Thơ Malcolm de Chazal – nhà thơ Mauritius (1902-1981)

Thân Trng Sơn dịch và giới thiệu

clip_image002

Sinh ra ti vùng đất tng là thuc địa liên tiếp ca Hoà Lan, Pháp và Anh cho đến khi giành li độc lp – năm 1968 – và tr thành nước Cng Hoà Mauritius (tiếng Pháp là Maurice), Malcolm de Chazal là mt tác gi khác thường, k l, độc đáo, thường được nhc ti như mt nhà tư tưởng, nhà văn, nhà thơ, ho sĩ.

Mười sáu tui ông sang M hc trung hc và đại hc, tt nghip k sư nông nghip chuyên ngành chế biến đường, sang Cuba làm vic trong ngành này, vài tháng sau tr v quê hương tiếp tc công vic. Năm 1937, ông b ngh và chuyn sang làm công chc ngành vin thông, thăng đến chc Thanh tra Thương mi và ngh hưu sm vào năm 55 tui. Quá trình hc tp, đào to và ngh nghip có v như chng liên quan đến vic cm bút, vy mà s nghip sáng to ca ông trong sut cuc đời li bay nhy qua nhiu loi hình đa dng, phong phú rt bt ng.

Ngôn ng chính thc ca Mauritius là tiếng Anh ( cùng vi các th tiếng créole, tiếng Pháp và tiếng Hindi ), nhưng ông s dng tiếng Pháp : ông thuc thế h th năm ca mt gia đình gc min Auvergne, nước Pháp, di cư sang đảo quc này t năm 1763.

Không k nhng bài viết đầu tiên (trên báo và sau in thành sách) v các vn đề kinh tế, nhng sáng tác văn hc ca Malcolm de Chazal xut hin t năm 1936 trên mt tp chí, trong đó đã sm gây chú ý là nhn định:

Dante thc là vĩ đại vì ông đã hiu cái điu mà rt nhiu nhà văn không biết: rng ch nghĩa là nhng vt sáng to sng động. Ông có th trn ln, phân tích và xếp đặt chúng đúng vào v trí, để t đó to ra được s hài hoà v âm thanh và hình nh, nhưng ông cũng không bao gi quên rng mi li nói là mt bn th. Khi tôi viết “tinh tú” vi sáu ch cái, tôi không ghi ra nhng du hiu khô chết. Chúng cha đựng mt thc th rõ ràng và hu cơ. Mi li nói là mt ma lc ca cuc sng.”

Và có th nói tuyên ngôn ca ông v s mnh ca thi ca là:

” Vi tư tưởng và s ngu hng luôn mnh m, nhà thơ hu như lúc nào cũng là nhà tiên tri ca thi đại mi”.

Năm 1940, ông xut bn mt tp sách nh ly nhan đề là Tư tưởng I, bao gm 204 phát biu ngn gn, ch vài ba dòng, mà ông gi là Cách ngôn (aphorisme), và sau đó, t 1942 đến 1947, ông tiếp tc công b hàng nghìn câu Cách ngôn khác trong các cun Tư tưởng II, III, IV, V, VI. Đó là nhng ý nghĩ bt cht mà thú v v mi đề tài, chng hn như:

– Chng có nim vui sng nếu không có nim vui yêu thương.

– Tiếng cười là th thuc kh trùng tt nht cho tâm hn.

– Ph n khiến ta thành thi sĩ, tr con khiến ta thành triết gia.

– Trong s các loi người điên khác nhau, thiên tài là nhng người điên tnh táo.

Nhng năm đầu ca thp niên 50 (thế k XX), ông chuyn sang viết kch, ch có mt v được dàn dng, vài ba v được xut bn, phn ln thì v sau ông đốt hết.

Ngu hng sáng to ca Malcolm de Chazal đẩy đưa đến vic viết truyn ngn, truyn va, và c tiu thuyết na, nhưng ông không xut bn tác phm nào.

Đến năm 56 tui, ông bt đầu cm c, dù trước đó ông không h biết v, cũng không t ra có chút thiên hướng gì v ngành ngh thut này. Ông chuyên v tranh màu bt và tranh màu nước, nhng nét v ging tranh ca nhng ho sĩ phái hn nhiên. Ti quê hương, ông nhiu ln trin lãm, trưng bày hàng trăm tác phm nhưng không bán được tranh nào. Vy mà sau này, ông li thành công khi t chc trin lãm ti Paris, Luân Đôn, Montréal, Grenoble, San Francisco, Dakar.

clip_image003

Tác phm ca Malcolm de Chazal khó đến vi độc gi trên thế gii vì ban đầu ông ch xut bn ti quê hương, đảo quc Mauritius vi din tích 1865 km2 và dân s chưa ti 1.200.000 người, mà có khi ch in mi cun 100 bn. Có th nói loi hình ngh thut khiến ông ni tiếng nht là thi ca và cũng phi ch đến năm 1947 khi Nhà xut bn Gallimard ca Pháp in cun Sens plastique, ri sau đó là các bài viết trên báo Le Figaro, vi nhiu ý kiến khen ngi, thm chí cho rng ông là mt nhà thơ thiên tài, và xếp ông sánh ngang vi nhng nhà thơ siêu thc đương thi. Thơ ca ông là nhng bài rt ngn, gn ging vi cách ngôn, nhiu n d, thường có màu sc triết lý, đôi khi hài hước.

Nhng bài dch dưới đây, chn ri rác trong các tp Sens plastique, Sens magique, Poèmes, dn theo trang recoursaupoeme.fr và các trang khác, tm đặt tên là

MỘT TRĂM BÀI THƠ KHÔNG ĐỀ

(Nhng ch s trước mi bài không mang ý nghĩa gì, ch tin cho người đọc khi mun tm dng li để chiêm nghim, để tm tm cười, để đồng cm vi mt tác gi phương tri nào xa lc mà tri lòng chia s như vi bn tri âm ).

 

1.

Đá

Khi chết

Chẳng cần

Được chôn cất.

2.

Lửa

Đến chậm

Hoặc nhanh

Ánh sáng

Lúc nào cũng

Đúng giờ.

3.

Vàng

Là kim loại

Có đôi vai

Rộng nhất.

4.

Cầu vồng

Cái đồng hồ

Không có

Nút lên giây.

5.

Ăn mặc

Với phụ nữ

Là cách

Tốt nhất

Để trò chuyện.

6.

Nước

Buông tà váy xuống

Khi mái chèo

Luồn qua.

7.

Mọi vật thể

Khi rơi

Đều

Làm dấu thánh.

8.

Trời nóng

Cơn mưa

Làm chiếc quần

Tụt xuống.

9.

Ngọn lửa

Than phiền

Củi

Không

Hiểu được nó.

10.

Chiếc bàn

Thiếp ngủ

Cuộc trò chuyện

Làm nó chán.

11.

Cái chết

Đến

Khi con người

Vắng mặt.

12.

Bạo lực

Khóc

Trên

Đống đổ nát

Của dịu dàng.

13.

Nước

Chẳng bao giờ

Khoả thân

Khi

Có người nhìn.

14.

Trái đất

Chưa bao giờ

Biết đến

Copernic.

15.

Trời nóng

Đến nỗi

Các loài hoa

Phải dùng đến

Sắc màu

Làm quạt.

16.

Con ong

Lúc rời

Nụ hoa

Bước ra

Dáng say khướt.

17.

Cơn giông

Tiếng kêu

Hấp hối

Của ngọn lửa.

18.

Đêm

Lúc nào

Cũng đi ngủ

Khi có mặt

Ánh sáng.

19.

Những nét vẽ đầu tiên

Mang lại

Cho người

Khuôn mặt

Của ý tưởng.

20.

Bàn tay

Làm tổ

Để bắt lấy

Con chim.

21.

Con đường

Mòn

Không còn

Cảm thấy

Mỏi mệt.

22.

Vỉa hè

Dừng lại

Cứ mỗi lần

Có người

Ngang qua

Để nhìn

Con đường.

23.

Đường sá

Vật duy nhất

Chẳng lãng phí

Thời gian.

24.

Đồng hồ

Thời gian

Bị tháo rời.

25.

Tất cả những gì

Chuyển động

Đều là

Chiếc neo

Của không gian.

26.

Bóng tối

Sức nặng

Của không gian.

27.

Số không

Chính là

Thủ phạm

Của cái

Nó không có.

28.

Mùa đông

Chỉ thấy lạnh

Khi mùa xuân

Gần đến.

29.

Khoảng không

Chẳng bao giờ

Ngừng

Rơi.

30.

Trái cây

Thuộc giống đực

Khi bày ra dĩa

Và giống cái

Khi ở trên cây.

31.

Vàng

Thành hà tiện

Khi

Chế biến làm

Nữ trang.

32.

Tật xấu

Là thứ

Biết vâng lời nhất

Trong số

Các bản năng.

33.

Chiếc gương soi

Là thời gian

Hay quên.

34.

Dòng sông

Chảy chậm hơn

Bờ.

35.

Trái đất

Rất đỗi

Ngạc nhiên

Vì sự đi nhanh

Của con rùa.

36.

Chiếc quạt đẹp nhất

Là cái miệng:

Nó mở ra

Ngay chính giữa.

37.

Chiếc máy

Mỏi mệt

Ngáy

Thời gian

Ngủ

Trong lòng nó.

38.

Chữ nghĩa

Là những chiếc

Bẫy ruồi

Con nhện

Là ý tưởng.

39.

Bom nguyên tử

Đã chọn

Im lặng

Làm mục tiêu.

40.

Ánh sáng

Thọc tay vào

Chiếc túi ban chiều

Và rút ra

Một ngôi sao.

41.

Nước

Sợ

Bị ướt

Và biến thành

Sương.

42.

Đen

Là ánh sáng

Bị chọc thủng.

43.

Ánh sáng

Chỉ thực sự

Khoả thân

Bên bờ nước.

44.

Chiếc gương soi

Không hề có

Trí nhớ.

45.

Không mùi hương nào

Còn trinh nguyên.

46.

Con nhện

Chết

Khi tưởng mình

Là ruồi.

47.

Duyên dáng

Chính là

Khoái cảm

Thường trực.

48.

Cái miệng

Của em bé

Là viên kẹo

Đầu tiên

Của nó.

49.

Mọi tai nạn

Xảy ra

Khi

Con đường

Đổi ý.

50.

“Không”

Chỉ đối lập

Với

“Có”

Trong những chuyện

Tiền bạc.

51.

Nếu không có

Thì muôn hoa

Đều cận thị.

52.

Mỗi

Con chim

Có màu sắc

Theo tiếng kêu.

53.

Rượu

Say

Người

Uống

Không đúng cách.

54.

Thời gian

Chỉ

Được coi trọng

Với những người

Chậm chạp.

55.

Màu xanh

Sức nóng

Của mùa xuân

Hơi lạnh

Của mùa hè.

56.

Con chim

Khi sợ hãi

Cảm thấy

Bị nhốt trong chuồng.

57.

Cái lưỡi

Bộ phận

Trong cơ thể

Ta thấy

Quen thuộc nhất.

58.

Vàng

Giàu hơn

Khi ở cạnh

Ngọc

Và nghèo đi

Trước kim cương.

59.

Trọng lượng

Chỉ

Thấy khoẻ

Ở trong

Chiếc cân.

60.

Sương mù

Là chiếc dù

Không có gọng.

61.

Người

Càng uống

Rượu

Càng ngon.

62.

Lòng tự ái

Những vết thương

Không rỉ máu.

63.

Cơn mưa

Đánh rơi

Chiếc thắt lưng

Trong làn sóng.

64.

Gió

Thấy

Bị hụt hơi

Khi bị

Tát tai.

65.

Chẳng có

Chút ngẫu nhiên nào

Cho

Thiên tài.

66.

Nàng có

Những bước đi

Khôn ngoan

Trên đôi chân

Điên cuồng.

67.

Ánh sáng

Ngủ đứng

Còn ban đêm

Ngủ mọi hướng.

68.

Mặt trời

Choàng

Quanh

Mặt trăng

Một đồng hồ đeo tay.

69.

Cảm giác

Cuối cùng

Của người bị treo cổ

Là ai đó

Lôi

Đôi chân của mình.

70.

Hơi thở

Ca hát

Trong nụ hôn.

71.

Tin tưởng

Sự mỏi mệt

Của người sùng đạo.

72.

Ánh sáng

Tỉa lá dần

Khi

Những cánh hoa

Mùa thu

Rơi rụng.

73.

Nước biển

Lúc nào cũng

Kéo quần lên

Để nhảy qua

Tảng đá ngầm.

74.

Vật duy nhất

Không biết

Dạ dày của mình

Là không khí.

75.

Sự vuốt ve

Chỉ cảm nhận

Mùi hương

Trong da thịt

Trẻ con.

76.

Khi

Cơn gió

Thổi qua

Cỏ

Rạp người xuống

Để làm tình.

77.

Khi

Ấn vào bụng

Ngọn lửa,

Ánh sáng

Cười.

78.

Mọi viên gạch

Trong

Bức tường

Đều cảm thấy

Bị

Chôn sống.

79.

Nếu không khí

Không biến thành

Con bướm

Thì làm sao

Bướm bay được

Trong không khí?

80.

Sự cô đơn

Của những cái mông

Là địa ngục

Của đàn bà.

81.

Con mắt

Ngủ

Khi cái miệng

Nói quá nhiều.

82.

Trong buồn phiền

Con mắt

Làm tính trừ

Và cái miệng

Làm tính cộng.

83.

Nước

Đi chân trần

Ra tắm

Ngoài biển.

84.

Đêm nay

Mặt trăng

Ngủ không ngon

Những đám mây

Gây cho nó

Những ác mộng.

85.

Khoái lạc

Ngay trung tâm

Cơn gió xoáy

Của giác quan.

86.

Trên cửa kính

Con ruồi

Tự hỏi

Đâu là

Phía bên ngoài

Và phía bên trong

Của mọi vật.

87.

Tảng băng

Dưới thác

Chơi

Môn trượt nước.

88.

Khi trời mưa

Biển

Cứ tưởng

Đã sinh ra

Bãi biển.

89.

Chỉ có lửa

Mới có thể

Tự liếm

Vào mắt.

90.

Rễ cây

Nằm trên đất

Chạy lon ton

Như con chim.

91.

Bóng tối

Chiếc va- li

Của không gian.

92.

Chiếc nhẫn

Tự xỏ ngón tay

Vào con mắt của mình.

93.

Người thợ giày đầu tiên

Chiếc xương cá.

94.

Chiếc găng

Chộp lấy

Bàn tay

Khi

Ta mang nó vào.

95.

Vết thương

Cười

Vì đau đớn.

96.

Chiếc nệm

Chờ đợi

Người

Để

Ngủ.

97.

Nếu loài người

Làm tình

Tập thể

Ý nghĩa nụ cười

Sẽ ngừng

Mãi mãi.

98.

Con bò

Tưởng mình

Là ruồi

Khi

Bị ai chích.

99.

Khi sợ hãi

Khuôn mặt

Ứng xử

Như

Bàn tay.

100.

Đường chân trời

Chưa bao giờ

Biết

Thắt nơ.

Comments are closed.