Đến lúc ngày 30/4 phải được kỷ niệm như ngày “Hòa hợp dân tộc” chứ không phải ngày khắc sâu sự kỳ thị và chia rẽ như người ta đã làm suốt 40 năm nay. Tình cờ đúng vào dịp này, tôi hoàn tất bản dịch “Bài hát của chính tôi” (Song of myself) của Walt Whitman. Chính tinh thần hòa hợp dân tộc chân thành của những người tạo lập nên nước Mỹ thể hiện rất rõ ở bài ca này đã chỉ đạo cách xử sự tuyệt đẹp của “bên thắng cuộc” nội chiến Bắc-Nam Hoa Kỳ vào năm 1865, tương phản hoàn toàn với “bên thắng cuộc” nước mình 110 năm sau đó, năm 1975. Nhân đây xin trích giới thiệu với quý bạn mấy chương trực tiếp nói về sự hòa hợp mọi tầng lớp, mọi kiểu người, mọi cách sống – đó chính là cốt lõi tinh thần dân chủ của người dân Mỹ, của xã hội Mỹ – mà thi hào Whitman cổ võ. Trộm nghĩ, sức mạnh vô địch của Hoa Kỳ bắt nguồn từ đó.
Hoàng Hưng
12
Cậu hàng thịt cởi bộ đồ giết mổ, hay mài dao trên quầy thịt chợ chiều,
Tôi lởn vởn ngắm nhìn chàng trai đối đáp và nhảy những điệu Mỹ Phi nhanh và mạnh[1].
Những chàng thợ rèn ngực lông lá đứng quanh đe,
Mỗi người một cây búa tạ, tất cả mệt nhoài, lửa hầm hập nóng.
Từ ngưỡng cửa đầy xỉ than, tôi dõi theo từng động tác các anh,
Uyển chuyển eo lưng uốn cùng nhịp hai cánh tay đồ sộ,
Từ trên tầm vai búa giáng xuống, chầm chậm từ trên cao, từ trên cao chắc nịch,
Các anh không vội vã, mỗi người quai búa vào đúng chỗ của mình.
13
Người da đen giữ chắc dây cương bốn ngựa, khối xe nặng xệ xuống bên trên chuỗi xích,
Người da đen đánh xe chở đá, cao lớn vững vàng đứng thăng bằng một chân trên sợi dây thừng,
Chiếc sơ mi xanh phơi cần cổ bạnh bộ ngực to và lỏng khuy tới rốn,
Ánh mắt chỉ huy bình thản, anh hất vành mũ cong lộ ra vầng trán[2],
Nắng đổ xuống tóc râu quăn tít, xuống màu đen hai cánh tay hoàn hảo bóng như gương.
Tôi ngắm nhìn anh chàng khổng lồ đẹp tuyệt và yêu anh, và tôi không dừng ở đấy,
Tôi đi cùng với cỗ xe.
Trong tôi là người mơn trớn cuộc đời, di chuyển bất cứ đâu, lui lại phía sau cũng như quay ngoắt lên phía trước,
Hướng về những hốc khuất lẻ loi bé mọn, một người một vật cũng không quên,
Uống tất cả vào mình và uống cho bài ca này tất cả.
Hỡi những chú bò lạch cạch chiếc ách trên lưng và sợi xích, hay dừng chân trong bóng lá, đôi mắt chú nói gì?
Điều ấy với tôi dường như còn nhiều hơn tất cả những bản in trong đời tôi đã đọc.
Bước chân tôi trong chuyến ngao du xa nhà suốt ngày dài làm đôi lứa vịt trời hoảng hốt,
Hai con cùng bay lên, bay chầm chậm thành vòng.
Tôi tin ở những chủ tâm có cánh,
Và nhận biết sắc đỏ trắng vàng đùa rỡn trong tôi,
Và xem xét màu tím màu xanh và búi lông cố ý thành vương miện,
Và không bảo nàng rùa là vô giá trị vì nàng không phải vật khác nàng,
Và con chim giẻ cùi trong rừng sâu chẳng bao giờ học nhạc mà rung tiếng hót thật hay,
Và dáng đẹp cô ngựa hồng làm tôi thẹn thùng và thoát khỏi ngu si trong phút chốc.
14
Chú ngỗng trời dẫn đàn bay qua đêm mát lạnh,
Tiếng chú kêu oang oác vọng xuống tôi như một lời mời,
Kẻ thô thiển có thể cho là vô nghĩa, nhưng tôi chăm chú lắng nghe,
Tìm thấy chủ đích và vị trí của tiếng kêu trên phía trời đông giá.
Con nai sừng tấm móng sắc Bắc phương, con mèo trên ngưỡng cửa, con chim sẻ ngô, con chó vùng đồng cỏ,
Ổ lợn con của ả lợn nái gằn gừ đang giựt nhay vú mẹ,
Đàn gà con và con gà mái xoè cánh nửa chừng,
Trong chúng và trong bản thân mình tôi thấy chung một qui luật cổ.
Chân tôi giẫm vào đất làm bật lên trăm vạn tình thương,
Dù gắng hết sức mình tôi cũng không sao diễn tả.
Tôi mê mẩn những gì đang lớn dậy ngoài trời,
Những người đàn ông sống giữa bày mục súc hay nếm vị biển vị rừng,
Những người đóng tàu hay lái tàu và những tay rìu tay vồ và những người cưỡi ngựa,
Tôi có thể ăn ngủ cùng các anh hết tuần nọ sang tuần kia.
Cái gì tầm thường nhất, rẻ mạt nhất, gần gụi nhất, dễ dàng nhất, đó là Tôi.
Tôi lao vào mọi cơ may, tiêu hoang mong lãi đậm,
Tự trát phấn tô son để hiến mình cho kẻ đầu tiên đón nhận,
Thiện chí của mình tôi chẳng đòi trời xuống giúp,
Tôi mãi mãi rải nó ra miễn phí khắp mọi nơi.
15
Giọng nữ trầm thuần khiết hát trên tầng gác đặt cây đại phong cầm,
Người thợ mộc bào tấm ván, lưỡi bào rít lên xàn xạt,
Những đứa trẻ đã thành hôn hay chưa thành hôn chạy về nhà ăn bữa cỗ lễ Tạ ơn,
Anh hoa tiêu nắm lấy bánh lái tàu, cánh tay khoẻ của anh đè xuống,
Trên thuyền săn cá voi viên thuyền phó gồng mình đứng, giáo nhọn và lao móc sẵn sàng,
Người săn vịt trời sải những bước im lìm cẩn trọng,
Những thầy trợ tế được tấn phong chắp tay đứng ở bệ thờ,
Cô gái kéo sợi tiến tiến lui lui theo tiếng ầm ì của guồng xa lớn,
Người nông dân dừng chân bên hàng rào lúc đang thẩn thơ ngày chủ nhật nhìn cây yến mạch và cây mạch đen,
Kẻ mất trí rốt cuộc bị đưa vào viện tâm thần như một ca đã xác nhận,
(Anh sẽ không còn ngủ như xưa trên chiếc giường cũi trong phòng ngủ mẹ mình);
Người thợ in nhật báo tóc muối tiêu má hốc hác làm việc trong ngăn sắp chữ,
Đảo miếng thuốc lá nhai trong miệng trong khi bản thảo mắt nhoè;
Tứ chi của người dị dạng buộc chặt vào bàn phẫu thuật,
Thật hãi hùng phần bị bỏ đi rơi xuống chiếc xô;
Cô gái lai bị bán trên sàn đấu giá, gã say gật gù bên lò quán rượu,
Anh thợ máy xắn tay áo lên, viên cảnh sát đi tuần, người gác cổng để ý khách đi qua,
Cậu trai trẻ lái chiếc xe chuyển phát nhanh, (tôi yêu cậu dù không biết cậu);
Anh chàng lai buộc dây đôi giày nhẹ chuẩn bị chạy đua,
Trò chơi bắn gà tây lôi cuốn cả trẻ lẫn già, người tì mình trên cây súng săn, người ngồi trên đống gỗ,
Nhà thiện xạ bước ra khỏi đám đông, vào vị trí, giương súng lên cao;
Nhóm người nhập cư mới đến ngồi kín bến tàu hay bờ đê biển,
Những mái tóc xoăn xới cỏ trên đồng mía, ngồi trên yên ngựa tay giám sát dõi nhìn,
Kèn gióng giả phòng khiêu vũ, các quý ông chạy tới bạn nhảy quý bà, người khiêu vũ cúi chào nhau duyên dáng,
Chàng trai thức dậy trên căn áp mái lợp gỗ tuyết tùng và nghe tiếng nhạc mưa,
Trên con suối góp nước vào sông Huron dân Michigan đặt bẫy,
Chị da đỏ quấn tấm vải viền vàng chào bán túi kết bằng hạt với giày da đanh,
Khách sành tranh chăm chú nhìn dọc sảnh trưng bày hai mắt nheo nheo đầu nghiêng một phía,
Những người lau rửa mặt boong buộc chặt con thuyền hơi nước, tấm ván gỗ thả xuống cho hành khách lên bờ,
Cô em giơ cuộn len ra trong khi cô chị cuộn len vào và lúc lúc lại dừng vì nút thắt,
Người vợ mới cưới một năm đang bình phục và hạnh phúc vì tuần trước vừa sinh đứa bé đầu lòng,
Cô gái Mỹ tóc vừa gội sạch bong làm việc với chiếc máy khâu hay trong xưởng thợ,
Người thợ lát đường tì trên chiếc đầm hai tay nắm, bút chì phóng viên bay nhanh trên quyển sổ tay, người kẻ biển viết chữ màu xanh lam màu vàng choé,
Chú bé sông đào lon ton trên lối kéo thuyền, người kế toán đếm tiền trên bàn, anh thợ giày truốt sáp cho sợi chỉ,
Nhạc trưởng đánh nhịp cho dàn nhạc, tất cả nhạc công theo lệnh của ông,
Đứa bé được rửa tội ở nhà thờ, lời tuyên nhận đức tin người cải đạo,
Cuộc đua thuyền toả ra trên vịnh, cuộc đua bắt đầu, (những cánh buồm màu trắng lấp lánh làm sao!)
Anh lái bò coi chừng đàn bò, hát cho chúng không đi lạc lối,
Người bán rong mồ hôi nhễ nhại lưng ba lô, (khách mua mặc cả từng xu lẻ);
Cô dâu mới vuốt thẳng chiếc váy cưới trắng, cây kim chỉ phút di chuyển chậm chạp trên mặt đồng hồ,
Kẻ hút thuốc phiện ngả người đầu cứng ngắc và môi hé mở,
Cô gái điếm kéo lê tấm khăn choàng, mũ lủng lẳng trên cần cổ say rượu đỏ nhừ và đầy mụn nhọt,
Đám đông cười trước những tiếng chửi thề tục tĩu, lũ đàn ông chế giễu và nháy mắt với nhau,
(Khốn khổ thay! Tôi không cười truớc những tiếng chửi thề của cô và không chế giễu);
Ngài Tổng thống triệu tập hội đồng nội các, vây quanh là các bí thư,
Trên lối đi có mái che ba bà nạ dòng bước đi khoác tay nhau oai vệ và thân ái,
Thuyền viên tàu cá xếp những thùng cá bơn lớp lớp trong khoang,
Dân Missouri chuyển qua đồng bằng đồ đạc và đàn gia súc,
Nhân viên thu tiền vé đi dọc đoàn tàu gây chú ý bằng tiếng xu lanh canh,
Đám thợ lát nền lát gạch, thợ thiếc lợp mái nhà, thợ nề kêu thêm vữa,
Họ đi hàng một mỗi người khoác trên vai thùng đựng tiến lên phía các phu hồ;
Các mùa đuổi nhau đám người đông không thể tả tụ họp nơi này, đây là ngày 4 tháng Bảy[3], (oai hùng sao những lời chào đại bác và những cánh tay!)
Các mùa đuổi nhau thợ cày cày ruộng, thợ gặt gặt lúa đồng, và thóc vụ đông rơi xuống đất;
Ngoài khơi các hồ người câu cá chó quan sát và chờ bên miệng hố giữa mặt nước đóng băng,
Những gốc cây đứng khắp quãng rừng thưa, người mở đất bổ rìu sâu xuống,
Thủy thủ xà lan lúc xế chiều cột thuyền bên cây dương hay rặng hồ đào,
Thợ săn gấu trúc băng qua các vùng sông Đỏ hay qua những con sông chảy trên đất Tennessee, hay qua những con sông thuộc Arkansas,
Những bó đuốc sáng bừng bầu trời tối trên sông Chattahooche hay địa phận Altamahaw,
Những vị tộc trưởng ngồi ăn khuya vây quanh là đám con cái cháu chắt,
Giữa bốn bức tường gạch mộc, trong những túp lều vải bạt, người đi săn và người đánh bẫy nghỉ ngơi sau một ngày thể thao mệt nhọc,
Ngủ thị thành và ngủ đồng quê,
Người sống ngủ lượt người sống, người chết ngủ lượt người chết,
Ông chồng già ngủ bên bà vợ già anh chồng trẻ ngủ bên cô vợ trẻ;
Và họ qui nhập vào tôi, và tôi hướng ra ngoài tới họ,
Họ vốn là như thế, ít nhiều tôi là họ,
Và với mỗi người và tất cả tôi dệt nên bài hát chính mình.
16
Tôi là của già và trẻ, của kẻ ngu cũng của người khôn,
Không quan tâm người khác, mà luôn quan tâm người khác,
Là mẹ cũng như là cha, đứa trẻ cũng như người lớn,
Chứa đầy chất thô và chứa đầy chất tinh,
Một công dân của Quốc gia trong nhiều quốc gia, nhỏ nhất hay lớn nhất thì cũng thế,
Một người miền Nam cũng như miền Bắc, một người trồng trọt dễ dãi và hiếu khách sống bên dòng Oconee[4],
Một gã Yankee[5] theo lối riêng của mình sẵn sàng buôn bán, các khớp xương mềm dẻo nhất và cứng cáp nhất trên đời,
Một người Kentucky đi bộ qua thung lũng Elkhorn chân quấn xà cạp da nai, một người Louisiana hay Georgia,
Một kẻ giong thuyền trên các hồ hay vịnh hay ven biển, một người từ Indiana, Wisconsin, Ohio,
Thoải mái chân mang giày đi tuyết Kanadian hay trên rừng cây bụi, hay cùng các ngư phủ ngoài khơi Newfoundland[6],
Thoải mái giữa đội thuyền phá băng, cùng mọi người giong buồm và buộc chằng dây nhợ,
Thoải mái trên những đồi Vermont hay trong rừng vùng Maine, hay trại bò Texas,
Đồng chí với người dân Cali, đồng chí với người Tây Bắc tự do
(yêu thích những kích cỡ lớn lao của họ),
Đồng chí với người đi bè, thợ mỏ, đồng chí với tất cả những ai bắt tay và mời uống mời ăn,
Trò của người giản dị nhất, thầy của người trí lự,
Tay học việc khởi đầu mà trải nghiệm vô số mùa,
Thuộc về mọi sắc màu và đẳng cấp, thuộc về mọi bậc hàng và tôn giáo,
Một nhà nông, thợ máy, họa sĩ, quý ông, thủy thủ, người theo đạo quaker[7],
Người tù, tình nhân, du côn, luật gia, thầy tu, thầy thuốc.
Tôi kháng cự bất cứ gì vượt qua sự đa dạng của chính tôi,
Hít thở khí trời nhưng để lại sau lưng khí trời đầy ắp,
Và tôi không vênh váo, tôi ở đúng chỗ của mình.
(Con nhậy và những viên trứng cá ở đúng chỗ của chúng,
Những vầng dương sáng chói tôi nhìn thấy và những vầng dương tối tôi không nhìn thấy đều ở chỗ của chúng,
Cái cảm thấy ở chỗ của mình và cái không cảm thấy ở chỗ của mình).
[1] Nguyên tác “Shuffle và breakdown”: hai vũ điệu mạnh và nhanh của người Mỹ gốc Phi
[2] Các nhà nghiên cứu nhận ra cách ăn vận và cái nhìn của người đánh xe da đen trong đoạn thơ này rất giống bức ảnh tác giả in ở đầu cuốn Lá cỏ xuất bản năm 1855.
[3] Ngày Quốc khánh Hoa Kỳ
[4] Thuộc bang Georgia
[5] Yankee có nhiều nghĩa: là người Hoa Kỳ đối với người các nước khác, là người Bắc nước Mỹ đối với người miền Nam nước Mỹ, Yankee cũng là phương ngữ của vùng New England (Bắc Mỹ)
[6] Hòn đảo phía đông bắc Canada
[7] Quakers (còn gọi là Friends – bằng hữu) là thành viên của một tôn giáo được xếp vào đạo Tin lành, chủ trương sống lành, tự do, hòa ái, tránh các tín điều và cấu trúc ngôi thứ như thường thấy ở các tôn giáo khác. Số đông nhất (gần 100.000/ 400.000) sống ở Hoa Kỳ.
