Hong H?ng
Lu nay, lun c hai lu?ng ngh? v? Th? xem nh? ??i l?p: Th? ?? C?m/ Th? ?? Hi?u.
Th?c s?, c ??i l?p khng?
Nh? l?i vi tr?i nghi?m b?n thn quanh chuy?n ny.
Chuy?n th? nh?t: Vo ??u th?p nin 1970, bo V?n ngh? ??ng bi c?a nh th? kim d?ch gi? th? ?o Xun Qu (m?t trong vi nh th? hi?m hoi ? mi?n B?c bi?t c? ti?ng Php l?n ti?ng Anh) vi?t v? cc nh th? tr? H?i Phng.
ng trch hai cu th? c?a b? nhn, ku l t?c t?, khng th? hi?u:
Hoa n? gi?a ti?ng ve kim lo?i trong bi N?m nay ma h? (ti?ng ve th dnh g v?i kim lo?i?)
M?t b? sng ti?n ??a/ m hy v?ng c? sa b?i thm mi (hy v?ng th dnh g ??n sa b?i?)
Cu th? nh?t, mnh hi?u ngay t?i sao ng m?t ng??i uyn bc v? Th? l?i khng hi?u. ng chuyn ng?i bn gi?y, c ra ph? H N?i th h?i ?y kh yn ?, v?ng l?ng, lm sao ng c n?i c?m gic c?a nh?ng ng??i s?ng ? thnh ph? C?ng, su?t ngy nghe ti?ng ve tr?n v?i ti?ng rt c?a s?t thp?
Cn cu th? hai, tnh c? m?t hm ??n ch?i Ch? Lan Vin, ng m? s? tay khoe: T? lun nh?t nh?ng cu th? hay, chp vo ?y. Trong ? c cu M?t b? sng hy v?ng sa b?i c?a mnh.
Th ra, hi?u bi?t v tr?i nghi?m s?ng ch?a ch?c quan tr?ng b?ng s?c lin t??ng, t??ng t??ng!
Chuy?n th? hai: N?m 1994, t?p Ng??i ?i tm m?t c?a mnh ra ??i, r? ln s? cng kch trn kh?p m?t tr?n bo ch Nh n??c. Nh nghin c?u ph bnh Phong L, Vi?n tr??ng Vi?n V?n h?c, c li?n m?t bi trn t?p ch V?n h?c.
M? ??u, ng trch ngay ?o?n ??u bi ???ng ph? v ku: Khng hi?u tc gi? ni g?
“Bo lo?n. L?c d. Xanh m. C?c r. Vy h. Ti?n nghi l?c-xon. Ch?t ch?ng tr tr?. Mi ngang. V h?n. Kho?nh kh?c. Mi-ni mng lng. C?i qu?n, ch?i th?. Con g quay con g quay”.
Tuy nhin ng c suy ngh? kh c?u th?:
T??ng ch?ng lo?i th? kh hi?u ho?c b hi?m ny l lo?i th? ai c?ng lm ???c. B?i l? c c?n g n?i dung, hnh th?c; c? vi?c s?p x?p l?n x?n cc t? theo m?t logch no ?, ho?c khng c?n b?t c? logich g c?ng c th? ra “th?”. Nh?ng v?n ?? c l? khng cn hon ton ??n gi?n nh? v?y. B?i chnh nh?ng tc gi? lm th? lo?i ny l?i l ng??i c khng hi?m nh?ng bi th? bnh th??ng, d? hi?u; trong ? c nh?ng bi r?t hay. R rng h? khng ph?i l nh?ng ng??i khng c kh? n?ng lm lo?i th? bnh th??ng, nh? m?i nh th? khc. (ng k? ra nh?ng bi th? trong t c?a mnh trong t?p ?y, v khng ti?c l?i khen).
V?y th t?i sao m?t ng??i c ki?n v?n v t?m lng r?ng nh? Phong L l?i khng hi?u n?i bi ???ng ph?? Ti tin l ch? v ng khng t?ng c tr?i nghi?m nh? tc gi?, hay t?t c? nh?ng ai ? s?ng ? Si Gn nh?ng n?m 1975-1980, m?t thnh ph? h?u chi?n ? bi?n thnh ci ch? tr?i kh?ng l?, h?n lo?n, dung t?c, ng??i s? t?i th ch? ch?c ra ?i, ng??i m?i ??n th ng? ngc tr??c tn d? c?a ph?n vinh gi? t?o
Thu? ?y, tc gi? s?ng trn ???ng ph? nhi?u h?n trong nh ho?c c? quan, ki?m s?ng b?ng ngh? ch?p hnh d?o v bun bn phim gi?y ?nh, my ?nh Lo?t th? V?t hi?n chnh l ghi l?i m?t cch tr?c c?m, nh?ng ?n t??ng hnh ?nh, m thanh h?n lo?n m ?nh tm tr mnh, r?t chi l hi?n th?t ??y ch??
Ti nh? c l?n t? t?p v?n ngh? ? Thanh ?a, nh anh Tun Nguy?n, ?? nhn v?t t? B?c vo v Si Gn c?, c c? Tr?n ??ng Khoa. Ti ??c vi bi V?t hi?n. Sau nghe ni Khoa ra H N?i k? l?i nh? m?t chuy?n kinh d?!
Nh?ng c?ng c khng t ng??i ??ng c?m. ??c bi?t trong gi?i m? thu?t. Ho? s? ?o Minh Tri ??c ??n ?o?n ??nh v ?i l?ng l?ng/?n ?u?c chy l?ng tr?i/ C??i ng? ng?n s?t r?ng su th?m th ku ln: Ph?i v? ngay m?t b?c tranh!. Nh?t l nh ?iu kh?c Nguy?n H?i, ng??i ngh? s? b?c tr?c c?a ??t Nam B?, t h?c (un gnie inculte) nh?ng r?t nh?y c?m. C? g?p ti l ng ?i nghe V?t hi?n v nghe xong l c??i s?ng khoi. C l?n, t?i H?i M? thu?t thnh ph?, g?p Nguy?n Kh?i, ng b?t nh v?n nghe V?t hi?n. Nghe xong, ng c??i s?ng khoi r?i d?n d?p b?t nh v?n tr? l?i: ng th?y th? no?. Nguy?n Kh?i tr?m ngm: Ti c?ng th?y ci g ?. Nh?ng lu nay mnh ? quen, ch? nhn nh?ng g by ra trn m?t bn, c c?m th?y bn d??i c g ? th c?ng ng?i, khng dm nhn xu?ng.
V?y l: gi?a ci th?y, hi?u trn b? m?t v?i ci c?m ? b? su c khc bi?t!
Lo?t V?t hi?n khi lm b?n th?o chu?n b? in ? t?p Ng?a bi?n (1988), nh? ho? s?-nh th?-d?ch gi? Hong Ng?c Bin trnh by, mnh ghi ?? ph? l Th? th? nghi?m. Anh Bin h?i l?i: ng khng tin ? l th? hay sao m ?? l th? nghi?m?. Th? l mnh b? ch? th? nghi?m. Ho ra chnh mnh c?ng m?c c?m, thi?u t? tin, v th? th? ny khng gi?ng th? quen thu?c! Ch?p nh?n ci khc l?, ngay c? c?a chnh mnh, qu? khng d?!
(T?p ny c l? l t?p th? b? t?ng cng kch d? d?i nh?t c?a t?p th? bo ch Nh n??c t? tr??c ??n nay, ??n c? t?p ch C?ng s?n c?ng tham chi?n! Cn nh?, trn bo Nhn dn c bi ph c?a m?t quan ch?c v?n h?c, b? r?ng: D??i bi?n sao l?i c Ng?a? T? duy c?a tc gi? ?ng l t? duy c?a k? ch?a thnh ng??i. Hi hi Anh Hong Ng?c Bin ? b? cng v? 40 con ng?a tung b?m trong sng bi?n, ?? ch?n l?y m?t lm ba sch. M?i ?y, qua th?m anh ? San Jose, th?t xc ??ng th?y anh by b?c v? cu?i cng ny r?t trn tr?ng trn bn lm vi?c!)
R?t lu v? sau, nh th? c? ?i?n Bi Minh Qu?c ? cng khai m??n ch? c?a Hong H?ng khi vi?t Th? V?t hi?n trn bn th?m v?n
N?m 2008, trong tuy?n th? ???ng ??i Vi?t Nam d?ch ra ti?ng Anh v xu?t b?n bn M? (Black Dog, Black Night), nh th?-gio s? Paul Hoover vi?t v? Hong H?ng, ni th? V?t hi?n c ?nh h??ng c?a Allen Ginsberg th? h? Beat. Oan qu! Khi vi?t lo?t th? ny (t? 1980 ? Si Gn ??n 1985 trong t) mnh m?i v v? vi ch? ti?ng Anh t? h?c, lm sao bi?t th? Beat! ??n mi n?m 2004, lm tuy?n 15 nh th? M? TK XX, lnh ph?n d?ch Ginsberg, m?i gi?t mnh: bi Howl (H) th ?ng l v?t hi?n!
nh?ng k? b? thiu s?ng trong b? com-l flannel h?n nhin trn ??i l? Madison gi?a cc lu?ng th? b?ng ch & lo?ng xo?ng ?? ln thng xe cc trung ?on thp th?i trang & choe che nitroglycerin cc nng tin qu?ng co & kh ga m-t?c c?a cc bin t?p vin thng minh hung hi?m, hay l b? cc xe taxi say x?n c?a Th?c t?i Tuy?t ??i hc ng,
nh?ng k? nh?y kh?i c?u Brooklyn ?i?u ny th?c ? x?y ra v b??c ?i khng ai bi?t v b? qun ph?t trong s? m m? ma m? c?a cc h?m xp ph? Tu & xe c?u ho?, th?m ch khng m?t c?c bia mi?n ph,
nh?ng k? ht tuy?t v?ng bn c?a s?, t ra ngoi c?a s? tu ?i?n ng?m, nh?y xu?ng sng Passaic d? b?n, nh?y ln l?ng ng??i da ?en, khc trn kh?p ph?, khiu v? chn tr?n trn cc ly r??u v? ??p tan cc ??a ht bu?n nh? nh?c jazz ??c chu u th?p k? 1930 u?ng c?n ly whiskey v m?a ra rn r? trong toilet ch?t ti?t, ti?ng than van trong tai v ti?ng ci h?i ?? s?
V?y l c s? c?m nh?n t??ng ??ng c?a hai con ng??i t? hai ??t n??c r?t xa nhau, hai n?n v?n ho r?t khc bi?t, nh?ng s?ng trong b?i c?nh x h?i c ph?n t??ng ??ng, mang tm tr?ng t??ng ??ng, c?m nh?n t? tr?i nghi?m s?ng th?c trn ???ng ph? c?a ng??i tr? ngy th? m?t h??ng, hoang mang gi?a ??i ? th? xa l? ??y cm d? l?n hung hi?m!
Nh?ng, t? ch? c?m trong ??i s?ng ??n bi?u ??t ci c?m ?y (v? pha ng??i vi?t) ho?c c?m ???c ci bi?u ??t ?y (v? pha ng??i ??c) qua m?t hnh th?c ngh? thu?t m?i l? l?i l chuy?n khc. Nghi?m t? b?n thn, ch?c khng c Th? V?t hi?n n?u khng c c? m?t qu trnh h?c t? tri?t h?c Nietzsche, tm l h?c Freud, Bergson ??n m? h?c hi?n ??i; ??c th? siu th?c, vi?t t? ??ng (criture automatique), k?ch phi l, tru?n Henri Miller, Faulkner, xem tranh siu th?c, tr?u t??ng, nghe nh?c Stravinsky, Sostakovitch!
Sau ny, ti ? rt ra thi php c?a Th? V?t hi?n nh? sau:
ti th?y ???c s? b?t l?c c?a l?i th? quen thu?c trong vi?c bi?u ??t ??i s?ng b? su, nh?ng rung c?m ch?a r r?t, nh?ng tm tr?ng ?ang sinh thnh, nh?ng v?t l?n sng-t?i trong lng ng??i. Th? khng th? trung th?c n?u n ch? tm l?y ci k?t qu? ? hon t?t c?a qu trnh v?n ??ng th?c nh?ng tnh c?m, t? t??ng minh th?, c ??nh h??ng, c m?c ?ch, sau khi ? b? l tr sng l?c. M? tung khng gian hai chi?u, m? ra chi?u th? ba c?a th? gic, chi?u th? t? – m?ng gic, chi?u th? n?m – ?o gic, chi?u th? su – linh gic, h?i ho? ? lm ???c v?i l?p th?, siu th?c, tr?u t??ng, action – painting, v sao th? l?i khng lm ???c?
V m?t ngn ng? th?, ti hay b? m ?nh b?i th? ngn ng? xem nh? v ngh?a nh?ng l?i ??y s?c kh?i g?i, t? cu th? hi h??c c?a Nguy?n Cng Tr?: Sng Nh? H su ba m??i su th??c, chim ?n chim bo, c khng ?n ???c, c bay v? ni H?ng S?n, nh? th?a x?a vua Th?n Nng gi v?, vua ?? Thu?n canh vn, cung qu?ng c?ng qu?ng chi cng qu?ng, t?ng bt ngo?i (??c b?t ngo?i) b vng chi li?m l…, nh?ng cu th?n ch dn gian, ??n nh?ng bi kinh Ph?t m c? s?c l?m c?ng ch? hi?u ???c lm bm.
Nh?ng b?n kho?n v? m? h?c ?y k? ng? v?i tm tr?ng hoang mang, ph?n ?ng hai m?t v?a b? cm d? v?a kinh hong tr??c th?c t?i r?i ren h?n lo?n v?a ??y s?c s?ng v?a dung t?c c?a ??i s?ng ? th? Si Gn vo nh?ng n?m 80 – 81, ? ??a t?i lo?t th? b?t th??ng m ti g?i l th? v?t hi?n. Ngn ng? th? quen thu?c ???c thay b?ng m?t ki?u t?c k xen t? ng? v?i k hi?u, t? c ngh?a v?i con m ch?a c ngh?a, t?o thnh tn hi?u tr?c ti?p c?a nh?ng xung ??ng tm h?n b?c pht. Nh?ng giy pht ?y ???ng nhin l tch t? c?a c? m?t th?i gian tr?i nghi?m, ??i ng??i th??ng khng c ???c nhi?u l?m nh?ng th?i ?i?m nh? th?.
(1994, trch trong bi Nh?ng th? nghi?m th? g?n ?y, bo V?n ngh?)
Th? ??i chi?u v?i thi php m Ginsberg ?? ngh? ti ch? bi?t ??n n khi lm t?p th? M? ni trn: Lm th? l vi?t ln gi?y t?t c? nh?ng g ??n trong ??u. T?t c? nh?ng g ?? m?nh, ?? s?ng ??ng ?? mnh ph?i nh?.
V?y l c s? khc bi?t gi?a th? Th? ? ???c L tr thanh l?c, s?p x?p nh? m?c ??nh c?a th? truy?n th?ng t?c Th? ?? Hi?u, Th? Hi?u ???c v?i th? Th? v?t ra t? ti?m th?c, v th?c Th? ch? c th? C?m, ch? c?n C?m. Nh?ng th?c ra c th? Hi?u ???c ci C?m ny, n?u m?t cng h?c ?? Hi?u nhi?u th? tr??c ?!
Nh? l?i, m?t s? nh th? c tn tu?i nh? Nguy?n Tr?ng T?o lun ch?t v?n mnh: Th? ??ng ?nh H?ng m g?i l Th??. B?n th? r?t thn Nguy?n ?? c l?n ch? mnh trn xe h?i ch?y xa l? Cali, tranh ci v? th? L ??t anh nh?t ??nh khng ch?p nh?n c?ng ??n m?c mnh ph?i ku ln: Stop! Ti xu?ng, khng ?i v?i c?u n?a!
? ? l chuy?n c?a m?y ch?c n?m tr??c!
V?y m, t? ? ??n nay, ngh? thu?t, th? ca th? gi?i ? bi?n chuy?n gh g?m th? no, m?t ch? h?u hi?n ??i hay ???ng ??i kh lng bao qut! V ?nh h??ng c?a n vo Vi?t Nam ngy cng su r?ng, v?i t ra l hai th? h? 7X v 9X tinh thng Anh ng?, giao l?u qu?c t? nh? ?i ch?, khng ch? nh? Internet.
? c c? m?t cu?n sch mang t?a ?? Th? ny m l ngh? thu?t ?? (But is it Art?) m ho? s? Nh? Huy ? d?ch, th ?? hi?u nh?n th?c v? ngh? thu?t trn th? gi?i ? bi?n ??i r?t c?n b?n!
Th th?t, gi? ?y xem cc s?n ph?m m? thu?t g?i cho ?ng l ngh? thu?t th? gic c?a l?p tr?, l?m lc mnh c?ng ?? ra, ??c Th? tr? c?ng khng kh?i l?m lc ng? ngc, v khng cn ?? nh?y bn ?? C?m l?n khng ?? ki?n th?c ?? Hi?u
Cho nn th?y t? m?ng cho mnh khi ??c Nguy?n Hong Anh Th?, Phapxa Chan, V? L?p Nh?t m cn rung ??ng ???c! Nh?ng d mu?n d khng, c?ng ph?i ch?p nh?n: ? qua r?i, th?i c?a mnh! T??ng lai Th? Vi?t Nam thu?c v? cc b?n v nh?ng ng??i tr? h?n!
3/2019
