Tạ Duy Anh
Tôi chưa từng gặp ông ngoài đời. Thời gian tôi cộng tác mật thiết với Báo Nông nghiệp Việt Nam, thì ông đang là bộ trưởng. Người khen ông thì cho rằng ông gần dân, sống giản dị, nói là làm… Hình ảnh ông lội ruộng cùng nông dân khắc phục bão lũ, nhiều người còn lưu giữ trong kí ức. Tất nhiên, như bất cứ ai, luôn có cả dư luận ở chiều ngược lại…
Giờ ông đã thuộc về thiên cổ, tôi chỉ muốn nghĩ tốt về ông. Khi biết tin ông từ trần, tôi bỗng thấy day dứt bởi ý nghĩ: Mình đã có lần ứng xử không phải với ông, một người có lẽ cũng nhiều ưu tư về đất nước.
Chuyện là lần ấy một đồng nghiệp đàn anh nhắn cho tôi số điện thoại của ông Lê Huy Ngọ, nói là ông Ngọ muốn tôi chủ động gọi cho ông ấy. Rằng hình như ông Ngọ muốn nghe thêm ý kiến của tôi cần làm gì, cần những gì để xây dựng nông thôn mới, nằm trong đề tài cấp nhà nước nào đó mà ông là chủ nhiệm? Và có thể ông muốn mời tôi tham gia viết bài gì đó… Nhưng tôi đã không gọi, vì khi ấy tôi nghĩ, thường những đề tài giao cho các quan chức về hưu chỉ để các bác có việc, có thu nhập, giết thời gian và nhờ thế các bác đỡ “quậy”! Sau đó thì lưu ngăn kéo? Chứ xây dựng nông thôn hiện đại là một vấn đề cực kì lớn. Nó cần một chiến lược quốc gia dài hạn, nghiêm túc.
Tôi không gọi cho ông, còn vì cái thói gàn dở của một kẻ nghệ sỹ nửa mùa: tôi không định xin ai việc làm thêm sau khi về hưu. Tôi không cần điều đó.
Nhưng thành thật thì tôi cũng thầm cảm ơn tấm lòng của ông, với một người mà ông chỉ biết qua sách (hoặc dư luận) như tôi. Vì thế, tôi định nếu có dịp gặp ông Ngọ, tôi sẽ nói ngoài lề với ông một vài trăn trở của mình về vấn đề ông đang quan tâm. (Tôi đăng kèm bên dưới).
“Mỗi con người ra đi, một thế giới mất đi”[*], cầu mong ông yên nghỉ và xin ông thứ lỗi.
VÀI Ý NGHĨ NHỎ
(Định nói với ông Lê Huy Ngọ)
Một trong những vấn đề cứ hay trở đi trở lại trong suy nghĩ của tôi là làng quê Việt trong thời đại công nghiệp rồi đây sẽ thế nào? Điều tưởng như trái ngược, vô lý nhưng lại đang là hiện thực: Bức bối nhất với nông thôn hiện nay chính là không gian sinh tồn. Rõ ràng nó đang bị thu hẹp hàng ngày, bị nhiễm bẩn và nhiễm độc trầm trọng hàng ngày. Mỗi dòng sông chết đi, hoặc biến thành dòng nước thải; mỗi cánh đồng bị biến mất… chính là gốc rễ của thảm họa.
Thêm vào đó, lòng tham, lợi ích nhóm, tầm nhìn ngắn… đang gặm dần nông thôn, lấy đi những gì phải mất hàng triệu năm mới có được và đẩy người nông dân ra vỉa hè, khiến họ đánh mất căn cước, làm biến dạng căn tính của họ.
Thực tế không thể chối cãi là nông thôn của chúng ta đang bị làm cho nát vụn, méo mó không chỉ về hình thể (do bị bỏ rơi về quy hoạch, kiến trúc), mà cả về các giá trị tinh thần. Ở đó người ta hào hứng nhặt những thứ thành phố thải ra và thẳng tay ném đi những thứ quý giá không tiền nào mua được. Kết quả là phố không ra phố nhưng làng thì cũng không còn là làng.
Chúng ta chắc chắn phải công nghiệp hóa thì mới mong giầu có. Đó là thực tế phát triển. Nhưng thực tế này còn quan trọng hơn: Hàng triệu ha đất trồng, hàng triệu héc ta mặt nước không chỉ để trồng trọt, chăn thả, nuôi thủy sản, mà còn là môi sinh cho sự sống. Vì thế không thể chuyển đổi mục đích sử dụng bằng mọi giá và không chỉ cứ chuyển đổi là xong. Khi hàng triệu ha bờ xôi ruộng mật một thời bị nhiễm độc, mất khả năng canh tác, không thể dùng để nuôi trồng, cũng có nghĩa là chúng ta đã bức tử vĩnh viễn một phần thiên nhiên. Có ai đã nghe lời cảnh báo kinh hoàng này bao giờ chưa? Tôi thì lo sợ rằng, đồ phế thải sẽ nuốt sống nông thôn, biến hàng triệu nông dân thành con tin của công nghiệp tiêu dùng quá đà.
Vậy thì chúng ta sẽ phải làm gì?
Giữa phát triển và nhất định sẽ gây ô nhiễm với việc giữ môi sinh trong lành, chúng ta không thể chỉ lựa chọn một. Cái hóc búa của lời giải bài toán tăng trưởng kinh tế nằm ở nút thắt này. Đó là sự nghiệt ngã mang tính số phận. Vẫn phải phát triển và vẫn phải bảo vệ môi trường. Nói cho cùng, với một đất nước mà đến giờ vẫn còn hơn 70 phần trăm là nông dân (tôi thì nghĩ con số này cao hơn, kể cả chỉ là thuần túy mang tính thống kê qua quan sát bên ngoài), thì diện mạo đất nước thay đổi, chính là thay đổi của nông thôn.
Trước mắt mỗi người là một bài toán vô cùng khó. Tìm ra lời giải của nó, trách nhiệm trước hết thuộc về những bộ óc ưu tú. Là một người cầm bút nương theo cảm xúc và tin vào trực giác, tôi chỉ có thể nói thế này: Làm gì thì làm, nhất định không thể chấp nhận một nông thôn đang ngày ngày đầy ngập các loại rác thải, bao gồm cả rác văn hóa, như hiện nay. Nơi nơi tràn ngập túi nilon, đồ nhựa, dầu máy qua sử dụng, các loại hóa chất, các loại âm thanh có thể làm vỡ màng nhĩ trẻ con, kèm theo nạn cờ bạc, nghiện ngập và lối sống bạo lực… Chúng đang đầu độc đất đai của chúng ta. Chúng đang đầu độc tinh thần chúng ta, đặc biệt là giới trẻ. Chúng biến quá trình canh tác, nuôi trồng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Nó chính là nguyên nhân khiến cho các loại bệnh nan y ngày càng nhiều khiến chất lượng sống bị kéo thấp và có nguy cơ biến quá trình phát triển thành một thứ “gánh nặng” cho người nhà quê?!
Cuộc sống của mỗi người, của cộng đồng là vô cùng quan trọng, nhưng SỰ SỐNG luôn là thứ quan trọng hơn, vì nó là quà tặng lớn nhất của trời đất và cho cả những người chưa sinh ra.
[*] Thơ Eptusenko.