Tobi Trần – Giám tuyển Độc lập
Sau gần một tháng đọc liên tục thì mình cũng đã đọc xong một cuốn sách quá giá trị cho những ai quan tâm đến lịch sử nghệ thuật Việt Nam nói chung và mỹ thuật Đông Dương nói riêng.
Cuốn sách về Mỹ thuật Đông Dương của Nguyễn Quốc Định là một nỗ lực công phu nhằm tái hiện lại một giai đoạn quan trọng của lịch sử nghệ thuật Việt Nam. Ngay từ hình thức trình bày cho đến cấu trúc nội dung, tác giả đã cho thấy sự tâm huyết trong việc thu thập, biên soạn và hệ thống hóa nguồn tư liệu phong phú vốn rải rác trong nhiều kho lưu trữ, báo chí và các công trình trước đó.
Nhờ vậy, người đọc có cơ hội tiếp cận với một bức tranh toàn cảnh về quá trình hình thành và phát triển của mỹ thuật Đông Dương cũng như ngôi trường EBAI cùng vai trò của những giảng viên và thế hệ họa sĩ từng gắn bó với nơi này.
Giá trị nổi bật nhất của cuốn sách chính là tính tư liệu. Những hình ảnh, bài viết, ghi chép và hồ sơ cá nhân của các nghệ sĩ được chọn lọc và sắp xếp rất hợp lý, tạo thành một nguồn dữ liệu hữu ích cho các nhà nghiên cứu và những ai yêu thích mỹ thuật Việt Nam. Đặc biệt, việc tái hiện hành trình của các thế hệ học trò từ thời kỳ Victor Tardieu và Inguimberty đến Lê Phổ, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí hay Trần Văn Cẩn không chỉ cho thấy sự tiếp nối mà còn khẳng định tầm ảnh hưởng lâu dài của Trường Mỹ thuật Đông Dương đối với mỹ thuật Việt Nam hiện đại.
Tuy nhiên, ở một số phương diện, cuốn sách vẫn thiên về tính biên niên và tổng hợp hơn là phân tích khi các vấn đề học thuật lớn như mối quan hệ giữa mỹ thuật Đông Dương với bối cảnh thuộc địa, sự căng thẳng giữa ảnh hưởng phương Tây và nỗ lực xây dựng bản sắc bản địa, hay tác động của bối cảnh xã hội và chính trị thời kỳ đó đôi khi chỉ được chạm tới ở mức độ khái quát. Đây có thể coi là điểm hạn chế, bởi nếu đi sâu hơn vào các chiều cạnh này thì công trình của cuốn sách sẽ trở thành một cuộc đối thoại sắc nét hơn với lịch sử mỹ thuật quốc tế và khu vực. Mình hi vọng khi cuốn sách tiếp theo về mỹ thuật Đông Dương của tác giả sẽ được anh gợi mở phân tích cho chúng ta nhiều hơn về các vấn đề này.
Một điều rất rõ ràng là chúng ta cần ghi nhận rằng việc hoàn thành một tập hợp công phu và giàu tư liệu quý như thế này là một đóng góp rất quan trọng cho việc tìm hiểu và nghiên cứu về mỹ thuật Đông Dương. Cuốn sách không chỉ giúp bảo tồn ký ức lịch sử mà còn tạo điều kiện cho những thế hệ sau tiếp tục nghiên cứu để đặt thêm câu hỏi và khai thác sâu hơn những chủ đề mà cuốn sách mới đã gợi mở ra. Nhìn ở góc độ này, công trình thành công như một nền tảng tư liệu vững chắc, một bước đi cần thiết để từ đó có thể hình thành những nghiên cứu lý thuyết và phê bình sâu sắc hơn trong tương lai.
Thay cho lời kết, đây là một cuốn sách có giá trị cả về mặt lưu trữ lẫn phổ biến tri thức, là nơi khởi nguồn cho nhiều cuộc thảo luận mới về di sản của mỹ thuật Đông Dương và cả trường Mỹ thuật Đông Dương EBAI. Nếu coi lịch sử mỹ thuật như một dòng sông đã và đang chảy thì công trình này giống như chiếc cầu nối để người đọc hôm nay có thể bước ra giữa dòng để nhìn lại hai bờ quá khứ và hiện tại, rồi từ đó tìm kiếm hướng đi cho tương lai.
Xin chân thành cám ơn tác giả Nguyễn Quốc Định và mong chờ cuốn sách tiếp theo viết về mỹ thuật Đông Dương của anh được xuất bản trong thời gian sắp tới đây để chúng ta có thể được thấy thêm các tư liệu lịch sử và góc nhìn đánh giá thú vị hơn nữa.