti?p c?n c?a Th?o ??i v?i Hegel, xin ??c b?n d?ch "Hi?n T??ng Lu?n v� B?n Ch?t c?a Tr� N?ng" trong s? n�y.

9. Tr?n �?c Th?o, Phenomenology and Dialectical Materialism.

10. Theo Nguy?n V?n Trung, th� c� hai Tr?n �?c Th?o: m?t "T�T ti?ng Ph�p" l� m?t tri?t gia; v� m?t "T�T ti?ng Vi?t" l� m?t c�n b? Marxist thu?n kh?u hi?u. (�?i Tho?i, California, 1994). T�T s? c�n l� m?t ?? t�i ngo?n m?c v� h?p d?n cho tr� th?c Vi?t, kh�ng nh?ng tr�n b�nh di?n tri?t h?c, v?n tho? m�n �t nhi?u t? �i d�n t?c v� m?c c?m tr� th?c ??i v?i T�y �u, m� l� c�i t�nh ch?t bi th?m c?a m?t tr� th?c l?n khi v? l?i H� N?i. N?u thi?u v?ng m?t n?ng th?c �?o L� th� kh�ng ai b??c v�o c�i Vi?t Nam m� kh�ng b? tho�i h�a.

11. L� ��ng A, Huy?t Hoa, Nh�m Nghi�n C?u V?n H�a Vi?t, California, 1986.

12. �? c� m?t c�i nh�n v? l?ch s?, ch?ng h?n, tr�n b�nh di?n si�u nghi?m, xin ??c Charles DeMotte, The Inner Side of History, Source Publications (1977)