H? Anh Thi
Ng??i ta c th? lm truy?n tranh t? m?t v?n b?n nghin c?u ???c hay khng? H?a s? T? Huy Long ? ch?ng minh r?ng c th?.
H?a s? T? Huy Long l ng??i m l?ch s? v m c? truy?n tranh. V? l?ch s?, anh ? v? minh h?a cho nh?ng tc ph?m nh? L c? thu su ch? vng, L??c s? n??c Vi?t b?ng tranh v nh?ng quy?n sch c? nh? L?nh Nam chch qui, Nam H?i d? nhn li?t truy?n T? Huy Long cn t? l?y ra nh?ng h?i ?c tu?i th? c?a mnh trong ph? c? H N?i ?? lm thnh t?p tranh truy?n C?a s?. Tc ph?m cng phu nh?t v ni ???c nhi?u v? phong cch d?ng ??i c?nh c?a T? Huy Long, v?a bao qut v?a t? m?, l t?p L??c s? n??c Vi?t b?ng tranh. Ph?n l?i ch? l nh?ng cu k? ng?n g?n s? l??c, nh?ng ph?n tranh th m?i b?c hnh l m?t ??i c?nh, trong ? cng lc k? nhi?u cu chuy?n v ti hi?n nhi?u s? ph?n.
V? truy?n tranh, T? Huy Long ???c bi?t ??n nhi?u qua b?n v? minh h?a mu D? mn phiu l?u k. Anh nhi?u l?n v? minh h?a cho tc ph?m kinh ?i?n ny c?a nh v?n T Hoi, th?m ch cn lm c? tranh truy?n kh? l?n, nh?ng b?n honh trng nh?t l minh h?a kh? 18x25cm. Tr??c ?y D? mn phiu l?u k ? c nh?ng minh h?a m?u m?c c?a Ng M?nh Ln, Tr??ng Qua v m?t s? h?a s? khc. B?n minh h?a c?a T? Huy Long ti?p b??c th? h? h?a s? ?i tr??c, ??ng th?i c m?t l?i ?i ring, c?p th?i h?n ?? ti?p c?n ng??i ??c hm nay.
N?m 2023 ny, T? Huy Long cho ra m?t t?p truy?n tranh Hnh trnh sng t?o ch? qu?c ng?. Tn sch nghe kh khan, t??ng nh? khng g?i ???c t??ng cho hnh kh?i, ???ng nt v mu s?c. V?y m h?a s? ? nhn th?y ???c trong ? r?t nhi?u hnh ?nh v d?ng ln c? khng kh x h?i m?t th?i. Xu?t pht t? lu?n n ti?n s? L?ch s? ng? php v ch? vi?t h? Latinh c?a Ph?m Th? Ki?u Ly, b?o v? t?i ??i h?c Sorbonne n?m 2018, T? Huy Long huy ??ng c?m h?ng ?? lm ra m?t quy?n truy?n tranh sinh ??ng. H?a s? ? tham kh?o nh?ng chuyn gia l?ch s?, tn gio, dn t?c h?c, th?m ch l c? trang ph?c m?t th?i ? qua ?? lm thnh truy?n tranh. Ngay c? v?i mu s?c, h?a s? c?ng ??y th?c khi l?a ch?n ch? c hai mu: mu xanh cy gi – mu c?a cy l nhi?t ??i, c?a o th?y tu b?c mu; mu nu sepia – mu c?a ??t ?ai mu m? v da ng??i chy n?ng. Hi?u qu? ? th?y r khi ng??i ??c l?t gi? nh?ng trang truy?n tranh v? qu trnh truy?n gio v sng t?o ra ch? qu?c ng? c?a cc linh m?c ph??ng Ty, m Alexandre de Rhodes ? v? tr trung tm.
Ph?n ??u ???c th? hi?n theo ph??ng php truy?n tranh v? cu?c ??i c?a gio s? dng Tn Alexandre de Rhodes m gio dn Vi?t "g?i ti l cha ??c L?. Ph?n sau th tranh ???c s? d?ng lm minh h?a cho t? li?u v? qu trnh pht tri?n c?a ch? qu?c ng? cho ??n khi chnh th?c tr? thnh v?n t? c?a Vi?t Nam.
Ng??i xem truy?n tranh s? ???c bi?t cha ??c L? sinh n?m 1593 ? Avignon, mi?n Nam n??c Php, v m?t n?m 1660 ? Esfahan, Iran, khi ?ang tham v?ng truy?n ??o C? ??c ? x? H?i gio nghim ng?t. ng ??n x? An Nam trong th?i k? Tr?nh Nguy?n phn tranh, ??t n??c ?ang chia c?t ? hai bn b? sng Gianh. T? ?ng Ngoi khng th? qua sng Gianh ?i th?ng vo ?ng Trong, cha ??c L? ph?i ?i vng sang Ma Cao m?i vo ???c ?ng Trong. Cng vi?c truy?n gio tr?i qua r?t nhi?u kh kh?n tr??c khi thu n?p ???c nhi?u gio dn. Cc cha ?i tr??c v cha ??c L? ? h?c ti?ng Vi?t, tm cch ghi l?i b?ng m?u t? Latinh, lm cho vi?c truy?n gi?ng gio l tr? nn d? dng h?n. Nh? v?y ti?ng Vi?t t? ch? l ch? t??ng hnh ? chuy?n sang dng k t? Latinh cho d? h?c d? nh?.
Cu?n sch c?ng lm r m?t s? ?i?m m? c?a l?ch s?, khi ch? r ??c L? khng ph?i l ng??i duy nh?t sng t?o ra ch? qu?c ng?, m ng cn th?a k? ki?n th?c c?a hai linh m?c ?i tr??c ?? bin so?n b? T? ?i?n Vi?t – B? – La.
Vi?c truy?n ??o v d?y ch? c?a ??c L? t??ng nh? xui thu?n, nh?ng r?i do thnh ki?n tn gio, v nh?ng l do chnh tr? x h?i lc b?y gi?, ng ? b? b?t giam nhi?u l?n, b? tr?c xu?t b?n l?n, r?i ??n n?m 1645 th b? cha Nguy?n tr?c xu?t v?nh vi?n.
Nh? ? ni, T? Huy Long ? truy?n tranh ha m?t b?n l??c thu?t c?a lu?n n ti?n s?. V?n b?n nghin c?u ? ???c ng??i vi?t v h?a s? lm cho sinh ??ng v d? ti?p nh?n h?n, khng ch? v?i ng??i ??c thi?u nhi m c? v?i nh?ng ai cn t bi?t v? vi?c Alexandre de Rhodes gp ph?n mang k t? Latinh ??n cho ti?ng Vi?t. Ph?n l?i cng phu, thm s? tr? gip c?a cc chuyn gia nhi?u l?nh v?c ? gip h?a s? t? duy b?ng hnh ?nh v mu s?c, t?o tnh hu?ng v ??i tho?i cho cc nhn v?t. R?t nhi?u ch? ngn t? ? thot ln thnh hnh ?nh s?ng ??ng v th v?. Ch?ng h?n ta v?n bi?t ti?ng Vi?t ph? thng c su thanh ?i?u, ln b?ng xu?ng tr?m, trong tai ng??i ph??ng Ty th nghe ru rt nh? chim ht. V?y l ? trang 26: nh?ng ngy ??u t?i ?ng Trong, ??c L? g?n nh? m?t hy v?ng c th? h?c ???c ti?ng x? ny, h?a s? T? Huy Long ? v? nh?ng ng??i ?ng Trong xung quanh v? cha ??o ??u ha thnh chim. Trang ph?c qu?n o c?a con ng??i, nh?ng h? l chim: hai con chim ?n m?c th??ng dn h?i ng t?i ?y lm g? v gi?i thi?u: chu?i x? ti ngon l?m. Hai con chim vy o t? thn l hai m? ?n b ?ang ci c? ch che, m?t th?ng b l con chim trn cy nhn xu?ng bnh lu?n: ?ang gay c?n. M?t con chim ?n m?c nh? m?t ng quan ??i m? cnh chu?n, c??i ng?a ?i qua m?ng: cc m? c thi ?i khng. Ti?ng Vi?t ??y, ?ng l nh? chim ht, lm ng cha ??o m?i b?t ??u cng cu?c truy?n gio nghe m c? tai.
Nh? v?y, m?t ?? ti t??ng nh? xa l? v?i truy?n tranh ? ???c lm cho m?m ?i, ???c ha thnh ???ng nt v mu s?c, ???c ??a vo h?i th? cu?c s?ng m?t th?i, ???c ?i?m thm c?m xc. V ??i t??ng c c? h?i thu nh?n ???c t?t c? nh?ng th? ? chnh l ng??i ??c.
Trong v?n b?n c m?t s? ??a danh c?n vi?t l?i cho ?ng thnh Singapore (trang 91), Malacca (trang 118). Ni v? gi?ng trong ngn ng? th ph?i vi?t l gi?ng trung ch? khng vi?t sai nh? trang 68. Cn ? trang 37 c cu ny: ??c L? vinh d? nh?n trch nhi?m l?n lao l mang H?ng n Thin Cha ra ?ng Ngoi. Vinh d? v l?n lao hay khng th hy ?? ng??i ??c t? c?m nh?n cho khch quan, nn trnh nh?ng tnh t? t?ng ca ki?u cng th?c ngn ng? tuyn truy?n ??i v?i ??ng ch ??c L?.
__________
* Hnh trnh sng t?o ch? qu?c ng?, l?i c?a Ph?m Th? Ki?u Ly, minh h?a c?a T? Huy Long, NXB Kim ??ng 2023.
