Tobi Trần – Giám tuyển Độc lập
Ngay lúc này đây, mình đang ngồi trên một chiếc ghế sofa rất thoải mái và tiện nghi tại không gian triển lãm của Painting Castle để ngắm tác phẩm “Mùa Cá” của Đặng Phương Việt.
Hãy cùng mình ngắm tác phẩm này để thấy tác phẩm có điều gì thú vị nhé.
MÔ TẢ:
“Mùa Cá” là một bức tranh khổ lớn, thể hiện bằng sơn dầu trên toan, sáng tác năm 2025. Tranh thuộc triển lãm cá nhân “Họa Cá” của họa sĩ Đặng Phương Việt, người được biết đến với ngôn ngữ biểu đạt hiện đại, kết hợp giữa hoa sen, tính tâm linh Việt và tính trừu tượng. Bây giờ thì anh đang thể hiện cùng cá.
Tác phẩm bao phủ toàn bộ mặt toan bằng một trường màu sôi động trên nền xanh dương, xanh lục, xám và tím lạnh là những lớp chồng của hàng trăm nét cọ mạnh, sắc và chéo như những dấu chuyển động ghi lại sự khuấy động dưới nước. Những vệt trắng, đen, cam, đỏ, xanh lá và tím hồng đan xen nhau dù không tạo thành hình cá rõ rệt nhưng lại gợi ra cảm giác đàn cá đang di chuyển trong một khối nước sâu, đây là một chuyển động tập thể mà từng cá thể chỉ được cảm nhận qua vệt quẫy sáng lóe lên.
Toàn bộ bức tranh toát ra một sức sống mãnh liệt, lan tỏa từ nhịp điệu đường nét và tương phản màu sắc.
PHÂN TÍCH:
– Đường nét:
Đặng Phương Việt sử dụng hệ thống đường xiên, gấp, đan chéo như những ký tự ngư học. Đường trắng mảnh, sắc và chồng lớp dày đặc gợi chuyển động ánh sáng dưới nước, khi cá bơi thành đàn thì lớp vảy này bắt sáng và tạo nên “tiếng động thị giác”. Một số đường đen mạnh đóng vai trò như khung xương hay dòng chảy dẫn hướng giúp mắt người xem tìm được nhịp giữa hỗn độn.
– Màu sắc :
Gam màu nền lạnh (xanh lam, lục, xám tím) tạo cảm giác nước sâu, trong khi gam màu nóng (cam, đỏ, hồng, trắng sáng) là điểm bừng của sự sống như tia nắng lọt qua mặt biển hoặc ánh phản chiếu từ vảy cá. Sự tương phản nóng và lạnh được khai thác tối đa, khiến thị giác dao động giữa cảm giác lạnh lẽo của không gian và ấm nóng của sự sống đang chuyển động.
– Không gian & Bố cục :
Tác phẩm không có điểm trung tâm mà mở rộng ra đa hướng để thể hiện một không gian không trọng lực, không biên giới như trong lòng biển. Các đường chéo tạo cảm giác xoáy, hút và lan tỏa. Đây là một cấu trúc của “đàn”, nơi mọi phần tử di chuyển hài hòa mà không có cá thể trung tâm. Tổ chức bố cục này cho phép người xem cảm thấy mình như đang bơi cùng dòng chuyển động.
– Nhịp điệu:
Tranh có nhịp dồn dập và gần như là nhịp thở hay nhịp sóng, những cụm đường trắng và đen chồng lên nhau theo chu kỳ, tạo âm vang thị giác. Nhịp đó không đều mà dao động như mùa cá về, đàn nối đàn, khi thưa khi đặc, khi tĩnh khi lại bùng nổ.
– Chất liệu & Kết cấu:
Lớp sơn được xử lý nhiều tầng, có những vùng dày, đặc sệt, xen kẽ vùng mỏng, tạo cảm giác chuyển động của nước. Mảng sơn bị xước hoặc cào tạo nên hiệu ứng ánh sáng vỡ, đúng với tinh thần “họa cá” nhưng bằng ngôn ngữ phi hình tượng.
DIỄN GIẢI:
Tên gọi “Mùa Cá” mở ra một thế giới đầy biểu tượng, “Mùa” trong văn hóa Việt là vòng lặp của tự nhiên với chu kỳ sinh sôi, khởi đầu và hồi sinh. “Cá” là biểu tượng của sự sống, linh thiêng và tinh thần của nước, là yếu tố cốt lõi trong văn hóa phương Đông và đặc biệt trong tư duy dân gian Việt.
Tác phẩm vì thế không chỉ là cảnh tượng đàn cá mà là ẩn dụ cho sự vận động tập thể của sự sống, cho nhịp sinh tồn và có thể cho cả hồn nước Việt, thứ mà Đặng Phương Việt đã nhiều lần khai thác qua biểu tượng sen, nước và biểu tượng tâm linh.
Ở tầng biểu cảm, bức tranh là một biên độ của năng lượng, mỗi vệt cọ như một chuyển động được ghi lại như cá quẫy, nước xao, ánh sáng vỡ. Nhưng khi gộp lại, người xem không còn nhìn thấy cá nữa mà thấy chính bản thể năng lượng sống đang vận hành. Đây là một chuyển đổi quan trọng khi từ tả thực sang trừu tượng biểu hiện của sinh lực. Đặng Phương Việt không còn vẽ “cá” nữa mà vẽ linh hồn của mùa cá, thứ năng lượng nguyên sơ đang cuộn xoáy bên trong mọi sinh thể.
Cũng có thể đọc bức tranh như một ẩn dụ xã hội khi đàn cá là cộng đồng, mùa cá là thời điểm con người tụ hội, tranh giành, sinh sôi nhưng đồng thời giữa đám đông đó mỗi cá thể vẫn hiện lên bằng những nét riêng biệt. Bức tranh vì vậy vừa là ca khúc về sự hòa hợp, vừa là bản nhạc về sự va chạm nhưng lại không va chạm.
ĐÁNH GIÁ :
– Về hình thức:
“Mùa Cá” là một thành công trong việc kết hợp ngôn ngữ trừu tượng phương Tây với cảm quan phương Đông. Đặng Phương Việt tạo ra một không gian nước không bằng cách tả hình mà bằng nhịp, bằng sắc, bằng sự va đập của cọ. Các lớp sơn cho thấy kỹ thuật kiểm soát tinh tế đủ tự do để cảm xúc tuôn tràn nhưng cũng đủ tiết chế để giữ bố cục không rơi vào hỗn loạn.
– Về ý niệm:
Bức tranh chạm vào ý niệm sâu hơn của “mùa” với chu kỳ sống và chết, sinh sôi và tan rã. Trong dòng nước chằng chịt kia, ta thấy cả sự khởi đầu và kết thúc, cả tính bầy đàn lẫn tính đơn lẻ. Đặng Phương Việt không chỉ “họa cá” mà “họa đời sống” ở một dạng năng lượng tinh khiết nhất.
– Về trải nghiệm thẩm mỹ:
Khi đứng trước “Mùa Cá”, người xem như bị cuốn vào một trường lực. Không cần nhận ra hình mà chỉ cần lắng nghe nhịp điệu, ta có thể cảm thấy “đàn cá” trong chính nhịp tim mình. Đây là hiệu ứng rất đặc biệt, một dạng hòa tan giữa người xem và tác phẩm, giữa nội tâm và thế giới tự nhiên.
KẾT LUẬN
“Mùa Cá” là một trong những tác phẩm thể hiện rõ bước phát triển mới trong nghệ thuật của Đặng Phương Việt, từ biểu tượng tả hình sang biểu hiện trừu tượng nhưng vẫn trung thành với cội nguồn nước, sự sống và tâm linh Việt. Bằng cách dùng đường nét như ngôn ngữ, màu sắc như nhịp thở, Đặng Phương Việt đã biến khung toan thành một không gian to lớn của “biển sống”, nơi ta không còn nhìn thấy cá mà cảm nhận được hơi thở của chính mình, hơi thở của nhịp sống…
