Chính ph? Tình c? (k? 6)

Yves Sintomer

Nguy?n Quang A d?ch

1. S? Bi?n m?t c?a s? R�t Th?m trong Ch�nh tr?: M?t B� ?n L?ch s?

T? c�c cu?c c�ch m?ng Anh trong th? k? th? m??i s�u ??n c�c cu?c c�ch m?ng M? v� Ph�p v�o cu?i th? k? th? m??i t�m, m?t tr?t t? ch�nh tr? m?i ?� n?i l�n, m?t tr?t t? li�n k?t v?i s? l�n c?a ch�nh ph? ??i di?n. Trong th?i k? n�y, kh�ng phong tr�o hay ??ng ch�nh tr? l?n n�o ?� k�u g?i d�ng r�t th?m nh? m?t d?ng c? ch�nh tr?. Trong v�i v�ng, nh? Th?y S? hay d??i ?? ch? T�y Ban nha trong cu?c Chi?n tranh B�n ??o ch?ng l?i Ph�p, di s?n c?a s? r�t th?m ?� v?n c�n trong khi ???c c?i c�ch ?? th?a m�n c�c ?�i h?i m?i. Tuy v?y, ngay c? trong c�c v�ng ?� s? th?c h�nh cu?i c�ng ?� bi?n m?t trong v�ng v�i n?m hay, t?i ?a, v�i th?p ni�n. T?i c�c n??c kh�c, s? ch?n b?ng b?c th?m bi?n m?t h?u nh? ho�n to�n kh?i ch�nh tr?, c�n l?i ch? trong c�c tr??ng h?p b�n l? nh? khi quy?t ??nh gi?a hai ?ng vi�n nh?n ???c ch�nh x�c c�ng s? phi?u trong m?t cu?c b?u c?. Trong s? c�c h?u qu? kh�c, s? th? ch? h�a t? t? c?a ch�nh ph? ??i di?n ?� c� ngh?a r?ng s? r�t th?m ???c xem nh? m?t t�n d? c?a qu� kh? xa x�i. S? chuy?n ti?p t? s? b? phi?u ?? ti�u chu?n t�i s?n ??n quy?n b?u c? nam gi?i v� r?i ??n quy?n b?u c? ph? qu�t � m?t s? ti?n h�a m� ?� ??a ??n m?t s? d�n ch? h�a th?t c?a h? th?ng ch�nh tr? � ?� kh�ng kh�i ph?c l?i t�nh ??i ch�ng c?a s? r�t th?m cho s? ch?n c�c quan ch?c ch�nh ph?.

Bernard Manin (1997) l� ng??i ??u ti�n n�u b?t s? ??t g�y l?n n�y trong truy?n th?ng l�u ??i c?a t? t??ng v� th?c h�nh c?ng h�a � m?t s? ??t g�y b? qu�n ??n m?c c�c quan ch?c ???c b�u th? k? th? hai m??i m?t ?� th??ng g�o th�t t?i gi?t ng??i ??m m�u khi b?t k? ai g?i � vi?c l?i ??a s? ch?n b?ng b?c th?m v�o. S? gi?i th�ch c?a Manin v? s? thay ??i n�y g?m hai ph?n. Th? nh?t, cho ??n c�c th?p ni�n ngay tr??c c�ch m?ng Ph�p v� M?, nh?ng ng??i nghi?n ng?m c�c c�u h?i v? cai qu?n ?� coi l� nghi?m nhi�n r?ng s? ch?n b?ng b?c th?m ?� d�n ch? h?n v� b?u c? ?� qu� t?c h?n. Th? nh?ng trong th? k? th? m??i t�m, nh?ng ng??i Cha L?p qu?c ?� mu?n m?t ch? ?? qu� t?c b?u c?, kh�ng ph?i m?t n?n d�n ch?; nh? th? h? ?� th?ng nh?t ch?n b?u c? khi ??t n?n t?ng th? ch? cho s? ch?n c�c quan ch?c ch�nh ph?. L� l? th? hai c?a Manin l� s? l�n c?a lu?t t? nhi�n v� quan ni?m v? ?ng thu?n ?� l�m cho s? r�t th?m �t ch�nh ?�ng h?n, thay v�o ?� cung c?p m?nh ??t m�u m? cho c�c cu?c b?u c? ph�t tri?n.

Nh?ng ng??i b�nh v?c s? r�t th?m th? k? th? hai m??i m?t th??ng cho r?ng c� m?t s? bi?n minh l?ch s? cho s? d�ng ch?n b?ng b?c th?m nh�n danh n?n d�n ch? �th?t.� Tuy v?y, nh?ng s? mi�u t? ch�ng t�i tr�nh b�y trong c�c Ch??ng 1 v� 2 th�ch th?c s? h?p l? c?a chuy?n k? n�y, v� v? m?t l?ch s?, s? r�t th?m ph?n l?n ?� li�n k?t v?i ch? ?? qu� t?c ph�n ph?i h?n l� v?i n?n d�n ch? v�o ?�m tr??c c?a c�c cu?c c�ch m?ng M? v� Ph�p. Ngo�i ra, l� l? n�y kh�ng gi?i th�ch v� sao c�c di?n vi�n d�n ch? ?� kh�ng k�u g?i ch?p nh?n s? ch?n b?ng b?c th?m nh? m?t c? ch? ??c quy?n. T�nh h�nh n�y d??ng nh? ??u l? n?u ch�ng ta x�t r?ng c�c nh� c�ch m?ng th? k? th? m??i t�m ?� th?m nhu?n v?n h�a th?i C? v� truy?n th?ng c?ng h�a � nhi?u ng??i ?� ??c Aristotle, Plato, Livy, v� Machiavelli � v� m?t kh�c ?� quy?t t�m l?t ?? t?ng l?p qu� t?c c?a Ch? ?? C? x?a. Ngo�i ra, c�c c? ch? ch�nh tr? cho vi?c r�t th?m ?� t?n t?i r?i, nh? ???c t�nh h�nh l?ch s? Th?y s? ch�ng ta ph�n t�ch ? Ch??ng 2 l�m ch?ng. H?n n?a, s? r�t th?m ?� l� m?t d?ng c? c?t y?u ?? t?o th�nh c�c b?i th?m ?o�n, m� t?m quan tr?ng c?a ch�ng ?� m? r?ng ? ?t sau c�c cu?c c�ch m?ng n�i tr�n. Nh? th?, s? b� ?n v?n c�n: V� sao s? r�t th?m ?� nhanh ch�ng bi?n m?t sau h�ng th? k? th?c h�nh r?ng r�i, v�o l�c khi c�c ?�i h?i c?ng h�a m?i gi�nh ???c s? h?p d?n h?n bao gi? h?t? L�m sao ng??i ta c� th? gi?i th�ch s? r�t th?m trong ch�nh tr? b? lu m? ho�n to�n?

M?T S? PH�N K? L?N GI?A TRUNG QU?C V� PH??NG T�Y

C�u h?i n�y c�ng kh� hi?u h?n n?u ch�ng ta x�t r?ng ? Trung Qu?c, s? d�ng r�t th?m ch�nh tr? ?� c� m?t tu?i th? ?�ng ch� � t? 1594 ??n 1911. Trong m?t t?ng quan t�i gi?i, Pierre-Etienne Will (2020) cho th?y r?ng vi?c r�t th?m ?� tr? th�nh m?t ph?n quy?t ??nh c?a h? th?ng ch�nh tr? Trung Qu?c trong cu?i th? k? th? m??i s�u, khi n� cho ph�p ph�n ph?i c�c ch?c v? gi?a c�c quan ch?c c?p cao ???c ch?n qua c�c cu?c thi ?�nh (imperial examination). Vi?c r�t th?m ?� k�o d�i cho ??n ??u th? k? th? hai m??i, l�u sau khi n� ?� bi?n m?t kh?i ch�nh tr? ? ph??ng T�y. T? g�c nh�n n�y, ch�ng ta c� th? n�i v? m?t �s? ph�n k? l?n� gi?a Trung Qu?c v� ph??ng T�y, ?? di?n gi?i m?t t? ng? t�m th?y trong nh?ng nghi�n c?u l?ch s? kinh t? (Pomeranz 2001). Ch�ng ta c� th? hi?u s? ph�t tri?n n�y nh? th? n�o?

C�c cu?c Thi ?�nh v� s? R�t th?m ? Trung Qu?c (1594�1911)

Tr?ng th�i hi?n th?i c?a thu?t ch�p s? c� v? g?i � r?ng tr??c 1594 (t?c l� v�i th?p ni�n tr??c s? k?t th�c c?a Tri?u Minh, 1368�1644), s? r�t th?m c�c ph�p quan ???c th?c hi?n thi tho?ng nh?ng kh�ng c� h? th?ng. Ch? y?u trong l?nh v?c b�i to�n m� ?� c� m?t s? th�c ??y m?nh ?? duy l� h�a s? d�ng may r?i. Vi?c r�t th?m (?? ni�m c?u) ?? ch?n c�c quan t? c�c danh s�ch ?ng vi�n ?? ti�u chu?n tuy nhi�n ???c ch?ng th?c trong c�c ngu?n c? x?a, ?�ng ch� � ? t?nh Chi?t Giang (Zhejiang) trong tri?u Nguy�n (1279�1368) v� v�o ??u tri?u Minh. Mu?n h?n, s? r�t th?m ???c ch?p nh?n kh�ng li�n t?c ?? ch?n c�c th? k� c?p cao v� m?t s? quan ch?c b?, c?ng nh? ?? ph�n c�c sinh vi�n ho�ng ?? (imperial student) ??n c�c v�ng kh�c nhau n?i h? ho�n t?t s? h?c ngh? c?a h? (Will 2020). C�i ch?c l� v� d? n?i ti?ng nh?t v? s? r�t th?m ch�nh tr? ? Trung Qu?c c� th? th?y trong B?n N??c (??? Th?y H? Truy?n), m?t ti?u thuy?t Trung hoa th? k? th? m??i b?n ???c cho l� c?a Shi Nai�an (??? Thi N?i Am). ???c xem l� m?t trong �B?n Ti?u thuy?t C? ?i?n V? ??i� c?a v?n h�a Trung hoa c? x?a, ti?u thuy?t ???c vi?t b?ng ti?ng Trung th? ng? h?n l� ti?ng Trung kinh ?i?n. N� d?a v�o nh?ng k? c�ng c?a T?ng Giang (Song Jiang ??) s?ng ngo�i v�ng ph�p lu?t v� 108 b?n c?a �ng, 36 �v? sao Thi�n C??ng [B?c ??u]� (?????) v� 72 �v? ??a S�t� (??? ??). Nh�m gi?c n�y ?� ho?t ??ng trong v�ng Ho�i Nam (Huainan) t?i mi?n trung-b?c c?a t?nh An Huy, ? ?�ng Trung Qu?c, v� cu?i c�ng ?� ??u h�ng ch�nh ph? nh� T?ng trong n?m 1121. Ti?u thuy?t k? c�u chuy?n v? T?ng Giang tr? th�nh th? l�nh nh? th? n�o c?a N�i L??ng (?? L??ng S?n), th�nh tr� c?a qu�n n?i d?y, sau c�i ch?t c?a Tri?u C�i (Chao Gai ??), th? l?nh ??u ti�n c?a nh�m. Nh?m ?? ch?n ng??i k? nhi?m c?a Tri?u C�i, c�c phi?n qu�n ?� quy?t ??nh ti?n h�nh d�ng m?t s? k?t h?p c?a r�t th?m v� ??c h?nh qu�n s?. T?ng Giang v� m?t k? ngo�i v�ng ph�p lu?t kh�c, L? Tu?n Ngh?a (Lu Junyi ???), ?� r�t ng?u nhi�n c�c m?nh gi?y ?? ch?n chi?n tr??ng ch?ng l?i k? th�. Ng??i chi?n th?ng ??u ti�n s? tr? th�nh th? l?nh. �Thi�n m?nh� (??), t?c l�, m?nh tr?i, ?� cho T?ng Giang huy?n ?�ng B�nh ?? ?�nh nhau. �ng ?� th?ng ??u ti�n v� nh? th? tr? th�nh th? l?nh m?i c?a nh�m (Sh? 2010, ch??ng LXIX).

C�c v� d? nh? v?y, v� th?c t? r?ng s? r�t th?m t? l�u ?� l� m?t th�nh ph?n quan tr?ng c?a v?n h�a b�nh d�n Trung hoa, cho bi?t r?ng vi?c r�t th?m (cheqian, ?? xi?t thi�m) ?� l� c? m?t truy?n th?ng v� m?t ngu?n l?c k? thu?t, m� T?n Phi D??ng (Sun Peiyang (?? ?, 1532�1614) ?� c� th? khai th�c khi �ng l�m th??ng th? B? L?i (??ng ??u B? Nh�n s?) trong n?m 1594 v� ?� c?i c�ch tri?t ?? s? ch? ??nh c�c c�ng ch?c c?p cao kh?p c�c t?nh kh�c nhau c?a ?? ch?. L�c ?�, Trung Qu?c ?� l� n??c l�nh ??o kinh t? v� ch�nh tr? c?a th? gi?i. B? m�y nh� n??c c?a n� ?� v� song: N� ???c c?u tr�c b?i s? tuy?n m? c�c c�ng ch?c c?p cao v� c?p d??i d?a v�o thi c?. Nh? ch�ng t�i ?� nh?c ??n trong Ch??ng 1, h? th?ng n�y ch? ???c nh?p kh?u v�o ph??ng T�y mu?n h?n nhi?u. H?n n?a, nh� n??c Trung qu?c trong h�ng th? k? ?� d?a v�o m?t h? th?ng t?nh, theo ?� c�c th?ng ??c t?nh ???c Ho�ng ?? c? t?i nh?ng ch? m� h? kh�ng xu?t x? t? ?�, nh?m ?? tr�nh s? h�nh th�nh c�c quan h? b?o tr? l�u d�i hay c�c b� l?. V� c�ng l� do, c�c c�ng ch?c ?� ph?i thay ??i v? tr� sau m?t v�i n?m. H?n n?a, ?� kh�ng c� t?ng l?p qu� t?c cha truy?n con n?i. H? th?ng n�y r� r�ng ?� hi?n ??i, ho�n to�n kh�c v?i c�c c?u tr�c phong ki?n v� ?i tr??c xa h? th?ng �u ch�u t??ng ?ng c?a n�.

S? ?o?n tuy?t v?i ch? ngh?a phong ki?n ?� c?ng r� r�ng trong l� t??ng Kh?ng gi�o t?o th�nh � th?c h? ch�nh th?ng c?a ch? ??. C�c nh� cai tr?, v� b?n th�n Ho�ng ??, ?� l� ch�nh ?�ng trong ch?ng m?c h? l�m theo �m?nh Tr?i (mandate of Heaven)� (ti?nm�ng, ? ? thi�n m?nh). V? m?t truy?n th?ng, kh�i ni?m Trung qu?c v? Tr?i (Thi�n) ?� kh�ng g?m m?t th?n c� nh�n v?i quy?n l?c t? tr?, v� �s? ?y th�c (mandate)� �m ch? m?t ??nh m?nh ???c ch�n m?t c�ch h�i h�a v�o tr?t t? v? tr? m� t?t c? con ng??i ph?i tu�n theo. Ho�ng ?? ?� ph?i th? hi?n c�c ??c h?nh con ng??i v� theo tr?t t? v? tr? (theo con ???ng, hay ??o [?], theo truy?n th?ng ??o gi�o). Khi m?t nh� cai tr? �m?t ??o c?a �ng,� m?t t�nh h�nh bi?u th? trong c�c d?u hi?u nh? c�c tai h?a thi�n nhi�n v� s? n?i lo?n con ng??i, v� l? ?y �ng m?t t�nh ch�nh ?�ng c?a �ng. Thi�n m?nh c� th? ???c hi?u qua c?m gi�c c?a nh�n d�n, v� nh� cai tr? ?� ph?i cai qu?n v?i s? l?u � ??n ph�c l?i c?a h?. V� th?, � th?c h? n�y ?� ??i ch?i v?i ch�nh ph?-t? qu?n, m?t quan ni?m v? c�c quy?n con ng??i m� ?� c� th? t?n t?i trong s? ??i l?p v?i nh� n??c, hay v?i ch? quy?n nh�n d�n. N� ng? � thay v�o ?� m?t �nh� cai tr? nh�n t?� t�n tr?ng tr?t t? v? tr?. Tuy v?y, Kh�ng gi�o nh� n??c ?� c� m?t s? t??ng t? v?i ch? ngh?a c?ng h�a T�y ph??ng: N� ch�nh th?c th�c ??y s? t?n t�m c?a c�c quan ch?c cho l?i �ch chung nh? ???c hi?n th�n b?i nh� n??c v� cho ph�c l?i c?a nh�n d�n, v� tr�i v?i ch? ngh?a b� ph�i, ch? ngh?a b?o tr?, tham nh?ng, v� c�c l?i �ch ??c bi?t.

Nh? ? th? gi?i ph??ng T�y, th?c t? ch�nh tr? ?� c�n xa m?i l� t??ng. Trong khi n� ?� h?t s?c hi?u qu? so v?i nh� n??c ph??ng T�y, tuy nhi�n nh� n??c Trung qu?c ?� b? �m m?u tri?u ?�nh, tham nh?ng, v� c�c cu?c ??u tranh ch�nh tr? ?a d?ng l�m x�i m�n. C�c ch?c v? c�ng ?� l� m?t ngu?n ch�nh c?a danh d?, nh?ng c? c?a l?i nhu?n, v� s? c?nh tranh ?� kh?c li?t ?? ???c c�c ch?c v? t?t nh?t (c�ng th? c?ng ?� ?�ng ? c�c m?c t?nh v� d??i-t?nh). Gi?a m?t b?u kh�ng khi nguy h?i nh? v?y ? c�c m?c cao nh?t, T?n Phi D??ng ?� c? g?ng ?? thay ??i tri?t ?? c�ch c�c ch?c v? ???c l?p ??y. Thay v� b?o t?n h? th?ng truy?n th?ng m� ?? c�c quy?t ??nh nh? v?y cho B? L?i, �ng ?� quy?t ??nh r?ng c�c ch?c v? s? ???c l?p ??y b?ng vi?c r�t th?m (chequian, ?? xi?t thi�m). C?i c�ch ?� ???c bi?n minh nh�n danh t�nh c�ng b?ng v� t�nh v� t? c?a vi?c ra quy?t ??nh (Will 2020, pp. 74ff). V� th? ?� l� v?n ?? ??u tranh ch?ng l?i s? m?t tr?t t? xu?t ph�t t? tham nh?ng v� c�c cu?c ??u tranh c� nh�n hay b� ph�i, v� nh?ng s? m?t tr?t t? nh? v?y ?� c� h?i cho nh� n??c v� ?i ng??c s? h�i h�a l� t??ng m� nh� n??c ???c cho l� t�n tr?ng v� th�c ??y. C�c ??ng c? c?a T?n ???c gi?i th�ch nh? sau (Shen 1997, pp. 288�289, ???c tr�ch trong Will 2020, p. 309):

Ph??ng ph�p r�t th?m t?i B? L?i (Nh�n s?) ???c Th??ng th? T�n Ph� B�nh [Sun Fuping ???, ch�nh l� T�n Phi D??ng ??? g?i theo huy?n n?i �ng sinh] kh?i ??ng g?n ?�y. N� ?� kh�ng t?n t?i ho?c trong th?i c? x?a hay th?i hi?n ??i. T�n ?� l�n n?m quy?n nh? uy t�n l�u d�i c?a �ng; �ng v� T? t??ng Tr??ng (T? Duy, Zhang [si] Wei, ???) m?i ???c b? nhi?m g?n ?�y ?� t�m c? ?? g�y s? v?i nhau. �ng ?� lo v? �c�c hang chu?t� ?� trong h? th?ng b? nhi?m m� ?� l� kh� ?? b�t l?i do s? ki?m so�t c?a Tr??ng. B?i v?y �ng ?� ??a ra ?? xu?t n�y, ?? to�n b? tr�ch nhi?m [ch? ??nh c�c quan ch?c] cho c�c mi?ng tre kh�. Khi ph??ng ph�p n�y ???c th?c hi?n ??u ti�n, c�c quan ch?c ch?u tr�ch nhi?m, ???c mi?n tr�ch nhi?m ?�nh gi� [c�c ?ng vi�n], ?� vui s??ng kh�ng ph?i c�n nh?c [v? s? b? nhi?m]; v� nh?ng ng??i ???c b? nhi?m m?i, ch?p nh?n c�c k?t qu? nh? m?t s?c l?nh c?a Tr?i, ?� b�nh y�n v?i ch�nh h?. S? th?t v?ng v� s? o�n gi?n ?� gi?m m?t ch�t. ?�y l� m?t k? ho?ch ho�n to�n t?t.

M?t chi?u ngu?n g?c v? tr? nh? th? ?� ?�ng g�p cho t�nh ch�nh ?�ng c?a s? r�t th?m ? Trung Qu?c: Vi?c r�t th?m ???c cho l� ph?n �nh m?nh Tr?i. Nh? ch�ng ta ?� l?u � s?m h?n, ?i?u n�y ?� kh�ng nh?c ??n s? can thi?p c?a m?t v? th?n c� nh�n, per se (t? n�), m� ?�ng h?n ??n m?t quan ni?m v? ??nh m?nh ph�n cho m?i c� nh�n ch? ?�ng c?a h? trong tr?t t? v? tr?. Th?t ?�ng ch� � r?ng trong m?t khung c?nh ho�n to�n kh�c v?i � v� hi?n ??i h?n � ho�n c?nh �u ch�u c�ng th?i, c�c l� l? ch�nh ???c d�ng ?? ??a s? r�t th?m v�o th?c ra ?� kh� gi?ng nhau. S? r�t th?m ???c ?? xu?t nh? m?t ph??ng ti?n ?? h?n ch? �m m?u v� tham nh?ng, ?? t?o thu?n l?i cho c�c ?ng vi�n ch?p nh?n c�c k?t qu? (b?i v� m?t th? t?c v� t? ?� ???c Tr?i ph� chu?n), v� ?? gi?m c�c s? c�i c?. T??ng t?, s? r�t th?m ? Trung Qu?c c?ng ?� di?n ra gi?a m?t gi?i ng??i h?p m� tr??c ?� ?� ???c xem l� x?ng ??ng tr? th�nh nh?ng ng??i gi? ch?c v?. S? kh�c bi?t ch�nh ?� l� c? ch? l?a ch?n theo ?� s? nh?n ra n�y x?y ra: C�c cu?c thi ?�nh h?n l� s? k?t h?p c?a s? th�u n?p v� b?u c? ??c tr?ng cho c�c h? th?ng �u ch�u.

V? th?c ti?n, s? r�t th?m Trung qu?c di?n ra trong hai giai ?o?n: ??u ti�n, t�n c?a m?i ?ng vi�n ???c ghi tr�n m?t chi?c ??a tre, m� ??n l??t ???c ??t trong m?t ?ng ??a (c� l? l� m?t ?ng tre), r?i c�c t�n ???c r�t t�n n�y sau t�n kh�c v� r?i m?i ng??i ???c b? nhi?m ph?i r�t, trong m?t ?ng th? hai, ??a ?i?m c?a s? b? nhi?m c?a m�nh (l?u � r?ng s? r�t th?m d�ng ??a ?� c?ng l� m?t th?c h�nh b�i to�n c? ?i?n ? Trung Qu?c). To�n b? qu� tr�nh ?� c�ng khai; trong tri?u ??i nh� Thanh, s? r�t th?m x?y ra tr??c Thi�n An M�n. Ph? thu?c v�o th?i k? ???c n�i ??n, s? r�t th?m ?� c� th? ???c th?c hi?n ph� h?p v?i m?c th? b?c c?a c�c ?ng vi�n (m� ph? thu?c v�o lo?i cu?c thi [v� d? thi h??ng] ?� ??) v� vi?c l�m ???c l?p ??y.

H? th?ng n�y ?� ?? th�nh c�ng ?? v?n kh�ng thay ??i trong h?n ba th? k?, cho ??n nh?ng ng�y cu?i c�ng c?a ?? ch?. Tuy v?y, nh?ng c?i c�ch ???c T?n ban h�nh mau ch�ng ?� v?p ph?i s? ch?ng ??i m?nh m?. ?� c� ba l� l? ch�nh ch?ng l?i s? r�t th?m, k? c? c?a nh?ng ng??i b? thua thi?t nh?t v� h? th?ng m?i; c�c l� l? n�y mang c? t�nh ph??ng ti?n l?n th?c ch?t (Will 2020). Th? nh?t l� vi?c r�t th?m ?� c� th? b? thao t�ng, v� t�nh ph?c t?p c?a th? t?c l�m n� m? ??c v� t?o c? h?i cho gian l?n. Nh? ? Venice v� n?i kh�c, nh?ng tin ??n lan truy?n r?ng s? b? nhi?m n�y hay n? ?� b? gian l?n: M?t s? tr??ng h?p n?i ti?ng n?i tham nh?ng ?� qu? th?c ???c ph�t hi?n v� b? tr?ng tr? nghi�m kh?c ?� ch? c?ng c? c�c n?i s? n�y.[1] L� l? th? hai mang t�nh th?c d?ng: M?t s? ng??i gi�m pha cho r?ng s? r�t th?m ?� kh�ng t�nh ?? ??n nh?ng s? kh�c bi?t v�ng kh?p ?? ch? Trung hoa. H? th?ng b? nhi?m tr??c ?� quen c? c�c quan ??n m?t v�ng m� trong ?� gia ?�nh h? ?� kh�ng sinh s?ng, nh?ng ?? gi?ng v?i n?i sinh c?a h? ?? h? v?n hi?u ng�n ng? v� phong t?c. Vi?c r�t th?m ?? l?p c�c ch?c v? b? tr?ng kh�ng th? t�nh ??n v?n ?? c� bi?t n�y. M?c d� v?n ?? khu v?c c� v? ?� ???c gi?i quy?t sau m?t th?i gian, n� ?� ch? ra m?t s? ch? tr�ch c?n b?n h?n, d?a v�o s? hi?u qu? v� c�ng tr?ng (merit). Vi?c r�t th?m ?� c� ngh?a l� ?i ng??c l?i v?i �truy?n th?ng ch?n ?�ng ng??i cho ?�ng ch?c v? theo t�i n?ng v� c�ng tr?ng� (Goodrich and Fang 1976, ???c tr�ch trong Will 2020, p. 308). L� l? n�y ???c ch�nh kh�ch c� ?nh h??ng Vu Th?n H?nh (Yu Shenxing ??? 1545�1608) ??a ra:

Trong ph?m vi li�n quan ??n t�i n?ng l?n h?n hay �t h?n c?a con ng??i, trong m?i tr??ng h?p c� m?t [s? b? nhi?m] th�ch h?p. Khi ng??i ta xem x�t ??a v? c?a h?, trong m?i tr??ng h?p c� [m?t v? tr�] h?p v?i h?. Khi ng??i ta xem x�t s? kh� kh?n c?a m?t ch?, trong m?i tr??ng h?p c� ng??i th�ch h?p. Khi ng??i ta xem x�t kho?ng c�ch [gi?a qu� qu�n v� n?i nh?m ch?c], trong m?i tr??ng h?p c� c�c ti�u chu?n ?? theo. Nh?ng b�y gi? t?t c? vi?c n�y ???c ?? cho may r?i � K? t? th?i c? x?a t�i ch?a nghe th?y m?t ph??ng ph�p nh? v?y � Ng�y nay ng??i ta lu�n giao [c�c ch?c ph�p quan] cho c�c sinh vi�n m� v?a b? qu?n �o d�n th??ng c?a h? l?i ??ng sau. Trong s? h?, �t h?n m?t hay hai trong s? m??i ng??i c� ???c m?t hi?u bi?t v?ng ch?c v? c�c v?n ?? h�nh ch�nh, trong khi t�m hay ch�n l� nh?ng ng??i y?u v� b?t t�i. B�n c?nh ?�, m?i ng??i kh�ng ???c ch?n theo t�i n?ng c?a h?: ph??ng ph�p ch?n v� b? nhi?m c?t ? vi?c r�t m?t th? hay th? m?t l??i c�u. ??y l� c�ch c�c ch�nh quy?n huy?n r?ng m?t tr?m l� [t??ng ???ng c?a m?t h?t] ???c giao cho nh?ng ng??i t?m th??ng v� b?t t�i. N� kh�ng ch? l�m h?i nh�n d�n, cu?i c�ng n� c?ng l�m h?i c�c quan ch?c. Nh? m?t k?t qu?, c�c ??a ph??ng phi?n to�i v� kh� kh?n ?? cai qu?n tr? th�nh c�c b?y cho c�c quan ch?c c?a ch�ng; v� trong khi h? th�nh c�ng n?m n�y sau n?m kh�c, nh?ng s? l?m d?ng n?y sinh tr? n�n ng�y c�ng nghi�m tr?ng, ??n ?i?m n?i tr? n�n kh�ng th? ?? s?a ch�ng. (Gu 1834, 8:23a, ???c tr�ch trong Will 2020, pp. 317�318).

L� l? nh�n t�i ch? ngh?a n�y ch?ng l?i s? r�t th?m ?� l?p l?i nhi?u l?n ? Trung Qu?c trong nh?ng th?p k? ti?p theo; n� c?ng t�m th?y m?t s? s? t??ng t? ? ch�u �u. B?t ch?p c�c ch? tr�ch nh? v?y, m� ?� c� ngh?a r?ng B? L?i th??ng ng�y ???c m� t? ??c tr?ng nh? �B? May r?i,� s? th?c h�nh r�t th?m ?� ch? b? ?�nh ch? m?t th?i gian ng?n, khi Tri?u Nam Tinh (Zhao Nanxing ??? (1550�1628)) ???c b? nhi?m l�m th??ng th? B? L?i trong n?m 1623. Th?c h�nh th?m ch� c�n ???c m? r?ng ra c�c ch?c �t quan tr?ng h?n v� cho c�c s? quan qu�n ??i v�o cu?i tri?u Minh. Tuy v?y, nh? ?� th? ? Athens, m?t s? v? tr� ?� kh�ng ???c r�t th?m n?u ch�ng ???c xem l� ??c bi?t quan tr?ng, nh?t l� trong th?i chi?n hay c�c t�nh tr?ng kh?n c?p kh�c. Ng??c v?i Athens, ? Trung Qu?c c�c v? tr� ??c bi?t n�y ???c l?p ??y b?ng s?c l?nh ho�ng ?? h?n l� b?ng b?u c?. Khi tri?u Minh ???c tri?u Thanh M�n ch�u (1644�1911) k? nghi?p, c�c nh� l�nh ??o m?i ?� ch?p nh?n s? r�t th?m, hi v?ng ?? ki?m ch? c�c cu?c ??u tranh n?i b? gi?a c�c c�ng ch?c c?p cao (v� h?u h?t l� ng??i H�n). C� v? r?ng m?t v�ng ?�nh gi� ?� di?n ra tr??c khi hay sau khi r�t th?m, nh? th? th�m m?t b??c m?i v�o qu� tr�nh. S? r�t th?m ?� tr? th�nh th??ng nh?t, v?i s? ch? tr�ch t�n d?n v� bi?n m?t ho�n to�n v�o ??u th? k? th? m??i t�m. M� t? th? t?c, m?t c?m nang ph�p quan ???c T�n Ho�nh (Sun Hong ??) (1702, 1: 4b�5a, ???c tr�ch trong Will 2020, p. 329) vi?t trong n?m 1702 c� l? ?� ph?n �nh � ki?n ???c chia s? r?ng r�i:

Cho c�c s? b? nhi?m ??u ti�n v� c�c s? t�i b? nhi?m, m?i ?ng vi�n t? r�t th?m c?a m�nh. Cho nh?ng s? c?t nh?c, c�c quan ch?c c?a b? r�t nh�n danh c�c ?ng vi�n. Tr??c khi r�t, c�c quan ch?c l?y c�c th?m h? ?� ni�m phong v� x�o ch�ng b�n trong h?p. V�o th?i kh?c r�t, th? k� l?y th?m ?� ???c r�t v� c�ng khai x� ni�m phong l?y mi?ng gi?y [mang t�n v? tr� ???c ch?n]. V? ch? t?a ?�ch th�n ghi v�o s? ??ng k� ?ng vi�n n�o ?� r�t ???c th?m n�o. Ph??ng ph�p b? nhi?m n�y ?� c�ng b?ng ho�n h?o v� kh�ng c� s? l?m d?ng nh? nh?t n�o. V� [lu?n ?i?u] cho r?ng c� l? c� th? �ki?m tra� c�c th?m b�n trong h?p, h�y ngh? m?t ph�t: m?t h?p cao ???c ??t tr�n m?t b�n r?t cao; r?i, c�c th?m b�n trong h?p ng?n h?n h?p v�i ph�n; ngay c? ??ng tr�n c�c ??u ng�n ch�n v� b? tay xu?ng, ng??i ta h?u nh? kh�ng th? v?i t?i c�c th?m b�n trong h?p: l�m th? n�o ?i?u n�y c� th? cho ph�p nh?t [th?m th�m mu?n] m?t c�ch gian l?n? Ngo�i ra, th??ng th? v� ph� th??ng th? ch? t?a nghi�m ngh? t? b�n tr�n, v� nh�n vi�n c?a B? ??ng c?nh b?n, gi�m s�t. Khi c�c t�n ???c g?i v� c�c th?m ???c r�t, s? do d? nh? nh?t ngay l?p t?c ???c ti?p ?�n v?i nh?ng ti?ng th�t gi?n d?. ?� l� v� sao t?t c? nh?ng l?i n�i v? h?i l? n�y v� c�c �m m?u l� ho�n to�n v� d?ng.

C�c c?m nang h�nh ch�nh ?� ch?p nh?n s? r�t th?m nh? m?t s? cho tr??c, nh? s? h?u d?ng c?a n� ?? gi?m nh? xung ??t. N� s? ch? bi?n m?t v?i s? s?p ?? c?a ?? ch? trong n?m 1911. T�nh ??c nh?t c?a bi?n th? r�t th?m Trung qu?c l� n� ?� k?t h?p s? may r?i v?i cu?c thi, h?n l� v?i b?u c? hay s? th�u n?p. ??y l� m?t lo?i ch? ?? quan li�u ?? ch? ph�n ph?i, h?n l� m?t n?n qu� t?c ph�n ph?i. D??i chi�u b�i n�y, s? r�t th?m v?i c�c ??c tr?ng Trung hoa ?� l� m?t trong nh?ng s? hi?n th�n b?n b? nh?t c?a s? r�t th?m ch�nh tr?.

M?t s? ??t g�y trong Truy?n th?ng c?ng h�a T�y ph??ng

? ph??ng T�y, c�c nh� tri?t h?c ???c c�c l� thuy?t ch�nh tr? m?i v� c�c cu?c c�ch m?ng c?a c�c th? k? th? m??i b?y v� m??i t�m g�y c?m h?ng ngh? g� v? s? r�t th?m ch�nh tr?? So v?i nh?ng ng??i C? x?a, h? ?� kh�ng ng?m ngh? nhi?u v? d?ng c? n�y. V�i trong s? h? ?� nh?c ??n s? ch?n b?ng b?c th?m nh?ng ch? cho n� m?t ph?m vi h?n ch?. Nh? ch�ng ta ?� th?y, Niccol� Machiavelli (1469�1527) v� Francesco Guicciardini (1483�1540) ?� kh� ho�i nghi v?n ??. Thomas Hobbes (1588�1679) ?� quan s�t ?�ng ??n r?ng th?m c� th? ???c r�t trong l?nh v?c ch�nh tr? trong c? c�c h? th?ng qu� t?c v� d�n ch?, nh?ng s? ?ng h? c?a �ng cho n?n qu�n ch? tuy?t ??i ?� d?n �ng ??n b�c b? c? hai h�nh th?c. John Locke (1632�1704) ?� l� m?t l� thuy?t gia v? ?ng thu?n ch�nh tr?, kh�ng ph?i v? s? r�t th?m. V�o th?i ?i?m khi s? r�t th?m ?� l� m?t th?c h�nh ph? bi?n gi?a c?ng ??ng Do th�i c?a n?n C?ng h�a H� Lan, Baruch Spinoza (1632�1677) m� t? s? r�t th?m ???c nh?ng ng??i Hebrew c? x?a th?c h�nh th? n�o (Spinoza 1670, XVII). D?a v�o c�c tr??ng h?p c? th? trong th?i �ng, v� ??c bi?t v�o C?ng h�a Venetia v� V??ng qu?c Aragon, Spinoza (1675�1676, VII, 30, VIII, 23ff) ?� m� t? s? r�t th?m nh? m?t th? t?c, khi k?t h?p v?i c�c cu?c b?u c? v� s? th�u n?p, ?� l� qu� t?c v? b?n ch?t. Tuy nhi�n, c�c l� l? c?a �ng ?� v?n kh� b�ng gi�.

James Harrington (1611�1677), s?ng trong th?i c?a Cromwell (1599�1658) v� l� m?t trong nh?ng t�c gi? ?�ng g�p nhi?u nh?t cho s? truy?n b� c�c � t??ng c?ng h�a kh?p th? gi?i n�i ti?ng Anh, ?� c� m?t l?p tr??ng c� s?c th�i h?n v? s? r�t th?m. �ng ?� xu?t b?n m?t pamphlet ng?n c� t?a ?? Manner and Use of the Ballot [C�ch v� D�ng Ballot] (Harrington 1977, pp. 361�368), m� ???c in l?i trong v�i l?n xu?t b?n v� mu?n h?n ???c g?p v�o c�c ?n b?n ch�nh c?a opus magnum (ki?t t�c) c?a Harrington, The Commonwealth of Oceana (1992), ???c c�ng b? ban ??u trong n?m 1656.[2] Xem x�t m� h�nh Venetia, Harrington ?� ph?n ??i s? d�ng ??c quy?n s? r�t th?m v� l� do n� c?n tr? s? ch?n �t?ng l?p qu� t?c t? nhi�n� c?a m?t n??c. �ng ?� bi?n h? cho m?t h? th?ng b? nhi?m h?n h?p (m� �ng g?i l� �ballot�) k?t h?p m� h�nh b?u c? Venetia (�suffrage [quy?n b?u c?]�) v?i s? r�t th?m (�lot�), theo m?t th? t?c h?t s?c ???c lu?t h�a g?m �c�c ballotine.� Vai tr� c?a ballotine, tuy v?y, ?� kh�ng ph?i ?? r�t c�c qu? b�ng nh? hay c�c m?nh gi?y, m� ?�ng h?n ?? c?m c�c h?p m� trong ?� c�c ?y vi�n h?i ??ng ?� ??t c�c l� phi?u (qu? b�ng, ballot) c?a h? v�o v� ?? ?? c�c h?p ?� v�o c�c ch?u x?p h�ng cho m?c ?�ch duy nh?t ?�. Th?t ?�ng ch� � r?ng h�nh ?nh c?a ??a b� r�t th?m nh? th? ?� c� th? ???c k?t h?p v?i b? phi?u ?a s?. Th?c ra, ? Venice, vai tr� c?a c�c ballottine ?� l� ?? r�t th?m nh?ng, n�i chung h?n, c?ng ?? thu th?p c�c phi?u b�u. Nh? ch�ng ta ?� th?y trong ch??ng tr??c, hai th? t?c ?� li�n k?t v?i nhau h?n l� ch?ng ??i nhau. Nh? th? l� kh�ng ng?c nhi�n r?ng Harrigton, m?t ng??i h�m m? cu?ng nhi?t h? th?ng Venetia, ?� theo truy?n th?ng n�y. Trong c? hai th? k? th? m??i b?y v� th? m??i t�m, b? c�ng tr�nh c?a James Harrington ?nh h??ng, c�c thu?c ??a Anh kh�c nhau ? B?c M? ?� th? ??a s? ch?n b?ng b?c th?m ki?u-Venetia v�o cho c�c th�nh vi�n ?y ban b?u c?. William Penn (1644�1718) ?� ??a ra m?t ?? xu?t nh? v?y trong �Hi?n ph�p C?n b?n� c?a �ng cho ?�ng New Jersey. Tuy v?y, c? g?ng n�y, gi?ng nhi?u c? g?ng kh�c ? c�c thu?c ??a, ?� kh�ng ???c th?c hi?n (Dowlen 2008, pp. 152ff).

Li�n quan ??n s? r�t th?m, Montesquieu (1689�1755) v� Rousseau (1712�1778) ?� cung c?p m?t di s?n l�u d�i h?n. Trong th?i ??i c�ch m?ng, c�c nh� t? t??ng n�y ?� l� c�c nh�n v?t quan tr?ng; b�y gi? h? ???c ghi nh?n v?i vi?c ??i ch?i n?n d�n ch? v� s? r�t th?m v?i ch? ?? qu� t?c v� c�c cu?c b?u c?. Nh? th? h? ?� l� ph?n c?a m?t ???ng l?i Aristotelian v?n c�n cho ??n c�c cu?c c�ch m?ng M? v� Ph�p, khi vi?c r�t th?m b? b? r?i ?? ?ng h? c�c ch�nh ph? ??i di?n ???c thi?t k? nh? c�c ch? ?? qu� t?c b?u c?. M?c d� di?n gi?i n�y v? Montesquieu v� Rousseau ???c l?p l?i nhi?u l?n, m?t ph�n t�ch c� s?c th�i h?n v? c�c t�c ph?m c?a h? l� c?n thi?t. Trong The Spirit of the Laws [Tinh th?n Lu?t ph�p] (???c xu?t b?n ??u ti�n ? Ph�p trong 1748), l� l? ch�nh c?a Montesquieu v? v?n ?? n�y l� nh? sau (Montesquieu 1949, II: 2):

Quy?n b?u c? b?ng th?m (lot) l� t? nhi�n cho n?n d�n ch?, nh? quy?n b?u c? b?ng l?a ch?n (choice) l� cho ch? ?? qu� t?c. Quy?n b? b?u c? b?ng th?m l� m?t ph??ng ph�p ch?n kh�ng l�m m?t l�ng ai c?; nh?ng l�m sinh ??ng m?i c�ng d�n v?i hy v?ng d? ch?u v? ph?c v? ??t n??c m�nh. Th? nh?ng, v� ph??ng ph�p n�y t? n� c� thi?u s�t, ?� c� n? l?c c?a c�c nh� l?p ph�p l?i l?c nh?t ?? ?i?u ch?nh v� s?a ??i n�. Solon ?� l�m m?t lu?t, t?i Athens, r?ng c�c vi?c l�m qu�n s? n�n ???c ban b?ng l?a ch?n; nh?ng r?ng c�c th??ng ngh? s? v� c�c th?m ph�n n�n ???c ch?n b?ng th?m. C?ng nh� l?p ph�p ?� ?� quy ??nh, r?ng c�c ph�p quan (magisterate) d�n s? tham d? v?i chi ph� l?n n�n ???c ban b?ng s? l?a ch?n, v� c�c ph�p quan kh�c b?ng th?m. Tuy v?y, nh?m ?? s?a ??i quy?n b?u c? b?ng r�t th?m, �ng ??a ra m?t quy t?c, r?ng kh�ng ai tr? nh?ng ng??i t? tr�nh di?n n�n ???c ch?n; r?ng ng??i ???c ch?n n�n ???c c�c th?m ph�n xem x�t, v� r?ng m?i ng??i n�n c� m?t quy?n ?? c�o bu?c �ng ta n?u �ng ta kh�ng x?ng ?�ng cho ch?c v?. Khi th?i gian cho nhi?m k? ph�p quan c?a h? h?t h?n, h? c� ngh?a v? ?? n?p cho ng??i kh�c s? ?�nh gi� v? h�nh vi c?a h?. Nh?ng ng??i ho�n to�n kh�ng ?? ti�u chu?n h?n ph?i c?c k? ng?n ng?i ?? ??a t�n c?a h? v�o ?? ???c b?c th?m.

Trong c�c d�ng n�y, Montesquieu g?i l?i ??c tr?ng l�m ngu�i c?a s? ph?n, m� nh? ch�ng ta ?� th?y ???c ch?p nh?n r?ng r�i nh? l? th??ng trong th?i k? ??u Hi?n ??i. Vi?c gi?i th�ch b?n ch?t c?a n?n d�n ch?, �ng nh?c ch? ??n Hy L?p C? x?a, s?a m?i v�i � t??ng c?a Aristotle m� kh�ng c� nhi?u ??i m?i. ?i?u ?�ng ch� � l� Montesquieu kh�ng b?n l�m m?t x� h?i h?c l?ch s? so s�nh ph?c t?p, nh? �ng l�m v? c�c v?n ?? kh�c. C�i thi?u l� m?t s? suy ng?m r?ng h?n m� ph?i so s�nh s? r�t th?m trong n?n d�n ch? Athen v?i c�c ch? ?? qu� t?c ph�n ph?i trong th?i k? ??u Hi?n ??i. Cu?i c�ng, Montesquieu (1949, II.3) kh�ng hi?u ch�nh tr? th?t c?a th?i �ng khi th?o lu?n b?n ch?t c?a ch? ?? qu� t?c �ng vi?t r?ng:

H? kh�ng b? phi?u ? ?�y b?ng th?m; v� ?i?u n�y s? ch? g�y ra nh?ng s? b?t ti?n. V� qu? th?c, trong m?t ch�nh ph? n?i c�c s? ph�n bi?t ?�ng x?u h? nh?t ?� ???c thi?t l?p r?i, m?c d� h? ?� ???c ch?n b?ng th?m, h? v?n kh�ng ng?ng ?�ng gh�t: h? ghen t? nh� qu� t?c, v� kh�ng ph?i ph�p quan.

Ch?ng h? l� m?t nh� d�n ch?, Montesquieu nh?n m?nh r?ng th?c h�nh Athen v? r�t th?m b�n trong m?t nh�m ?�ng c?a c�c c�ng d�n t?-ch?n ?� gi�p l�m gi?m r?i ro r?ng c�c c� nh�n b?t t�i c� th? n?m l?y c�c v? tr� c� tr�ch nhi?m. V� th? �ng d�ng l� l? bi?n h? cho ch�nh ph? ??i di?n v� ch? tr�ch n?n d�n ch? tri?t ??, v� �h?u h?t c�c c�ng d�n c� ?? kh? n?ng ?? ch?n, m?c d� kh�ng ?? ti�u chu?n ?? ???c ch?n, cho n�n nh�n d�n, d� c� kh? n?ng y�u c?u nh?ng ng??i kh�c gi?i th�ch v? s? qu?n l� c?a h?, l?i kh�ng c� kh? n?ng t? m�nh qu?n l�� (Montesquieu 1949, II: 2).

Rousseau (1712�1718) l?p l?i Montesquieu v?i m?t s? hi?u h?i tu�n th? ch? ngh?a v? s? r�t th?m v� n?n d�n ch? khi �ng ??ng �, nh?c ??n t�c gi? c?a The Spirit of Laws, r?ng �vi?c r�t th?m l� nhi?u h?n v? b?n ch?t c?a n?n d�n ch?.� �ng n�i th�m trong m?t n?n d�n ch? th?c s?, �ch?c ph�p quan kh�ng ph?i l� m?t l?i th? m� l� m?t tr�ch nhi?m n?ng n?,� v� r?ng kh�ng c� l� do n�o ?? ch?n m?t ng??i thay v� ng??i kh�c. Rousseau nh? th? ?� l?t ng??c l� l? theo ?� s? ch?n b?ng b?c th?m l� m?t th? t?c v� t? ?? gi?i quy?t c�c xung ??t n?y sinh qua c�c cu?c ??u tranh quy?n l?c. Trong con m?t c?a �ng, ph??ng ph�p c?ng ?� c� th? ???c �p d?ng trong m?t n?n d�n ch? cho vi?c b? nhi?m b?t bu?c v�o c�c v? tr� n�o ?�: �Khi ?i?u ki?n l� ngang nhau cho t?t c?, v� s? l?a ch?n kh�ng ph? thu?c v�o b?t k? � ch� con ng??i n�o, kh�ng c� s? �p d?ng c� bi?t n�o l�m thay ??i t�nh ph? qu�t c?a ph�p lu?t.� (Rousseau 1978, IV: 3). Tuy v?y, h? th?ng n�y nhanh ch�ng b? b�c b?, v� m?t n?n d�n ch? th?t b? cho l� kh�ng th? (Rousseau 1978, III: 4, IV: 3):

Gi? nh? c� m?t nh�n d�n c?a c�c Th?n, n� s? t? qu?n m?t c�ch d�n ch?. M?t ch�nh quy?n ho�n h?o nh? v?y l� kh�ng ph� h?p v?i con ng??i � S? ch?n b?ng r�t th?m, s? c� v�i b?t l?i trong m?t n?n d�n ch? th?t, trong ?�, v� s? b�nh ??ng s? t?n t?i kh?p n?i v? ??o ??c v� t�i n?ng c?ng nh? v? c�c nguy�n l� v� c?a c?i, ai ???c ch?n s? tr? th�nh h?u nh? m?t v?n ?? th? ?. Nh?ng t�i ?� n�i r?i m?t n?n d�n ch? th?t ch? l� m?t l� t??ng.

Rousseau n�i th�m r?ng m?t ch? ?? qu� t?c thu?n t�y n�n ???c b�u, ch?n c�c quan ch?c t? gi?a t?t c? c�c c�ng d�n h?n l� t? m?t ??ng c?p cha truy?n con n?i. Trong m?t n?n d�n ch?, nh�n d�n c�ng m?t l�c l� t?i cao (l?p ph�p) v� nh� cai tr? (h�nh ph�p). Tuy v?y, c�c h�nh ??ng c?a h�nh ph�p lu�n lu�n li�n k?t v?i c�c m?c ?�ch c? th?, v� s? l?n l?n ?i?u n�y g�y ra ?e d?a l�m h? t�nh ph? qu�t c?a lu?t ph�p. V� th?, ch�nh ph? t?-qu?n d�n ch? l� m?t v?n ??, v� l� t?t h?n ?? giao ch�nh ph? cho m?t �t c� nh�n. ?i?u n�y c� m?t l?i th? th�m, v� l� d? h?n ?? th?o lu?n c�n nh?c b�n trong m?t nh�m nh?. Cu?i c�ng nh?ng kh�ng k�m ph?n quan tr?ng, h? tr?ng r?ng nh?ng ng??i kh�n ngoan nh?t ???c ch?n t? t?t c? c�c c�ng d�n ?? cai qu?n. V� th?, m?t ch? ?? qu� t?c b?u c? l� h? th?ng t?t nh?t c� th? h�nh dung ???c (Rousseau 1978, III: 5):

Trong ch�nh ph? nh�n d�n, t?t c? c�c c�ng d�n l� c�c ph�p quan b?m sinh; nh?ng ? ?�y ch?c ph�p quan ???c h?n ch? cho �t ng??i, tr? th�nh v?y ch? b?ng b?u c?. ?i?u n�y c� ngh?a l� t�nh ngay th?ng, s? hi?u bi?t v� t?t c? c�c ?�i h?i kh�c cho s? xu?t ch�ng v� s? qu� tr?ng c?a c�ng ch�ng tr? th�nh r?t nhi?u b?o ??m n?a c?a ch�nh ph? kh�n ngoan � C�c h?i ngh? l� d? h?n ?? t? ch?c, c�ng vi?c ???c th?o lu?n t?t h?n v� ???c ti?n h�nh v?i tr?t t? v� s? chuy�n c?n h?n, v� s? t�n nhi?m c?a Nh� n??c ???c duy tr� t?t h?n ? n??c ngo�i b?i c�c th??ng ngh? s? kh? k�nh h?n l� b?i m?t ?�m ?�ng v� danh hay b? coi th??ng.

Gi?ng Montesquieu, Rousseau nh?c tho�ng qua ??n t�c ??ng l�m ngu�i c?a s? ch?n b?ng b?c th?m, nh?ng �ng kh�ng th?c s? th?o lu?n c�i tr??c kia ?� l� l� l? ch�nh cho s? r�t th?m trong th?i Trung C? v� th?i k? ??u Hi?n ??i. ?i?u n�y l� h?i l?, trong ch?ng m?c Rousseau ?ng h? m?t l� t??ng c?ng h�a g?t b? c�c phe ph�i v� ?�nh gi� cao l?i �ch chung tr�n h?t. Kh�ng gi?ng Montesquieu, �ng ph�n t�ch s? k?t h?p c?a th?m v� s? l?a ch?n ? Venice, nh?ng �ng kh�ng xem x�t kh? n?ng l� thuy?t v� theo l?i kinh nghi?m c?a m?t ch? ?? qu� t?c ph�n ph?i. M?t c�ch ng?m ??nh ?i theo Contarini, �ng cho r?ng ??i H?i ??ng trong th?c t? l� nh�n d�n c?a Venice; ghi nh?n s? hi?n di?n c?a m?t ph�i l?n c?a c�c nh� qu� t?c b? b?n c�ng h�a; v� xem n?n C?ng h�a Thanh b�nh Nh?t nh? m?t bi?u t??ng c?a ch�nh ph? h?n h?p, n?i s? r�t th?m ti�u bi?u cho chi?u d�n ch? v� b?u c? cho chi?u qu� t?c. Cu?i c�ng, Rousseau xem s? r�t th?m nh? m?t d?ng c? l?i th?i.

Trong khi ?�, ??i m?t v?i kh?ng ho?ng c?a giai c?p cai tr? v� c�c xung ??t t?ng l�n gi?a c�c giai c?p th??ng l?u v� th?p h?n, nh� Bourbons T�y Ban nha ?� l?i ??a insaculaci�n v�o. Nh? ch�ng ta ?� th?y, v�o ??u th? k? th? m??i t�m, th? t?c ?� b? lo?i b? kh?p h?u h?t T�y Ban Nha. N� ?� k�o d�i ch? trong m?t v�i m?ng r?i r�c, ??c bi?t ? h?t Basque. Gi?a s? kh?i ph�t c?a C�ch m?ng Ph�p v� Chi?n tranh B�n ??o trong n?m 1808, insaculaci�n ?� ???c th?c hi?n l?i trong nhi?u th�nh ph? ? c�c t?nh Catalonia v� Valencia. S? bi?n minh ch�nh th?c ?� l� c�ng nh? c�c s? bi?n minh ???c ?? xu?t trong c�c th? k? tr??c: ??u tranh ch?ng l?i s? ??c quy?n h�a quy?n l?c c?a m?t nh�m nh?, h?n ch? gian l?n b?u c?, gi?m tham nh?ng, v� l�m d?u c�c xung ??t n?i b?. M?t s? kh�a c?nh c?n b?n c?a nghi l? c?ng ???c ph�t hi?n l?i, nh? ghi c�c t�n tr�n redolinos, s? d�ng c�c v� v� c�c h�m, v� vi?c nh?t b?ng tay c�c t�n b?i m?t ??a tr? ng�y th?. Tuy v?y, t?m quan tr?ng ch�nh tr? v� x� h?i c?a insaculaci�n ?� thay ??i. N� ?� kh�ng c�n l� m?t v?n ?? thi?t l?p m?t m?i quan h? h?u c? v� ???c ?i?u ch?nh kh�o gi?a c�c nh�m x� h?i kh�c nhau t?o th�nh quy?n l?c ??a ph??ng, c?ng ??ng, v� th�nh ph? n?a. C�c ??i di?n c?a nh� vua ?� ch?u tr�ch nhi?m so?n m?t danh s�ch c�c c� nh�n m� t�n c?a h? ???c ??t trong c�c v�, v� quy?n l?c nh? th? ??n l??t ?� ban cho nh�m nh? c?a nh?ng ng??i ?ng h? ch? ??. Hai m??i hay ba m??i ng??i tr�n m?t th�nh ph? nh? th? ?� lu�n phi�n gi? ch?c v? c�ng, th?c hi?n s? ki?m so�t tuy?t ??i ch�nh tr? (Torras i Rib� 1983a, p. 357ff). Thi?t k? n�y ?� gi?ng m?t ch? ?? ??u s? ph�n ph?i h?n m?t ch? ?? qu� t?c ph�n ph?i. M?c d� ph??ng ph�p ch?n n�y d?n d?n ?� b? b? trong th? k? th? m??i ch�n, n� ?? l?i m?t d?u v?t ch�nh tr? m?nh. M�i ??n 1843, m?t s? nh� l� thuy?t b?o th? ?� ca ng?i c�c gi� tr? c?a n� ??i l?i v?i h? th?ng b?u c? t? do d?a v�o quy?n b? phi?u nam gi?i d?a v�o ??ng thu?n ?� tr? n�n ph? bi?n (Ferrer 1843, ???c tr�ch trong Torras i Rib�, 1983a, pp. 369�370).

S? r�t th?m ???c d�ng b?i c�c nh�m chi?n ??u ch?ng l?i vi?c Ph�p chi?m ?�ng T�y Ban Nha gi?a 1808 v� 1810, c?ng nh? ?? ch? ??nh c�c ??i di?n cho c�c thu?c ??a M? (Guerra 2009). Trong cu?c kh?i ngh?a, l�nh th? thu?c ??a c?a T�y Ban Nha M?i (b�y gi? l� Mexico) ???c m?i ?? c? c�c ??i di?n cho Junta Trung ??ng T?i cao c?a th? ?�. H? ?� b?t ??u th? t?c n�y b?ng vi?c k?t h?p b?u c? v� s? ch?n b?ng b?c th?m, c�i sau ???c k�u g?i ?? tr�nh �tinh th?n ??ng ph�i c� khuynh h??ng chi ph?i trong c�c tr??ng h?p nh? v?y� v� ?? �b?o ??m s? can thi?p c?a � Tr?i trong c�c v?n ?? l?a ch?n con ng??i, nh? s? b?o ??m cu?i c�ng c?a tr?t t? x� h?i� (Guerra 2009, p. 192). M??i b?n hay m??i l?m t?nh c?a T�y Ban Nha M?i m?i t?nh ch?n m?t ??i di?n. R?i ba trong s? nh?ng ng??i ?� ???c b? nhi?m b?i Ph� v??ng v� T�a �n T?i cao (Real Audiencia) ?? h�nh th�nh m?t ph?n c?a m?t danh s�ch h?n ch?. M?t khi danh s�ch n�y ???c ho�n t?t, c�c t�n tr�n n� ???c ghi l?i tr�n c�c m?nh gi?y v� ???c b? v�o m?t c�i b�nh. M?t c?u b� c� t�n Florencio Ruiz ?� r�t m?t trong c�c mi?ng gi?y n�y. Mi?ng gi?y ???c ch?n c� t�n Miguel de Lardiz�bal ???c ghi tr�n n�: Ng??i sau nh? th? tr? th�nh ??i di?n Mexican cho Junta Trung ??ng T?i cao (�vila 1999, p. 85, ???c tr�ch trong Seraf�n Castro 2019, p. 288). Tuy v?y, s? r�t th?m ?� kh�ng ???c nh?c ??n trong Hi?n ph�p T�y Ban nha 1812 v� Mexico, m?t khi ??c l?p, ?� ch? th?c h�nh r�t th?m nh? m?t d?ng c? tie-break (ph�n-??nh) khi kh�ng ?ng vi�n n�o trong m?t cu?c b?u c? t�m ???c c�ch nh?n ???c m?t ?a s? tuy?t ??i (Serafin Castro, 2019).

Trong c�c t�nh ti?t n�y, c�c ph??ng th?c r�t th?m ?� h?u nh? ph� h?p v?i c�c th?c h�nh Ch? ?? C? x?a v? m?t bi?n minh, c�c th? t?c, v� c�c nghi th?c. C�u h?i v?n c�n: V� sao s? ch?n b?ng b?c th?m ?� b? b? v�o ??ng r�c l?ch s?? V� sao kh�ng c� c�c ??ng ch�nh tr? l�u b?n n�o v?n ??ng cho s? r�t th?m, ho?c t? quan ?i?m c?a ch? ?? qu� t?c ph�n ph?i v� hay t? quan ?i?m c?a ch�nh ph? t? qu?n d�n ch??

S? CH?N B?NG B?C TH?M TRONG C�C B?I TH?M ?O�N NH�N D�N

C�i l�m cho ?i?u b� ?n th?m ch� c�n kh� hi?u h?n l� m?c d� s? ch?n b?ng b?c th?m ?� d?n d?n b? b? r?i nh? m?t d?ng c? ch�nh tr?, n� ?� tr? n�n ng�y c�ng ph? bi?n h?n trong ng�nh t? ph�p v?i s? ch?p nh?n r?ng r�i c?a c�c b?i th?m ?o�n (jury). Nh? ch�ng ta ?� th?y trong Ch??ng 1, c�c t�a �n v?i c�c b?i th?m ?o�n ???c ch?n ng?u nhi�n ?� l� m?t y?u t? then ch?t ? Athens c? x?a, n?i c�c th?m quy?n c?a ch�ng ?� kh� r?ng. C�ng th? ?� ?�ng �t nh?t m?t ph?n trong nhi?u th�nh ph? c? x?a kh�c, k? c? Rome. Sau h�ng th? k? v?ng m?t, th?c h�nh n�y ?� ???c ph?c h?i ? ch�u �u. V� sao s? r�t th?m bi?n m?t kh?i s�n kh?u ch�nh tr? trong khi ??ng th?i, n� ?� b�n r? s�u v� l�u d�i trong ng�nh t? ph�p? Montesquieu (1949, XI.6, s? d?ch ???c s?a ??i), trong khi g?t b? s? r�t th?m trong ch�nh tr?, ?� vi?t: �quy?n l?c t? ph�p kh�ng n�n ???c trao cho m?t Th??ng vi?n th??ng tr?c; n� n�n ???c th?c hi?n b?i nh?ng ng??i ???c r�t t? nh�m ng??i d�n, v�o th?i gian n�o ?� c?a n?m, v� nh?t qu�n v?i m?t h�nh th?c v� c�ch th?c ???c lu?t ph�p quy ??nh, nh?m ?? d?ng l�n m?t t�a �n m� ch? n�n k�o d�i nh? s? c?n thi?t ?�i h?i.� Rousseau ?� ??ng � v? v?n ?? n�y v?i The Spirit of the Laws v� th�m r?ng m?c d� c�c cu?c b?u c? n?i th�ch h?p cho vi?c ch?n nh?ng ng??i gi? ch?c v? cho c�c v? tr� ?�i h?i �c�c t�i n?ng ??c bi?t, nh? c�c ch?c v? qu�n s?,� vi?c r�t th?m ?� ch�nh ?�ng �cho c�c tr??ng h?p, nh? c�c ch?c v? t? ph�p, trong ?� l? th??ng (l??ng tri), c�ng l�, v� t�nh ch�nh tr?c l� ??, b?i v� trong m?t Nh� n??c ???c thi?t l?p t?t, c�c ph?m ch?t n�y l� ph? bi?n cho t?t c? c�c c�ng d�n� (Rousseau 1978, IV: 3). L�m th? n�o ?? hi?u ???c s? m�u thu?n n�y?

C�c B?i th?m ?o�n trong Th?i k? Trung C? v� ??u Hi?n ??i

S? tra t?n ?� ch�nh th?c ???c b�i b? nh? m?t ph??ng ph�p kh�m ph� ra s? th?t trong th?i Trung C? ? n??c Anh, v� do ?nh h??ng Scandinavia m� ?� ti?p sau s? x�m l?n Norman, s? h�nh th�nh c�c b?i th?m ?o�n (jury) kh�ng chuy�n nghi?p ?� d?n d?n b�n r? trong th�ng lu?t Anh. Hi?n ph�p Clarendon (1164) quy ??nh m?t jury �g?m m??i hai ng??i tuy�n th? ?? quy?t ??nh b?t k? tranh ch?p n�o gi?a d�n th??ng v� t?ng l? v? v?n ?? li?u ??t thu?c v? s? chi?m h?u d�n th??ng hay t?ng l?� (Levy 1999, p. 11). Hai n?m sau, Henry II thi?t l?p c�c n?n t?ng c?a m?t ??i b?i th?m ?o�n (grand jury); c?i c�ch ?� ???c t�i ph�p ?i?n h�a trong 1176 b?i Assize x? Northampton. C? s? cho t? ph�p ?i?u tra (investigative justice), h?n l� t? ph�p th?m v?n (inquisitorial justice), nh? th? ?� ???c t?o ra. B?i th?m ?o�n x�t x? ??u ti�n ???c ch?p nh?n trong c�c v?n ?? d�n s? trong th? k? th? m??i hai v� ???c thi?t l?p t?t v�o th?i Magna Carta (1215) ???c so?n v� c�ng b? r?ng c�c th?n d�n ?� c� quy?n ?? ???c ph�n x? b?i m?t jury ??c l?p m� s? quy?t ??nh d?a v�o tranh lu?n c� l� l? v� kh�ng v�o k?t c?c c?a m?t qu� tr�nh th?m v?n. Trong th? k? th? m??i ba, jury nh? ?� ???c t?o ra cho t? t?ng h�nh s? v� v�o gi?a th? k? th? m??i l?m th? t?c ?� c� c�c ??c tr?ng m� n� c� ng�y nay. S? ph�t tri?n c?a c�c b?i th?m ?o�n g?m c�c th?m ph�n d�n th??ng nh? th? ?� ???c neo ch?c trong th�ng lu?t, v?i c�c b?i th?m ?o�n t?o ra tr? ng?i quan tr?ng nh?t cho s? ph�t tri?n c?a T�a d? gi�o (Inquisition) v� c�c ph??ng ph�p c?a n�. Vai tr� c?a c�c b?i th?m ?o�n th?c s? ???c tr�n tr?ng c?t gi? trong h? th?ng Anh sau 1641.

Trong v�i th? k? ti?p c�c jury ?� ???c xu?t kh?u ngang ??i T�y D??ng v�, ch?ng h?n, ???c c�ng nh?n r� r�ng trong hi?n ph�p c?a nh?ng ng??i Carolina ???c ch?p nh?n trong 1669, m� ?� b? ?nh h??ng m?nh b?i c�c t�c ph?m c?a John Locke (Levy 1999). C�c thu?c ??a ? ?� ?� t? b? s? ch?n b?ng b?c th?m trong l?nh v?c ch�nh tr? nh?ng, b? ?nh h??ng c?a di s?n Venetia v� c�ng tr�nh c?a c�c nh� l� thuy?t mang ?n James Harrington, ?� d�ng n� cho s? b? nhi?m c�c jury. South Carolina ?� ch?p nh?n s? r�t th?m cho c�c jury trong n?m 1682, quy ??nh r?ng t�n c?a t?t c? c�c c�ng d�n ???c quy?n tr? th�nh c�c b?i th?m vi�n n�n ???c ghi tr�n c�c mi?ng gi?y, ??t v�o m?t th�ng, v� ???c r�t ng?u nhi�n b?i m?t ??a b� ???c ch?n cho m?c ?�ch (Sirmans 1966, p. 37, ???c tr�ch trong Dowlen 2008, p. 155). William Penn ?� ??a v�o m?t th? t?c t??ng t? ? Pennsylvania trong n?m 1683. Quay l?i n??c Anh, h? th?ng jury ?� ???c t�i x�c nh?n m?nh m? trong c�c cu?c c�ch m?ng c?a th? k? th? m??i b?y, v� n� ???c xem nh? s? b?o v? c?n thi?t ch?ng l?i quy?n l?c ??c ?o�n c?a nh� n??c v� m?t b?o ??m r?ng t?t c? c�c c� nh�n s? ???c nh?ng ng??i ngang h�ng c?a h? ph�n x? c�ng b?ng. Trong th�ng Ba 1730, nguy�n t?c ch?n ng?u nhi�n jury ?� ???c th? ch? h�a ? n??c Anh qua Bill for Better Regulation of Juries (D? lu?t Quy ??nh T?t h?n v? c�c Jury).

Trong n?m 1731, South Carolina ?� ch?p nh?n m?t lu?t x�c nh?n �c�c t?p qu�n c?� v� �p ??t s? ch?n jury ng?u nhi�n. Ph??ng ph�p ???c xem l� �c�ng b?ng, trung l?p, v� v� t?,� m?t b?o ??m c?a s? ho?t ??ng tr?n tru c?a t? ph�p. Nh? l?i c�c truy?n th?ng Venetia, l?i l?n n?a m?t c?u b� (d??i 10 tu?i) s? ch?n ng?u nhi�n c�c t�n c?a c�c th�nh vi�n jury t??ng lai, tr??c khi c�c t�n n�y ???c c�ng b? ?i c�ng v?i ti?ng k�n trumpet tr�n c�c ???ng ph? Charleston. Massachusetts, New York, Connecticut, v� New Hampshire ?� ch?p nh?n m� h�nh n�y gi?a 1736 v� 1758, v� New Jersey v� Maryland ?� gia nh?p gi?a s? ??c l?p M? v� 1800 (Dowlen 2008, pp. 152�165, 172�178). V�o ?�m tr??c c?a th? k? th? m??i ch�n, Sir William Blackstone (1723�1780) ?� m� t? l� thuy?t ??ng sau t�nh ch�nh ?�ng c?a jury. Trong cu?n B�nh lu?n v? Lu?t Ph�p Anh (Commentaries on the Laws of England), �ng vi?t: �c�c nh� s�ng l?p lu?t ph�p Anh v?i s? ti�n ?o�n tuy?t v?i ?� t�nh to�n � r?ng s? th?t c?a m?i s? bu?c t?i � sau ?� n�n ???c x�c nh?n b?i s? b? phi?u nh?t tr� c?a 12 ng??i ngang h�ng v� h�ng x�m c?a �ng ta, ???c ch?n m?t c�ch th? ?, v� v??t tr�n m?i s? nghi ng?� (Blackstone 1765�1769, IV, p. 343). V�i d�ng mu?n h?n �ng n�i th�m: �M?t s? c� th?m quy?n c?a c�c th�nh vi�n jury bi?t l? ph?i v� ngay th?ng, ???c ch?n b?ng b?c th?m gi?a nh?ng ng??i h?ng gi?a, s? ???c th?y [l�] c�c nh� ?i?u tra t?t nh?t c?a s? th?t, v� l� nh?ng ng??i b?o v? ch?c ch?n nh?t c?a c�ng l� c�ng c?ng� (Blackstone 1765�1769, ???c tr�ch trong Levy 1999, pp. 62�63). B?i th?m ?o�n x�t x? Anh, m� c�c nguy�n t?c c?a n� ???c bi?t r?ng r�i nh? s? d?ch s�ch c?a William Blackstone, c?ng l� m� h�nh ch�nh cho jury d�assises (jury x�t x? h�nh s?) ???c thi?t l?p ? n??c Ph�p c�ch m?ng. Th?c ra, c�c th�nh vi�n c?a H?i ngh? L?p hi?n ?� tham kh?o c�c nh� l� thuy?t ph�p l� Anh, m?t ngu?n m� t? ra l� ?�ng l�m b�i h?c h?n c�c d?n chi?u xa x�i ??n t? ph�p th?i C? hay phong ki?n. C�c cu?c c�ch m?ng v? ??i c?a th? k? th? m??i t�m ?� c?ng c? vai tr� c?a c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n ? Hoa K? v� ??a ch�ng v�o Ph�p v� v�i n??c �u ch�u kh�c.

M� h�nh Anh-M?

??c tr?ng ch�nh c?a m� h�nh Anh t?t nhi�n ?� l� m?t h? th?ng th�ng lu?t. C�c b?i th?m vi�n ti?m n?ng ???c ch? ??nh t? m?t danh s�ch c?a c�c ch? s? h?u t�i s?n v?i m?t m?c thu nh?p n�o ?� (kho?ng top ph?n ba c?a d�n c? tr�n tu?i tr??ng th�nh). C?nh s�t tr??ng ??a ph??ng ch?n 48 t? danh s�ch, s? d?ng c�c ti�u chu?n kh�c nhau, v� c�c t�n n�y ???c ghi tr�n c�c mi?ng gi?y v� ???c ??t v�o m?t th�ng. M??i hai t�n ??u ti�n ???c r�t t?o n�n th�nh ph?n c?a jury. Th? t?c hai giai ?o?n n�y � nh?n di?n nh?ng ng??i th�ch h?p, r?i ch?n c�c c� nh�n b?ng r�t th?m t? danh s�ch ng?n � ?� g?i nh? l?i c�c th?c h�nh ch�nh tr? ??u Hi?n ??i. N� tr? th�nh m?t ??c t�nh h?u nh? v?nh vi?n c?a c�c b?i th?m ?o�n cho ??n ph?n ba cu?i c�ng c?a th? k? th? hai m??i, cho d� t?p h?p ?? ch?n, c�c ti�u chu?n cho s? bao g?m trong danh s�ch, v� c�c th? t?c r�t th?m ch?n ?� thay ??i ?�ng k? theo th?i k? v� n??c. Nguy�n t?c x�t x? b?i nh?ng ng??i ngang h�ng c?a ng??i ta h?n l� b?i c�c quan ch?c hay c�c ??i di?n c?a nh� n??c v� th? ?� ???c thi?t l?p, m?c d� ??nh ngh?a v? c�i g� t?o th�nh �nh?ng ng??i ngang h�ng� c?a ng??i ta s? v?n h?i m? h?.

Jury x�t x? ?� c� ngh?a l� ?? ??t c�c quy?t ??nh b?ng vi?c d?a v�o b?ng ch?ng v� c�c l� l? ???c tr�nh b�y trong t�a �n, nh?ng kh�ng c� s? ch?ng minh (proof) theo ngh?a trung c? c?a t? (m� ?� d?n ??n s? thi?t l?p s? tra t?n). C�c b?i th?m vi�n cu?i c�ng ??a ra ph�n quy?t c?a h? theo c�i h? tin l� ?�ng. Y?u t? th? ba trong ??nh ch? n�y ?� l� s? ph�n c�ng lao ??ng gi?a c�c b?i th?m vi�n v� th?m ph�n chuy�n nghi?p, m� theo l� thuy?t ?� c� c�ng vi?c x�c ??nh khung kh? ph�p l� cho v? ki?n v�, khi c� th? �p d?ng, �p d?ng m?t b?n �n m?t khi jury ?� xem x�t c�c d? ki?n v� tuy�n b? b? c�o c� t?i sau khi th?o lu?n c�n nh?c trong s? v?ng m?t c?a ph�p quan. Nguy�n t?c quan tr?ng cu?i c�ng l� quy?t ??nh [v? b? c�o c� t?i hay kh�ng c� t?i] c?a c�c b?i th?m vi�n ph?i l� nh?t tr�, kh�ng c� s? nh?t tr� th� v? x? b? ho�n, d?n ??n m?t �jury b? treo (hung jury)� v� s? tuy�n th? c?a m?t jury kh�c (Langbein 1987).[3] T?t c? c�c ??c ?i?m n�y, d� ?�i khi v?i nh?ng s? ?i?u ch?nh l?n, ?� ???c t�i l?p ? Ph�p v�, noi theo t?m g??ng c?a Ph�p, ? c�c n??c �u ch�u l?c ??a kh�c.

Ch�nh ? Hoa K? m� c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n ?� tr? n�n r?ng nh?t, ???c c?t gi? ? n?i linh thi�ng nh? ch�ng ???c trong Bill of Rights (D? Lu?t v? c�c Quy?n). Trong khi ??i b?i th?m ?o�n, m� quy?t ??nh li?u c� ti?n h�nh truy t? hay kh�ng, ?� tr? n�n l?i th?i ? n??c Anh, n� ti?p t?c h?ng th?nh ? b�n kia ??i T�y D??ng. Nh? ? n??c Anh, c�c b?i th?m ?o�n th�ng th??ng (jury �nh?� hay jury x�t x?) ?� c� quy?n h?n trong c? c�c v?n ?? d�n s? v� h�nh s? v� ?� x? l� nhi?u v?, nh?ng ch�ng ?� th??ng xuy�n h?n nhi?u trong Th? gi?i M?i. Ngo�i ra, ch�ng ?� g?m m?t s? l?n h?n c?a c�c c�ng d�n v� ?� cho ph�p m?t s? xem x�t chi ti?t h?n c?a c�c v?. Vai tr� c?a c�c b?i th?m ?o�n ???c xem l� c?n b?n ??n m?c trong n?m 1789 n� ?� ???c ghi th�nh c�c tu ch�nh �n th? s�u v� th? b?y c?a Hi?n ph�p Hoa K?.

Quy?n l?c c?a jury b?t ??u y?u ?i trong n?a th? hai c?a th? k? th? m??i ch�n, khi m?t s? gi?m ?i c?a c�c v? (nh?t l� d�n s?) ?� ???c jury x?. Tuy v?y, c�c b?i th?m ?o�n v?n quan tr?ng v� ph? bi?n m?t c�ch kh�ng th? so s�nh ???c ? Hoa K? h?n ? h?u h?t c�c n??c kh�c: G?n 150.000 jury ???c t?p h?p m?i n?m trong c�c bang ri�ng l? v� 10.000 jury ? m?c li�n bang,[4] trong khi c�c T�a �n Assizes Ph�p ?� x? kho?ng gi?a 1.000 v� 2.000 v? (Schnapper 1987). H�ng tri?u ng??i ?� ???c tri?u t?p h�ng n?m ?? ng?i tr�n m?t jury � m� l�m cho n� l� �t?m g??ng ph? bi?n r?ng r�i nh?t v? n?n d�n ch? tham gia ? Hoa K?� (Abramson 2003, p. 252). C�c phim Hollywood m� t? c�c n�t n?i b?t c?a c�c b?i th?m ?o�n c?ng kh� nhi?u, v� m?t trong s? ch�ng, Twelve Angry Men [M??i hai Ng??i T?c gi?n] (??o di?n: Sidney Lumet, 1957), v?i ng�i sao Henry Fonda th? vai ch�nh, th?m ch� ?� ghi ?i?m th�nh c�ng ph�ng v� v?i c�u chuy?n c?a n� v? m?t jury b?t ??u v?i m?t ?a s? 11 tr�n 1 t�m th?y m?t thanh ni�n da m�u c� t?i gi?t ng??i v� k?t th�c v?i m?t phi?u th?ng nh?t cho s? v� t?i c?a anh ta.

C�ch m?ng Ph�p v� s? L?p ra Jury d�Assises

T?i Ph�p, s? l�m m?t uy t�n Ch? ?? C? x?a, v?i h? th?ng ch?ng minh t? ph�p v� c�c th?m ph�n kh�m n�m c?a n�, c� ngh?a r?ng nguy�n t?c jury ?� ngay l?p t?c gi�nh ???c s? ch?p nh?n c?a H?i ngh? L?p hi?n c�ch m?ng, ??c bi?t v� m?t trong c�c chuy�n gia c� ?nh h??ng nh?t c?a n�, Adrien Duport (1759�1798), ?� ?ng h? n� (Schioppa 1987; Martucci 1997). M?t s? ??ng thu?n l?n ?� h�nh th�nh ??ng sau c�c b?n �n d?a v�o mi?n k?t t?i (free conviction), cho d� s? di?n gi?i nguy�n l� n�y ?� l� ch? ?? th?o lu?n s�i n?i.[5] Ba v?n ?? l?n kh�c ???c n�i ??n trong cu?c tranh lu?n ?� d?n ??n lu?t 1791.

V?n ?? th? nh?t l� li?u c�c b?i th?m ?o�n n�n ???c d�ng ch? cho c�c v? h�nh s? hay, theo m?t ?? xu?t m� cu?i c�ng b? b�c b?, c? cho c�c v? d�n s?. V?n ?? th? hai li�n quan ??n th�nh ph?n x� h?i c?a c�c b?i th?m ?o�n. M?c d� m?t ?a s? ?� ch?p nh?n � t??ng v? m?t v? x? b?i nh?ng ng??i ngang h�ng c?a ng??i ta, c�c tranh c�i k?ch li?t t?p trung v�o ?i?u n�y n�n c� ngh?a l� g� trong th?c ti?n: c�c nh� l�nh ??o c�nh H?u ?ng h? vi?c t?o th�nh c�c b?i th?m ?o�n ch? t? c�c c� nh�n gi�u c� (m�, b?i v� ti�u chu?n t�i s?n cao, c?ng chi?m 400.000 th�nh vi�n ?? t? c�ch c?a H?i ??ng), trong khi Robespierre kh?ng kh?ng r?ng c�c b?i th?m ?o�n n�n bao g?m ti?m t�ng t?t c? c�c c�ng d�n, t�nh c?c v� th? ??ng, hay m?t t?ng s? b?y tri?u ?�n �ng tr??ng th�nh. K?t qu? ?� l� m?t s? th?a hi?p: C? th? l�, c�c b?i th?m ?o�n s? g?m c�c c�ng d�n ?� ?�ng thu? ?? ?? l� c�c c? tri cho Th??ng vi?n, hay kho?ng 2,7 tri?u trong s? 4,3 c�ng d�n �t�ch c?c� theo c�c lu?t b?u c? 1789 (Gueniffey 1993, p. 101). Nh? Duport di?n ??t, ho?t ??ng jury n�n kh�ng l� c� th? cho t?t c? c�c c�ng d�n ch? ??ng; n� ?�ng h?n n�n d�nh cho �c�c giai c?p ???c khai s�ng,� d�ng m?t ??nh ngh?a r?ng, sao cho c�c b?i th?m vi�n ???c r�t t? �giai c?p trung l?u, th??ng l� qu� gi� nh?t trong b?t k? x� h?i n�o.� (Adrien Duport, c�c b�i ph�t bi?u 29 th�ng T? 1791 v� 5 th�ng Hai 1791, ???c tr�ch trong Schioppa 1987, pp. 107, 133). T?t nhi�n, ph? n? ?� b? lo?i tr? nh? trong ch�nh tr?.

Nh?ng ?�i h?i thu? b?u c? trong th?i k? c�ch m?ng ?� c� ngh?a r?ng t?t c? c�c c�ng d�n ch? ??ng � t?c l�, t?t c? ?�n �ng tr??ng th�nh kh�ng trong m?t t�nh tr?ng ph? thu?c nh? c�c ??y t? gi�p vi?c nh� � ?� c� kh? n?ng b? phi?u. Tuy v?y, s? m? r?ng n�y ph?n l?n b? v� hi?u h�a b?i m?t h? th?ng b? phi?u hai-giai ?o?n: C�c c�ng d�n ch? ??ng ?� kh�ng b�u tr?c ti?p c�c ??i bi?u m� ?� d? c�c cu?c h?p ? m?c t?ng ?? ch?n c�c c? tri c?p hai (hay ??n gi?n c�c elector, nh? h? ???c bi?t ??n l�c ?�), m?t th?c h�nh l?p l?i c�c c? ch? b? phi?u theo c?p (tiered-voting) th?i trung c?- v� ??u Hi?n ??i. ??n l??t, nh?ng ng??i n�y h?p t?i m?c d�partement (t?nh) ?? b�u c�c ??i di?n cho Qu?c h?i v� ?? l?p ??y c�c ch?c v? c�ng kh�c nhau ???c xem x�t cho b?u c?. M?t elector ?� ph?i th?a m�n c�c ?�i h?i thu? n�o ?� m� th?m ch� c�n cao h?n nh?m ?? ?? t? c�ch ?ng c? cho Qu?c h?i. C�ng c�c nguy�n t?c ???c �p d?ng, �t nghi�m ng?t h?n m?t ch�t, ?? x�c ??nh nh�m b?i th?m vi�n ti?m n?ng. ?i?u n�y ?� khi?n Robespierre ph?n n?: �?� l� c�i �ng g?i l� b? x�t x? b?i nh?ng ng??i ngang h�ng c?a �ng ??� (Robespierre 1791, ???c tr�ch trong Schioppa 1987, p. 135). Qu? th?c, n� ?� l� c�ng s? m�u thu?n ph�n chia c�c c�ng d�n ra gi?a c�c ph?n t? ch? ??ng v� th? ??ng. ??a v? ngang nhau ???c ban cho b?ng m?t tay nh?ng b? tay kia l?y ?i.

V?n ?? l?n th? ba s?n s�ng cho tranh lu?n ?� l� danh s�ch m� t? ?� c�c b?i th?m ?o�n n�n ???c r�t. Robespierre ?? xu?t t? ch?c c�c cu?c b?u c?, ?? ng?n c?n b?t c? s? can thi?p nh� n??c n�o trong qu� tr�nh. Nh?ng cu?i c�ng, ?� quy?t ??nh r?ng s? l?a ch?n n�n ?? cho c�c c�ng t? vi�n trong t?ng d�partement, nh? nh�n v?t ??i di?n cho ch? quy?n v� b?n th�n �ng ?� ph?i ???c b�u k? t? 1789.

Nguy�n t?c ch?n b?ng b?c th?m trong giai ?o?n cu?i c?a qu� tr�nh ?� nh?n ???c m?t s? ??ng thu?n r?ng ?�ng ch� �, d� c�c ?? xu?t b?u c�c b?i th?m ?o�n ?�i khi ???c n�u ra. Lu?t 1791 ?� lo li?u cho c? b?i th?m ?o�n truy t? v� x�t x?, t??ng ???ng v?i �??i� v� �ti?u� b?i th?m ?o�n m?t c�ch t??ng ?ng trong truy?n th?ng Anh. C�i tr??c ???c th�nh l?p trong 551 qu?n, c�i sau trong 83 d�partement Ph�p l�c ?�. M?i t�a h�nh s? ?� g?m c�c quan ch?c c�ng (k? c? m?t th?m ph�n ch? t?a ???c c�c c? tri c?p hai c?a d�partement b�u cho s�u n?m v� m?t c�ng t? vi�n, c?ng ???c b�u) v� m??i hai b?i th?m vi�n. M?i n?m m?t s? ??ng k� c�c c�ng d�n ?? t? c�ch cho ph?c v? jury ???c so?n ? m?c qu?n; r?i m?i ba th�ng c�ng t? vi�n ch?n 200 t�n t? danh s�ch v� 12 t�n ???c ch?n b?ng b?c th?m v�o ng�y ??u ti�n c?a m?i th�ng ?? t?o th�nh jury. N?u m?t th�ch th?c th�nh c�ng ???c th?c hi?n, b?i th?m vi�n hay c�c b?i th?m vi�n ???c n�i ??n b? thay b?ng nh?ng ng??i kh�c theo c�ng c�ch; ?� l� b?t bu?c ?? ng?i tr�n jury m?t khi ???c ch? ??nh. ??ng th?i, c�c b?i th?m ?o�n c?a binh l�nh ???c thi?t l?p m?t ph?n trong qu�n ??i. C�ng nhau, v� sau khi s? lu�n phi�n d? t�nh trong lu?t ???c xem x�t, s? c�c c�ng d�n tr�n c�c danh s�ch ???c c�c c�ng t? vi�n so?n ra ?� c� th? leo l�n cao ??n 132.000 tr�n n?m, k? c? c�c b?i th?m ?o�n truy t? (Schioppa 1987, pp. 132ff; Martucci 1997, p. 171).

S? ch?n c�c b?i th?m vi�n ti?m n?ng qua s? r�t th?m d?a v�o m?t danh s�ch ng?n r� r�ng ?� xu?t ph�t t? c�c th?c h�nh qu� kh? c?a vi?c r�t th?m cho c�c ch?c v? ch�nh tr?. T? m?t quan ?i?m d�n ch? hay th?m ch� khai ph�ng, tr�ch nhi?m ch?n danh s�ch ng?n n�y, t?t nhi�n, ?� l� li�n k?t y?u nh?t trong h? th?ng, nh?t l� khi H?i ngh? Qu?c gia ch?ng bao l�u n?a thay th? c�c c�ng t? vi�n b?ng c�c ??i di?n ch�nh ph?. V�, cho d� c�c b?i th?m ?o�n l� nh�n t? h?n nh?ng th? n�y ?� mu?n (Claverie 1984, pp. 95�96, 143�166; Allen 2005, ???c tr�ch trong Rosanvallon 2008), t�nh v� t? c?a ch�ng t? l�u ?� b? nghi ng?, nh?t l� sau khi Bonaparte si?t ch?t th�m c�c ?inh v�t: �m?i th? ph? thu?c v�o nh?ng ng??i ?� ch?n � c�c b?i th?m vi�n t?t ???c ch?n k?, v� ch�nh c�c qu?n tr??ng l� ng??i ?� ch?n� (Schnapper 1987, p. 174). M?c d� khung c?nh ?� kh�c nhau, c�c th?c h�nh nh? v?y ?� kh�ng ph?i kh�ng gi?ng c�c th?c h�nh ???c d�ng khi nh� Medici th?ng tr? n?n C?ng h�a Florentine trong th? k? th? m??i l?m. T�nh v� t? c?a jury ?� tr? th�nh m?t ?o t??ng, v� s? c�c t�nh ti?t ti�u c?c l�m � u? h�nh ?nh c?a ??nh ch? trong c�c n?m t?i.

C�c B?i th?m ?o�n �u ch�u trong c�c Th? k? th? M??i ch�n v� Hai m??i

Trong su?t th? k? ti?p theo, h? th?ng jury ?� g�y ra nh?ng s? chia r? ch�nh tr? li�n mi�n, ? c? Ph�p v� c�c qu?c gia l?c ??a kh�c m� ?� ch?p nh?n hay th?o lu?n n�. C�c nh� b?o th? than phi?n r?ng c�c b?i th?m ?o�n ?� kh�ng ?? c?ng r?n, v� t?ng qu�t h?n ?� coi ch�ng nh? m?t s? l?u nhi?m ?�ng khinh c?a c�ng l� b�nh d�n t? Tri?u ??i Kh?ng b?. Theo quan ?i?m n�y, c�c b?i th?m vi�n ?� �gi?ng nh?ng k? thi?u n?ng tr� tu?, ngu d?t v? lu?t, kh�ng c� kh? n?ng c�n nh?c c�c ??ng c? v�, tr�n h?t, �t quan t�m ??n c�c l?i �ch c?a qu?c gia, m� h? qu� d? d�ng ??ng nh?t v?i ch�nh ph? hi?n h�nh� (Schnapper 1987, p. 165). C�c ch�nh ph? b?o th? ? Ph�p ?� th??ng xuy�n b? c�m gi? ?? h?y b? c�c b?i th?m ?o�n, v� ch?ng bao l�u ch�ng ?� t�m ???c c�ch ?? x�a b? c�c b?i th?m ?o�n qu�n s? v� c�c b?i th?m ?o�n truy t?. Ch�ng c?ng ?� th? thu?n h�a c�c b?i th?m ?o�n h�nh s? b?ng vi?c c?t b?t vai tr� c?a s? r�t th?m, l�m gi?m c? s? x� h?i c?a s? tuy?n m?, h?n ch? quy?n l?c c?a ch�ng trong quan h? v?i th?m ph�n, v� h?n ch? s? c�c phi�n t�a ???c cours d�assises (c�c t�a ??i h�nh) x�t x?.

Ng??c l?i, c�c ??ng ch�nh tr? c�nh t? ?� ki�n quy?t b?o v? ??nh ch? jury v� ?� v?n ??ng cho n� ???c d�ng r?ng r�i h?n v� d�n ch? h?n, t?n d?ng l?i th? c?a m?i s? b?t ph�t hay s? th�c ??y c�ch m?ng cho c?i c�ch ?? ??a c�c v?n ?? n�y l�n b�n. Gi?a 1815 v� 1848, c�nh T? ?� xem c�c b?i th?m ?o�n nh? m?t bi?u t??ng c?a t? do ch�nh tr?. Ngay sau khi c�c cu?c b?u c? quay l?i sau s? s?p ?? c?a Napoleon (1815), c�c nh� khai ph�ng nh? Alphonse B�renger (1785�1866) (De la justice criminelle en France [1818], ???c tr�ch trong Schnapper 1987, p. 184) ?� ?? xu?t r?ng c�c b?i th?m ?o�n n�n ???c ch?n b?ng r�t th?m t? danh s�ch b?u c?, m� ?� gi? m?t ti�u chu?n t�i s?n khi ?� th?p ??n 100.000 c�ng d�n. Trong 1848, khi quy?n b? phi?u ph? qu�t (b�y gi? tr?c ti?p) c?a ?�n �ng l?i ???c ??a v�o, c�nh T? ?� ?? xu?t r?ng c�c b?i th?m ?o�n n�n ???c r�t b?ng b?c th?m tr?c ti?p t? danh s�ch c?a b?y tri?u c? tri.

C�c b?i th?m ?o�n th?m ch� ?� truy?n c?m h?ng cho m?t trong nh?ng ?? xu?t th? k? th? m??i ch�n hi?m hoi ?? ??a s? ch?n b?ng b?c th?m v�o ch�nh tr?, khi nh� x� h?i ch? ngh?a Pierre Leroux (1797�1871) g?i � trong C�ch m?ng 1848 r?ng m?t jury qu?c gia g?m 300 c�ng d�n n�n ???c th? ch? h�a qua s? ch?n b?ng b?c th?m trong c�c d�partement v� c�c thu?c ??a �gi?a t?t c? c�c c�ng d�n� (m?c d� �ng ?� kh�ng n�u r� danh s�ch m� t? ?� s? l?a ch?n ???c th?c hi?n). Jury n�y l? ra ?� ph�n x�t �c�c l?i bu?c t?i do c? quan ??i di?n qu?c gia ??a ra ch?ng l?i c�c th�nh vi�n c?a ch�nh n� v� c� th?m quy?n ph�n x�t c�c s? ph?m t?i ch?ng l?i an ninh nh� n??c. ??ng th?i, c�c ??i di?n qu?c gia l? ra ???c ch?n tr�n c? s? nghi?p ?o�n ch? ngh?a, ?? ph?n �nh ??t n??c v? m?t ch?c n?ng (Leroux 1848, pp. 57�59).

V? ?i?m n�y nh? v? c�c ?i?m kh�c, c�c hy v?ng c?a n?n C?ng h�a X� h?i ?� b? ti�u tan, v� c�c ?? xu?t c?a n� ?� b? b? qua hay b? b�c b? th?ng th?ng. �N?i s? qu?n ch�ng� (Balibar 1989) ?� ???c b�y t? c�ng khai khi c�c ?? xu?t nh? v?y b? b? qua hay b? b�c b? th?ng th?ng, v� ???c cho r?ng s? d�ng tr?c ti?p s? ch?n b?ng b?c th?m �s? n�m c�c l?i �ch cao nh?t c?a x� h?i cho tr� ch?i may r?i m� qu�ng � cho nh?ng ng??i m� tr� th�ng minh v� t�nh c�ch, c�c th�i quen v� t? c�ch ??o ??c c?a h?, kh�ng ban cho c�c ??m b?o m� x� h?i c� quy?n ?? ?�i h?i� (Esquiros proposal, Labord�re report, Moniteur, December 29, 1850, p. 3756, ???c tr�ch trong Bernard Schnapper 1987, p. 200). ??i v?i c�c giai c?p chi ph?i, s? r�t th?m g�y ra m?t m?i nguy hi?m th?m ch� c�n l?n h?n quy?n b? phi?u nam ph? qu�t. ?i?u n�y m?t ph?n b?i v� c�c elite mau ch�ng nh?n ra r?ng quy?n b? phi?u ph? qu�t ?� kh�ng t? ??ng c� ngh?a r?ng c? quan ??i di?n s? l� d�n ch? h?n. Logic ??y ?? c?a s? ph�n bi?t x� h?i ?� ti?p t?c t? kh?ng ??nh m�nh, nh? th? trong 1871 Qu?c h?i ?� t�m th?y 34 ph?n tr?m c�c th�nh vi�n c?a n� t? t?ng l?p qu� t?c, 36 ph?n tr?m t? giai c?p t? s?n th??ng l?u v� 19 ph?n tr?m t? giai c?p t? s?n trung l?u � m� ?? l?i giai c?p lao ??ng v?i ph?n nh? nh?t. Trong n?m 1919, ba con s? ???c nh?c t?i tr??c ?� v?n nh? th? theo t? l?, 10 ph?n tr?m, 30 ph?n tr?m, v� 35 ph?n tr?m m?t c�ch t??ng ?ng, trong khi t? l? c�c d�n bi?u c?a giai c?p ti?u t? s?n v� xu?t th�n giai c?p lao ??ng ?� l� 15 ph?n tr?m v� 11 ph?n tr?m (Garrigou 1992). M?c d� ti�u chu?n t�i s?n ?� b? b�i b? v? m?t ph�p l�, n� ?� ch?a bao gi? ng?ng ho?t ??ng trong m?t h�nh th?c h?u nh? kh�ng che gi?u (Gaxie 1978; Bourdieu 1984).

M?c d� c? s? x� h?i c?a s? tuy?n m? jury ???c m? r?ng ?�ng k? d??i n?n C?ng h�a th? Hai (1848�1852), vi?c bi�n so?n c�c danh s�ch ph� h?p ???c giao cho c�c th? tr??ng v� c�c ?y ban m?c-qu?n l�m vi?c theo l?nh c?a c�c t?nh tr??ng. ?? ch? th? Hai (1852�1870) ?� g� c??ng trong c�c b?i th?m ?o�n th?m ch� c�n th�m n?a b?ng vi?c t?ng vai tr� c?a c�c t�a �n g?m ch? c�c th?m ph�n chuy�n nghi?p.[6] B?t ch?p �p l?c t? c�nh T?, n?n C?ng h�a th? Ba (1870�1940) ?� ti?n h�nh nh?ng thay ??i r?t h?n ch? v?i h? th?ng, m?c d� n� ?� c� trao tr?ng l??ng l?n cho c�c th? tr??ng (b�y gi? ???c b�u gi�n ti?p b?i quy?n b? phi?u ph? qu�t) h?n cho c�c t?nh (qu?n/prefect) tr??ng li�n quan ??n s? ch?n c�c b?i th?m vi�n. Trong c�c n?m 1870, nh?ng ng??i c?p ti?n nh? L�on Gambetta (1838�1882) v� Georges Clemenceau (1841�1929) ?� k�u g?i th�nh l?p b?i th?m ?o�n d�n s? x�t x?, t?ng quy?n l?c c?a c�c b?i th?m ?o�n ??i v?i c�c th?m ph�n, v� gi?m vai tr� c?a c�c v? x? kh�ng c� jury. Nh?ng c�c ?�i h?i n�y ?� b? b�c b?, nh? l?i k�u g?i ?? c�c jury ???c ch?n b?ng r�t th?m t? s? ??ng k� b?u c?.

Ba l� l?, trong m?c ?? n�o ?� xung ??t l?n nhau, ???c ??a ra ?? ?ng h? s? r�t th?m c�c b?i th?m vi�n t? s? ??ng k� b?u c?. L� l? th? nh?t ch? ra t�nh trung l?p c?a ch�ng, m� ng??c v?i thi�n ki?n v?n c� trong s? ch?n b?i nh?ng ng??i ???c ch�nh quy?n b? nhi?m. Benjamin Constant (1767�1830), ch?ng h?n, ng??i c�n xa m?i l� m?t nh� d�n ch?, ?� t? tuy�n b? s?n l�ng ch?ng l?i s? khinh th? c?a �ng ??i v?i c�c giai c?p lao ??ng (Constant, Commentaire sur l�ouvrage de Filangieri, II, 3rd part, ch. X, ???c tr�ch trong Jaume 1997):

T?t nhi�n, n?u gi? nh? t�i ???c y�u c?u ch?n gi?a vi?c b? x? b?i m??i hai th? th? c�ng kh�ng c� ki?n th?c g�, kh�ng c� kh? n?ng, ch?ng h?n, ??c hay vi?t, nh?ng ???c ch?n b?ng th?m v� nh?n l?nh ch? t? l??ng t�m c?a h?, hay b?i m??i hai th�nh vi�n c?a vi?n H�n l�m sang tr?ng b?c nh?t, m??i hai ng??i hay ch? th?c h�nh theo phong c�ch tinh t? h?n nh?ng ???c ch? ??nh b?i m?t nh� ch?c tr�ch n?m gi? danh d?, t??c hi?u, v� l??ng b?ng treo tr�n ??u h?, th� t�i s? th�ch m??i hai th? th? c�ng h?n.

L� l? th? hai ?� l� quy?n ?? ???c ch?n b?ng th?m cho ph?c v? jury ?i c�ng v?i quy?n tham gia trong c�c cu?c b?u c?: C? hai l� m?t ph?n kh�ng th? t�ch r?i c?a s? b�nh ??ng c?ng h�a hay d�n ch?. C�c nh� khai ph�ng ?� gi? quan ?i?m n�y trong c�c n?m 1820, nh? nh?ng ng??i c?p ti?n trong c�c n?m 1870 v� c�c nh� x� h?i ch? ngh?a su?t to�n b? th?i k? ?�. Tuy v?y, nhi?t t�nh c?a c�c nh� khai ph�ng ?� ngu?i ?i m?t khi quy?n b? phi?u ???c m? r?ng cho t?t c? ?�n �ng tr??ng th�nh, v� c? n?n C?ng h�a th? Hai l?n th? Ba ?� kh�ng m?o hi?m ch?n b?ng b?c th?m tr?c ti?p t? m?t c? tri ?o�n c� c�c ??c ?i?m �qu?n ch�ng.�

L� l? th? ba ?� ?�i ch�nh x�c r?ng jury, nh? m?t ??nh ch?, tr? n�n d�n ch? v? m?t x� h?i. Phong tr�o lao ??ng ?� ??c bi?t nh?y c?m v?i ?i?u n�y, th?y r� r�ng c�c b?i th?m ?o�n ?� th�nh ki?n th? n�o su?t c�c th?p ni�n ?� ph�n x? c�c t?i x�m ph?m t�i s?n kh?c nghi?t h?n c�c t?i gi?t ng??i. Nh�m X� h?i ch? ngh?a l?n n?a ?� ?? xu?t kh�ng th�nh c�ng trong 1901 (?? xu?t Allemane, 21 th�ng M??i M?t 1901) r?ng c�c b?i th?m ?o�n n�n ???c ch?n b?ng th?m:

Jury bao g?m c�c s?p, c�c nh� bu�n, c�c nh� c�ng nghi?p, nh?ng ng??i s?ng b?ng l?i t?c, c�c nh� t? b?n �� t�m l?i, nh?ng ng??i thu?c v? m?t giai c?p, giai c?p cai tr? v� s? h?u t�i s?n � V� v?y, do ch�nh s? l?a ch?n, jury nh?t thi?t bu?c ph?i ch� � ch? ??n c�c t?i t�c ??ng ??n giai c?p n� thu?c v? � M?t kh�c, n?u gi? nh? c�c b?i th?m ?o�n g?m m?i lo?i c�ng d�n, kh�ng c� ngo?i l?, n?u b�n c?nh ng??i ?�n �ng l??i v� gi�u khinh kh?nh, ch�ng ta c� ng??i ?�n �ng lao ??ng t�ch c?c, c�c t?i s? kh�ng b? nh?ng lo?i ph�n bi?t n�y. (Schnapper 1987, p. 236)[7]

Ch�nh t? quan ?i?m n�y m� s? m? r?ng th?m quy?n c?a c�c b?i th?m ?o�n, m?t trong �nh?ng c?i c�ch qu� gi� nh?t c?a C�ch m?ng Ph�p,� gi�nh ???c t?m quan tr?ng ??y ?? c?a n�: �c�c ph�p quan chuy�n nghi?p l� m?t ??ng c?p ri�ng bi?t, h? s?ng xa c�ch v?i c�c c�ng d�n ??ng b�o c?a h? v� quen ??i x? v?i c�c ???ng s? theo c�c l?i �ch giai c?p v� c�c � t??ng c� bi?t ri�ng c?a h?.� Vi?c thay c�c th?m ph�n chuy�n nghi?p b?ng c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n trong t?t c? c�c th?m quy?n x�t x?, trong c? t? t?ng d�n s? v� h�nh s?, ???c xem nh? m?t ph??ng ti?n t?ng c??ng t�nh v� t? c?a nh�nh t? ph�p.

S? d�n ch? h�a x� h?i h?c c?a c�c b?i th?m ?o�n Ph�p nh? th? ?� l� m?t qu� tr�nh d�i: Ph?i ??n 1944 cho ph? n? ?? ???c bao g?m (??ng th?i h? ?� tr? th�nh c�c c? tri), v� ??n 1980 ?? ??a v�o � t??ng c�nh t? c? v? ch?n jury ng?u nhi�n t? s? ??ng k� b?u c?.[8] Gi?a ch?ng, tuy nhi�n ch? ?? Vichy (1940� 1944) ?� ??a v�o m?t c?i c�ch quy?t ??nh trong n?m 1941, nh?p kh?u nguy�n t?c v? jury h?n h?p ???c s�ng ch? ra ? ??c trong n?m 1924:[9] C�c b?i th?m vi�n b�y gi? ???c y�u c?u h?p t�c v?i c�c th?m ph�n trong s? th?o lu?n c�n nh?c. Nh? m?t k?t qu?, c�c b?i th?m vi�n nh? th? s? b? c�c nh� chuy�n nghi?p ?nh h??ng s�u s?c khi ??a ra c�c quy?t ??nh cu?i c�ng c?a h?. T? l? tha b?ng ?� gi?m nhanh t? 24,7 ph?n tr?m xu?ng 8,4 ph?n tr?m. Sau ?�, t? l? gi?a c�c b?i th?m vi�n v� c�c th?m ph�n ?� thay ??i th�m v�i l?n, nh?ng nguy�n t?c v? m?t jury h?n h?p ?� ch?ng bao gi? b? th�ch th?c m?t c�ch nghi�m tr?ng (Elster 2013, p. 99). V�o th?i gian b?i th?m ?o�n x�t x? ?� nhi?u h?n m?t di t�ch kh�ng g�y tranh c�i v? m?t x� h?i m?t ch�t, x? ch? m?t t? l? r?t nh? c�c v?.

Gi?ng c�c b?i th?m ?o�n Anh-M? cho c�c n??c (theo) th�ng lu?t, c�c b?i th?m ?o�n Ph�p ?� l� m?t ?i?m tham chi?u ch�nh cho c�c n??c (theo) lu?t d�n s? kh?p th? gi?i. L?ch s? c?a ch�ng ? ch�u �u l?c ??a ?� �t b? thay ??i h?n, nh?ng tuy nhi�n ?� theo m?t di?n bi?n t??ng t? v?i c�c ?? tr? kh�c nhau. Italy cung c?p m?t v� d? t?t. � t??ng v? c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n ???c long tr?ng kh?c ghi trong b? lu?t ??u ti�n c?a Italy th?ng nh?t trong n?m 1865, v� r?i ???c chuy?n v?i v�i bi?n th? th�nh th? t?c h�nh s? 1913 m� ?� l� s?n ph?m c?a m?t Italy khai ph�ng. Kh� logic, ch? ?? ??c ?o�n c?a Mussolini ?� thay th? n� b?ng m?t h? th?ng b?i th?m ?o�n h?n h?p, trong ?� c�c th?m ph�n chuy�n nghi?p (togati) ??nh gi?ng v� jury ?� (l� ??nh ch?) �t ??c l?p h?n trong s? c�c ??nh ch? t? ph�p. Sau s? s?p ?? c?a ch? ngh?a ph�t x�t v� s? kh�i ph?c c?a c�c quy?n t? do d�n ch? kh�c nhau, m?t s?c l?nh l?p ph�p 31 th�ng N?m 1946 (c�i g?i l� s?c l?nh Togliatti) ?� c�ng b? s? ??a l?i c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n v�o, nh?ng s? thi?u th?c thi ?� c� ngh?a r?ng bi?n ph�p n�y ?� ch?ng bao gi? ???c th?c hi?n. Qu?c h?i L?p Hi?n, m?c d� ban ??u ?� c� � thi�n v? k?t h?p nguy�n t?c v�o Hi?n ph�p d??i �p l?c c?a li�n minh c?a c�c ??ng c�nh t?, ?� k?t th�c v?i m?t th?a hi?p. Trong khi d? th?o g?c ?� n�i: �nh�n d�n tr?c ti?p tham gia v�o s? qu?n l� t? ph�p qua ??nh ch? jury trong T�a ??i h�nh (Court of Assizes),� h�nh v?n cu?i c�ng c?a ?i?u 102 ?� ch? tuy�n b? r?ng �c�c s? ph�n chia chuy�n bi?t h�a trong c�c v?n ?? n�o ?�, k? c? c�c c�ng d�n th�ch h?p t? b�n ngo�i ng�nh t? ph�p, c� th? ???c th�nh l?p [?? ho?t ??ng] b�n c?nh c�c c? quan t? ph�p th�ng th??ng. Lu?t s? quy ??nh c�c v? v� c�c h�nh th?c trong ?� nh�n d�n tham gia tr?c ti?p v�o s? qu?n l� t? ph�p� (Conso 2001, pp. 15�18).

Trong th?c ti?n, ?i?u 111 c?a Hi?n ph�p Italia, m� bi?n vi?c cung c?p c�c l� do cho m?t b?n �n th�nh b?t bu?c, ???c d�ng ch?ng l?i nguy�n t?c c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n, v� c�c jury n�y b? coi l� kh�ng c� kh? n?ng ?�p ?ng ?i?u ki?n n�y, ngay c? v?i s? tr? gi�p th�ch h?p. C�c quy t?c sau ?� ?� ??a c�c b?i th?m ?o�n h?n h?p l�n h�ng ??u l?n n?a. Trong c�c th?o lu?n v? lu?t 1951 (No. 281), c�nh T? ?� gi? v?ng �nguy�n t?c c?n b?n r?ng n?n d�n ch? b?ng (=) jury,� r?ng �m?i s? lu m? c?a t? do kh�ng nghi ng? g� ?� c� ngh?a l� s? ?�n �p jury nh�n d�n,� v� ng??c l?i �b?t c? khi n�o c� t? do, hay m?t cu?c ??u tranh cho t? do, s? tham gia tr?c ti?p c?a nh�n d�n v�o qu?n l� t? ph�p lu�n lu�n l� m?t chu?n m?c c?n b?n�.[10] Nh?ng ?a s? ?� gi? v?ng l?p tr??ng c?a n�. T?i h?n, m?c d� ph? n? ?� c� ?? t? c�ch ?? b? phi?u v� ?? ???c b�u, h? b? lo?i tr? kh?i danh s�ch c�c b?i th?m vi�n ti?m n?ng. Cho ??n gi?a-c�c n?m 2010, nh?ng ng??i ???c ch? ??nh v�o jury ?� ph?i ?�p ?ng c�c y�u c?u nh?t ??nh: h? ph?i l� c�c c�ng d�n Italia gi?a 30 v� 65 tu?i; v� ???c ban cho c�c quy?n d�n s? v� ch�nh tr? ??y ??, c� h�nh vi ??o ??c t?t, v� m?t ch?ng ch? ?� h?c xong ti?u h?c (cho T�a ??i h�nh) hay ch?ng ch? xong trung h?c (cho T�a Ph�c th?m). C�c ?i?u ki?n n�y, m� g?i nh? l?i kh�i ni?m v? �nh?ng ng??i ???c khai s�ng,�[11] ?� g�y ra m?t ti?ng la th�t gi?a nh?ng ng??i ph?n ??i cho r?ng lu?t ?� t?o ra m?t �giai c?p t? ph�p�: �c�c th?m ph�n s? l� c�c th?m ph�n c?a nh�n d�n th?c s? trong ch?ng m?c h? ???c r�t t? to�n b? giai c?p lao ??ng, ?? cho c�ng nh�n ng?i c?nh b�c s?, n�ng d�n c?nh k? s?. Ch? khi ?� s? c� � s? ??i di?n nh�n d�n th?t s?.�[12] Jury h?n h?p m� ???c �p ??t v?i m?t c? s? x� h?i h?p ?� t? t? m?t s?c m?nh c?a n� v� cu?i c�ng ch?c kh�ng kh?i d?y b?t k? s? say m� d�n ch? n�o.

Kh�ng nghi ng? g� l� tri?u ch?ng nh?m l?n ch�nh tr?, m� trong ?� Italy v� Ph�p ?� b? sa l?y k? t? cu?i c�c n?m 2000, r?ng ?? xu?t ?? ph?c h?i, v� th?m ch� m? r?ng, vai tr� c?a c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n ?� ??n t? c�nh h?u trong c�c n??c n�y. Trong 2008, Th? t??ng Italia Silvio Berlusconi, trong m?t cu?c chi?n c�ng khai v?i ng�nh t? ph�p Italia, ?� cho r?ng ngu?n l?c t?ng l�n cho c�c b?i th?m ?o�n kh�ng chuy�n nghi?p c� th? gi�p lo?i tr? xung ??t gi?a c�c nh�nh ch�nh tr? v� t? ph�p v� cho ph�p kh?i ??ng m?t s? ti?t ki?m kinh t?. �ng ?� th?c s? th? l�m m?t uy t�n c?a c�c th?m ph�n, b? ch? t?ch H?i ??ng Italia xem nh? th� ??ch (Verderami 2008).

Trong 2011, t?ng th?ng Ph�p Nicolas Sarkozy ?� th�ng qua m?t lu?t t?ng th?m quy?n ph�n x? c?a c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n, trong khi ??ng th?i gi?m ph?m vi hi?u l?c c?a s? can thi?p kh�ng chuy�n trong ng�nh t? ph�p b?ng vi?c gi?m b?t s? c?a ch�ng trong c�c t�a ??i h�nh. L?p lu?n ??ng sau lu?t n�y ?� kh� m�u thu?n: Nh? ? Italy, c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n ???c d�ng nh? m?t v? kh� trong m?t cu?c v?n ??ng r?ng h?n ch?ng l?i t�nh ??c l?p c?a ng�nh t? ph�p. Nh?ng c? ch? m?i th?c ra cu?i c�ng h?n ch? ?nh h??ng c?a c�c b?i th?m vi�n trong c�c t�a �n n?i h? ?� t?n t?i. C�c b?i th?m ?o�n ???c xem nh? c?ng r?n h?n c�c th?m ph�n chuy�n nghi?p, m� l� m?t lo?i ngh?ch l�, n�i v? m?t l?ch s?, v� s? c�c ch? tr�ch do c�c nh� ch?c tr�ch ??a ra trong nhi?u n?m v? s? x� t?i qu� ?�ng c?a ch�ng. M?t c�ch c? th?, lu?t 2011 ?� ??a v�o ?�i h?i cho c�c b?i th?m ?o�n ?? bi?n minh c�c quy?t ??nh c?a ch�ng, m?t r�ng bu?c b? �p ??t b?i m?t ph�n quy?t trong th�ng Gi�ng 2009 c?a T�a �n Nh�n Quy?n �u ch�u. Th?m ph�n ch? t?a phi�n x? ???c ?�i h?i ?? ghi l?i c�c l� do ???c vi?n d?n. Quan tr?ng h?n, s? c�c b?i th?m vi�n trong c�c t�a ??i h�nh ?� gi?m t? ch�n xu?ng s�u trong c�c t�a s? th?m, v� t? m??i hai xu?ng ch�n trong c�c t�a ph�c th?m. M?t t�a ??i h�nh ???c ??n gi?n h�a g?m ba b?i th?m vi�n ???c thi?t k? ch? cho c�c t?i c� th? ch?u m?t b?n �n m??i l?m ??n hai m??i n?m t� giam. ?nh h??ng c?a c�c th?m ph�n chuy�n nghi?p, m� v?i h? c�c b?i th?m vi�n th?o lu?n c�n nh?c, v� th? ???c t?ng c??ng t??ng ?ng. ??ng th?i, hai b?i th?m vi�n th??ng, ???c g?i l� c�c h?i th?m c�ng d�n (citizen assessor), ???c ??a v�o th? t?c t? t?ng c?i hu?n (correctional proceedings) ?? gi�p ba th?m ph�n chuy�n nghi?p. Tuy v?y, c�c b?i th?m vi�n c�ng d�n c� th? ch? ph�n x? trong c�c v? �n v? c�c t?i ch?ng l?i c�c c� nh�n, v� b? lo?i tr? kh?i c�c t?i c?-xanh, ??c bi?t c�c t?i t�i ch�nh � c� l? t? n?i s? r?ng c�c t?i nh? v?y c� th? cu?i c�ng nh?n ???c c�c b?n �n kh?c nghi?t h?n. Trong khi s? c�c v? �n d�nh l�u ??n c�c b?i th?m vi�n ?� t?ng l�n ?�ng k?, quy?n l?c c?a c�c b?i th?m vi�n ?� tr? n�n ng�y c�ng m? h?.

Hegel, c�c B?i th?m ?o�n, v� X� h?i D�n s?

V� sao s? r�t th?m ?� ph? bi?n ??n v?y trong l?nh v?c t? ph�p v?i c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n c�ng l�c khi n� b? lo?i tr? kh?i l?nh v?c ch�nh tr?, v� ?i?u n�y m?c d� l?ch s? c?a n?n d�n ch? v� l?ch s? c?a c�c b?i th?m ?o�n nh�n d�n ph?n l?n c� v? ?i c�ng nhau? Ch�ng ta s? quay l?i Hegel (1770�1831) ?? l�m r� ngh?ch l� n�y. Nh� tri?t h?c ??c ?� ph�n t�ch ch?t ch? l?p lu?n c?a c�c nh� l?p ph�p �u ch�u l?c ??a th?i �ng (hay �t nh?t v? nh?ng ng??i m�, sau C�ch m?ng Ph�p, ?� ?? xu?t l?p c�c b?i th?m ?o�n trong ng�nh t? ph�p). S? l� thuy?t h�a c?a Hegel c?ng ?� gi�p ?? chuy?n ??t th?y tri?u ??c ?ng h? c�c b?i th?m ?o�n, d?n ??n s? ??a m?t ph?n c?a ch�ng v�o trong C�ch m?ng 1848.

C�c th�nh vi�n c?a Qu?c h?i L?p Hi?n c?a Ph�p ?� ??y ??n c?c ?? s? ph�n bi?t gi?a d? ki?n (fact, s? ki?n, s? th?c) v� lu?t m� c�c b?i th?m ?o�n Anh ch�nh th?c d?a v�o. Trong con m?t c?a h?, lu?t n�n l� nh? nhau cho t?t c? m?i ng??i v� c�c t�a �n n�n ??n gi?n �p d?ng n�, v?i kh�ng s? c?n thi?t n�o th?m ch� cho s? di?n gi?i. Qua nhi?u n?m, t�nh ??ng nh?t kh?p qu?c gia c?a c�c ph�n x�t ?� tr? th�nh m?t m?i quan t�m ch�nh cho c�c nh� ch?c tr�ch ch?u tr�ch nhi?m v? quy ch? jury (Claverie 1984). M?t m?t, th?m ph�n ?� l� �c�i mi?ng ph�t �m ra c�c t? c?a lu?t, ch? l� sinh v?t th? ??ng, kh�ng c� kh? n?ng ti?t ch? ho?c hi?u l?c hay t�nh nghi�m kh?c c?a n�,� ?? tr�ch d?n c�u n?i ti?ng c?a Montesquieu (Montesquieu 1949, XI.6). Trong khung c?nh c?a jury nh�n d�n, nhi?m v? c?a th?m ph�n nh? th? l� ?? gi?i th�ch th?a ?�ng khung kh? ph�p l�, nh? Duport ?� vi?t d?n chi?u ??n The Spirit of the Laws. M?t kh�c, c�c b?i th?m ?o�n ???c cho l� b�m v�o c�c d? ki?n li�n quan ??n s? ph?m t?i hay v� t?i c?a b? c�o, ?? b?t k? s? k?t �n n�o cho th?m ph�n. C�c ch?c n?ng kh�c nhau cho nh?ng ng??i kh�c nhau � vi?c tuy�n b? lu?t th�ch h?p cho th?m ph�n, vi?c x�c ??nh c�c d? ki?n cho jury � ?� l� c�ch t?t nh?t ?? tr�nh s? nh?m l?n gi?a c�i c� bi?t v� c�i t?ng qu�t (Martucci 1997, pp. 39�41).

Hegel r� r�ng ?� ti?p t?c d�ng t? duy n�y, m� th?nh h�nh l�c ?�, v� ?� k?t h?p n� v�o t? duy tri?t h?c c?a �ng v? t�nh ch�nh ?�ng c?a tr?t t? ch�nh tr?. M?c d� s? ph�n bi?t gi?a t�nh t?ng qu�t c?a lu?t v� t�nh ri�ng bi?t c?a s? th?o lu?n c�n nh?c th?c t? ?� g?i nh? v? Rousseau, Hegel ?� h?n ch? ?�ng k? l?nh v?c c? th? hay c� bi?t, n?i s? ch?n b?ng b?c th?m c� th? ???c th?c h�nh m?t c�ch ch�nh ?�ng. ??i v?i Rousseau, t?t c? c�c nhi?m v? h�nh ph�p hay ch�nh ph? c?a m?t n?n d�n ch? thu?c v? l?nh v?c c� bi?t; ??i v?i Hegel, ch? m?t y?u t? c?a m?t phi�n x�t x? h�nh s? r?i v�o ph?m tr� n�y.

� t??ng c? b?n c?a Hegel l� kh�a c?nh c?a ph�n x? h�nh s? m� jury ch?u tr�ch nhi?m � �hi?u bi?t v? c�c d? ki?n c?a v? �n� � l� �hi?u bi?t c� th? ??t ???c b?i b?t k? ng??i ???c khai s�ng n�o,� v� �s? ch?ng minh ph? thu?c kh�ng v�o c�c ??i t??ng c?a l� tr� hay c�c s? tr?u t??ng c?a s? hi?u bi?t, m� ch? v�o c�c chi ti?t v� ho�n c?nh ??n l?, c�c ??i t??ng c?a tr?c gi�c gi�c quan v� s? ch?c ch?n ch? quan.� N� v� th? l� c� th? ti?p c?n ???c ??i v?i c�c c�ng d�n th??ng, hay �t nh?t ??i v?i nh?ng ng??i c� tr�nh ?? cao h?n trong s? h?; ? ?�y Hegel theo l� thuy?t v? c�c n?ng l?c ph�p l�. V� vi?c x�c ??nh c�c d? ki?n d?a �t v�o s? ch?ng minh logic nghi�m ng?t, h?n v�o �s? tin ch?c ch? quan v� l??ng t�m,� n� kh�ng ?�i h?i t�nh ph? qu�t (Hegel 1952, �227, p. 143). Qu? th?c, ho?t ??ng ph�ng x? �n thu?c v? l?nh v?c x� h?i d�n s?, c�n lu?t t? n�, ??c bi?t lu?t c�ng v� ho?t ??ng l?p ph�p, l� c�c m?i quan t�m c?a nh� n??c � t?c l�, ch�ng ??i di?n cho c�i ph? qu�t (Hegel 1971, pp. 261ff).

S? tham gia c?a c�c c�ng d�n b�nh th??ng qua h? th?ng jury v� th? kh�ng ch? l� ch�nh ?�ng m� c�n c� �ch, v� n� cho ph�p c�c th�nh vi�n c?a x� h?i d�n s? ?? bi?t, th?c h�nh, v� theo lu?t, ?? x�t x? v� b? x�t x? b?i nh?ng ng??i ngang h�ng c?a h? thay v� �tr? th�nh nh?ng ng??i ???c b?o tr?, hay th?m ch� theo m?t ngh?a c�c n� l?, c?a ngh? lu?t� (Hegel 1952, �228, p. 145). Nh?ng l?p lu?n n�y �p d?ng ch? ? m?c ch? quan; c�c c�ng d�n th??ng kh�ng th? ??a ra c�c quy?t ??nh ? m?c kh�ch quan c?a lu?t, m� nh?ng ng??i c?ng h�a Ph�p, d�ng m?t khung kh? quan ni?m kh�c, ?� nh?c t?i nh? l?i �ch chung.[13]

C�ch ti?p c?n c?a Hegel gi�p ch�ng ta hi?u ch? ??c bi?t c?a c�c b?i th?m ?o�n trong c�c x� h?i hi?n ??i. S? ph�n c�ng lao ??ng, �ng ng? �, v?p ph?i m?t tr? ng?i: S? t?n t?i c?a m?t l?nh v?c m� huy ??ng kh�ng n?ng l?c chuy�n nghi?p c?ng ch?ng s? ph�n x�t tr?u t??ng, n?i l??ng tri cho ph�p c� nh�n ??a ra m?t ph�n x? v? c�c d? ki?n b?ng vi?c ??n gi?n d�ng l� tr� ch? quan c?a m�nh. Kh�ng ?? ch? cho n?ng l?c kh�ng-chuy�n gia n�y, nh? ?� m?t c� nh�n th? ??t m�nh v�o ho�n c?nh c?a ng??i kh�c v� c�n nh?c b?ng ch?ng ?ng h? hay ch?ng l?i qua s? t? xem x�t n?i t�m, s? l� ph?n t�c d?ng cho t�nh ch�nh ?�ng v� s? ho?t ??ng tr?n tru c?a c�c ??nh ch? t? ph�p. Lu?n ?? n�y b? t?n c�ng m�nh li?t b?i c�c tr�o l?u th?c ch?ng trong cu?i th? k? th? m??i ch�n, nh?t l� b?i tr??ng ph�i Italia, m� ??i v?i n� c�c b?i th?m ?o�n ?� ng??c v?i �quy lu?t con ng??i ph? qu�t v? chuy�n m�n h�a� v� ?� ??i di?n ch?ng g� tr? �c�ng l� Cadi [Kadi hay Quadi, t?c l� c�ng l� theo lu?t Shariah c?a ??o Islam]� (Schnapper 1987, p. 220). Max Weber (1864�1920) ?� ti?p t?c cu?c lu?n chi?n ? ??c, trong khi ? Ph�p Gabriel Tarde (1843�1904) ?� ch? nh?o c�c b?i th?m vi�n m� gi� tr? duy nh?t c?a h? r� r�ng l� �s? b?t t�i� c?a h? (Hegel 1952, p. 220; Sintomer 1999). C�c cu?c t?n c�ng nh? v?y ?� gi�p lo?i b? h? th?ng jury trong m?t s? ph?n c?a ch�u �u, v� t?ng qu�t h?n ?� ?�ng g�p cho s? ??t n� sang b�n l? v� ?ng h? c�c t�a �n chuy�n nghi?p. Ng??c l?i, m?t s? nghi�n c?u x� h?i h?c c� s?c th�i nh?t v? c�c th? t?c jury minh h?a l�m sao c�c b?i th?m ?o�n c� th? kh�ng ch? l� ??a ?i?m c?a m?t �s? bi?n ??i d�n ch?� th?t s? cho c�c b?i th?m vi�n, k? c? trong c�c b?i th?m ?o�n h?n h?p nh? ? Ph�p, m� ch�ng c?ng l� m?t lo?i �c�ng l� sang tr?ng� cho c�c b? c�o (Gissinger-Bosse 2017). Th?c ra, t? l? tha b?ng cao h?n trong c�c phi�n t�a do jury x? ? Ph�p so v?i trong c�c t�a �n chuy�n nghi?p kh�ng nghi ng? g� l� m?t trong nh?ng l� do cho s? di?n gi?i n�y.

Tuy v?y, trong khung kh? c?a Hegel, s? ph�n x? ngang h�ng d�nh l�u ??n trong h? th?ng jury n�n ???c ph�n bi?t tri?t ?? kh?i l?i �ch chung ???c nh� n??c ??i di?n. S? ?? n�y l�m gi?m ??t ng?t v? tr� ???c trao v? m?t l?ch s? cho s? ph�n x? b�nh th??ng b?i Athens c? x?a, t??c m?t ??c t�nh ch�nh tr? nghi�m ng?t h?n c?a n�. Th? th� l� nh?t qu�n ?? b?o v? c�c b?i th?m ?o�n ???c ch?n b?ng b?c th?m trong l?nh v?c t? ph�p trong khi t? ch?i cho ch�ng b?t k? vai tr� n�o trong ch�nh tr?.

Tocqueville: Jury nh? m?t D?ng c? c?a Ch�nh ph?-t? Qu?n

Trong th?p ni�n ti?p sau s? xu?t b?n c?a n�, l� l? c?a Hegel b? m?t c� ?�nh l?n khi Alexis de Tocqueville (1805�1859) tr? v? t? chuy?n ?i c?a �ng ??n M? ?� thuy?t ph?c r?ng c�c b?i th?m ?o�n l� m?t ??nh ch? �ch�nh tr? xu?t s?c.� C�i l�m �ng quan t�m ch? y?u ch�nh x�c l� ch�ng v??t xa h?n nhi?u vai tr� t? ph�p ch�nh th?c c?a ch�ng. T?t nhi�n, Tocqueville c� v? ??ng � v?i Hegel trong vi?c ca ng?i t�c ??ng gi�o d?c c?a h? th?ng jury Anh v� M?, m� ?� d?y vi?c th?c h�nh s? c�ng b?ng v� khi?n c�c c� nh�n c� tr�ch nhi?m v� c�c h�nh ??ng c?a h?. Tr�n h?t (Tocqueville 1899, p. 305), b?ng vi?c bu?c m?i ng??i ?? � ??n c�ng vi?c c?a nh?ng ng??i kh�c h?n c�ng vi?c c?a ri�ng h?, n� t?y s?ch s? �ch k? t? nh�n m� l� g? s�t c?a x� h?i. Jury ?�ng g�p m?nh m? ?? h�nh th�nh s? ph�n x? v� ?? t?ng tr� th�ng minh t? nhi�n c?a m?t d�n t?c; v� ?i?u n�y, theo � t�i, l� l?i th? l?n nh?t c?a n�. N� c� th? ???c xem nh? m?t tr??ng h?c c�ng mi?n ph�, lu�n m? c?a.

Tuy v?y, l� l? c?a Tocqueville c� kh�c v?i l� l? c?a Hegel trong nh?ng kh�a c?nh kh�c. Th? nh?t, �ng nh?n m?nh r?ng ? M? s? m? r?ng c?a h? th?ng jury t? c�c t�a h�nh s? (nh? ? ch�u �u) sang c�c t�a d�n s? ?� l�m t?ng t�c ??ng c?a n�; kh�ng ch? x� h?i d�n s? v� th? ??n g?n m?c c?a nh� n??c, n� c?ng hi?u k? h?n c�c quy t?c v� c�c t�nh c?p b�ch c?a n�. H?u nh? ho�n to�n b? qua s? ph�n bi?t ch�nh t?c gi?a c�c v?n ?? v? d? ki?n v� c�c v?n ?? v? lu?t, Tocqueville nh?n x�t s?c s?o r?ng jury c� th? ho?c l� qu� t?c hay l� d�n ch? �theo giai c?p x� h?i m� t? ?� c�c b?i th?m vi�n ???c ch?n.� Nh?ng �ng n�i th�m ngay l?p t?c r?ng �n� lu�n lu�n b?o to�n ??c t�nh c?ng h�a c?a n�, trong ?� n� ??t h??ng th?t c?a x� h?i v�o tay c?a nh?ng ng??i b? tr?, hay c?a m?t ph?n c?a nh?ng ng??i b? tr?, v� kh�ng ph?i v�o tay c?a ch�nh ph?.� �t quan t�m v? c�c ph??ng ph�p ch?n jury, Tocqueville t?p trung ?�ng h?n v�o kh�a c?nh n�y c?a ch�nh ph?-t? qu?n. Tai Hoa K?, �ng n�i, �m?i c�ng d�n ??u ?? ti�u chu?n ?? l� m?t c? tri, m?t b?i th?m vi�n, v� ?? t? c�ch cho ch?c v?. H? th?ng jury � c� v? ??i v?i t�i l� m?t h? qu? tr?c ti?p v� c?c ?? c?a ch? quy?n nh�n d�n nh? quy?n b? phi?u ph? qu�t.� V� th?, �ng c� th? long tr?ng k?t lu?n r?ng �jury, m� l� ph??ng ti?n n?ng ??ng nh?t c?a vi?c khi?n nh�n d�n cai tr?, c?ng l� ph??ng ti?n hi?u qu? nh?t c?a vi?c d?y n� cai tr? t?t� (Tocqueville 1899, pp. 302, 303, 307).

M?c d� quan ?i?m c?a Tocqueville ??c bi?t c?p ti?n, �ng ?� kh�ng ??n ??c trong vi?c b�y t? c�c quan ?i?m nh? v?y l�c ?�. H?n n?a, ??ng l?c th?t c?a s? th?o lu?n c�n nh?c c?a jury cho th?y r?ng s? ph�n bi?t nghi�m ng?t gi?a lu?t v� d? ki?n ?� ph?n l?n l� m?t s? h? c?u. V� l� do n�y, lu?t ng�y 28 th�ng T? 1832 ? Ph�p ?� ph�c h?a m?t s? th?a hi?p l�m thay ??i vai tr� c?a c�c b?i th?m ?o�n: M?t m?t, n� ?� cho ph�p h? nh?n ra c�c ho�n c?nh gi?m nh?, v� v� th? ?? quy?t ??nh li?u lu?t n�n ???c �p d?ng ? m?c ?? ??y ?? nh?t c� th?; m?t kh�c, n� ?� t�m c�ch ?? ch?m d?t m?t l?n v� m�i m�i m?i m?u toan c?a c�c b?i th?m ?o�n ?? v� hi?u h�a lu?t. Trong th?c t?, c�c b?i th?m ?o�n ?� t?n d?ng l?i th? c?a s? do d? n�y trong c�ng vi?c c�ng c?ng ?? tha b?ng nhi?u ng??i b? bu?c t?i b�y t? c�c � ki?n m� c�c nh� ch?c tr�ch ?� xem l� b?t h?p ph�p. C�c ch? tr�ch ti?p t?c n?i c?n th?nh n? v? ?i?u n�y trong ph?n c�n l?i c?a th? k?. Trong 1889, ch?ng h?n, Gabriel Tarde ?� t? c�o jury l� �m?t trong nh?ng ?i?u �c nghi�m tr?ng nh?t m� ch�ng ta ch?u ??ng,� ch?u tr�ch nhi?m v� th?c t? r?ng b�o ch� ?� tr? n�n �to�n n?ng� v� bi?n quy?n t? do c?a n� ??ng ngh?a v?i �s? v� tr�ch nhi?m.� (Le Temps, 13 th�ng T? 1889, ???c tr�ch trong Schnapper 1987, p. 214). ??y l� v� sao c�c ch�nh ph? ti?p sau trong th? k? th? m??i ch�n ?� c? g?ng ?? gi? c�c b?i th?m ?o�n ra kh?i c�c v? �n d�nh l�u ??n b�o ch� hay tham nh?ng ch�nh tr?.[14]

Th?i Ho�ng kim c?a Jury Anh-M?

Tuy v?y, ?� ch? y?u ? n??c Anh, v� c�n h?n th? ? Hoa K?, m� c�c b?i th?m ?o�n ?� th??ng xuy�n c� ??t ph� ph�p l� m?i. Jury Anh, m?c d� c?ng d?a v�o m?t s? ph�n bi?t gi?a d? ki?n v� lu?t, ?� g?m m?t m?c n�o ?� c?a s? h?p t�c gi?a c�c b?i th?m vi�n v� th?m ph�n: M?t c�ch ti?p c?n th?c d?ng ph� h?p t?t v?i c�c th? t?c ph�ng x? �n th?t h?n ch? ngh?a gi�o ?i?u l?c ??a. Trong khi ?� c� m?t s? ??ng thu?n v? v?n ??, m?t s? v? x? huy?n tho?i ?� v?n ti?t l? �s? nguy hi?m� c?a c�c b?i th?m ?o�n �to�n n?ng�: Trong th?c ti?n nh? trong l� thuy?t, c�c tr�o l?u n�o ?� ?� cho r?ng c�c b?i th?m ?o�n ?� c� quy?n ?? l�m lu?t n?u l??ng t�m c?a h? sai khi?n nh? th?.

Trong h? th?ng n�y, jury l�m trung gian gi?a lu?t v� c�c gi� tr? c?ng ??ng m� t? ?� lu?t b?t ngu?n. Truy?n th?ng th�ng lu?t ?� l�m cho vi?c n�y d? h?n, v� n� ?� ti�u bi?u cho m?t kh?i c�c chu?n m?c (c�c t?c l?, l� thuy?t, v� c�c lu?t), h?n l� bi?n m?t ??nh ch? (nh�nh l?p ph�p) th�nh ngu?n c?a m?i lu?t. M?t s? phi�n b?n ?� t?n t?i v? ho?t ??ng c?a jury t? m?t quan ?i?m ph�p l�.[15] Phi�n b?n th? nh?t, ban ??u ???c ?? xu?t b?i Levelers, tr�o l?u c?p ti?n nh?t trong C�ch m?ng Anh, cho r?ng lu?t v� c�c quy?n c?a nh�n d�n xu?t ph�t t? c?ng ??ng, v� r?ng kh�ng qu?c h?i hay c? quan t? ph�p n�o c� th?m quy?n ?? tuy�n b? v? ch�ng. Qu? th?c, trong c�c v? �n quan tr?ng nh?t, tr�ch nhi?m ???c xem nh? c?a jury. M?t ch??ng tr�nh th? hai, �n h�a h?n, ???c Levelers mu?n h?n v� sau ?� nh?ng ng??i Quaker ch?p nh?n, ?� th?a nh?n quy?n c?a qu?c h?i ?? l�m lu?t v� quy?n c?a c�c th?m ph�n ?? khuy�n c�c b?i th?m ?o�n, nh?ng n�i th�m r?ng c�c b?i th?m vi�n c� th? t�i kh?ng ??nh s? t? tr? c?a h? n?u h? c?m th?y ho�n to�n trung th?c r?ng th?m ph�n ?� di?n gi?i sai lu?t v� n�n b? g?t sang m?t b�n v� l?i �ch c?a t�nh v� t? (Green 1987, pp. 65ff). C�c b?i th?m ?o�n nh? th? ?� c� quy?n l?c ?? di?n gi?i c? lu?t v� c�c quy?n c?a nh�n d�n. C�c phi�n b?n trung gian cho r?ng, m?c d� m?t jury th�ng th??ng n�n theo lu?t v� l?i khuy�n c?a th?m ph�n, n� ?� c� th?, trong c�c v? �n ??c bi?t, quy?t ??nh kh�ng �p d?ng m?t lu?t n� coi l� b?t c�ng theo ??c h?nh c?a m?t ti�u chu?n cao h?n, d� l� lu?t th?n th�nh, lu?t t? nhi�n, hay hi?n ph�p.

T?t c? ba phi�n b?n ?� ng? � r?ng c�c c�ng d�n th??ng c� n?ng l?c ?? di?n gi?i lu?t, v??t qu� c�c h?n ch? do Hegel �p ??t: Y�u s�ch n�y ?� tr? th�nh m?t kh?u hi?u cho c�c thi?u s? ch�nh tr? v� t�n gi�o trong th? k? th? m??i b?y. M?t trong nh?ng v? x? �n n?i ti?ng nh?t ?� l� v? x? William Penn (1644�1718) v� c�c b?n Quaker c?a �ng, b? bu?c t?i x�i gi?c n?i lo?n v� g�y r?i tr?t t? c�ng c?ng trong th�ng Ch�n 1670 b?i v� h? ?� gi?ng ??o tr�n c�c ???ng ph? London. S? ?�n �p ch?ng-Quaker l�c ?� ? ??nh ?i?m c?a n�. Chi?n l??c b?o v? c?a Penn kh�ng ph?i l� ph? nh?n c�c d? ki?n m� ?? cho r?ng � b?t ch?p s? c?m ph�p l� r� r�ng ch?ng l?i ho?t ??ng d?y lo?n � ?� l� kh�ng th? cho m?t lu?t Anh ?? bi?n s? rao gi?ng y�n b�nh ?? vinh danh Ch�a th�nh m?t h�nh ??ng b?t h?p ph�p. Khi c�c th?m ph�n cho r?ng m?t m�nh h? c� n?ng l?c k? thu?t ?? di?n gi?i lu?t, Penn ?�p l?i r?ng �n?u common law (th�ng lu?t) l� kh� ??n v?y ?? hi?u th� n� c�n xa m?i l� common (th�ng th??ng)� (�The Trial of William Penn and William Mead, at the Old Bailey, for a Tumultuous Assembly,� Howell�s State Trial, 6: 958 [1670], ???c tr�ch trong Abramson 2003, p. 70). Jury ?� th?y Penn c� t?i ch? v? di?n thuy?t tr�n ???ng ph? nh?ng ?� kh�ng s?n l�ng tuy�n b? v? li?u b�i di?n thuy?t c?a �ng c� mang t�nh d?y lo?n hay g�y r?i tr?t t? c�ng c?ng kh�ng. C�c th?m ph�n sau ?� ?� �p jury ?? l�m r� s? tuy�n �n d? gi�o n�y, ?e d?a kh�a n� l?i m� kh�ng c� th?c ?n, th?c u?ng, v� thu?c l� cho ??n khi n� ch?u thua. Tuy v?y, c�c b?i th?m vi�n gi? v?ng l?p tr??ng c?a h?, v� hai ng�y sau cu?i c�ng ?� tuy�n m?t b?n �n tha b?ng; v� vi?c n�y mu?n h?n h? b? ph?t, v� l� do h? ?� t? ch?i �p d?ng lu?t.

Sau khi Hoa K? tr? n�n ??c l?p, h?c thuy?t �jury h?y b?� ?� lan r?ng kh� ?�ng k?. V�i bang ?� th?a nh?n � hay th?m ch� ?� vi?t v�o trong hi?n ph�p c?a ch�ng, nh? Georgia ?� l�m trong 1777 v� Maryland trong 1790 � r?ng �jury n�n l� th?m ph�n c?a lu?t c?ng nh? c?a d? ki?n.� H?i ngh? L?p Hi?n Massachusetts n?m 1853 ?� ch?p nh?n m?t s?a ??i theo c�c ???ng l?i n�y. ?�p l?i nh?ng ng??i cho r?ng ch? c�c th?m ph�n chuy�n nghi?p c� kh? n?ng ?? quy?t ??nh c�c ?i?m c?a lu?t, ??i bi?u Keyes n�i: �th�ng lu?t l� khoa h?c c?a l� tr� v� c�ng l�; v� m?t ng??i m� c� th? n�i c�ng l� l� g� c� th? n�i th�ng lu?t l� g�, trong h?u nh? t?t c? c�c tr??ng h?p, v� v� th? �ng ta ?�ng l� c� ?? kh? n?ng ?? quy?t ??nh v? �n nh? th?m ph�n.� (Official Report of the Debates and Proceedings in the State Convention to Revise and Amend the Constitution, Boston: White and Potter, Boston, 1853, 3: 443, ???c tr�ch trong Abramson 2003, p. 83). L� l? l??ng tri ?� m? r?ng ra s? di?n gi?i lu?t v� c�c quy?n c?a nh�n d�n. T?i m?t s? v? x?, y�u s�ch ?� th?m ch� c?p ti?n h?n. T?i Boston trong th�ng N?m 1851, ch?ng h?n, lu?t s? b�o ch?a cho ba ng??i b? c�o bu?c gi�p c�c n� l? tr?n ?i � m?t h�nh ??ng b? m?t lu?t ???c th�ng qua n?m 1850 c?m � ?� nh?c nh? c�c b?i th?m vi�n r?ng h? l� c�c th?m ph�n c?a lu?t c?ng nh? c?a c�c d? ki?n, v� ?� k�u g?i h? r?ng, n?u h? th�nh th?t tin lu?t 1850 vi hi?n, h? b? r�ng bu?c b?i l?i tuy�n th? h? ?� th? �?? kh�ng ??m x?a ??n b?t k? h??ng d?n n�o ng??c v?i h??ng d?n m� t�a �n ?� c� th? cho h?.� (24 Fed. Cas. at 1043, ???c tr�ch trong Abramson 2003, p. 81). Vi?c n�y ?� cho c�c b?i th?m ?o�n m?t vai tr� gi?ng v?i T�a �n T?i cao, ? m?c ??a ph??ng, v? m?t ?�nh gi� li?u c�c lu?t n�o ?� c� h?p hi?n hay kh�ng.

Kh�ng ch? n??c M? Jacksonian nh? ???c Tocqueville m� t? l� n??c d�n ch? nh?t tr�n th? gi?i l�c ?�; n� c?ng ?� ? m?t ?i?m cao c?a l?ch s? d�n ch? v? m?t c�c quy?n ch�nh tr? v� ??nh h??ng x� h?i (cho c�c ?�n �ng da tr?ng � ph? n? ?� b? lo?i kh?i ch�nh tr? v� trong m?t t�nh tr?ng thi?u s? ph�p l� so v?i ?�n �ng, t�nh tr?ng n� l? ?� v?n ph? bi?n, v� s? thanh l?c s?c t?c c?a nh?ng ng??i M? B?n ??a ?� ti?p t?c t?ng c??ng). Quy?n l?c c?a c�c b?i th?m ?o�n ?� ch? l� m?t m?t c?a m?t l� t??ng v? ch�nh ph?-t? qu?n m� c?ng ???c b�y t? trong c�c cu?c h?p t�a th? ch�nh, c�c ??i h?i ??ng ???c c�c c�ng d�n d? th??ng xuy�n ?? quy?t ??nh v? c�ng vi?c chung, ??c bi?t ? New England. ?i?u n�y ?� kh�c xa lo?i ch�nh tr? khi ?� ???c th?c h�nh ? Ph?, v� ch�ng ta c� th? th?y v� sao m?t Tocqueville b? ?n t??ng s�u s?c v� th? ?� c� th? b?o v? m?t quan ?i?m v? c�c b?i th?m ?o�n m� ?� c?p ti?n m?t c�ch kh�ng so s�nh n?i h?n quan ?i?m c?a Hegel.

Th? nh?ng c?ng trong th?i k? n�y m� t�nh ph? bi?n c?a c�c b?i th?m ?o�n ?� b?t ??u t�n t? ? Hoa K?. C�c t�a ph�c th?m ?� ng�y c�ng ng?n c?n ch�ng kh?i vi?c tuy�n b? v? c�c ?i?m c?a lu?t. V� nh?ng ng??i ?ng h? vi?c jury h?y b? ?� m?t ph?n b? m?t t�n nhi?m b?i c�c th?c h�nh ? mi?n Nam, n?i c�c b?i th?m ?o�n to�n ng??i da tr?ng ?� c� th? d�ng nguy�n t?c n�y ?? tha b?ng nh?ng ng??i da tr?ng b? bu?c t?i h�nh h�nh (lynching) nh?ng ng??i da ?en sau khi b�i b? t�nh tr?ng n� l? (th?m ch� m�i ??n c�c n?m 1960). Cu?i c�ng, trong n?m 1895, T�a �n T?i cao ?� tuy�n b? l� vi hi?n ?? cho ph�p c�c b?i th?m ?o�n tuy�n b? v? c�c v?n ?? c?a lu?t. Lu?t, n� tuy�n b?, ?� l�m cho c� th? ?? b?o v? t?t c? c�c c�ng d�n m?t c�ch b�nh ??ng, v� n?u c�c b?i th?m ?o�n kh�ng ph?i ch?u b?t k? quy t?c ph�p l� c? ??nh n�o, th� ��ch�nh ph? c?a c�c lu?t� s? b? nguy hi?m ?? tr? th�nh �ch�nh ph? c?a nh?ng ng??i ?�n �ng� � h?n n?a c?a m??i hai ?�n �ng kh�ng ???c b�u, v� tr�ch nhi?m.� (156 U.S. 51 [1895], ???c tr�ch trong Abramson 2003, p. 87).

[1] Th?t l� th� r?ng c�c �m m?u c?a m?t s? ti?u thuy?t th? k? th? hai m??i m� t?p trung v�o s? r�t th?m � k? c? c?a Philip K. Dick (1955) v� G�rard Klein (1968) � ?�a gi?n v?i kh? n?ng thao t�ng th? t?c.

[2] R?t c?m ?n Rapha�l Barat v� vi?c l?u � t�i ??n ?i?m n�y.

[3] Jury d�assises Ph�p ban ??u ?� ph?i quy?t ??nh v?i m?t ?a s? ?? ti�u chu?n c?a m??i trong s? m??i hai.

[4] ?i?u n�y l� t??ng ???ng v?i kho?ng 5 ph?n tr?m c?a c�c v? h�nh s? ? m?c bang v� 11,5 ph?n tr?m t?i m?c li�n bang, v� 1 ph?n tr?m v� 2 ph?n tr?m c?a c�c v? d�n s? m?t c�ch t??ng ?ng (Abramson 2003, pp. 251�252)

[5] M?t ?a s? c?a H?i ngh? L?p Hi?n ?� tin r?ng g?n nh? t?t c? c�ng vi?c c?a jury n�n l� b?ng l?i, trong khi nh?ng ng??i kh�c cho r?ng n�n c� s? d�ng ?�ng k? c�c t? li?u th�nh v?n. [Mi?n k?t t?i (free conviction) cho khinh t?i, t?c l� cho t?i nh? ch?a ??n m?c b? k?t t?i n�n t�a mi?n tr�ch nhi?m h�nh s?; ch� th�m c?a ng??i d?ch v� c?m ?n lu?t s? L� C�ng ??nh ?� gi?i th�ch].

[6] Gi?a n?n C?ng h�a th? Hai v� cu?i ?? ch? th? Hai, ho?t ??ng c?a cours d�assises c� c? s? jury ?� gi?m 38 ph?n tr?m; s? b? c�o h�ng n?m ?� r?t t? h?n 7.000 trong 1848�1852 xu?ng 3.600 trong 1861�1880 (Schnapper 1987, p. 206).

[7] Trong th?c t? ?� kh�ng lu�n d? ?? h�nh th�nh c�c b?i th?m ?o�n t? s?n ??ng nh?t v� c�c th?m ph�n th? k? th? m??i ch�n ?� than phi?n li�n mi�n v? s? ngu d?t c?a c�c b?i th?m vi�n n�o ?� (Claverie 1984; Gide 1930).

[8] Lu?t 23 th�ng M??i Hai 1980.

[9] V�i n??c �u ch�u ?� ch?p nh?n m� h�nh n�y trong c�c th?p ni�n ti?p sau. Ng??c l?i, jury Anh-M?, g?m 12 c� nh�n, th?o lu?n c�n nh?c m� kh�ng c� m?t th?m ph�n hi?n di?n; tuy v?y, th?m ph�n ch?u tr�ch nhi?m x�c ??nh b?n �n.

[10] Onorevole Gullo, trong Atti Parlamentari, Camera dei Diputati, phi�n 9 th�ng Ba 1950, p. 16040.

[11] Popolo culto: t? ng? ???c d�ng b?i Bettiol Giuseppe, Ch? t?ch ?y ban, ibid., p. 16046.

[12] Onorevole Gullo, trong Atti Parlamentari, ibid.

[13] L� l? c?a Hegel l� r� r�ng v? ?i?m n�y v� m?t ph?n tr�ng v?i l� l? c?a nh?ng ng??i ch? tr??ng tinh hoa ch? ngh?a c?a C?ng h�a Ph�p (Hegel 1952, � 314�320, pp. 203�208).

[14] Ph�i khai ph�ng trung dung v� c�nh T? c?ng h�a, m� tr??c s? s?p ?? c?a ?? ch? th? Hai ?� ?�i r?ng cour d�assises (c�c t�a ??i h�nh) l?i m?t l?n n?a c� quy?n ph�n x? trong c�c v? li�n quan ??n b�o ch� v� ch�nh tr?, ?� t? ra �t nhi?t t�nh h?n khi h? l�n n?m quy?n. Sau 1897, cour d�assises m?t ph?n ch? y?u c?a vai tr� ch�nh tr? c?a n� (Schnapper 1987, pp. 209�215).

[15] C�c nh� l� thuy?t ph�p l� Anh n�i v? �kh�m ph� lu?t (law finding)� ?? m� t? b�n n�y c?a ph??ng tr�nh (Green 1987).