Phạm Xuân Nguyên
(Đầu đề bài này không phải tôi muốn giật gân, mà vì tôi muốn đặt thẳng câu hỏi để bàn luận vấn đề.)
Trong tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” (NBCT) có chi tiết Phương bị hãm hiếp trên chuyến tàu hoả đi cùng Kiên vào phía Nam. Những người phê phán cuốn tiểu thuyết dữ dội mấy ngày qua cho rằng tác giả đã mô tả vụ hãm hiếp này do bộ đội gây ra, vì thế họ đã cáo buộc và đòi xét xử nhà văn Bảo Ninh về tội đã xúc phạm đến quân đội nhân dân Việt Nam.
Sự thật thế nào?
Chi tiết này nằm trong đoạn hồi ức của Kiên về cuộc gặp Phương trước lúc lên đường vào chiến trường. Sự việc bắt đầu được nói đến ở trang 183 (trong bản in sách lần đầu tiên của NBCT năm 1990 với tên gọi “Thân phận của tình yêu”, tôi trích dẫn theo bản này.
Trình tự diễn biến:
– Sau ba tháng huấn luyện, Kiên cùng đơn vị được lệnh lên đường đi B ngay. Từ Yên Thế lính hành quân “như gió cuốn” về Hà Nội, từ đây họ sẽ được ngồi tàu hoả vào đến Vinh.
– Tới ga Văn Điển vì phải chờ tàu quân sự nên còn “dôi ra ba giờ đồng hồ”. Tiểu đoàn trưởng thông cảm với những người lính có nhà ở Hà Nội nên cho họ tranh thủ ghé qua nhà, “lúc bấy giờ là bốn giờ chiều, hạn tới sáu rưỡi phải có mặt để lên tàu. Chậm một phút coi như đào ngũ.” (tr. 184).
– Kiên về nhà thì nhà đã đi sơ tán. Gặp một người quen Kiên biết tin Phương đã vào đại học, vừa quay về chịu tang mẹ, và cũng vừa rời đi. Chắc là ra ga đi tàu.
– Kiên ra ga Hàng Cỏ, không biết Phương có đây không, mà có thì biết tìm đâu. Bỗng khi chuyến tàu đi Thái Nguyên chuyển bánh thì sự tình cờ số phận đã cho Kiên thấy Phương. Phương không lên trường nữa, ở lại cùng Kiên.
– Phương giục Kiên về lại nhà. Nhưng Kiên phải trở lại đơn vị. Cả hai gọi một chiếc xích lô chở từ ga Hàng Cỏ đến ga Văn Điển. Đến nơi thì chuyến tàu quân sự của Kiên đã rời ga mấy phút trước. Nhân viên nhà ga bảo chuyến tàu đó có thể dừng chốc lát ở ga Đồng Văn hoặc Phủ Lý gì đó.
– Kiên và Phương đi nhờ một chiếc xe tải đuổi theo tàu. Xe thả họ xuống ga Đồng Văn. Vừa lúc có một chuyến tàu vào ga, cả hai tưởng đấy là chuyến tàu quân sự của Kiên. Nhưng đấy là TÀU HÀNG: “Một toa sàn, lại một toa sàn nữa. Những kiện hàng chất cao phủ bạt. Toa nữa, vẫn toa sàn với mấy cỗ pháo. Toa sau là toa đen có mui nhưng cửa khoá. Ghé nhìn qua kẽ hở thành toa. Chắc chắn là không có người ở trong. Tàu hàng! – Cả hai cùng thốt lên.” (tr. 196)
– Phương giục Kiên lên tàu này đuổi theo cho kịp: “Hay cứ lên tàu này? – Phương nói – Cũng vào Vinh, mà sau tàu kia có hai mươi phút. Đúng đấy. Đi xem có toa nào hé cửa thì lên, không thì bám toa sàn cũng được, Kiên ạ. Đi được thôi, đừng lo! Đến Vinh, anh sẽ gặp được đồng đội thôi mà.” (tr. 190). Và lần đến giữa đoàn tàu, thấy một toa đen cửa mở hé, cả hai leo lên.
– “Đêm ấy, tàu không dừng ở một ga lớn nhỏ nào, chỉ đôi lần đỗ nhanh vài phút trong bóng đêm giữa đồng trống, vậy mà người từ đâu chẳng biết cứ lèn lên toa. BỘ ĐỘI, THANH NIÊN XUNG PHONG TỤT TẠT, LẠC NGŨ VÀ CẢ DÂN THƯỜNG, DÂN BUÔN, CẢ BỌN TRỘM CƯỚP ĐƯỜNG TRƯỜNG. NHƯ LÀ TÀU CHỢ. ĐÈN PIN QUÉT, DIÊM THUỐC BỪA PHỨA. HƠI NGƯỜI.” (tr. 206)
– Trên chuyến TÀU HÀNG ấy “Kiên và Phương chắc chắn là hai kẻ quá giang liều chết nhất.” Họ ôm nhau ngủ mà không dám đi đến giới hạn cuối cùng. Phương thì thầm với Kiên: “… Hai đứa mình, Kiên ơi… Có thể đến khi chết đi vẫn còn trong trắng… Vậy mà chúng mình yêu nhau biết là ngần nào…” (tr. 208)
– Chuyến tàu chạy trong đêm đã qua Phủ Lý, Nam Định, Ninh Bình thì bị bom. Hơi bom làm cửa toa có Kiên và Phương bật ra, mọi người xô nhau lao ra ngoài. Kiên bị giúi tới cửa toa. Chợt nhớ tới Phương, Kiên cố níu lại nhìn vào trong toa. Vừa khi ấy máy bay thả pháo sáng. Và đây là cảnh tượng Kiên thấy trong toa tàu khi ấy:
– “Dưới ánh pháo sáng, lòng toa như cái nhà kho bị đảo tung. Mọi vật hiện lên rõ mồn một nhưng tái nhợt, ma quỷ như hình thù trong phim âm bản. PHƯƠNG NẰM SẤP TRÊN SÀN, KIÊN NHÌN THẤY THẾ, HAI TAY NÀNG CHỐNG XUỐNG NHƯ ĐANG CỐ NHỔM DẬY, MẶT NGƯỚC LÊN, ĐÔI MẮT MỞ TO DẠI ĐI TRƯỚC LÀN ÁNH SÁNG ÙA VÀO. TÓC NÀNG ĐỔ XOÃ RA. NHƯNG KIÊN NGÂY CỨNG TOÀN THÂN. ANH KHÔNG HIỂU. ANH KHÔNG TIN VÀO MẮT MÌNH. BỞI VÌ… MIỆNG PHƯƠNG ANH THẤY BỊ MỘT BÀN TAY TO XÙ BỊT CHẶT. Trong tiếng rú của máy bay bổ nhào, trong cảm giác một cái chết tan xương đang trực diện lao thẳng xuống, mất trí đi vì khiếp sợ, KIÊN THẬM CHÍ KHÔNG HIỂU TẠI LÀM SAO LẠI CÓ MỘT THÂN HÌNH ĐEN TRŨI KỀNH CÀNG NÀO ĐÓ ĐANG NẰM ĐỔ ẬP LÊN NGƯỜI PHƯƠNG NHƯ VẬY, LẠI ĐANG DÙNG TAY BÓP LẤY MẶT NÀNG NHƯ VẬY, ý nghĩa của cảnh tượng thô bạo đó, anh chỉ kịp thấy là nó bất thường. Ngu xuẩn và đớn nhát, Kiên há hốc miệng ra định kêu mà chẳng biết là định kêu cái gì.” (tr. 209-210)
Toàn bộ khung cảnh Phương bị hiếp trong tiểu thuyết NBCT đã được Bảo Ninh tái hiện qua hồi ức của Kiên là thế. Ai hiếp Phương? “Một thân hình đen trũi kềnh càng”, Kiên thấy thế, Bảo Ninh viết thế.
Ở đoạn sau, hồi ức lại đưa Kiên về sự việc này.
– Khi Kiên đang cố sức để tìm lại toa tàu hồi đêm của hai người thì: “Chợt một cửa toa hé mở, mấy người từ trên nhảy xuống, áo quần xốc xếch nhôm nhoam, KHÔNG RÕ LÍNH HAY DÂN, đầu tóc rối bù. Tiếng ngáp. Tiếng chửi thề. Xộc lên cả mùi rượu. Họ đi vào trong ga, khuất giữa những đống đổ nát. Không hiểu sao, lập tức Kiên tin chắc cái toa mà mấy người đàn ông vừa bước xuống chính là toa tàu hồi đêm của anh và Phương. Đẩy rộng cửa ra, anh leo lên.” (tr. 243)
– Kiên tìm thấy Phương trong toa tàu đó và cố thuyết phục cô xuống tàu, đi khỏi ga. Nhưng khi đó một gã đàn ông xuất hiện ngăn lại, coi như Phương là của gã. “Đấy là một gã chừng ba mươi tuổi, khuôn mặt vuông bè, trán thấp, mũi to và tẹt, hàm vuông chằn chặn, cái cằm rất rắn, khoé miệng tàn nhẫn, đôi mắt tươi tỉnh long lên xấc xược. Y bận một cái áo dệt kim sọc xanh kiểu thuỷ thủ, chật căng, ngực và vai nổi múi lên những vồng thịt cuồn cuộn. Đây là một cơ thể khoẻ ghê gớm, đầy tự hào về sức mạnh, và chắc chắn ĐÂY LÀ MỘT TẤM THÂN TÀN BẠO.” (tr. 246).
Đọc đoạn văn này, cũng như theo dõi toàn bộ diễn biến hành trình đuổi theo đơn vị của Kiên có Phương đi cùng mà tôi chẳng đặng đừng phải tóm tắt cụ thể (những chỗ chữ to là của tôi nhấn mạnh) cho những ai không đọc NBCT hoặc đọc mà không thấy, hoặc tàn tệ hơn đã đọc đã thấy nhưng lại cố ý xuyên tạc, bóp méo, người đọc hẳn thấy rõ: BẢO NINH KHÔNG HỀ VIẾT KẺ HIẾP PHƯƠNG TRÊN TÀU HOẢ LÀ BỘ ĐỘI. Hơn thế, nhà văn còn để Kiên – anh lính thư sinh chưa vào trận – dùng thanh thép nhặt được trong toa tàu đánh dập cả hai cánh tay của gã đàn ông đó khi gã dám có những lời lẽ xúc phạm Phương. Không biết Bảo Ninh có linh cảm về những cáo buộc, quy chụp tác phẩm của mình về sau này hay không, nhưng đoạn mô tả gã đàn ông ở trên ông viết cứ như là đã chuẩn bị trước bằng chứng bảo vệ mình.
Bảo Ninh không hề viết kẻ hiếp Phương trên tàu hoả là bộ đội. Vậy ai đã đổ tội cho bộ đội hiếp Phương trong tiểu thuyết NBCT? Ai đã vận dụng kiểu “suy đoán có tội” để lên án Bảo Ninh xúc phạm quân đội? Câu trả lời nằm ở những ý kiến phê phán, cáo buộc, kiến nghị xét xử NBCT trên mạng xã hội thời gian qua.
Và với cách đọc văn như vậy, cho phép tôi nói thẳng, những người đó đã “hiếp” NBCT, “hiếp” văn chương.
Hà Nội, 18/12/202