Trích đoạn trường ca Đỗ Quyên

 Tác giả gửi Văn Việt

Nhà thơ Đỗ Quyên

Văn Việt: Đỗ Quyên sinh tại Hà Nội (1955). Tốt nghiệp (1977) và giảng dạy (1977-1988) ngành Vật lý Hạt nhân, Ðại học Bách khoa Hà Nội; cộng tác viên Viện Dubna, Nga (1988-1990); lbáo ở Ðức (1990-1995), ở Canada (1995-2009), ở Úc (2004- 2008); học bổng Rockefeller WJC, Mỹ 2001-2002. Hiện ở Vancouver, Canada. Viết thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, tiểu luận, phỏng vấn…

Đỗ Quyên gửi Văn việt trường ca Sách xanh anh viết về người bạn quý – nhà văn Đà Linh, khi nghe tin bạn qua đời. Trong lời mở, tác giả cho biết: Ai từng đọc Đà Linh sẽ nhận ra tiêu đề các chương mục đều là tên các truyện ngắn của anh và tên các cuốn sách mà anh tham gia biên tập, dịch thuật… Văn việt xin trích giới thiệu Trò chơi tiếp tục [1], Miền hoang tưởng [2], Mẹ và con [3] là ba chương đầu của trường ca này.

Tặng Đà Linh –  Nguyễn Đức Hùng (1958 – 2013)

 … Từ đất

mỗi cuốn sách

mọc lên…

 (Đ.Q.)

I. Trò chơi tiếp tục

 Sau khi trồng trên đời

các cuốn sách

                       xanh

bạn nằm xuống

Ý tôi còn muốn nói

Đẹp xiết bao những nấm mồ người-làm-sách

*

Từ đất

          sách mọc lên

Mãi như thế

Tiếp tục các trò chơi

chúng ta vẫn có thể

hữu ích

hay vô tăm tích

theo mỗi cây chữ     

Các cuộc chơi viễn liên

đã khác không gian khác thời gian, nay thêm chiều kích thứ ba

gọi nôm hồn vía

Cứ dùng lối nói dân gian thay vì diễn ngôn khoa học

mọi người sẽ hiểu vì sao

Trên đó dễ dàng với chữ hơn

phải thế không

                        nếu không, vì sao đi vội?

mà thôi tôi sẽ không cố hỏi

(như đang cố sống cố viết, cố ngủ cố thở, cố ăn cố yêu)

Sinh ra từ đất

khó ở chỗ

               chữ phải thăng hoa

Những chữ hạnh phúc

lên cao vọi

hoặc ấp ủ lòng người hạ giới

rồi tự hóa thành vật dụng thường

hay tan vào không trung làm nhân cho vì sao tương lai

Nếu chúng trần trụi

lam nham mặt đất

lũ chúng ta trọng tội

những chữ bất hạnh

*

Các nhân vật của bạn

‘tôi vào Đà Nẵng học’[1], ‘Mạnh và Đình đi bộ đội’, ‘Tùng và Bách vào Đại học Bách khoa’

có thể mang thân phận cũ có thể đổi thay tùy nghi

điểm nhìn mới trên đó

Với tôi

không nệ áo khoác thầy tu khi nhằm đích tâm kinh

các nhân vật sẽ không địa chỉ tùy thân

thậm chí còn đánh tráo cho nhau chức năng nghệ thuật

Có quan trọng lắm đâu

                                     chọn lựa thi pháp

Thi pháp là gì nếu không chuyện cái cốc cái ly?

Bạn có đôi bàn tay mượt và

hơi run run nâng ly bia nhấp miệng

lần đầu tiên chúng mình chạm mặt tôi phát hiện (dù đọc biên tập từng biết tay nhau!)

quán đêm Hàng Than

         gió sông Hồng phả lên lạnh

Sáng sớm hôm sau gặp lại đôi bàn tay ấy, khác

rắn rỏi, nhà bạn, cùng nhau tỉnh giấc, sang bên kia đường viếng nhạc mẫu Dương quân

Vòng hoa kẻ sĩ sao mà nặng

Các nhân vật của bạn

đứa một đầu cực sành điệu làm giàu bất lương

đứa một đầu cực ngơ ngơ nghèo khó hóa điên

mấy đứa ở giữa xúm xít san bằng xí xóa

Chắc tôi không trong số đó

nên đã làm người dẫn truyện hôm nay

Biết bạn có cặp da đen

nặng những bản thảo xanh

còn thấy bảo đi đâu cũng kè kè cắp giữ

tôi nhìn hoài không thấy

Trong nhà ngoài phố những điệu cười hiền những điệu cười hiền

Các nhân vật của bạn

‘năm thành viên hợp thành một băng, gắn bó suốt những năm phổ thông’

Tôi mỉm cười, buột miệng cha nội lãng mạn

những tưởng

thời bình

               hậu hiện đại

hết mô típ “tứ tử trình làng”[2], “năm anh em trên một chiếc xe tăng”[3]

nhân vật văn học thứ dữ, cũng là thứ thiệt, độc lập tung hoành

Thế mà truyện bạn đẩy độc giả vào trận chiến đô la nhà đất

bàn tay người lớn làm đồ giả trong trái tim thật học trò

Về cấu trúc ý đồ, xin khẳng định:

  Được!

 II. Miền hoang tưởng

 Anh được tới với em trong một chương

                                                               bản trường ca khóc bạn

Chúng ta có các trang dài

                                         những chữ những chữ đầy

Để cười tháng ngày xa biệt

và để khóc nỗi buồn gánh chịu

                                                  lẻ loi

Bạn anh – sự chết đến và đi, như một lần lật khuôn sách ngỏ

Chuyện cũ

     em biết ít nhiều

Có lão nhà văn suốt đời cặm cụi

xây tòa nhà bằng trang báo trang văn

gió vào cửa này lão dựng cửa kia

cứ thế, đúng là gió lùa nhà chữ

Em sẽ cười vuốt tóc anh, nhại, miền hoang tưởng của các ngài là những trang mơ

Em có nhớ nhân vật vừa nuôi lợn vừa làm thơ

thơ chảy xanh khúc sông phân đục

lợn nuôi người

thơ hại người thơ

người không bỏ thơ

người bỏ lợn

Viết đến đây, ngưng, ra tìm khoảng sân con con miền hoang tưởng của mình

có khóm hồng chờ trong lạnh cuối thu

Vầng trăng, anh không thể hy vọng, biết bao kẻ khác mỏi mòn trông, từ những toán bác sĩ trong đêm chữa trị nạn nhân bão Haiyan cho tới con mèo hoang nhớ chủ

Làm thơ, chỉ cần hưởng hương khuya

lấy hồn em và xin vía

         các thi nhân của những đóa hồng

Heine, Nguyễn Đức Sơn

 hai ta chung đọc có lần

Đừng tiếc, bạn anh không viết về hoa

bận lắm với những ‘mẹ con’, ‘dòng sông’, ‘ngôi nhà’ và ‘bàn tay sáu ngón’

đấy miền hoang tưởng của chàng

trên kia sẽ còn bận mãi

Thơ viết giữa hai bước chân một của ánh điện một của ánh đêm

giữa hai bàn tay một về người âm một về người dương

vượt miền hoang tưởng này sang miền hoang tưởng nọ không thị thực

bởi anh, thi sĩ đời em

Giữa khe hở sự sống cái chết, tìm lại nhau

chương mục của bản trường ca dành cho chúng ta nhích dần tới dòng kết

Đừng lo

khoảng trống thi ca là của ái tình

Không bài ca nào đặc những nhạc, lời

trừ các tử ca thủ tiêu thi tính

Tiến về Hà Nội theo phiên bản đời thường trẻ trung[4]

anh nghe trọn khi viết chương đầu

   trùng dịp 90 năm ngày sinh nhạc sĩ

Chương này tất nhiên hòa trong Bésame Mucho[5] em thích

Mẹ và con – chương tiếp, dự tính Thương về miền Trung[6] (của chàng)

Khó nhất, anh lo, chương chót

Điệu van xơ Wiener Bonbons[7] cuốn hút hay thê thiết Bèo dạt mây trôi[8]?

Quá giang trường ca viếng bạn

đường lối trữ tình không thể riêng tư

thi tứ đến sau vần điệu

và dằn vặt đâu còn hiển lộ như xưa

Chỉ thoáng nghĩ về em

là bầu bạn giang hồ văn chương chạy lại

mọi đồ vật, sự việc hết muốn thành thơ

chẳng được như Đỗ Phủ, Tchekhov mong đợi

Viết xong chương này

thân xác chưa trọn ngàn con ong kéo đến

trái tim thiếu đầy ngàn con bướm đậu lên

anh mất phần thi sĩ, một đêm nay

Chóp nhà cao ngày nao trong bài thơ tiễn biệt

kia, vẫn ngã tư trung tâm của những mùa thu ướt

ngó xuống bản thảo cười nhạo

em có thấy

                 em có thấy không

Thu phong

từ thơ Tản Đà lá hàng xóm rơi ngang Hà Thành thế kỷ trước tới Vancouver hôm nay

Em,

anh từng viết, mùa thu đến trên những bàn chân lá

tiếp, qua những mắt lá

                                    mùa thu ra đi

Em,

chúng mình còn đây sao như

một người – hoặc anh hoặc em – hết sống trước một người

Có những khi

                      anh đã thơ như kẻ không được thơ, đã thở như người không được thở

nghĩ về em đang nhớ anh mà không thể nghĩ về anh

Rồi nơi chốn hai chúng mình lại đổi

Trái đất tròn lắm lúc cũng vuông vuông

Trái đất tròn lắm lúc vuông vuông

để cho những nhà văn nhà thơ khốn khó

miền hoang tưởng dài mãi sâu thêm

Trái đất tròn lắm lúc vuông vuông

để cho những kẻ thương yêu nhau khốn khổ

miền hoang tưởng không rộng cao hơn

Trái đất tròn lắm lúc đã vuông vuông.

 III. Mẹ và con

 – Trong tầm 1185 chữ

khuôn mẫu Tchekhov

truyện ngắn của bạn vừa thiên hạ bàn tay

Khó, ngần ấy thôi Alice Munro kịp phác phác nhân vật chính

                                                                                           là cùng

Ừ thật vô lường

một hạn định chữ chạy đúng một vòng tròn truyện

ngắn

 – ‘Ông ấy hơn ba tôi khá nhiều tuổi’

‘sống ở căn nhà bên’ ‘cùng người mẹ rất già’

‘cửa nhà’

               ‘thường xuyên đóng kín’ 

‘Ngược lại nhà tôi’

‘khá đông’ ‘ba, mẹ và ba chị em tôi’, ‘tiệm điểm tâm’

‘nên gần như mở cửa cả ngày. Tôi là chị đầu, giống mẹ’

‘hai đứa em pha trộn’

– Tài, ngay cửa truyện

các từ khóa đã được dẫn bày

 ‘Ông ấy’

              ‘đóng kín’

 ‘Ba tôi’

             ‘mở’ ‘cả ngày’

‘Tôi’

       ‘giống mẹ’

Chuyện đàn ông đàn bà

đã thành

              chuyện con chuyện mẹ

–  ‘Hồi còn nhỏ, tôi không ít lần thắc mắc rằng ba mẹ tôi luôn nói’

‘ông ấy là nghệ sĩ’

‘thực sự’

‘không thấy điều gì’ ‘dáng dấp’ ‘nghệ sĩ’ ‘ngoại trừ’

‘một dấu ấn tình cảm’ ‘theo lời kể của ba mẹ’ ‘khi gia đình tôi chuyển về’

‘đó thì ông ấy trồng một cây bàng giữa hai nhà’

‘tự ông xây bờ bảo vệ’

‘cẩn thận’

               ‘ông ấy đã nói’

‘để kết giao tình xóm giềng’

– Mọi nghệ sĩ đều vậy

cây si không trồng ở nhà hàng xóm

thì cũng mọc theo các nhà hàng xóm của nhà hàng xóm

cứ thế nơi nơi

          nảy nở sinh sôi

Chủ đề mẹ con, ẩn dụ

nếu tôi đổi tên truyện thành Nghệ sĩ

                   hẳn bạn không càm ràm          

Tôi chịu các từ ‘dấu ấn tình cảm’, ‘bảo vệ cẩn thận’, ‘tình xóm giềng’

hé lộ mô típ cô-hàng-xóm một cách tự tin

vào tay bạn không sến sáo trên nền cổ điển

– ‘Cây đó lớn bao nhiêu, tôi chừng đó tuổi’

– Và kịch tính bắt đầu từ đấy

cho tới khi bước qua xác hai nhân vật chàng nàng

vài lần xuống dòng

văn bút bạn kể ra cũng thuộc loài sát chữ

– ‘Sắp đến sinh nhật của tôi và cây bàng trước cửa’

‘ba tôi bảo’ ‘đã đến lúc đặt tên cho hội quán này tôi thực sự’

‘băn khoăn’ ‘nếu đặt là nghệ sĩ‘

‘ông ấy sẽ nghĩ gì’

‘nhỉ?’                                                                 

– Truyện có hậu và trong

                                      giọng thỏ không còn non

những độc giả cáo vẫn muốn bị lừa

Ngoạn mục.

 Chú thích

.