Trong sự cách tân, làm mới thơ hiện nay tôi đặc biệt chú ý Ly Hoàng Ly, Như Quỳnh de Prelle, Hoa Níp, Lưu Mêlan và mới xuất hiện hai ba năm gần đây như Nguyễn Hoàng Anh Thư, Hoàng Thúy và Hoàng Thụy Anh… Trong số đó Nguyễn Lãm Thắng nổi lên như sự dị biệt. Đối với các tác giả này, sáng tạo là đưa thơ về với những gì bình thường, gần gũi nhất, bằng một loạt biểu tượng và cách sử dụng ngôn ngữ khác thường. Tất cả đều có thể thành thơ.
Mấu chốt thơ Nguyễn Lãm Thắng khởi ra từ bóng tối: “truy tìm xác đêm một dáng ngồi trăng khuyết”. Anh đoạn tuyệt “con đường quen như mang dày mang dép nhưng nó không phải là con đường”, viết điếu văn cho những bài thơ “lẩn quẩn trong mái đời dột nát/ con chữ run lên đợi lửa hóa vàng/ tôi thắp nghìn chung rượu/ mời những sinh linh thơ thiếu tháng/ chết trong bào thai sự thật” để thức dậy “trong bình minh có nhiều chiếc lá xanh rơi rụng” (*).
Ở Nguyễn Lãm Thắng thơ như mặc định một bản năng đau buồn: “cõi người tạo bản năng khóc”, khi ấy nhà thơ mới có chỗ đứng trong sáng tạo. Trong một thời gian dài, thơ ca sa đà vào di chứng “nghệ thuật vỗ tay”. Nhầm tưởng rằng vỗ tay mới khích lệ con người đứng lên. Một cái nhầm thật lớn, vì, như thế thơ chỉ đi vòng quanh bên ngoài, không vào sâu được tận đáy bản thể của thế-giới-người được.
Thơ không mới có nghĩa thơ đứng yên. Chúng ta thường hay tách bạch hai khuynh hướng truyền thống và cách tân trong thơ mà không hiểu thật đúng hai chữ truyền thống. Truyền thống không phải như một thứ sản phẩm cố định, ví như một hiện vật lịch sử để lại, bất biến: “muốn bảo tồn di sản cho dòng tộc/ đồng nghĩa với việc rào thép gai kín lối ra vào” (Em lỡ tay cầm chùm chìa khóa-Nguyễn Lãm Thắng), mà nó luôn được bồi đắp chuyển hóa. Giá trị truyền thống là một chuỗi sáng tạo đời này sang đời khác, làm phong phú đời sống vật chất và tinh thần con người. Những thay đổi trong sáng tạo hôm nay chính là truyền thống ngày mai.
Sáng tạo Nguyễn Lãm Thắng luôn đồng nghĩa với mới là vậy.
HOÀNG VŨ THUẬT
_____
(*) Những câu trích trong tập Họng đêm – Nxb Văn Học, 2012.
THƠ NGUYỄN LÃM THẮNG
Nắng đã tạo ra bóng mát
chúng ta đã thấy nắng lên
và nó đã tạo ra bóng mát
ít ra nó tạo ra cái bóng của ta
chúng ta quen núp dưới bóng cây
và cảm thấy hài lòng về điều đó
nếu không có nắng
ta không bao giờ tìm thấy bóng mát
Tất nhiên trong đêm tối những bóng ma đã giấu tiếng thở
đã cố gắng hết sức để giấu tiếng thở của mình trong đêm mịt mùng bế tắc
đã kiệt sức
đã bắt đầu xuôi tay
những tiếng hát của một thời đã vào quán nhậu
giục thúc cạn ly
đã bắt đầu mê muội những ca từ diễm lệ của một thời chưa bao giờ nghe được
đã bắt đầu khai phóng
những bộ xương xếp lại tìm nhau
đã hát lên
đã hét lên
đã rú lên
đã tru tréo
đã giấu tiếng thở trong đêm mịt mù bế tắc
nên không hát được bài ca loài người
Ðêm nay những tiếng chuông đã sống dậy
những khớp xương bắt đầu uể oải chuyển động
triệu chứng đau lưng vai gáy nhức mỏi
không kiềm hãm sự sung sướng khi những tiếng chuông đã sống dậy trong máu
tôi đã nhảy tưng bừng trên tấm thảm hồn tôi
những lung linh sóng biển đã dạt dào huyết mạch
tôi đã bước lên
vẫy tay chào những con đường không lối thoát đông cứng như mũi dao nhầy nhụa máu
Gã đàn ông say rượu đứng đái bên đường
mặc con chó sủa
mặc ánh đèn đêm kéo lệch chiếc bóng dài nhằng
gã đái
ừ
thì ngày mai cỏ cháy
ừ
thì đất mặn thêm
mùa thu thêm ý nhạc
dòng suối nào lả lơi
ngó lên là trời mà không phải là trời chỉ là cái màu chết tiệt
ngó xuống là đất mà không phải là đất chỉ là cái màu xám xịt
ngó đàng sau là bóng mà không phải là bóng là cái màu người
ngó đàng trước là người mà không phải là người là cái màu bóng
gã đứng giữa hoang vu là gió
gã đứng giữa hoang vu gã ngó
bởi gã một mình nên gã hoang vu
Những con chim mất trí nhớ
chúng thực sự đã quên tiếng hót
chiếc lưỡi tê liệt
chúng đã quên đêm trăng
chúng tưởng là ngày nắng
nửa đêm chúng rùng mình nghe gió lạnh
bàng hoàng cơn bão trưa
những chiếc lá rụng
chúng mơ hồ tổ tiên linh hiển
trong đêm khuya
tiếng cú kêu
tiếng chim lợn kêu
chúng mơ tưởng giống nòi
trống rỉa lông
mái ngồi ỉa
mà ngóc cổ dòm ngó nhau thù địch
bên kia là bờ giác
bên này bờ lau
hiu hiu gió thổi trên đầu
nghìn năm nữa, quả địa cầu còn quay
con mái loay hoay
con trống trở mình
bảo nhau rằng mặt trời đã chết
chỉ còn giấc mơ trong trí nhớ đã mất
Buổi tối rảnh rỗi xem phim ma cà rồng
hắn sinh ra từ máu
hắn thích hút máu
hắn gây ra những cuộc chiến đẫm máu
cả thân hình hắn nhuộm máu
hắn hét bằng âm thanh máu
hắn cười sặc mùi máu
kết cục
nhắn co giật
cựa quậy trong vũng máu
hắn đã bị hút máu
hắn
trả
nợ
máu
Cái hũ sành lủng đít
Cái hũ sành lủng đít
nằm vắt ngang gốc mít
không giữ được mùa đông trong lòng mình
những tháng ngày chui vào chui ra
theo chân bầy kiến đói
có cơn gió gửi một chiếc lá khô ghi dấu ngày tao động
đã mấy mươi năm
cái hũ sành lủng đít nằm trơ như cái đầu lâu
không còn trí nhớ
chiều nay
cái hũ sành bỗng vang lên tiếng kêu da diết
một con rắn nuốt dần một con nhái
Những sợi thép gai như tóc rối của một ngày chiêu niệm
Tặng Phạm Tấn Xuân Cao
ngọn gió tắt thở
nhành liễu rũ cứng như mạch máu chết
không động đậy
tôi biết đó là giây phút mà em
và tôi đã cạn kiệt nước mắt
mùa thu định mệnh nối dài những bóng ma vật vờ phía tiền đồn u ám
sợi thép gai quặn thắt giày vò cửu khúc
ngày tha hương hoàng hôn
bầy chim lưu vong dạt trôi nát bầm phía vòm đen lô cốt
ráng chiều quệt máu trên những đôi cánh rã rời
âm thanh đông cứng bức tường lạnh
tôi lắng nghe máu nứt vỡ như thuỷ tinh trở mình đau đớn
những ngọn núi gục đầu vào bóng mình
hoang vu
tôi đứng lặng trong miền mông sơ tiều tuỵ
em như cọng rơm tan dần trong hiện hữu
chưa bao giờ đất trời buồn như thế
đám đông là khu mộ của những oan hồn giẫm đạp
những bia đá khắc ghi khẩu hiệu buồn
những bóng ma mất trí truy niệm xác thối
rầm rập tung hô
ở đâu đó
trong góc tối
mùi thịt cháy cựa quậy
Huếmườichínmộtnăm
Tôi đã thấy sáng nay đoá hoa hồng rụng
đêm qua cơn mưa ập xuống
tôi đã nghĩ đến đoá hoa hồng trước ngõ
sáng nay
những cánh hoa đã rời cuống
ướt nhẹp như những xác gián
nằm tả tơi trên mặt đất
bầm tím
thường ngày
những sợi tóc của tôi rụng xuống
có thể chúng không cho tôi thấy
chúng đã đi vào quá vãng âm thầm đâu đó
có thể chúng tự rụng
có thể tôi bứt
tôi gãi
trong vô thức
ôi tuổi trẻ của tôi
sẽ còn lại một quả đầu trơ như cuống hoa
nhẹ nhàng
buông xả
Tiếng khóc trên cánh đồng
tiếng khóc của núi chảy dọc theo phù sa bào mòn giấc ngủ
sợi dây thừng tàn bạo của cơn mê sảng thắt cổ giấc mơ niên thiếu
anh ngã sấp xuống buổi chiều hôn mê
vết dao trá hình chém phập phía sau lưng hờn tủi
những viên sỏi lăn lóc dòng sông đời nhá nhem tao loạn
ghim vào từng cơn đói
ký ức mọc lông vỗ cánh phía mặt người
gánh củi nặng oằn đè trên vai người đàn bà có chửa
đứa con lọt lòng rớt giữa đồng khô
máu nhoè từng cơn sản hậu
hoà nước mắt mồ hôi tưới xuống đất cày
con bò u mê đạp lên tiếng rên oán thán
mê nón che ngang một giọt máu chào đời
kiếp người bắt đầu biết đau trên lưỡi liềm cắt rốn
đắp vết thương bằng miếng cỏ hò khoan…
cái nghèo trớ trêu như trái đào lộn hột
cứ phơi ra ngoài một cục ghèn đau
anh bước ra đồng
anh bước theo trâu
lật lớp bùn nâu lật từng thớ tuổi
nghe tiếng khóc chảy ra từ khe núi
gần nửa đời người
con sâu đục thân mỏi mòn mắt lúa
cái khổ đục người méo miệng cười xưa
anh gác rựa bờ châm thêm điếu thuốc
con trâu giật mình đếm cỏ dưới chân
tiếng khóc giật mình trượt trên bầu vú
anh lật bàn tay đếm từng mùa hạn
nghe tiếng loài người khóc dưới đáy mộ sâu…
Kiệt Dứa, Hè 2008
Qua cửa thành đêm
những khẩu súng thần công chĩa vào nhau từ hai phía
chúng đang nhìn nhau
hay đang nhắc về quá khứ của những xác chết đạp lên nhau?
chúng đang ôn lại Hương giang cố sự
hay đang gục mặt tưởng niệm quyền uy?
những đôi tình nhân cà sát vào thân súng bắn vào nhau những nhục dục
nhợt nhạt ánh đèn vàng — chất nhớt của không gian biến dạng
những họng súng im lìm co ro trong viên kẹo bảo tồn
toát lạnh hơi đồng
chạm những giọt mồ hôi của đôi tình nhân hổn hển
cửa thành nghẹn một tiếng nấc của viên gạch sắp vỡ
lũ chuột rú lên giành nhau những bao cao su sũng ướt
chúng tha lên phế tích của rêu
bánh xe xích lô vô hồn lăn bóng mình vào u lặng
chạm một vũng trăng thừa ra giữa ngã ba đường
cửa thành đã mục
tiếng đóng cửa cũng đã mục từ thế kỷ trước
loài người sẽ dán thêm vào bằng những lớp hồ hiện đại
cổng thành sẽ gánh thêm trên vai mình trách nhiệm mới
trong sự già nua oằn oại còn vương đọng tử khí Mậu Thân.
Nhữnh linh hồn trôi
theo thời gian trì trệ
những linh hồn trôi
vất vưởng giữa bình minh ngột ngạt
mặt trời khô máu
thoi thóp trên những khối bê tông man rợ
trong ngôi nhà mồ tối om
những linh hồn dẫm đạp nhau trôi
ngờ vực nhìn nhau
lạnh buốt
những ánh mắt cú vọ đã hút hết niềm tin của sự hiến dâng
những tiếng sủa của bầy sói tràn lan nghẽn lối
những oan hồn thét gào
chen chúc trong sự bất an khủng khiếp
những linh hồn tê liệt
bởi sự lặp lại của một chuỗi âm thanh phỉnh nịnh quen thuộc
những linh hồn tê liệt
bởi sự lặp lại của một chuỗi thời gian lọc lừa cũ rích
những linh hồn tê liệt
bởi sự lặp lại của một không gian sặc mùi chật chội
những linh hồn trôi
trên những bước chân còn di động qua những cánh đồng đói
Khi lũ trẻ lớn lên
chúng không biết màu xanh của mùa xuân khát vọng
nhưng chúng biết màu xanh của những hình xăm trên ngực trên lưng trên đùi trên rốn trên mông
chúng không biết khúc tấu ca mùa hè của loài ve ngàn dặm
nhưng chúng biết những nhạc khúc yểu mệnh cùng với những ca từ sáo rỗng nhạt phèo như nước ốc
chúng không biết lá mùa thu vàng hay đỏ
nhưng chúng biết tóc vàng lốm đốm mắt xanh môi đỏ hợm người
chúng không biết ruộng đồng ngày mưa tháng nắng ướt dầm mưa đông gió rét
nhưng chúng biết say sưa trên cánh đồng web để cày xới game online chát chít sex và “yêu”
tôi khóc cho quê hương chưa thoát khỏi chữ nghèo
khi lũ trẻ lớn lên không thèm biết hai từ đất nước
chúng chỉ biết tìm cái nghề trong cái nghĩa làm thuê
bởi bằng cấp cũng chỉ là món hàng đem ra chợ bán
khi lũ trẻ lớn lên
chúng không biết kẻ thù dân tộc
đang nuốt dần những quần đảo quê hương
ôi “rừng vàng biển bạc”
những vết cứa lặng thầm oằn oại bi thương
rồi chúng lớn lên
mơ hồ những địa danh lịch sử
mơ hồ nguồn cội Rồng Tiên
mơ hồ chính mình
mơ hồ trong từng hơi thở
bởi sự thật tìm đâu trong lớp lớp mơ hồ?
Bài hát buồn của loài chim tổ rách
trong cuống họng của ánh sáng
đã có những tia tuyệt vọng
đã có sự chấm dứt của những cơn gió chết không hình thù
đã có sự trở lại của những khoảng không mọc cánh
đã có nước mắt em chảy xuống bờ vai phố chật
lội qua một ngày chán chường
những tiếng thở dài vỗ rát mặt
chúng ta đang tập đi
chúng ta đang tập bơi
và lúc này đây
đôi bàn tay đã nhũn
đôi bàn chân đã rã rời
chúng ta đang quằn quại thân giun
chúng ta đang trườn trên những vệt máu trắng của từng ngày phong toả
chúng ta soi vào nhau từng cơn đói
em có còn nhìn anh bằng nụ cười khoả lấp
anh có còn hát cho em nghe bài hát cuối cùng
bài hát buồn của loài chim tổ rách
Dốc Khe Ráy, 2/1/2010
Ngày rất gần và loài người còn xa lắm
hãy ngồi xuống đây, cạnh tôi, này bạn
tôi không nhớ rõ hành trình của ngày hôm qua chập choạng
những con bò đực nhảy cẫng lên sườn đồi
mùa xuân đã về trên thảm cỏ có dấu chân bò
bạn hãy ngồi xuống đây, ngay chỗ này, tôi sẽ mách bạn về những cọng cỏ khô
những cọng cỏ khô đang hồi sinh những giác quan khó tả
tôi đã khao khát tột cùng về một chuyến đi
tôi thích được tự do như những con bò đực chạy ngược đồi tìm bạn tình
bạn có nghe ngôn ngữ của mùa xuân chuyển mạch trên những cành cây, vòm lá,
và, dưới đôi chân này
hãy cùng tôi, này bạn
nhìn về những ngôi nhà lấp xấp dưới thung lũng hoa vàng
bạn có nghĩ về những bàn chân khai khẩn những bàn tay khởi nghiệp
những đợt sóng lưu dân
những con đường đè bẹp những con đường
chồng xác
bạn hãy nhìn vào sự hồn nhiên của đàn bò đang gặm cỏ
bạn sẽ thấy nhẹ nhõm hơn
tiếng roàng roạc của của mùa sống!
Oằn Heo Nái, 1/1/2010
Máu đang bùng lên ngọn lửa
hố thẳm thời gian mọc tua tủa những phiến cộc cằn tươi roi rói
bóng ma hay những cánh chim chạng vạng mổ vào sau gáy mùa khô kiệt
bàn tay độc hành trên tiếng gõ đã rách tươm màu biệt lộ
thung lũng ma trơi đang đông cứng từng vết mê ca của ngọn cuồng phong nửa lồi nửa lõm
ý nghĩ đang hạ đường huyết rú lên từng âm thanh ảm đạm chiêu hồn bầy sói dữ
cỏ rác mọc đen thẫm linh hồn thi tứ
câu kinh buồn nằm sấp trên mi mắt khoả thân
dòng sông rung chuông quá vãng
ta tập mở mắt lần nữa để nhìn thế giới phía giác độ người mù
để thấy đằng sau câu chúc tụng là vết đâm tứa máu
để thấy từng miếng thời gian gãy khúc trên chiếc lưỡi dối lừa
để thấy sự hoài nghi trong từng nụ hôn
vài ba giọt rượu lăn lóc trên bầu vú căng phồng sữa độc
ngày kéo dài hơn những vở tuồng phù phiếm
đêm hoang mang hơn những huyền thoại đen như máu ứ
trục đất đang nóng dần trong tim ta
máu đang bùng lên ngọn lửa.
Mảnh đất nứt ra từng vết máu
chiếc máy ủi nghiến từng vòng xích máu lạnh
hất tung cổ thụ
bào tận đáy những chum tro hoả táng
đốt trụi trần đồi khe luống tuổi
cày xới hố hầm thù hận
bới thủng mồ cha mưng mủ nhụa nhầy
khoả lấp hồn oan giăng lối u mê
cải tạo bằng sức mạnh sản xuất tập thể
cốt làm mới thêm vết thương rỉ máu
khoai sắn, lá rừng đắp điếm mộ phần cơn đói
bầy trẻ trốn trường làng lên núi đốt than
đẻ trong tiếng súng
lớn lên giữa sa mạc đói cơm
lũ trai tráng tha phương không dám nghĩ ngày về cố quận
đứa chết trên đường biên giới
đứa xung phong khai phá núi rừng
không biết mình còn sống trong cơn sốt rét
đứa vùi mình cho cá mập
đứa ngả bệnh tâm thần vì tờ khai lý lịch
một thế hệ chết mòn trong khao khát tự do
những dòng sông đã gãy
quằn quại đêm ngày vết nứt phù sa
những hố thẳm khổng lồ chất chồng tuyệt vọng
loài chim lạc trụi cánh
trườn trên tro than bằng chiếc mỏ nát tươm
bàn chân khô máu vọng tìm niềm tin trên con đường chết
cơn ngủ loạn điên trên chiếc gối tù đày
mùa khét
dòng đời ngún lên sợi khói nhục nhằn thoi thóp
con chữ chảy máu trên hành trình đen
mất & còn trong khoảnh khắc giẫm đạp
biến động & can qua
bóng núi lên cơn tai biến
sóng biển quặn đau hình hài
buổi chiều
nghe từng giọt máu rơi trong cổ họng
