Nhà thơ Pháp / Ai Cập
(1920 – 2011)
Thân Trọng Sơn
dịch và giới thiệu
Gia đình gốc người Liban, sinh tại Le Caire, Ai Cập (1920), học tiểu học tại quê nhà, trung học tại Paris, lại trở về Le Caire học Trường Đại học Mỹ ngành báo chí, cùng chồng chuyển sang sống tại Liban năm 1942, định cư tại Paris từ năm 1946, nhập quốc tịch Pháp và sống luôn ở đó cho đến khi qua đời (2011), Andrée Chedid đã bắc nhịp cầu nối liền hai nền văn hoá Pháp và Trung Đông bằng những tác phẩm của mình.
“Tôi cảm thấy hạnh phúc được thuộc về thế giới vùng Trung Đông. Tôi thấy nó rung động trong tôi và tôi muốn vinh danh nó khi viết. Về tình cảm, tôi thấy rất gắn bó với Le Caire, thành phố tuổi thanh xuân của tôi. Mỗi lần đến đó, tôi cảm nhận một sự quyến luyến mãnh liệt. Tôi muốn chạm vào đất, đắm mình vào những mùi hương, những ánh sáng, những âm thanh. Điều này rất thực tế. Tuy nhiên, chính nơi đây, tại Paris này, tôi mới cảm thấy thoải mái, tự do. Chẳng làm được gì tử tế nếu cứ bám vào quá khứ. Nhắc đi nhắc lại mãi những căm ghét, thù hận, hoặc thậm chí hạnh phúc đi nữa chỉ khiến ta khó mà yêu thương trong hiện tại. Mẹ tôi là một phụ nữ tuyệt vời. Bà mất năm 97 tuổi. Tôi chưa bao giờ nghe bà nói, vào thời của mẹ người ta làm thế này, vào thời của mẹ chuyện xảy ra thế kia. Chính bà đã gợi cho tôi yêu tự do, yêu cuộc sống.”
Trong những trang viết của mình, Andrée Chedid mô tả con người thành thị và thôn quê của quê hương Ai Cập, với những mối quan hệ của họ, nhắc đến sự tự do mà họ khao khát, những bất công mà họ thường gánh chịu, nói về thân phận của người phụ nữ ở phương Đông, về tình yêu, cuộc sống và cái chết.
Được hỏi về sự khác biệt giữa công việc viết truyện và làm thơ, Andrée Chedid nói rằng tiểu thuyết đòi hỏi nhiều kỷ luật. Cần phải dụng công mỗi ngày, có khi mất đến một, hai năm, phải cố gắng liên tục, không để lạc mất sợi chỉ xuyên suốt cốt truyện. Còn khi làm thơ thì chất liệu xuất hiện nguyên khối, và trong một mối bòng bong như thế, ta có thể đào xới, nhào nặn, gạch bỏ, thật thú vị hơn nhiều. Quả như vậy, Andrée Chedid viết nhiều thể loại, nhưng trước hết bà vẫn là một nhà thơ. Bà đã từng viết tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, nhưng tất cả chỉ là những biến tấu của thơ.
“Thơ ca là và vẫn mãi là phương cách duy nhất để đối diện với sự mong manh của phận người, với sự bí mật khôn lường của cái chết, là chiếc chìa khoá giải thích một vũ trụ mà bề mặt hiển thị luôn che giấu một thực thể kín đáo khác mà thơ ca có nhiệm vụ giải mã.”
Bắt đầu sáng tác từ năm 18 tuổi, Andrée Chedid đã để lại 17 tiểu thuyết, 7 vở kịch, nhiều truyện ngắn và sách truyện dành cho trẻ em. Riêng về thơ, tác phẩm đầu tiên được xuất bản năm 1949, sau đó cứ hai, ba năm bà lại in một cuốn thơ mới, phần lớn nay đã tuyệt bản. Năm 1987, Nhà xuất bản Flammarion tập hợp tất cả thơ bà viết từ năm 1949 đến 1970 in chung một cuốn lấy tên là Textes pour un poème. Năm 1991 lại in tiếp cuốn Poèmes pour un texte, gồm những bài thơ đã viết trong các năm 1970 đến 1991. Tác phẩm của Andrée Chedid (chủ yếu viết bằng tiếng Pháp tuy bà thông thạo cả tiếng Anh và tiếng Á Rập) đã được dịch ra 15 ngôn ngữ.
Andrée Chedid đã được tặng Giải thưởng Mallarmé (về thơ) năm 1976, Giải Goncourt về truyện ngắn năm 1979 (với tác phẩm Les corps et le temps), giải Goncourt về thơ năm 2002 (về toàn bộ tác phẩm). Năm 2009, Bà vinh dự được trao Huân chương Bắc đẩu Bội tinh.
TÌNH YÊU II
Mới mẻ hơn mọi lời nói
Tự do hơn mọi ngôn ngữ
Trần trụi hơn sự lặng thinh
Tình yêu mãi hoài tái sinh.
Bị bắt chước nó tự chỉnh sửa
Bị giả mạo nó tự đứng lên
Bị qua mặt nó nhanh đuổi kịp
Thật diệu kỳ nó tái tạo luôn.
Vào mọi thời đại
Qua mọi biên cương
Tình yêu thuộc về chúng ta
Mãi mãi!
NGAY GIỮA TRÁI TIM
Ngay giữa không gian
Bài hát
Ngay giữa bài hát
Làn hơi
Ngay giữa làn hơi
Khoảng lặng
Ngay giữa khoảng lặng
Hy vọng
Ngay giữa hy vọng
Kẻ khác
Ngay giữa kẻ khác
Tình yêu
Ngay giữa trái tim
Trái tim.
SUỐT ĐỜI
Mọi cuộc sống
Khơi mào
Bí mật
Mọi bí mật
Ẩn giấu
Trong bóng tối
Mọi bóng tối
Chất đầy
Hy vọng
Mọi hy vọng
Phục tùng
Cuộc sống.
CÙNG NHAU
Tôi lần bước về phía sâu thẳm của em
Nơi tia nhìn đang yên nghỉ
Nơi bóng tối co cụm lại
Nơi các bức tường lộ ra.
Khi tôi biết được rằng
Cử chỉ và lời nói của em
Chỉ là những mùa của em
Tôi đã tự mình làm cuộc hành hương này
Để vượt qua từng cánh cửa một
Ôi em người sẽ kể cho tôi chuyện của chúng ta.
KHÔNG CÂU TRẢ LỜI
Nơi mỗi hơi thở đang lịm dần
Trong đầm lầy của tâm hồn
Nơi mỗi sinh lực đang cạn kiệt
Trong con tàu của châu thân.
Tôi thăm dò cuộc sống kỳ diệu
Kẻ lưu giữ những bí mật của chúng ta
Câu trả lời không hề rõ nghĩa
Tăng thêm điều tưởng tượng của chúng ta.
NHÌN TUỔI THƠ
Đến tận bến bờ cuộc sống
Bạn sẽ mang mãi tuổi thơ
Với ngụ ngôn và nước mắt
Run rẩy, sợ hãi thẫn thờ.
Lần theo dòng đời năm tháng
Tuổi thơ vượt trước bạn luôn
Cản ngăn bước chân bạn tới
Hoặc là vạch lối chỉ đường.
Rất lạ lùng và thần diệu
Con mắt tuổi thơ thần tiên
Từ cội nguồn luôn giam giữ
Vũ trụ của những tia nhìn.
NHÌN CUỘC ĐỜI
Xuất huyết ngôn từ
Xuất huyết hình ảnh
Thời gian kiệt lực
Giờ khắc loãng tan.
Làm sao kéo cuộc đời khỏi những chốn ngục giam
Cuộc đời:
Sự bay bổng của rủi ro
Mùa thu hoạch của ngẫu nhiên.
NHÌN BAN ĐÊM
Bỏ mặc bình minh với giang sơn của nó
Đêm
Biến mất trong vỏ bọc của không trung
Vững tin rằng những sợi bóng tối sẽ sớm nối kết nhau
khi được gọi tên
Đêm buông mình vào chốn lưu đày tạm bợ
Mà chẳng hề bối rối vẫn dõi theo
Những cuộc hành hương thiết yếu của
Ban Mai.
ĐÊM
Bị những vòng vây ban đêm níu giữ
Những vòng lửa mặt trời
Chìm nghỉm
Dưới đáy những hang động đã tắt.
Ngày vẫn còn vùng vẫy
Trong ký ức của chúng ta.
Trước khi đắm
Trong hang sâu
Mịt mù hình ảnh
Vẫn dai dẳng nhân đôi
Cuộc sống chúng ta.
CUỘC ĐỜI DỊCH CHUYỂN
Không một lộ trình
Không một hải hành
Sánh bằng những dịch chuyển của cuộc đời
Chuyển động trong các mạch máu
Tập trung vào hòn đảo trái tim
Di chuyển qua từng lứa tuổi.
Không một cuộc thám hiểm nào
Không một lần khai khoáng nào
Có thể đem ra đọ với sự tuần hoàn của máu
Với những đắp bồi của thân thể
Với những phun trào của linh hồn
Không một độ cao
Không một đỉnh chóp
Có thể chế ngự cái khoảnh khắc
Lúc mà ban phát cho ngươi hình hài
Cuộc đời đã gán cho ngươi sự sống.
Cuộc du hành lạ lùng
Của đời sống
Đã trở thành
Chính ngươi!
CHÚNG TA ĐI
Không một hồi chung cuộc
Cũng không mảnh vườn nào vẹn nguyên
Trong những cuộc giao tranh của tâm hồn
Trong da thịt của thời gian
Chúng ta đi, chúng ta còn đi nữa
Mà không chạm tới ngưỡng cửa.
Không giới hạn
Không chiều ngược lại
Với cuộc du hành không dừng.
CHẶNG ĐƯỜNG CUỐI
Nếu tấm vải mặt trời rã ra từng mảnh
Nếu những sợi máu đào dần tháo gỡ ra
Nếu thịt da tố cáo đã chịu đòn
Hãy giữ lấy trong chặng đường kết thúc:
Dòng sông sắc màu liên hợp
Vừa đủ đồng bằng vừa đủ nhiệt tâm
Để làm dịu những cơn khát cuối cùng
Để khêu lên ngọn lửa sau chót
Nếu đành phải cam chịu số phận
Con người sẽ tạo cho mình những ngụ ngôn
Chúng đánh gục
Hay cứu thoát người
Tuỳ theo tia nhìn chấp nhận.
BÀI CA NHỮNG THÀNH PHỐ
Tôi gắn bó với mạch đập những thành phố
Với cuộc sống sôi động của những nơi này
Tôi hít thở trong những không gian xanh
Tôi lướt đi trong những con đường nhỏ
Tôi lắng nghe tiếng người dân đây đó
Tôi đã yêu các đô thị Le Caire hoặc Paris
Chúng rộn ràng trong huyết mạch tôi
Kết dính vào thịt da tôi
Tôi không thể nào không nhìn thấy mình
Về bản chất vẫn là:
Phố thị.
QUÊ TÔI Ở KHẮP CHỐN
Quê tôi ở khắp chốn
Trên mọi miền thế giới
Nó nằm ở phía kia
Nó nằm ở nơi khác.
Quê tôi ở khắp chốn
Giáp ranh vùng phụ cận
Ở nơi chỗ dừng chân
Ở trong từng khoảnh khắc
Ở trong vùng sinh sống
Ở tại chốn ngụ cư
Ở cõi nào xa lắc
Và ngay tại nơi đây.
QUÊ HƯƠNG TÌM THẤY
Tôi đã đánh mất quê hương
Vào một ngày náo động
Vào một ngày buồn phiền và nước mắt.
Tôi tìm thấy lại quê hương
Và tôi đã thu nhận nó!
Để nó thêm màu mỡ
Tôi đã cắm nhiều cây
Trên những khoanh đất nhỏ
Và những quãng rộng thoáng
Tôi còn tô điểm thêm
Với rất nhiều hoa cỏ
Và cả một chiếc hồ
Với nguồn nước dịu ngọt.
Quê hương tìm thấy lại rồi
Chẳng còn trú ẩn thảnh thơi đi về.
ẨN NGỮ
Cuộc sống
Bí mật
Ẩn ngữ
Khó giải mã.
Thời gian
Giới hạn
Cuộc phiêu này của làn hơi
Vào chỉ số của đồng hồ cát.
Trên thân thể khác nhau của chúng ta
Trên khuôn mặt đa dạng của chúng ta
Ta thể hiện nhạc khúc nào
Cốt truyện nào, cuốn sách nào đã mở
Về da thịt cụ thể của chúng ta
Từ đó ta tìm ra nguồn sáng?
Mỗi người đi dọc theo
Dòng sông của hiện hình
Không một ai tháp tùng
Biển khơi.
CHÂN TRỜI THÂN THIẾT
Xa những bến bờ inh ỏi
Để lạc mất chiếc neo
Bứt khỏi giây buộc.
Nghe theo tiếng gọi
Của chân trời thân thiết.
NỐT LẶNG CỦA BÀI HÁT
Chất đầy sự sống
Lèn chặt sự chết
Hát ca
Đến tận khoảng không
Đến tận hợp âm cuối cùng
Mãi đến cuối bài
Hát
Bài hát
Âm nhạc không lặp lại
Lặng thinh.
ĐỂ SỐNG LẠI
Những mặt trời già nua của chúng ta chết đi
Chúng chết đi để sống lại đàng hoàng hơn.
Những tinh tú đầy dẫy cõi vô biên
Từ chỉ một mùa hái gặt.
Đến từ những vùng đất không đo đếm hết được
Qua những bước chân
Qua những ngôn từ
Qua những cái chết và những cuộc đời.
Chúng ta diễn màn tồn tại
Đổi lấy cảnh trí đang mãi đổi thay.
Những mặt trời già nua của chúng ta chết đi
Chúng chết đi để sống lại đàng hoàng hơn.
MẶT TRỜI TRONG SUỐT
Lần lượt những chiếc cầu nhỏ chống lại
Đầy dấu vết
Ta hãy đi tới cái chết này
Nơi mọi thứ đều tới được.
Cuộc sống chúng ta có những vết nứt
Cuộc sống chúng ta có những vòm lá.
Những mặt trời trong suốt
Khi tình yêu nảy mầm
Làm mới.
BỆNH VIỆN
Bên trong tường thành màu xanh
Của gian phòng cuối
Tiếng bước chân và lời thầm thì trộn lẫn
Chung quanh khe hở chiếc giường.
Bám vào ánh sáng lờ mờ của tâm hồn
Cưỡng lại sự ngụp lặn cuối cùng
Một thân thể đang chống chọi
Trong những tấm vải chăn.
Những hình ảnh mờ ảo chập chờn
Trên những vách tường nhợt nhạt.
Bến đỗ tiến sát gần.
EM BÉ ĐÃ CHẾT
Cả ngôi làng không sót lại chiến sĩ nào
Tựa vào khẩu súng đã nhả cả tràng đạn
để kết liễu đời em bé
Kẻ thù run rẩy kinh hoàng lẩn dưới bức tường cũ
Mọi thứ chung quanh đều sạch sẽ:
bầu trời biển cả mùa hạ tươi cười hàng thông.
Kẻ thù
Đã ném ra xa
Qua bên kia những ngọn đồi
Áo quần và vũ khí
Chuyện đời và luật lệ
Và nằm khóc
Gần con suối dưới bóng một gốc cây cam.
Bên cạnh thi thể đứa trẻ con.
SỰ LẨN TRỐN CỦA CÁC MÙA
Tôi từng yêu em
Trong cơn giông của nhựa
Tôi đang yêu em
Trong bóng tối của năm
Tôi từng yêu em
Trong khu vườn bình minh
Tôi đang yêu em
Lúc tháng ngày tàn tạ
Tôi từng yêu em
Trong vầng dương hối hả
Tôi đang yêu em
Trong bóng chiều bao dung
Tôi từng yêu em
Trong ánh chớp lời nói
Tôi đang yêu em
Trong cửa ngõ ngôn từ
Tôi từng yêu em
Trong cơn bốc đồng mùa xuân
Tôi đang yêu em
Trong sự lẩn trốn của các mùa
Tôi từng yêu em
Ngay trong lòng cuộc sống
Tôi đang yêu em
Tại nơi cổng thời gian.
HY VỌNG
Tôi thả neo hy vọng
Nơi nguồn cội cuộc đời
Đối mặt với bóng tối
Tôi dựng những mảng sáng
Cắm lên những ngọn đuốc
Nơi lằn ranh đêm đen.
Mảng sáng vẫn soi rạng
Ngọn đuốc vẫn lướt qua
Giữa tối tăm và hoang sơ.
Mảng sáng còn tái hiện
Ngọn đuốc còn loé lên
Chẳng tàn lụi bao giờ.
Tôi cắm sâu hy vọng
Trong đất mùn trái tim
Tôi thu nhận hy vọng
Với cái tính hung hăng.
KHOẢNH KHẮC NÀY
Với dòng máu có ngàn cánh chim
Tôi đã đi dọc khắp trần thế
Tôi nhạo cười đất sét
Tôi từ bỏ thời gian
Tôi biết chuyện trò với người không quen.
Với dòng máu sáng sắc màu ban ngày
Tôi chấp nhận cái chết và sự ngây thơ của nó
Tôi từ bỏ bóng đêm.
(Nguồn: www.recoursaupoem.fr. và www. toutelapoesie.com)