Nguyễn Văn Tuấn
Tôi thấy câu hỏi này chưa được trả lời, nên trong cái note này tôi mạo muội đưa ra một ước tính. Con số này sẽ làm cho các bạn ngạc nhiên.
Không phải ngẫu nhiên mà ngày nay Chánh phủ Việt Nam tổ chức những buổi meeting hàng năm để ghi nhận những đóng góp lớn lao của kiều bào hải ngoại cho đất nước.
Kiều hối ngày nay
Ngày nay, chúng ta hay nghe những con số như kiều bào đã gởi về Việt Nam 16 tỉ USD chỉ trong năm 2024 [1]. Biết là con số khá lớn, nhưng tôi nghi là không chính xác. Năm 2022, lượng kiều hối đã là 19 tỉ USD, thì khó tin rằng 2 năm sau con số này lại giảm.
Nhưng đó là con số của 1 năm. Vậy câu hỏi đặt ra là 30 năm qua thì tình hình ra sao? Các bạn sẽ ngạc nhiên.
Theo một phân tích do Chánh phủ công bố thì từ 1993 đến 2023 (tức 30 năm), người Việt ở nước ngoài đã gởi về Việt Nam 230 tỉ USD [3].
Hai trăm ba chục tỉ USD!
Vẫn theo phân tích đó, con số 230 tỉ USD này tương đương với nguồn vốn FDI đã giải ngân trong cùng kì [3].
Đó là theo con số của Việt Nam. Nhưng theo Ngân hàng Thế giới (World Bank) thì lượng kiều hối về Việt Nam thật sự cao hơn những con số Nhà nước ghi nhận được.
Đó là những đóng góp ngày nay. Vậy còn thời xưa thì sao?
Chuyện xưa: Những đóng góp âm thầm
Ngày nay, nhiều người ta đã quên rồi những đóng góp của người tị nạn từ những thập niên Việt Nam còn bị cấm vận và còn trong thời “bao cấp” rất rất nghèo.
“Bao cấp” là gì? Thỉnh thoảng tôi nghe các bạn trẻ tò mò hỏi. Một cách ngắn gọn, kinh tế Việt Nam thời bao cấp, kéo dài từ năm 1976 đến 1986, là một giai đoạn kinh tế kế hoạch hóa tập trung. Điều này có nghĩa là Nhà nước độc quyền quản lí và phân phối hàng hóa thiết yếu bằng tem phiếu theo chế độ hộ khẩu. Không có kinh tế tư nhân. Cũng chẳng có khái niệm kinh tế thị trường. Mô hình kinh tế này được áp dụng ở miền Bắc trước đây, và sau 1975 thì được áp dụng trên cả nước. Hậu quả là gì? Là kinh tế suy thoái, đời sống người dân gặp muôn vàn khó khăn do thiếu thốn hàng hóa, sự phân phối không hợp lí và sự trì trệ của cơ chế quản lí.
Giữa những năm 1980 Việt Nam được xếp vào nhóm các quốc gia nghèo nhứt trên thế giới.
Thời đó, Việt Nam cái gì cũng thiếu. Thiếu thuốc điều trị. Thiếu dụng cụ y tế. Thiếu vải mặc. Thiếu gạo ăn. Thiếu … tất tần tật.
Trong thời gian khó khăn đó, những người tị nạn / vượt biển đã có những đóng góp âm thầm.
Thời đó, dĩ nhiên, 100% người tị nạn là nghèo nàn. Ra đi trong một hoàn cảnh bi đát, chẳng đem theo một hành trang gì quí giá, thì làm sao gọi là giàu có được. Rồi khi tới một nơi xa lạ, phải làm lại cuộc đời từ hai bàn tay trắng. Nhiều khó khăn lắm. Ấy vậy mà người tị nạn vẫn kiên trì gởi về quê rất nhiều. Vào thập niên 1970s, có một ca khúc mô tả khá rõ những món quà mà người tị nạn gởi về Việt Nam:
Em gởi về cho anh dăm bao thuốc lá
Gởi về cho mẹ dăm chiếc kim may
Gởi về cho chị dăm ba xấp vải
Gởi về cho em kẹo bánh thênh thang
Em gởi về cho anh một cây bút máy
Gởi về cho mẹ dăm gói chè xanh
Gởi về cho chị hộp diêm nhóm lửa
Gởi về cho em chiếc nhẫn yêu thương
(Việt Dzũng)
Thời đó, bất cứ người tị nạn nào cũng gởi về quê nhà. Người già không đi làm cũng nhín tiền trợ cấp xã hội để gởi về Việt Nam. Ai ai cũng đóng hàng hoá thành kiện để gởi về Việt Nam. Hàng hoá bao gồm thuốc men, quần áo, vải, bánh kẹo, đồ gia dụng, v.v. Hầu như thùng quà nào cũng kèm theo tiền mặt, thường giấu trong các bọc bánh kẹo. Dù biết là bị hải quan cắt xén, thậm chí lấy hàng, nhưng người mình vẫn gởi về.
Những món hàng từ hải ngoại gởi về gia đình có hai mục đích rõ rệt. Một là đáp ứng nhu cầu sống còn trước mắt (quần áo, xà bông, thuốc men, v.v.). Hai là giá trị trao đổi: các vật dụng này có thể được dùng để đổi lấy thực phẩm tươi và các nhu yếu phẩm khác, vốn không thể gởi từ nước ngoài nhưng lại luôn khan hiếm ở Việt Nam thời hậu chiến.
Và, không thể thiếu được là tiền. Gởi tiền chánh thức, bán chánh thức và chui về gia đình bên Việt Nam. Tất cả – xin nhấn mạnh là ‘tất cả’ – người tị nạn đều gởi tiền về quê nhà (bên cạnh những thùng quà). Gởi thường xuyên, có khi hàng tháng. Tôi biết rõ, vì chính anh em tôi là những người từng làm như vậy.
Không ai biết được số tiền mà người tị nạn gởi về quê nhà trong thập niên 1976 – 1986. Nhưng theo một nghiên cứu, chỉ năm 1984, Thượng nghị viện Mĩ ước tính người tị nạn ở Mĩ gởi về khoảng 200 triệu USD (tương đương với chừng 800 triệu USD ngày nay).
Thường thì số tiền mà cộng đồng bên Mĩ gởi về Việt Nam chiếm tỉ trọng 60-65% tổng số kiều hối trên thế giới gởi về Việt Nam. Nói là ‘trên thế giới’, nhưng trong thực tế thì chỉ xoay quanh các nước như Mĩ, Úc, Gia Nã Đại / Canada, Pháp, Đức, và các nước Bắc Âu.
Nếu lấy tỉ trọng kiều hối từ Mĩ là 60% trên tổng số kiều hối, thì chúng ta có thể suy đoán rằng năm 1984, tổng số kiều hối từ cộng đồng tị nạn trên thế giới là 1.33 tỉ USD.
■ Ước tính kiều hối trước 1993
Nếu tính từ 1976 đến 1993, với con số người tị nạn gia tăng hàng năm và cuộc sống dần dần ổn định, với giả định kiều hối tăng theo kiểu tích luỹ.
Nhưng làm sao ước tính số kiều hối trong thời gian đỏ? May mắn thay, tôi tìm thấy dữ liệu của Ngân hàng Thế giới mà báo SGGP có trích dẫn từ 2012 đến 2022 như sau [4]:
2012: 10 tỉ USD
2013: 11 tỉ USD
2014: 12 tỉ USD
2015: 13 tỉ USD
2016: 14 tỉ USD
2017: 15 tỉ USD
2018: 16 tỉ USD
2019: 17 tỉ USD
2020: 17.2 tỉ USD
2021: 18.06 tỉ USD
2022: 19 tỉ USD
Dựa vào những con số trên và dùng phương pháp hồi qui tuyến tính, chúng ta có thể ước tính ngược con số kiều hối 1976 – 1993 (xem biểu đồ).
Theo mô hình phân tích này, từ 1976 – 1993, tổng số kiều hối cộng đồng tị nạn gởi về quê nhà là ~35 tỉ USD.
Từ 1993 – 2023, số kiều hối là 230 tỉ USD (theo con số của Chánh phủ).
Năm 2024-2025, ước tính là 34 tỉ USD.
Như vậy, tính từ 1976 đến 2025, tổng cộng kiều hối ước lượng là 344 tỉ USD. Đa số kiều hối là đầu tư và giúp đỡ gia đình, nhưng là loại viện trợ không hoàn lại.
Điều cần nhấn mạnh là kiều hối xuất hiện trước cả các dòng vốn FDI hay đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Và, cho tới nay kiều hối vẫn song hành cùng các dòng vốn này, đã trở thành một biểu tượng định hình sâu sắc tâm thức Việt Nam đương đại.
Người mình có câu đại khái rằng giúp đỡ người khác khi họ gặp khó khăn là cách thể hiện rõ nhất tình yêu thương và sự cảm thông. Tương tự, giúp đỡ quê nhà trong lúc còn khó khăn là một hành động vô cùng quí báu và tình cảm sâu sắc. Quên hay cố tính quên đi sự giúp đỡ đó và cái tình cảm đó là ‘không lớn nổi thành người.’ (Anh Đỗ Trung Quân hay anh nhạc sĩ chắc không cự chớ?)
Dù sao thì tôi cũng hiểu được tại sao mỗi năm Nhà nước rất ưu ái tổ chức họp hội cho giới kiều bào. Nhưng tôi sợ là những người được mời không đại diện cho hàng triệu kiều bào vất vả làm lụng gởi tiền về quê nhà.
____
Ghi thêm:
Các bạn có thể nghe qua một phân tích về “Kinh tế Việt Kiều” của “Nhân Nói Nhảm” (‘nói nhảm’ nhưng hay) tại đây:
https://www.youtube.com/watch?v=ZypptNyLweI
Dựa vào số kiều hối của World Bank (2012 – 2022), có thể ước lượng số kiều hối trước 2012 và sau 2022 bằng mô hình hồi qui tuyến tính. Xin nhấn mạnh là chỉ ước lượng thôi. Theo ước lượng này, từ 1976 đến 2025, số kiều hối kiều bào gởi về Việt Nam là 344 tỉ USD. Tôi gọi đó là ‘viện trợ không hoàn lại’.
Trong biểu đồ: đường màu đỏ là ước lượng (predicted), còn mấy điểm tròn màu xanh là số thực tế. Nhìn chung, mô hình rất ok. Nhưng suy đoán ngoài thời gian 2012-2022 thì coi chừng bị lệch.
R codes:
# World Bank data
Year = 2012:2022
Remittance = c(10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 17.2, 18.06, 19)
df = data.frame(Year, Remittance)
fit = lm(Remittance ~ Year, data=df)
fit_exp = lm(log(Remittance) ~ Year, data = df)
all_years = data.frame(Year = 1976:2025)
# Predictions (back-transform from log scale)
all_years$Predicted = exp(predict(fit_exp, newdata = all_years))
# Add observed values where available (2012–2022)
all_years$Observed = NA
all_years$Observed[all_years$Year %in% df$Year] = df$Remittance
# Plot observed vs predicted remit
ggplot(all_years, aes(x = Year)) +
geom_point(aes(y = Observed), color = “blue”, size = 3) +
geom_line(aes(y = Predicted), color = “red”, size = 1) +
labs(title = “Kiều hối (thực tế) vs tiên lượng 1976 – 2025”,
y = “Remittance”,
x = “Year” ) +
theme_minimal() +
theme(plot.title = element_text(hjust = 0.5))
Biểu đồ trên: Số kiều hối trong năm 2020 (số liệu của World Bank) từ Mĩ, Canada, Úc, Đức, Pháp, Hàn, Nhật, Đài, v.v.
Biểu đồ giữa: Số kiều bào trong năm 2020-2021.
Biểu đồ dưới: Kiều hối tính trên đầu người (USD) năm 2020. Đồng hương Mĩ gởi về nhiều nhứt, sau đó là Canada / Gia Nã Đại, Đức, và Úc. Các nước có xuất cảng lao động (Đài Loan, Hàn, Nhật) cũng có gởi nhưng không nhiều.
[1] https://vnexpress.net/khoang-16-ty-usd-kieu-hoi-ve-viet…
[2] https://tuoitre.vn/kieu-hoi-ve-tp-hcm-nam-2023-gan-gap-3…
[3] https://dttc.sggp.org.vn/sau-30-nam-kieu-hoi-ve-viet-nam…
[4] https://www.sggp.org.vn/nan-dong-kieu-hoi-vao-ha-tang-bai…