(??c Ph?i s?ng c?a Van B. Choat v The Best We Could Do c?a Thi Bui)
Nguy?n H?ng Anh
Ti dnh m?t tu?n ?? ??c hai tc ph?m v? chi?n tranh Vi?t Nam c?a hai tc gi? ng??i M? g?c Vi?t: m?t vi?t b?ng ti?ng Anh, The Best We Could Do c?a Thi Bui (Nxb Abrams ComicArts, 2017) v m?t ? d?ch ra ti?ng Vi?t, Ph?i s?ng c?a Van B. Choat (Nxb Ph? N?, do Ph??ng Nam Book ?n hnh 2017). ?i?m chung c?a c? hai l ?y ??u l tc ph?m ??u tay c?a cc tc gi? n?, v ??u ch?n ?? ti v hnh th?c sng tc th??ng th?y v?i cc nh v?n di dn g?c Vi?t: h?i k v? chi?n tranh.
K ?c ring
Ph?i s?ng k? cu chuy?n ??i ring c?a m?t b gi b?n tu?i, tr?i qua nhi?u sng gi cho ??n khi tr? thnh m?t ng??i v?, ng??i m?. C b ?y tn khai sinh l Nguy?n Th? Hi?n, sau ??i thnh Bch Vn v khi vi?t h?i k l?y tn l Van B. Choat theo h? ch?ng. Cu chuy?n tr?i di qua cu?c chi?n tranh Vi?t Nam, qua hai vng lnh th? Vi?t – M? v cu?c ??i v?i nhi?u thn ph?n b?/ ???c dn nhn: tr? m? ci, con nui, ??a tr? v th?a nh?n, ng??i v?, ng??i ph? n? go ch?ng, Vi?t ki?u. ?o?n ??i no c?ng ?m ?p s? ki?n ring – chung, nh?ng d? nh?n th?y l?ch s? ch? l phng n?n, l nguyn c? ?? lm n?i b?t s? ph?n b?t h?nh nh? r?t nhi?u nh?ng s? ph?n chung khc trong chi?n tranh.
The Best We Could Do ???c trnh by theo m?t cch th?c h?i khc. Th? nh?t, ? khng ch? l chuy?n k? b?ng ch?, m cu chuy?n v? m?t gia ?nh thuy?n nhn ???c k? d??i hnh th?c truy?n tranh, r?t s?ng ??ng v thay th? ???c hi?u qu? bi?u ??t c?a ngn t? (?ng ng?c nhin l tc gi? t? h?c v?). Th? hai, hm l??ng s? ki?n l?ch s? trong tc ph?m ngang ng?a v?i cu chuy?n gia ?nh ring v?n ???c phn b? thnh hai tuy?n chnh, tuy?n truy?n v? ng??i cha v tuy?n truy?n v? ng??i m?, cho th?y n? l?c c?a tc gi? trong vi?c tm ti v nh?n th?c v? l?ch s? chi?n tranh Vi?t Nam t? th?i thu?c Php cho ??n khi Si Gn s?p ??.
M?t trang truy?n t? The Best We Could Do
S? khc nhau ? gi?a hai tc ph?m c?ng kh d? hi?u: Vn trong Ph?i s?ng ? tr?i qua nh?ng n?m thng nh?c nh?n nh?t cu?c ??i ngay t?i Vi?t Nam nh?ng n?m 60-70: ba v m? ch?t trong m?t tr?n th?m st t?i ??n lnh ba ?ng qun, Vn cng anh ch? em mnh b? hnh h? th? xc v tinh th?n b?i nh?ng ng??i b con xem m?y ??a tr? m? ci gi? ?y l gnh n?ng, ch?ng ki?n chi?n tranh st c?a nh trong tr?n M?u Thn t?i Si Gn, b? l?m d?ng, v.v. K ?c v? Vi?t Nam c?a Vn hon ton l k ?c tr?i nghi?m tr?c ti?p, tr??c khi ??n M? n?m 15 tu?i. Cn Thi Bui sinh ra vo ?ng 1975, nh?ng g c k? l?i l nh?ng research v ghi chp t? h?i ?c c?a ba m mnh m?t ti?p nh?n trung gian m c l? b?ng tranh v? m?i ?? mang l?i kinh nghi?m ??y xc c?m: tr?i nghi?m th? gic ? kho? l?p ???c kho?ng tr?ng c?a k ?c gin ti?p.
Thm vo ?, Vn thu?c th? h? di dn 1.5 t?c nh?ng ng??i tr?i qua th?i th? ?u/ thi?u nin t?i Vi?t Nam tr??c khi ??n M? nn cch k? chuy?n c?a c l l?ch s? c?a m?t c nhn ??t tr??c v trong l?ch s? m?t cu?c chi?n, cho th?y c nhn ?y ? s?ng st v v??t qua s? ph?n nh? th? no. V v r?i Vi?t Nam theo ch? ?? c thn nhn l ng??i M?, tr??c th?i kh?c 30.4.1975, nn l?ch s? chi?n tranh, v?i Vn, c?ng ? d?ng l?i t?i ?i?m m?c ?. Trong khi Thi Bui thu?c th? h? th? 2, l con ci c?a gia ?nh thuy?n nhn, s?ng v tr??ng thnh hon ton trong lng n??c M?, nn mang tm th? c?a ng??i tm v?/ tm bi?t ch? khng ph?i s?ng v?i/ s?ng cng l?ch s?, v th? cu chuy?n ring c?a gia ?nh c ??t song song v?i l?ch s? chung, m?t s? chi ti?t hon ton tch bi?t nh? nh?ng trang v? v? t??ng Nguy?n Ng?c Loan b?n m?t ng??i C?ng s?n vo M?u Thn 1968 v cu chuy?n v? ng??i k gi? ch?p b?c ?nh n?i ti?ng ?y. V v mang thn ph?n thuy?n nhn, nn chi?n tranh ch?a bao gi? ch?m d?t khi h? r?i thuy?n: cu chuy?n c?a Thi Bui ??t tr?ng tm vo giai ?o?n h?u chi?n v?i nh?ng n?i s? t? ng??i l?n ph? bng ln th? h? sau, nh?ng ??t g?y v?n ho v tnh ng??i l h? qu? c?a chi?n tranh; chi?n tranh v?n di?n ra m th?m gi?a x? s? t? do, m?t cch no ?.
L?ch s? chung
D tr?n thu?t b?ng cch th?c no, th m?c ?ch c?a cc h?i ?c chi?n tranh trong dng v?n h?c di dn c?a th? h? 1.5 v 2 v?n quy v? ?i?m chung: ho gi?i v?i qu kh?. Nh?ng khoan hy ni cu chuy?n ho gi?i, v tr??c m?t ta by bi?n ra qu nhi?u nh?ng bi th??ng. C ?i?u, ti s? g?i ? l n?i bi th??ng l?p lnh, v sau c?m xc ?au xt, m ?nh cng v?i nhn v?t, ti khng th?y s? c?m gi?n, t?i h?n, m ng??c l?i l hnh hi c?a tnh yu.
Ti hi?u r?ng ? l tnh yu l?u truy?n, m khi ? h?p th? t? huy?t th?ng th d c b? t??c ?o?t, v?n mi l di s?n thing ling nui d??ng tinh th?n. ? l tnh yu c?a ng??i m? ??n gi? pht h?p h?i v?n c? cho ??a con ba thng tu?i b, v?n h?i b Hi?n (t?c Vn) thch ?n g m? mua. ? l tnh yu c?a b ngo?i c?u mang ?n chu m? ci qua h?t cu?c th?ng tr?m ny (tr?m nhi?u h?n th?ng) ??n n?i vinh nh?c khc (nh?c nhi?u h?n vinh), h?t s?c b?o v? m?y ??a chu trong s? b?t l?c c?a thn ph?n y?u hn, ?n nh? ? ??u, m?i ?m ch? bi?t t? ??m ng?c ?n n?n t?i ch? khng cht no trt n?i b?c d?c ln tr? th?. V c?ng nh? Ph?i s?ng, tnh m?u t? trong The Best We Could Do c?ng l th? di s?n c kh? n?ng bi?n c?i tm h?n, khi?n Thi trong pht giy tr? thnh m? v nh?ng ngy ch?m sc con v?t v? trong b?nh vi?n m?i hi?u su s?c ?o?n tr??ng M ? tr?i qua ?? gi? b?n ??a con v m?t cu?c hn nhn nhi?u ph?n rch nt ?i qua chi?n tranh v th?i h?u chi?n kh kh?n. M? hi?n v? trong ?m tn hn c?a Vn v sau ny khi Vn m?t ?i ng??i ch?ng tu?i ??i qu tr? do b? ung th?, c?ng nh? gi?ng ni c?a M v?i tng gi?ng nh? nhng, m s?c ti?ng Vi?t nh? ti?ng nh?c, tr? l?i trong pht giy Thi b?ng ??a con nh? trong lng, ??u l di s?n v? tnh yu th??ng v?ng v? t? k ?c xa x?m nh?ng b?n v?ng, gip h? ?i qua ngh?ch c?nh, nng ?? h? d?y t? n?i ?au, v t? ? h? khng bao gi? g?c ng n?a. Th? tnh yu l?u truy?n ?y ???c kh?c ho? r?t r qua m?i dy lin k?t gi?a nh?ng ng??i ph? n?. Ph? n? th??ng thu?c v? phe y?u th?, b? lo?i tr?, b? n?n nhn ho trong di?n ngn chi?n tranh, nh?ng hnh ?nh c?a ng??i b, ng??i m?, ng??i ch? trong h?i k c?a hai tc gi? n? hi?n ln ??y n?i l?c v giu ngh? l?c s?ng, ni nh? Vn: Con s? s?ng b?i v con l m?t ng??i con gi v l m?t ng??i ch?, v ngi m? khng ph?i l m?c ?ch c?a con (tr.221).
V?i nh?ng thn ph?n ? s?ng qua bi k?ch, ??i di?n v?i qu kh? ? l kh, hu?ng chi l tha th? v yu th??ng. V?y m ?o?n k?t c?a c? hai tc ph?m ??u h??ng ??n ci ?ch ?, tuy ?ng x? c ph?n khc nhau. Vn cng hai ng??i con trai tr? v? Vi?t Nam, v? l?i H?ng Ng? n?i c ??n lnh c?a ba, ??ng bn sng Ti?n n?i m? n?m l?i v h?a r?ng l?ch s? c?a ba m?, c?a gia ?nh mnh s? khng bao gi? b? lng qun, v th? h? sau s? cn k? l?i v ghi nh?. Trong lc ?, v?i Thi Bui, ban ??u c ngh? r?ng b?ng vi?c k? cu chuy?n gia ?nh, c c th? thu h?p kho?ng cch gi?a qu kh? v hi?n t?i, c th? l?p ??y kho?ng tr?ng gi?a b? m? v mnh (tr.35), v h? qu? ko theo l c?m gic v? gnh n?ng t? qu kh? c?a h? chuy?n sang vai c, r?i bi?t ?u chnh c s? gieo ci gen bu?n th??ng cho chnh ??a con c?a mnh, d v th?c ?i n?a. Nh?ng l?ch s? c?n k? l?i ?? khp l?i n?i bu?n, ch? khng ph?i ?? ti?p t?c nui d??ng ?au th??ng, nn Thi ? c th? nhn th?y t? do n?i ??a con trai nay ? ln m??i t? do trong m?t ??i s?ng m?i, khng cn v??ng l?i cht no c?a m?t mt v chi?n tranh.
Ti v?n b?o l?u suy ngh? v? vi?c c?n k? l?i k ?c chi?n tranh, khng ph?i ?? in h?n thm n?i ?au bu?n, m l ?? ?o?n tuy?t v?i ni?m: chi?n tranh l m?t ??nh m?nh c?a dn t?c ny nh? cch h?u h?t ng??i n??c ngoi nhn v? Vi?t Nam v l?ch s? Vi?t Nam. Th? h? nh v?n M? g?c Vi?t, nh? Van B. Choat, nh? Thi Bui, nhn v? qu kh? v?i nh?n th?c m?i, cng v?i ph??ng ti?n Anh ng?, ? t?o l?p nn di?n ngn khc v? chi?n tranh Vi?t Nam: chi?n tranh l n?i bi th??ng, nh?ng l n?i bi th??ng l?p lnh v? ??p c?a tnh yu v s? xo b? h?n th nh? l?i Van B. Choat ni trong bu?i ra m?t sch ? qu nh: Ti khng vi?t h?i k v? cu?c chi?n, ti vi?t v? n? l?c c?a m?t con ng??i [1]. B?ng nh?ng trang h?i k chn th?t v? ??i ring, h? ? th?c s? vi?t l?i l?ch s? chung, vi?t l?i ?? b??c qua v?nh vi?n.
N.H.A, 9/2022
——
[1] https://tuoitre.vn/dung-noi-ve-cuoc-chien-hay-noi-ve-con-nguoi-20170909135758328.htm
