Ng Th? Vinh
Hnh 1: V Tng Xun l?n ??u ???c g?p Ch Su Dn n?m 1976 ? ??i H?c C?n Th?. Ch Su Dn, l tn g?i bnh dn c?a ng V V?n Ki?t, B th? Thnh ?y Si Gn, sau ny l Th? T??ng Chnh ph?. Hnh ch?p ng V V?n Ki?t trong m?t bu?i g?p g? cc tr th?c Vi?t ki?u, v tr th?c ?o t?o ? Mi?n Nam tr??c 1975; hng ??ng t? tri: TS V Tng Xun lc ? 36 tu?i, Tr??ng b? mn tr?ng tr?t Khoa Nng nghi?p ?H C?n Th?; GS Nguy?n Ng?c Trn, Ch? nhi?m Ch??ng trnh Nghin C?u v? ?BSCL, chuyn gia H?i ??ng Chnh sch Khoa h?c v Cng ngh? Qu?c gia, Tr??ng ban Vi?t ki?u Trung ??ng; Ph?m Hng Phi, Ph Gim ??c Trung Tm Khoa H?c K? Thu?t TP.HCM; Nguy?n V?n Hu?n (Ba Hu?n), Tr? l c?a B th? Thnh ?y V V?n Ki?t, sau ny lm Ph Ch? T?ch UBND TP.HCM. [t? li?u V Tng Xun]
TI?U S?
V Tng Xun, sinh ngy 6 thng 9 n?m 1940 (tu?i con r?ng / Canh Thn), t?i lng Ba Chc trong vng Th?t S?n, huy?n Tri Tn, t?nh An Giang. Xu?t thn t? m?t gia ?nh ngho v?i 5 anh em. H?c xong trung h?c ?? nh?t c?p, VTX ln Si Gn s?m, s?ng t? l?p, v?t v? v?a ?i h?c v?a ?i lm ?? c?i thi?n sinh k? gia ?nh v nui cc em. Do lao ??ng qu s?c, l?i ?n u?ng thi?u th?n, VTX b? lao ph?i ph?i ngh? h?c m?t th?i gian. L h?c sinh tr??ng K? thu?t Cao Th?ng, t?i n?m 1961, xong b?c trung h?c, ? tu?i 21, khao kht ???c ?i du h?c, nhn c cu?c thi tuy?n h?c b?ng c?a ??i h?c Nng Nghi?p Los Baos, Philippines, V Tng Xun n?p ??n d? thi v ? trng tuy?n. ?ang t? m?t thanh nin ham thch k? thu?t my mc, nay chuy?n sang ngnh nng nghi?p, ph?i ni ?y l m?t khc r? ??nh m?nh t?t ??p cho V Tng Xun. Anh ? thch nghi v say m ngay v?i mi tr??ng nng nghi?p. N?m 1966, t?t nghi?p C? nhn (BS / Bachelor of Science) v? Nng Ha, VTX ???c nh?n vo lm nghin c?u sinh cho Vi?n La G?o Qu?c T? / IRRI (International Rice Research Institute) Los Baos n?i ti?ng Chu v c?a c? th? gi?i. H?c ti?p Cao h?c, VTX t?t nghi?p Th?c S? (MS / Master of Science) n?m 1971.
Mi?n Nam n?m 1972, ?ang gi?a cu?c chi?n tranh B?c Nam r?t kh?c li?t gi?a Ma H ?? L?a, ??i h?c C?n Th? lc ? l ??i h?c duy nh?t ? ??ng B?ng Sng C?u Long (?BSCL), ???c thnh l?p t? 31/03/1966 th?i Vi?t Nam C?ng Ha ?ang trn ? pht tri?n m?nh, v ? c kha t?t nghi?p ??u tin ra tr??ng (1970). V Tng Xun ? ???c GS Nguy?n Duy Xun (1970-1975) l Vi?n tr??ng th? hai sau GS Ph?m Hong H? (1966-1970), vi?t th? m?i ng v? ph? trch khoa nng nghi?p lc ? tr??ng v?n cn l c tn l Cao ??ng Nng nghi?p, v?i t? cch m?t chuyn gia v? la.
?p l?i ku g?i c?a GS Nguy?n Duy Xun, VTX ? tu?i 32 ? quy?t ??nh r?i Los Baos tr? v? n??c. T?i ??i H?c C?n Th?, nh nng h?c tr? VTX ???c tr?ng d?ng, c c? h?i th?ng hoa pht tri?n h?t ti n?ng c?a mnh. Ngoi cng vi?c gi?ng d?y l thuy?t n?i gi?ng ???ng, VTX ? cng v?i ?m sinh vin ??m mnh trn ru?ng ??ng, kh?o st th? nh??ng, phn ??nh cc vng ??t phn, th? nghi?m cc gi?ng la m?i v cy tr?ng, h??ng d?n nng dn tr?ng la cao s?n High-Yielding Variety, ? ???c nh?p t? Vi?n La G?o Qu?c T? (IRRI) t? 1966-68, th?i B? tr??ng Canh Nng GS Tn Th?t Trnh (1931-2021). La cao s?n m nng dn quen g?i l La Th?n Nng / Miracle Rice, v?i ??c tnh l thn ln, ng?n ngy v n?ng su?t cao, m? ??u cho m?t cu?c Cch M?ng Xanh Green Revolution ?ang lan t?a ra ton c?u.
V?i kinh nghi?m tr??c ? ? t?ng c?ng tc v?i ?i pht thanh Philippines th?i cn l sinh vin ? Los Baos, n?m 1972 khi v? n??c, V Tng Xun ? m?nh d?n ?? ngh? v?i ?i pht thanh Si Gn xy d?ng Ch??ng trnh Gia ?nh Bc Tm, l m?t ch??ng trnh gio d?c v? canh nng v?i VTX vi?t k?ch b?n chuyn mn kim di?n vin chnh. Ch??ng trnh hng ngy ???c pht thanh lc 5 gi? sng tr??c khi nng dn vc cu?c ra ??ng, nh?m ph? bi?n k? thu?t nng nghi?p ph? thng qua nh?ng mn tho?i k?ch ng?n duyn dng v h?p d?n c s?c cu?n ht r?ng kh?p, vo xa t?i c? cc m?t khu. Ch Su Dn c?ng ? t?ng l thnh gi? bi?t ti?ng Anh Ba Xun qua ch??ng trnh ny. Nh? m?t giai tho?i, khi anh B?y Khai t?c Ph?m S?n Khai vo ti?p qu?n ??i h?c C?n Th? ? h?i ngay gi?a h?i tr??ng: GS V Tng Xun Gia ?nh Bc Tm cn ?y khng? Ph?m S?n Khai sau ny gi? ch?c Vi?n Tr??ng ?H C?n Th? trong su?t 10 n?m t? 1976 1986, thay th? GS Nguy?n Duy Xun, tuy tnh nguy?n ? l?i nh?ng v?n b? b?t ?i c?i t?o v ? ch?t trong tr?i t Ba Sao, H Nam Ninh 11 n?m sau (1986).
Tr??c 1975, tr??ng Cao ??ng Nng nghi?p C?n Th? m?i n?m ??u ???c Nh?t B?n g?i sang nhm gio s? gi?ng d?y v nghin c?u. Trong s? ? ph?i k? t?i m?t tn tu?i: Gio S? Jun Inouye, r?t m say cy la, ? cng V Tng Xun nghin c?u cc lo?i la nhi?t ??i c?a ?BSCL. V?i 3 cng trnh nghin c?u ???c ??ng trn m?t t?p ch uy tn Crop Science c?a Nh?t B?n, GS Jun Inouye ? b?o tr? cho V Tng Xun lm lu?n n t?i ch?c. N?m 1974, VTX ???c sang Nh?t ?? b?o v? lu?n n Ti?n s? t?i ??i h?c Qu?c gia Kyushu n?m trong th? tr?n trung tm Fukuoka, trn ??o Kyushu l m?t h?i ??o l?n th? ba pha c?c nam c?a Nh?t B?n). Lu?n v?n l m?t ?? ti lin quan t?i cc gi?ng La N?i n?i ?BSCL v?i nhan ??:
On the Growth Habits of Double-and Single-Transplanted, and Floating Rices in the Mekong Delta*. [S? T?ng Tr??ng Cc Gi?ng La Ma N??c N?i Trong Bi?n Php Canh Tc C?y M?t L?n v Hai L?n]
VTX tr? v? Vi?t Nam v?i h?c v? Ti?n s? Nng h?c, ch? khng ??y m?t thng tr??c ngy 30-04-1975. ??i h?c C?n Th? l ci ni ? nui d??ng VTX tr??c ? v ?BSCL l mi tr??ng c?ng hi?n c?a nh nng h?c VTX trong su?t cu?c ??i nh?ng n?m cn l?i c?a ng v? sau ny.
B?o r?ng VTX l cha ?? c?a gi?ng la Th?n Nng l khng ?ng, nh?ng ng ? c cng l?n thuy?t ph?c nng dn n?i ?BSCL ch?p nh?n tr?ng gi?ng la cao s?n, v ??a Vi?t Nam ln hng th? hai, s?n xu?t la g?o c?a th? gi?i, ch? ??ng sau Thi Lan.
N?u c m?t phim ti li?u / Documentary Film v? VTX, th ? c?ng l l?ch s? c?a cc gi?ng la v c? cy ma ??c bi?t l cy la cao s?n Th?n Nng, m? ???ng cho cu?c Cch M?ng Xanh / Green Revolution t?i Vi?t Nam.
NH?NG CH?NG ???NG C?A ANH BA XUN
1976-1978 Ch?ng d?ch r?y nu ?BSCL: Sau 30/04/1975 ? l giai ?o?n v cng kh kh?n c?a c? n??c, ?ang t? m?t mi?n Nam sung tc, nay do qu?n l km ? tr? nn thi?u th?n m?i th?. L?i x?y ra thm tr?n d?ch r?y nu (brown planthopper) tn ph cc cnh ??ng la cao s?n kh?p ?BSCL, m?i thu?c tr? su r?y ??u v hi?u, khi?n nhi?u gia ?nh nng gia h?u nh? s?t nghi?p. VTX lc ? ? l m?t tn tu?i quen thu?c v?i nng dn ?BSCL, t?ng l cha ?? c?a ch??ng trnh pht thanh Gia ?nh Bc Tm tr??c 1975, V Tng Xun ? vi?t trang h?i k v? giai ?o?n ny: Cu?i n?m 1976 ??u 1977 t?i Tn Chu (An Giang) xu?t hi?n r?y nu lo?i bitp m?i. Lc ? gi?c r?y nu kh?ng khi?p ?ang ??t chy h?u h?t cc cnh ??ng la cao s?n. Hng tr?m ngn b con nng dn ?iu ??ng; nhi?u ng??i bn h?t c? t? th? ?? ??u t? tr? r?y nu nh?ng v?n th?t b?i, ph?i c?t xu?ng n?i ?ui nhau ?i sang cc t?nh Sc Tr?ng, B?c Liu, C Mau ?? mua g?o ?n ?ong. Ti ?nh m?t ?i?n tn ngay cho Vi?n La qu?c t? IRRI ? Philippines, v 2 tu?n sau nh?n ???c 4 b?ch gi?ng la m?i nh?t. Ti v anh Nguy?n V?n Hu?nh ? thanh l?c tnh khng r?y v ti?m n?ng n?ng su?t c?a 4 gi?ng ny, ? ch?n ???c gi?ng IR36, sau ? nhn ra kho?ng 2 t?n la gi?ng IR36.
V Tng Xun k? thm: Chng ti ? thuy?t ph?c ???c lnh ??o ??i h?c C?n Th?, t?m th?i cho ?ng c?a nh tr??ng, ?? t?t c? ban gi?ng hu?n v h?n 2000 sinh vin cc khoa nng nghi?p v s? ph?m cng ra ??ng tham gia ch?ng d?ch. Sau 2 ngy t?p hu?n c?p t?c, h?c cch gieo tr?ng gi?ng la m? m?i khng r?y, v r?i th?y tr ? h?t lng thuy?t ph?c nng dn ch?p nh?n tr?ng gi?ng la m?i khng r?y, v?i k?t qu? th?n k? l qua m?y v? gi?ng la cao s?n m?i khng r?y ? ph? xanh ?BSCL v d?ch r?y nu hon ton ???c kh?c ph?c.
VTX r?t hnh di?n khi nh?c v? giai ?o?n ??y th? thch ny: Chi?n th?ng c?a nng dn ?BSCL ??i v?i con r?y nu l m?t k? cng lm cho cc chuyn gia qu?c t? ??u ph?i thn ph?c. ?y l s? ph?i h?p l?c l??ng r?t ??c ?o m Tr??ng ??i h?c C?n Th? ? th?c hi?n ???c. [??i ?on K?t 02/05/2022]
2004 THI?U NG?T THM M?N: LM SAO ?? S?NG CN
K? t? tr??c n?m 2000, ti?p sau cc chuy?n ?i quan st th?c ??a n?i cc qu?c gia th??ng ngu?n, m?i lin h? gi?a ti, Anh V Tng Xun v phng vin nh Nguy?t ?i RFI tr? nn th??ng xuyn m?t thi?t h?n do chng ti cng chia s? m?i quan tm v? sng Mekong v t??ng lai ?BSCL.
M?t trong cc cu?c ph?ng v?n c?a phng vin nh Nguy?t [Radio France Internationale thng 12/2004], khi ???c h?i v? tnh tr?ng khng ch? thi?u n??c ng?t m n?n nhi?m m?n ngy cng tr?m tr?ng n?i ?BSCL t? ngy Trung Qu?c khng ng?ng ti?n hnh xy nh?ng con ??p kh?ng l? Vn Nam v Thi Lan chuy?n dng l?y n??c t? sng Mekong GS V Tng Xun ? ??a ra nh?n xt:
Cho t?i 1975 khi n??c nh th?ng nh?t, th?y s?n c?a ?BSCL cn r?t phong ph, nh?ng ??n nay th khng, l??ng tm c khng ch? b? st gi?m v? s? l??ng m c? v? s? ch?ng lo?i. S? c t ?i l??i ???c t? sng l khng ?ng k?, ch? ?? ?? cung c?p th?c ?n ch?t ??m cho nh?ng gia ?nh nng dn ngho trong vng. Ni v? c tm xu?t kh?u, th?c ra khng ph?i t? ngu?n thin nhin m l do k? ngh? nui c l?ng [nh? c ba sa], nui tm s trn vng n??c l?, c?ng thm v?i s? c l??i ???c t? ngoi Bi?n ?ng.
Gio s? V Tng Xun pht bi?u ti?p:
Nng dn ?BSCL thch nghi nhanh, chuy?n ??i c? c?u nng nghi?p: b? h?n gi?ng la c? truy?n chuy?n sang tr?ng la cao s?n, nn ch? ??ng trnh ???c l? c?ng nh? h?n hn. ? nh?ng vng b? nhi?m m?n, vng n??c l?, thay v tr?ng la th chuy?n qua nh?ng lo?i cy khc hay chuy?n qua s?n xu?t nui tm s ch?u ???c n??c l?; r?i phong tro nui cua bi?n ?ang pht tri?n m?nh, ng??i nng dn s? dng ngu?n n??c m?n ny ?? nui th?y s?n v?i gi thnh cao h?n l tr?ng la. Hi?n nay Vi?n La ?BSCL ?ang v?n d?ng cng ngh? sinh h?c, tm nh?ng genes ch?u m?n nh?m lai t?o nh?ng gi?ng la cao s?n t??ng ??i ch?u m?n h?n cc gi?ng la th??ng. Xa h?n n?a, Vi?t Nam ?ang cng v?i nhm MEREM / Mekong Resources Economic Management do Nh?t B?n ti tr?, nh?m nghin c?u nh?ng thay ??i c?a mi tr??ng n??c c?ng nh? c?a ?a d?ng sinh h?c trn sng Mekong ?? t? ? c th? khuy?n co nh?ng chnh ph? lin h? nn s? d?ng ngu?n n??c sao cho an ton h?n. Cng v?i nh?ng toan tnh l??ng ??nh l?c quan nh? trn, Gio s? V Tng Xun c?ng ? nh?n ??nh r?ng cho d Vi?t Nam c ln ti?ng ph?n ??i nh?ng c?ng ch?ng th? lm ???c g ?? ng?n ch?n Trung Qu?c, Thi Lan v cc qu?c gia th??ng ngu?n th?c hi?n k? ho?ch khai thc sng Mekong c?a h?.
2006 XY D?NG ??I H?C AN GIANG SAU TU?I H?U
Theo b? lu?t lao ??ng kh ngh?ch l c?a Vi?t Nam, tuy l m?t qu?c gia km pht tri?n sau chi?n tranh nh?ng l?i c quy ??nh tu?i h?u s?m cho nam gi?i l 60, n? gi?i l 55. VTX sinh n?m 1940, n?m 2000 Anh chnh th?c b??c vo tu?i h?u, ph?i ni l qu s?m v?i m?t con ng??i nghi?n lm vi?c / workaholic nh? Anh. K? c? v?i ngo?i l? cho ng??i lao ??ng c trnh ?? chuyn mn k? thu?t cao, c th? ngh? h?u ? tu?i cao h?n nh?ng khng qu 5 n?m so v?i quy ??nh.
N?m 2006, khi ti t?i th?m ??i H?c An Giang, lc ? ???c su tu?i, v khi ?y Vi?n Tr??ng VTX c?ng ? qu tu?i h?u k? c? th?i gian gia h?n 5 n?m. ? t?ng t?i Long Xuyn tr??c 1975, nay tr? l?i th?m ?? ng?c nhin th?y m?t Long Xuyn, th? x c?a t?nh An Giang ? c r?t nhi?u ??i thay v pht tri?n.
??i H?c C?n Th? ? c tr??c ?, do uy tn l?n c?a GS Ph?m Hong H? v GS Nguy?n Duy Xun nn ? quy t? ???c r?t nhi?u "ch?t xm" tinh hoa c?a Mi?n Nam th?i b?y gi?; ch? ring trong lnh v?c Nng Nghi?p c th? k? t?i s? h?p tc c?a nh?ng tn tu?i l?n nh? GS Tn Th?t Trnh, GS Thi Cng T?ng, TS Nguy?n Vi?t Tr??ng, TS Tr?n ??ng H?ng v?i cng lao b??c ??u ??a gi?ng La Th?n Nng/ HYV / High-Yielding Variety vo ?BSCL. V t? 1972, c thm m?t ki?n t??ng tr? tu?i l V Tng Xun.
Gio s? ?? B Kh khi ??c bi di?n v?n xu?t tr??ng n?m 1970 c?a Vi?n ??i H?c C?n Th?, ng ? c m?t t?m nhn r?t xa v? vai tr c?a Vi?n ??i H?c ny ??i v?i t??ng lai vng ??ng B?ng Chu Th?:
Ngy nay (19/12/1970) trong Th?i ??i Khoa H?c K? Thu?t, cc t?nh ?BSCL ?ang trng ch? n?i nh sng soi ???ng c?a Vi?n ??i H?c C?n Th? v ??c m? m?t chn tr?i m?i, t ?i?m b?ng nh?ng cnh la vng n?ng tr?u, nh?ng m?nh v??n hoa qu? o?n cy, dn c? th? th?i, m?t c?ng ??ng tr ph trong m?t x h?i cng b?ng.
? th?i ?i?m ? An Giang ch? m?i c tr??ng S? Ph?m Long Xuyn v?i 4 l?p v 260 gio sinh. Ph?i 30 n?m sau, do con s? h?n 40 ngn h?c sinh t?t nghi?p trung h?c m?i n?m t?i ?BSCL, tr??c tnh tr?ng qu t?i c?a ??i h?c C?n Th?, tr??ng ??i H?c An Giang [?HAG] ???c php thnh l?p v cng trnh xy c?t ?HAG ???c kh?i cng thng Ging 2001 n?m ??u tin c?a Th? k? 21, v?i kinh ph 35 tri?u MK trn m?t di?n tch 40 hecta. ?HAG ???c h? tr? ti chnh t? ??a ph??ng nh?ng v?n ch?u s? gim st chuyn mn c?a B? Gio D?c v ?o T?o Trung ??ng.
Hnh 2: N?m 2006, tc gi? ? t?i th?m ??i H?c An Giang lc ? ???c 6 tu?i. [t? li?u Ng Th? Vinh]
Lnh ??o nh tr??ng ngay t? b??c ??u ch?p ch?ng l m?t khun m?t quen thu?c ??i v?i b con nng dn ?BSCL: ? l GS V Tng Xun v?n ???c nng dn thn th??ng g?i l Anh Ba Xun; t?ng l Tr??ng khoa Nng h?c r?i Ph Vi?n tr??ng ??i h?c C?n Th?. VTX c?ng ???c bi?t t?i t? tr??c 1975 nh? m?t trong s? nh?ng ng??i c cng pht tri?n la Th?n Nng n?i ?BSCL, ???c coi nh? b??c ??t ph ch?ng ?i gi?m ngho m Vi?n La G?o Qu?c T? IRRI g?i ? l Cu?c Cch M?ng Xanh v? La G?o.
V?i m?t con chim ??u ?n nh? GS VTX, ng??i ta s? khng ng?c nhin khi th?y ?HAG ?ang pht tri?n theo h??ng k?t h?p gi?ng d?y, nghin c?u ?ng d?ng vo cng ch. M?t th? quan ni?m R&D (Research and Development) trong cc ??i h?c M?.
Tr??c khi g?p anh V Tng Xun, khng ng??i h??ng d?n, ti ? t? xng xo ?i th?m cc c? s? nh tr??ng, gi?ng ???ng, th? vi?n v c? g?p g? ni chuy?n ring v?i m?t s? em sinh vin: cc em r?t tr? m?c m?c, ?n m?c gi?n d?, cch ni chuy?n ch?t phc, v ??c bi?t l l? php v?i khch l? ??n th?m. Ph?i ch?ng ? l nt ??p t? m?t n?n V?n Minh Mi?t V??n. Ch?c ch?n cc em khng ph?i con c?a cc ??i gia hay cn b? cao c?p c?a ?BSCL, b?i v t? l?m n?u khng l ??i h?c Si Gn th c?ng ? l nh?ng sinh vin du h?c t? tc ? cc n??c u M?, nh?t l M?.
Cc em l th? h? kh thi?t thi, sinh ra v l?n ln n?i v?a la ?BSCL sau chi?n tranh nh?ng l?i ch? ???c h?p th? m?t n?n gio d?c trung v ti?u h?c th?p km nh?t n??c, do thi?u l?p h?c thi?u th?y c gio thua c? Ty Nguyn, theo nh?n xt c?a chnh cc nh gio d?c trong n??c. T?t nghi?p trung h?c trong m?t tnh tr?ng m?t c?n b?n nh? v?y, khi b??c ln ??i h?c, ch? c lng hi?u h?c cao ?? m?i gip cc em v??t qua ???c kho?ng cch ??i d??ng ?y.
?HAG hi?n ch? c t?m vc khim t?n c?a m?t ??i H?c C?ng ??ng (Community College) cn ?ang pht tri?n. Quanh sn tr??ng, ?y ? cn nh?ng ??ng g?ch ct c?a cng trnh ?ang xy c?t d? dang. Th? vi?n kh ??p nh? khun m?t chnh c?a nh tr??ng v?i hai t?ng l?u, g?n s?ch ng?n n?p, t? ch?c s?p ??t theo tiu chu?n M?, v?i c? m?t dn my ?i?n ton PC cho sinh vin s? d?ng. Sinh vin nam n? t? ??ng s?p hng tr?t t? tr??c cc qu?y ?? m??n v tr? sch. Sch m?i, sch khoa h?c ti?ng Anh ph?i k? l cn r?t t nh?ng b l?i cc em ? bi?t truy c?p vo internet ?? c m?t s? thng tin m cc em c?n.
Bu?i sng, b??c vo m?t gi?ng ???ng l?n, ?ng ??o sinh vin thu?c nhi?u khoa v cc l?p khc nhau, trn b?c gi?ng l Gs VTX, v?i ?? ti r?t c? b?n Ph??ng php Khoa h?c v L? trnh Nghin c?u. Cho d ?i vo t? pha sau gi?ng ???ng c?ng khng cn m?t ch? tr?ng, m?t em t? ??ng ??ng d?y nh??ng ch? cho khch [sau ny c d?p ni chuy?n, ti ???c bi?t l m?t sinh vin n?m th? t? s?p ra tr??ng].
Bi gi?ng khc chi?t v d? hi?u ?? ?ng d?ng ??i v?i cc sinh vin khi ph?i lm m?t lu?n v?n / m?t th? lu?n n nh? nh? ?i?u ki?n ?? t?t nghi?p ra tr??ng. Lu?n v?n ?y s? l n? l?c c nhn c?a sinh vin h??ng v? gi?i quy?t cc v?n ?? th?c ti?n lin quan ??n pht tri?n kinh t? x h?i c?a vng ?BSCL. Ring v?i ti th ph?n l th nh?t trong bi gi?ng sng hm ? v?n l nh?ng v d? nghin c?u v? la g?o c?a nh nng h?c V Tng Xun.
GIO D?C KHAI PHNG V T? TR? ??I H?C
Sau l?p h?c bu?i sng, ti ???c g?p anh V Tng Xun. Tuy g?p nhau l?n ??u tin nh?ng t? nhi?u n?m v?n k? thanh, ti ? theo di nh?ng b??c ?i c?a anh, anh Xun c?ng ? l ngu?n c?m h?ng v? nhn v?t Th?y H? khi ti vi?t cu?n C?u Long C?n Dng chng ti ? c ngay m?t m?u s? chung ?? ni chuy?n v?i nhau. Phong cch gi?n d?, khng nghi th?c, anh Xun t? tay pha tr ti?p ti trong v?n phng Hi?u tr??ng m ti v?n quen g?i l Vi?n tr??ng, c?n phng kh nh?, trng l?i cng nh? ch?t h?n v?i ng?p nh?ng sch. Trong s? sch ?y, ti c?ng th?y cu?n C?u Long C?n Dng, Bi?n ?ng D?y Sng, ?n b?n ??u tin c?a nh xu?t b?n V?n Ngh? ? h?i ngo?i n?m 2000, c?ng l th?i ?i?m ??i H?c An Giang m?i tu?i thi ni.
Hnh 3: GS V Tng Xun, t?i v?n phng Vi?n tr??ng ??i H?c An Giang 2006. Tuy g?p Anh VTX l?n ??u tin, nh?ng v?n k? thanh chng ti ? bi?t nhau. C?ng kh ng?c nhin khi th?y cu?n C?u Long C?n Dng, Bi?n ?ng D?y Sng, ?n b?n ??u tin do V?n Ngh? xu?t b?n ? h?i ngo?i n?m 2000, ? c trn k? sch c?a Anh Xun. [Photo by Ng Th? Vinh]
Nh? m?t ngo?i l? th?t hi?m hoi, g?c t? m?t tr th?c c? tr??c 1975, khng ph?i l ??ng vin, V Tng Xun ? ???c ch? ?? m?i khoc trn ng??i Anh nh?ng danh hi?u cao qu nh?t: Anh hng Lao ??ng (1985), Hun ch??ng Lao ??ng h?ng Nh?t (1986), Nh Gio ?u T (1990) r?i Nh Gio Nhn Dn (1999).
? cng s?ng qua hai ch? ?? tr??c v sau 1975, chng ti c nhi?u ?i?u ?? chia s?. Anh Xun t? ra r?t lo l?ng v quan tm v? tnh tr?ng xu?ng c?p c?a n?n gio d?c hi?n nay. Khng c nh?ng pht bi?u xu th?i, VTX ? th?ng th?n nh?n ??nh:
Ti lo nh?t l n?n gio d?c ph? thng c?a Vi?t Nam t? Nam ra B?c ?ang qu km so v?i cc n??c quanh ta. Tnh tr?ng ?y ?nh h??ng t?i ph?m ch?t c?a sinh vin khi ln ??i h?c. Nh? m?t hoi ni?m, Anh Xun nh?c t?i n?n gio d?c nh?ng n?m 1960 ? Mi?n Nam. Anh Xun ni: Anh Vinh th?y khng, h?i ? h?c sinh ??u t ti xong c th? ni l ? kh tr??ng thnh, c th? lm ???c bao nhiu vi?c. Ch? nh? by gi?, h?c xong trung h?c r?i m c? ng? ng? ngc ngc v?n ch? c?a Anh Xun, khng bi?t lm g. C?m ??u h?c, ch? ?? cho cc k? thi, sau ? l qun h?t, ch? ngh?a tr? th?y, khng c m?t c?n b?n ki?n th?c, khng c cht v?n li?ng ngo?i ng?, h?u nh? khng ???c chu?n b? g ?? b??c ln b?c ??i h?c. N?u v?n v?i ch??ng trnh nh?i s? h?c ?? cc mn nh? hi?n nay, th ??i h?c c?ng ch? l m?t tr??ng Trung h?c c?p Ba. Khng h?n khng km !
? l nh?ng kh kh?n b?t c?p c?a h? th?ng ??i h?c trn c? n??c ch? khng ph?i ring m?t ??i h?c tn l?p nh? ?H An Giang hi?n nay. VTX ni t?i gio d?c ??i h?c ph?i ???c c?i tri Nh n??c ph?i tr? quy?n t? ch? cho ??i h?c v? ch??ng trnh, ti chnh v c? qu?n tr? con ng??i. Anh V Tng Xun mu?n ni t?i m?t n?n T? Tr? ??i H?c [University autonomy], ni r?ng h?n l m?t mi tr??ng gio d?c khai phng ? c tr??c ? ? Mi?n Nam m ng??i C?ng S?n bn th?ng cu?c ? xa ?i t? sau 1975.
Bu?i tr?a hm ?y, ti ? ng?i Honda m v?i anh VTX thay v xe h?i, ?? xu?ng ph? cng v?i m?y c?ng s? tr? c?a anh dng b?a ?n tr?a v?i canh chua c bng ?in ?i?n, c kho t? v c c? g?i tm ng sen, ton nh?ng mn ??c s?n c?a ?BSCL.
Sau b?a ?n tr?a ng?n ng?i, n?a ngy cn l?i l m?t ngy ng?p b?n r?n c?a anh Xun. Anh ?? ti ty nghi ch?n l?a tham d? cc sinh ho?t ?y. Nh? bu?i trnh lu?n n c?p tr??ng c?a m?t gi?ng vin ?HAG do anh Xun ch? tr. Lu?n n lin quan t?i nh?ng con s? th?ng k, nh?ng khi?m khuy?t trong cch thu th?p v phn tch d? ki?n ??u ???c h?i ??ng gim kh?o nh?n xt, th sinh c c? h?i ???c ph?n bi?n; cu?i cng th thang ?i?m ???c c?ng l?i: ch? ??t 52% s? ?i?m c ngh?a l lu?n n khng ???c thng qua. Cng m?t lc ? m?t gi?ng ???ng khc, l m?t bu?i ni chuy?n c?a m?t k? s? ng??i M? g?c Vi?t t? Florida v?, dng laptop v power point ?? gi?i thi?u v?i sinh vin v? chi?c my s?y la ti?t ki?m do anh sng ch?. C?ng bu?i chi?u hm ?y, c hai phi ?on khch t?i th?m, m?t ?on t? ??i h?c USC (University of Southern California). T?i ?y, ai c?ng mu?n ???c g?p GS VTX.
Anh Xun c nh?ng c?ng s? vin tr?, t?t nghi?p ? ngo?i qu?c t? nhi?u ngu?n khc nhau, l?p tr? ny c ki?n th?c kh? n?ng v nhi?t tnh nh?ng ch?a t?i t?m vc ?? c th? thay anh. H? v? v?i anh Xun, v? v?i ?HAG v h? bi?t ? l t??ng lai. V?i trnh ?? chuyn mn v kh? n?ng ngo?i ng? ?y n?u ?i lm cho cc cng ty t? nhn ngo?i qu?c nh? ?i Loan, ??i Hn ch?c ch?n h? s? c m?t s? l??ng b?ng cao h?n g?p nhi?u l?n. C Gim ??c phng giao d?ch qu?c t? l m?t Ph.D. v? gio d?c v? t? ??i h?c USC. T? ch?c th? vi?n v thi?t k? website c?a ?HAG l m?t k? s? c b?ng MSc. t?t nghi?p ngnh vi tnh (computer science) t? m?t ??i h?c mi?n ?ng Hoa K?, cho d nhi?m v? chnh c?a anh v?n l gi?ng d?y v? Tin h?c; ???c bi?t anh c?ng v?a ???c m?t ??i h?c c thu nh?n vo ch??ng trnh Ph.D. trong n?m t?i. C nh bo HV, xu?t thn t? bo Tu?i Tr?, tc gi? nhi?u bi k v nh?ng b?c hnh ch?p sinh ??ng, nay c?ng ? t? nguy?n v? v?i ?HAG, c ?y c?ng ???c khuy?n khch ?i h?c thm v? bo ch ? ??i h?c Columbia New York… Ngoi ra, cn ph?i k? t?i ngu?n Voluntary Faculty nh?ng gio s? ngo?i qu?c th?nh gi?ng tnh nguy?n. Anh Xun cho bi?t tuy l trn c?n b?n t? nguy?n nh?ng ?HAG v?n tm cch tr? l??ng cho h? theo quy ch?.
Hnh 4: Ng?i xe Honda m v?i Anh Ba Xun thay v xe h?i c?a nh tr??ng. [t? li?u Ng Th? Vinh]
M?t chuy?n vui bn l? l ? c m?t ng gio s? th?nh gi?ng t?i v?i ?HAG nh?ng v ?i m?t v? hai nn nh tr??ng ? c m?t t?n th?t ph? / collateral damage v? nhn s?.
Nhi?m v? c?a ?HAG cng v?i ?H C?n Th?, l ?o t?o ngu?n nhn l?c v nhn ti cung ?ng cho cc b??c pht tri?n kinh t? v x h?i c?a ?BSCL nh?m t?ng c??ng kh? n?ng h?p tc v c?nh tranh, kh? n?ng h?i nh?p vo th? tr??ng qu?c t? khi Vi?t Nam s?p chnh th?c gia nh?p WTO (World Trade Organization).
Tnh tr?ng th?c t? hi?n nay, t?nh An Giang ni ring v ?BSCL ni chung, khng ch? thi?u cn b? c trnh ?? ??i h?c v trn ??i h?c trong cc ngnh kinh t? x h?i m cn r?t thi?u c? m?t ??i ng? cng nhn k? thu?t lnh ngh? trong cc lnh v?c cng nghi?p ch? bi?n th?y s?n v nng ph?m, cng ngh? sinh h?c v pht tri?n du l?ch.
V?i h??ng ?i t? nay t?i 2010, d? tr s? s? sinh vin s? ln t?i 10.000 v?i ch??ng trnh ?o t?o 4 n?m cho cc ngnh nh? s? ph?m, canh nng, cng ngh? th?c ph?m th?y s?n, cng ngh? sinh h?c, cng ngh? thng tin, k? s? ?i?n ton, k? thu?t mi tr??ng / environmental engineering, qu?n tr? kinh doanh nng thn… v m?c tiu ?o t?o l lm sao ?p ?ng yu c?u th?c ti?n c?a cc thnh ph?n kinh t?. [Bi?n php ?o t?o theo-??a-ch? cc doanh nghi?p thu?c thnh ph?n kinh t? t? nhn ch? khng ph?i v?i t??ng lai sinh vin t?t nghi?p ch? l nh?ng cng ch?c nh n??c].
Ph?i ni r?ng s? l??ng gi?ng vin hi?n nay c?a nh tr??ng cn r?t h?n ch?, v?i s? s? 600 ch? c 50% c b?ng th?c s? (Master) v m?t s? r?t t ti?n s? (Ph.D.). Qua cc em, ti ???c bi?t anh Xun khng ng?ng khuy?n khch v tm c? h?i g?i cc gi?ng vin tr? c?a ?HAG ?i ngo?i qu?c h?c thm ?? t?ng c??ng ch?t v l??ng cho ban gi?ng hu?n. V c?ng c c? k? ho?ch thu ht thm nh?ng ngu?n ch?t xm m?i ?? v?. Nhi?u h?a h?n nh?ng c?ng th?t nhi?u thch ?? cho m?t ??i h?c cn non tr? nh? ?HAG.
Ngoi ch?c v? lnh ??o ?HAG, c? th? r?t s?m tr??c ? t? th?p nin 1980, Anh VTX v cc c?ng s? ? c cc cng trnh nghin c?u s? d?ng ??t phn ?BSCL, t?o gi?ng la cao s?n m?i quan tm nhi?u h?n t?i ch?t l??ng c?a la g?o thay v s? l??ng, v VTX ? can ??m mu?n nng dn ?BSCL thot kh?i vng kim c c?a cy la v?n ngn t? c?a TS la g?o VTX, dm nui tr?ng nh?ng g khc h?n cy la, v?i h??ng nghin c?u h? th?ng canh tc nh?m chuy?n ??i c? c?u nng nghi?p nng cao m?c thu nh?p c?a nng dn.
Anh Xun cn nh?ng d? n d? dang khc: (1) tm gene gi?ng la m?i ch?u ???c n??c l? do C?u Long C?n Dng v thm nhi?m m?n; (2) v?n ??ng nng dn ?BSCL p d?ng k? ho?ch 3 gi?m 3 t?ng trong ? c gi?m thu?c tr? su r?y ?? gi?m nhi?m ??c ? t?i m?c ?? nguy hi?m cho mi tr??ng s?ng; (3) l?p khu b?o tng cy la ?BSCL v?i s?u t?p t?t c? cc nng c? m ti?n nhn ? s? d?ng t? thu? khai hoang.
Hnh 5: ??i H?c An Giang 6 tu?i nh?ng do thi?u ngn sch, v?n cn cc cng trnh xy c?t d? dang. [Photo by Ng Th? Vinh]
V cn nhi?u n?a, anh Xun c theo di v bi?t r h?u qu? nh?ng con ??p B?c Th?m Vn Nam v cc d? n chuy?n dng l?y n??c sng Mekong c?a Thi Lan ra sao trn ?BSCL, m theo anh Vi?t Nam c?ng ch?ng th? ph?n ??i ???c g. Tr??c ngh?ch c?nh, anh tm cch lm sao ?? bi?n nh?ng b?t c?p hi?n nay thnh thu?n l?i nh? pht tri?n ngnh nui tm s, nui cua bi?n n?i vng n??c l? ?em l?i t?c cho nng dn cao h?n l tr?ng la; p d?ng k? thu?t t??i lun phin m v?n b?o ??m n?ng su?t la ? vng thi?u n??c khi C?u Long C?n Dng… Hnh nh? lc no anh Xun c?ng thi?u th?i gian cho m?t ngy ch? c 24 gi?, b?n ch?t ng??i Nam, anh v?n l?c quan; lun lun nhn th?y n?a ph?n ??y c?a ly n??c thay v n?a v?i. Tre gi m?ng m?c, anh Xun ?ang lo vun tr?ng th? h? m?ng ti?p n?i anh. H?n ngy ti ng? v?i ?HAG, l?n t?i khi tr? l?i ?BSCL mong s? c d?p ??n th?m B?o Tng Cy La c?a anh Xun.
2007 DOCTOR RICE GIP TR?NG LA PHI CHU
An ninh L??ng th?c l m?t v?n ?? ton c?u, nh?t l ??i v?i cc qu?c gia ngho ?i Phi Chu. ? c?ng l l do ?? Doctor Rice VTX ? cng nhm c?ng s? ???c Anh Ba Xun thn th??ng g?i h? l Cc Anh Hai La ??n n??c C?ng ha Sierra Leone (Ty Phi chu) ?em theo cc gi?ng la cao s?n t? ?BSCL, ?em tr?ng th? nghi?m t?i khu Mange Bureh v t?i Tr?i nghin c?u Rokupr. Nhm chuyn gia nng nghi?p t? Vi?t Nam ? thnh cng tr?ng ???c la 2 v?, n?ng su?t ??t kho?ng 4,7 t?n/ ha, th?i gian t?ng tr??ng c?a cy la ch? t? 95 ??n 100 ngy. Thnh qu? ny ? khi?n Ph T?ng th?ng n??c Sierra Leone, Solomon Berewa ni r?ng n?u Vi?t Nam gip Sierra Leone th? nghi?m v t? ch?c s?n xu?t l??ng th?c theo k? thu?t c?a ?BSCL th khng nh?ng nng dn Sierra Leone ???c no ?m m Vi?t Nam cn c th? cng Sierra Leone xu?t c?ng g?o tr?c ti?p t? c?ng Freetown c?a Sierra Leone ??n cc n??c Ty Phi. Sau Sierra Leone, VTX ? ti?p t?c kh?o st th? nh??ng c?a Nigeria v Ghana gip chnh ph? Nigeria thnh l?p ?y ban pht tri?n ??ng b?ng sng Niger.
Dr. Rice V Tng Xun pht bi?u m?t cu ?ng ghi nh?: Vi?t Nam l m?t qu?c gia khng giu nh?ng hon ton c kh? n?ng gip nhi?u qu?c gia khc chi?n th?ng ?i ngho. ?em gi?ng la cao s?n v k? thu?t tr?ng la t? ?BSCL vo cc qu?c gia Phi Chu l m?t ch??ng trnh h?p tc ??y tri?n v?ng nh?ng r?i b? kh?ng l?i v tnh hnh chnh tr? b?t ?n t?i cc qu?c gia ny.
Hnh 6: Do nh?ng thnh t?u ? ??t t?i Sierra Leone, S? gi? Cy La V Tng Xun, hng ??u th? hai t? ph?i, ???c dn lng IKPE, t?nh Akwa Ibom, Nigeria cho ?n n?ng nhi?t. [ngu?n: Tu?i Tr? 18/08/2008]
2015 TNH NGH?A GIO KHOA TH?
GS Nguy?n Duy Xun ng??i C?n Th?, sinh n?m 1925 h?n V Tng Xun 15 tu?i, t?t nghi?p Ti?n s? Kinh t? ??i h?c Vanderbilt Hoa K?, tr? v? Vi?t Nam 1963, gio s? Lu?t. Nh?n ch?c Vi?n tr??ng t? Gio s? Ph?m Hong H?, Gio s? Nguy?n Duy Xun ? n? l?c pht tri?n Vi?n ??i h?c C?n Th? trn m?i lnh v?c t? ch??ng trnh gi?ng d?y, ?o t?o ban gi?ng hu?n, xy c?t thm gi?ng ???ng, phng th nghi?m, thi?t l?p k tc x nh? h? th?ng campus cho sinh vin ??n t? cc t?nh xa mi?n Ty. ng l ng??i tin phong th?c hi?n gio d?c ??i h?c theo tn ch? / credits (gi?ng nh? m hnh h? th?ng ??i h?c Hoa K?.
Ch? trong vng 9 n?m [1966 – 1975] v?i cng lao xy d?ng c?a hai Vi?n tr??ng: GS Ph?m Hong H?, GS Nguy?n Duy Xun, Vi?n ??i H?c C?n Th? nh? m?t Ng?n H?i ??ng tr tu? Mi?n Ty, tr? thnh m?t trung tm ?o t?o v nghin c?u khoa h?c, ??c bi?t b??c ??u ?u tin pht tri?n hai lnh v?c S? ph?m v Nng nghi?p, v?ng vng snh b??c v?i cc Vi?n ??i h?c lu ??i khc c?a Mi?n Nam, ?ng gp cho s? th?ng ti?n c?a vng ?BSCL.
V Tng Xun th ch?ng th? no qun th?i ?i?m n?m 1972, chnh GS Nguy?n Duy Xun m Anh coi nh? b?c th?y c?a mnh, ? ?ch thn vi?t th? m?i Anh, khi ?y ?ang lm vi?c ? Vi?n Nghin c?u La g?o Qu?c t? / IRRI Los Baos Philippines v? tr??ng ?H C?n Th?. V Tng Xun k? l?i: Anh Nguy?n Duy Xun ni ?BSCL l ci v?a c?a la g?o nn r?t c?n nh?ng nh khoa h?c v? nng nghi?p. Chi?n tranh r?i c ngy ha bnh, ??t n??c s? c?n nh?ng ng??i nh? ti. ? l m?t trong nh?ng l do ti v? cng tc ? ??i h?c C?n Th?. V Tng Xun sau ny tr? thnh m?t Gio s? Nng h?c danh ti?ng, "Doctor Rice", tn tu?i anh g?n li?n v?i s? ti?p n?i pht tri?n cy La Th?n Nng n?i ?BSCL.
T? ?o V?ng T?i Th?m K?ch. Ch? m?y ngy tr??c bi?n c? 30/04/1975, c?ng nh? GS Ph?m Hong H?, GS Nguy?n Duy Xun m?t tr th?c yu n??c d?n thn, ng t? ch?i b??c ln chuy?n bay c?a Ta ??i S? ?? di t?n sang M?, v?i quy?t ??nh ? l?i ph?c v?. Nh?ng sau 1975, GS Nguy?n Duy Xun v?n b? b?t ?i t c?i t?o, b? ??a ra B?c, giam trong tr?i t kh?c nghi?t Ba Sao H-Nam-Ninh, h?u nh? khng c ngy v?.
N?m 1983, V Tng Xun, trong m?t l?n ra H N?i d? h?i ngh?, anh ? v??t m?i kh kh?n tm cch v ???c tr?i t Ba Sao ?? th?m v? Vi?n tr??ng c?a mnh. GS Nguy?n Duy Xun r?t vui m?ng khi g?p l?i VTX, v cho d ?ang trong ngh?ch c?nh t ?y, ng v?n quan tm h?i han t?i hi?n tr?ng c?a ??i h?c C?n Th?, n?i m ng v GS Ph?m Hong H? ? dy cng xy d?ng.
? c?ng l l?n duy nh?t v cu?i cng VTX ???c g?p v? Th?y c?a mnh. GS Nguy?n Duy Xun ti?p t?c b? ?y ?i thm 3 n?m n?a t?ng c?ng 11 n?m, v ? ch?t trong tr?i t H- Nam-Ninh ngy 10 thng 11 n?m 1986 trong ?i kht v b?nh t?t khng thu?c men. Xc c?a ng ???c vi nng trn m?t tri?n ni pha sau tr?i t Ba Sao.
Ph?i mi ??n 30 n?m sau, thng 4 n?m 2015, di c?t c?a GS Nguy?n Duy Xun, m?i ???c ng??i con gi l Nguy?n Th? Nguy?t Nga t? Php v? b?c m? cha, ??a t? ngh?a ??a tr?i t Ba Sao v? Cha Thin H?ng, qu?n Bnh Th?nh, Si Gn. Trong bu?i l? c?u siu, ngoi thnh vin c?a gia ?nh c? Vi?n tr??ng GS Nguy?n Duy Xun, cn c m?t s? c?u gi?ng hu?n v cc c?u sinh vin t?t nghi?p ??i h?c C?n Th? tr??c 1975 nh? GS V Tng Xun, ??n tham d? bu?i l? trong n?i th??ng ti?c v ng?m ngi.
Hnh 7a: Tr?i t H-Nam-Ninh, mi?n B?c Vi?t Nam, n?i tri?n ni pha sau tr?i t l ngh?a ??a chn vi xc r?t nhi?u t nhn c?i t?o c g?c t? Mi?n Nam sau 1975. Thn xc Gio s? Nguy?n Duy Xun ???c vi nng v b? lng qun trong su?t 30 n?m trong ngh?a ??a tr?i t Ba Sao ny. [t? li?u V Tng Xun]
Hnh 7b: Mi 30 n?m sau, thng 4/2015, con gi c?a GS Vi?n Tr??ng Nguy?n Duy Xun l b Nguy?n Th? Nguy?t Nga t? Php v? b?c m? cha t? ngh?a ??a tr?i t Ba Sao ??a v? Cha Thin H?ng, qu?n Bnh Th?nh, Si Gn. Hnh ch?p trong bu?i l? c?u siu t?i Cha; t? tri, GS V Tng Xun, b Nguy?n Th? Nguy?t Nga, m bnh tro c?t c?a cha, v hai thn h?u [t? li?u V Tng Xun]
V?i ng??i vi?t, ci ch?t c?a GS Nguy?n Duy Xun mang t?m vc l?ch s? c?a m?t t?n th?m k?ch, b?t ngu?n t? ?o v?ng c?a nh?ng tr th?c Mi?n Nam, v?i ti n?ng v giu lng yu n??c, ? tnh nguy?n ch?n ? l?i gp tay xy d?ng ??t n??c, ?? r?i h? tr? thnh n?n nhn c?a m?t chnh sch tr? th, giam hm ?y ??a ??c c v v ch c?a nh?ng ng??i C?ng s?n bn th?ng cu?c. Khng c chnh sch ??c c v ch ?y, ??t n??c s? pht tri?n v cn ti?n xa t?i ?u. ?y l v?t th??ng c?a m?t giai ?o?n l?ch s?, m?t bi h?c ??t gi cho cc th? h? Vi?t Nam t??ng lai.
Thnh vin cc T? ch?c Qu?c t?:
Member, Board of Trustees of the Rockefeller Foundation (2002 to 2010); Member, Board of Governors, Asian Institute of Management in Manila (1997 to date); Member, Board of Trustees of the International Potato Center at Lima, Peru (199699; 2016 to date); Research fellow and trustee of the International Rice Research Institute; Member, Board of Directors of the International Fertilizer Development Center (2007-2017)
Cc Gi?i th??ng qu?c t?:
1993 Recipient of the Ramon Magsaysay Award for Government Service** – Gi?i th??ng Ramon Magsaysay 1993 "v ? k?t h?p nghin c?u khoa h?c th?c t? v?i v?n ??ng chnh sch hi?u qu? ?? c?i thi?n ??i s?ng c?a ng??i nng dn Vi?t Nam."
1995 Canada’s Certificate of recognition for his "Dedication and contribution to the world of sciences". B?ng t??ng l? c?a Th? t??ng Canada (1995) v? Ph?ng s? v ?ng gp vo khoa h?c th? gi?i.
1996 Frenchs "Mdaille Chevalier de l’Ordre du Mrite Agricole ". Huy ch??ng K? m Nng nghi?p" c?a B? Nng-Lm-Th?y s?n Php (1996).
2001 Philippines’ D.L. Umali Award. Gi?i C?u sinh vin xu?t s?c nh?t c?a ??i h?c Philippines t?i Los Baos.
2002 Japan’s Nikkei Asia Prize for Regional Growth. Gi?i th??ng Nikkei chu v? T?ng tr??ng vng.
2005 Australia’s ASTD Derek Tribe Award. Gi?i th??ng Derek Tribe v? khoa h?c k? thu?t Australia
2019 B?ng khen c?a B? Ngo?i giao Nh?t B?n; GS.TS VTX l m?t trong 16 c nhn c?a Vi?t Nam ???c B? Ngo?i giao Nh?t B?n tuyn d??ng v trao t?ng B?ng khen.
2021 Order of the Rising Sun, Gold Rays with Neck Ribbon. Hun ch??ng M?t Tr?i M?c, Tia Sng Vng v Ruy B?ng C?.
Cc Ch?c v? Trong N??c:
??i bi?u Qu?c h?i 3 Kha: II,III,IV; 1982-1997 Ph Vi?n Tr??ng Tr??ng ??i h?c C?n Th?; 1999-2007 Vi?n Tr??ng Tr??ng ??i h?c An Giang; 1996-2006 ?y vin H?i ??ng Ch?c Danh Gio s? Nh n??c Vi?t Nam; 01/2008-2010 T?ng Gim ??c Cng ty TNHH Nng Th?y S?n Vi?t-Phi; 2010-2013 Vi?n Tr??ng Tr??ng ??i h?c Tn T?o; 2013- Nay: Thnh vin H?i ??ng Sng l?p v Quy?n Vi?n Tr??ng v nay Vi?n Tr??ng Danh D? (Rector Emeritus) Tr??ng ??i h?c Nam C?n Th?.
Cc Gi?i th??ng trong n??c:
Gio s? Nng h?c (1980), Anh hng lao ??ng (1985), Hun ch??ng Lao ??ng h?ng Nh?t (1986), Nh gio ?u t (1990), Nh gio Nhn dn (1999).
Cc bi bo Khoa h?c: [V Tng Xun Publications]*:
_ Training manual for rice production / Vo-Tong Xuan and Vernon E, Ross; Illustration by Federico Gatmaitan. 1972, 1976
_ Role of resistant varieties in depressing brown planthopper populations in the Mekong Delta of Vietnam. Nguyen Van Huynh, Vo-Tong Xuan. International Rice Research Newsletter. 1981
_ Rice cultivation on acid sulphate soils in the Vietnamese Mekong Delta. Vo-Tong Xuan, Nguyen Kim Quang, Le Quang Tri. Publication, International Institute for Land Reclamation and Improvement. 1982
_ Curriculum development of agriculture in a post-war economy: the case of Vietnam. Vo-Tong Xuan, Mensvoort, T.E.F van. South-North partnership in strengthening higher education in agriculture. 1989
_ Cultivation of the sugarcane on acid sulfate soils in the Mekong Delta. Truong Thi Nga, Duong Van Ni, Vo-Tong Xuan. Selected papers of the Ho Chi Minh City symposium on acid sulfate soils, HCM City, Vietnam. 1992-1993
_ Vietnam and IRRI: a partnership in rice research : proceedings of a conference held in Hanoi, Vietnam 4-7 May 1994 / editors G.L. Denning and Vo-Tong Xuan. 1995
_ Mekong Delta plant genetic resources off-farm and on-farm conservation. Huynh Quang Tin, Nguyen Ngoc De, Vo-Tong Xuan. Plant genetic resources in Vietnam. Proceeding of a national workshop in Hanoi, Vietnam, on 28-30 March 1995.
_ Opportunities for upland rice research in Vietnam. Arraudeau,M.A., Vo-Tong Xuan. International Rice Research Institute, Los Baos, Laguna (Philippines). 1995
_ Vietnam-IRRI collaboration in training: progress and priorities in human resource development. Matheny, E.L., Raab, R.T., Vo-Tong Xuan. International Rice Research Institute., Los Baos, Laguna (Philippines). 1995
_ Vietnamese villages and rice production. [French, Campagnes vietnamiennes et production rizicoles]. Dogot,T.Lebailly, P., Dao Cong Tien, Pham Van Bien, Tran The Thong, Vo-Tong Xuan. Cahiers Agricultures. 1997
_ Genetic diversity of traditional varieties of upland rice from Vietnam and prospects offered by improved varieties [French: Diversit gntique des varits traditionnelles du riz pluvial du Vietnam et perspectives offertes par les varits amliores] Courtois, B., Nguyen Huu Hong, Vo Thi Thu Huong, Carandang, C., Vo-Tong Xuan. Agriculture et Dveloppement. 1997
_ Prospects for sustaining Vietnams re-acquired rice exporter status, Pingali, P.L., Nguyen Tri Khiem, Gerpacio, R.V., Vo-Tong Xuan. Food Policy. 1997
_ Land evaluation and land use planning of the area for rice-shrimp systems, Gia Rai District of Bac Lieu Province. Le Quang Tri, Vo Quang Minh, Vo-Tong Xuan. ACIAR Technical Reports Series. 2003
_ Enhancing food security and income through integrating an upland crop in the rainfed cropping systems. Nguyen Ngoc De, Vo-Tong Xuan, Abedin, M.Z., Bool. M.R. 2004
New Direction for a Diverse Planet, 4th International Crop Science Congress in conjunction with the 12th Australian Agronomy Conference, 26 Sep 1 Oct 2004 Brisbane, Australia. 2004
_ Beach morning glory (Ipomea Biloba Forsk.) help prevent coastal erosion and desertification in Vietnam. Kroftf, M., Vo-Tong Xuan, Hoang Quang Ha. APA News 2012
_ Development of the Sugar Industry in ASEAN Countries. Vo-Tong Xuan et al. Sugar Tech 2016
_ Rice Production, Agricultural Research, and Environment. Vo-Tong Xuan 2018
VTX M?T ??I C?U H?C
Su?t m?t ??i, trn b??c ???ng c?u h?c, V Tng Xun ? ?i kh?p n?m chu, c? th? h?n, Anh ? ??t chn t?i 80 qu?c gia, v c th? dng m?t t? ti?ng Anh globe trotter cho Anh. Tr??c 1975, mi?n Nam c m?t nh xu?t b?n tn B?n Ph??ng v?i cu chm ngn r?t hay: Gp nh?t t? b?n ph??ng, tung ra kh?p b?n ph??ng. V Tng Xun ??t ???c ch?c danh Gio S? La G?o / Doctor Rice nh?ng v?n gi? hnh ?nh l m?t sinh vin su?t ??i tudiant ternel. Anh khim cung trong cch cho v nh?n, v?n ?i tm h?c ? nh?ng n?i chnh Anh c th? d?y d?.
Hnh 8: GS V Tng Xun ?i d? h?i th?o v? nng nghi?p th? gi?i t? ch?c t?i mi?n nam n??c Php vo thng 4 n?m 2006. ?nh ch?p t?i Gare de Lyon, Paris. [Photo by nh Nguy?t, RFI]
C?ng ch? m?i ?y thi, sau m?t h?i ngh? qu?c t? v? la g?o t?i Lima 2017, th? ? Peru, V Tng Xun ? t?n d?ng chuy?n ?i ?y ?? gh Houston th?m ngi m? v th?p b nhang t??ng nh? nh nng h?c Nh?t B?n Shinpei Mykawa (1874-1906) ng??i c cng ??u ?em la gi?ng vo tr?ng trong vng ?ng nam Texas. Sau khi m?t, m?t c?ng ??ng v m?t con ???ng ? Houston ???c ??t tn Mykawa.
*
Hnh 9a: Sau m?t h?i ngh? qu?c t? v? la g?o t?i Lima 2017, th? ? Peru, V Tng Xun ? t?n d?ng chuy?n ?i, gh Houston ?? t?i th?m ngi m? v th?p b nhang t??ng nh? nh nng h?c Nh?t B?n Shinpei Mykawa (1875-1906) ng??i c cng ??u ?em la gi?ng vo tr?ng trong vng ?ng nam Texas. [photo by Ngy Thanh]
*
Hnh 9b: B?ng ???ng b? t? Houston t?i Louisiana v?i h?n 4 gi? li xe (275,9 mi), Anh Xun t?i th?m hai Trung tm Nng nghi?p c?a ?H Louisiana / LSU: t?i khu nghin c?u la g?o cng trao ??i kinh nghi?m v?i v? gio s? tr??ng khoa. [photo by Ngy Thanh]
Anh Xun t?i th?m Trung tm Nng nghi?p c?a ?H Louisiana / LSU: t?i khu nghin c?u la g?o v ma, ?? cng trao ??i kinh nghi?m v?i v? gio s? tr??ng khoa, m trong th?c t? th ai c?ng hi?u r?ng VTX c th? ???c m?i t?i nh? m?t gio s? th?nh gi?ng v? cy la, cy ma t?i chnh nh?ng n?i Anh ??n th?m.
M?i l?n sang M?, hay ??n nh?ng cc qu?c gia khc c cc c?ng ??ng t? n?n ng??i Vi?t, Anh VTX bao gi? c?ng tm cch gh th?m chu?i siu th? ?ng, v Anh r?t tm t? ch? c?a Anh Xun, khi th?y trong cc siu th? ?y ch? bn g?o nh?p t? Thi Lan v?i l do Vi?t Nam khng c ???c gi?ng g?o ngon ?? c th? c?nh tranh v?i Thi. Anh VTX ao ??c, m?t ngy no ? khng ph?i ch? c g?o, m c? nh?ng nng s?n khc c?a Vi?t Nam s? ??t ???c ch?t l??ng cao v an ton ?? c th? cung c?p r?ng kh?p cho th? tr??ng th? gi?i. V khi ? nng dn Vi?t Nam m?i c th? thot c?nh ngho!
TU?I NGOI 80 VTX V?N B?NG SNG L?I RU?NG
*
Hnh 10: ? tu?i ngoi 80, Anh Ba Xun v?n ?i xe Honda m, ?i qua m?y cy c?u kh? cheo leo; hay v?n ng?i trn t?c rng b?ng sng ?i kh?o st th?c ??a t?i vng xa v su U Minh. [Photo by L?c Tng, bo Lao ??ng 30/12/2021]
NNG NGHI?P V BI?N ??I KH H?U 01/10/2022
C l? ?y l t?m hnh ch?p g?n ?y nh?t tr??c ngy Anh VTX nh?p vi?n. Sau cu?c h?p bn v? D? n Pht tri?n Nng nghi?p ?ng ph v?i Bi?n ??i Kh h?u cho t?nh H?u Giang, t?i ngy 01/10/2022 t?i nh hng La N?p, TP C?n Th?, l bu?i h?p chia tay c?a m?t s? thnh vin trong ?on.
Hnh 11: T? ph?i, GS V Tng Xun, Hi?u tr??ng Danh d? tr??ng ??i h?c Nam C?n Th?; PGS TS L Anh Tu?n, nguyn Ph Vi?n tr??ng Vi?n Bi?n ??i Kh h?u ?H C?n Th?; ThS Nguy?n H?ng Tru?c, TS Tr?n ?nh Lm thu?c Trung tm Nghin c?u Vi?t Nam va? ?ng Nam (CVSEAS/ Center for Vietnam and Southeast Asian Studies), Tr???ng ?a?i ho?c Khoa ho?c Xa? h?i va? Nhn v?n, ?a?i ho?c Qu?c gia TP HCM. TS Lm hi?n l gim ??c Trung Tm CVSEAS. [t? li?u L Anh Tu?n]
M?T CHT RING T?
V Tng Xun ? l ngu?n c?m h?ng v? nhn v?t Th?y H? trn h?n 700 trang sch khi ti vi?t cu?n C?u Long C?n Dng, Bi?n ?ng D?y Sng, cch ?y c?ng ? h?n 20 n?m. Sau ?y l m?t trch ?o?n, phc th?o ?i nt chn dung v? hnh t??ng v?n h?c ?y.
BN TR?I
TI?NG H?C KU TH??NG
T?i ?y th ? l?i ?y
Bao gi? bn r? xanh cy th v?
ca dao Nam b?
B?y lu g?n b v?i sng Mekong, con sng ?y, vng ??t m?i ?y bao gi? c?ng ?em l?i cho H? / VTX ni?m c?m h?ng v c? nh?ng tnh c?m l?n lao. B?o v? s? nguyn v?n tinh khi?t cho dng sng ?y khng ch? v vng ??ng B?ng Chu Th? C?u Long m chnh l b?o v? m?ch s?ng cng v?i h? sinh thi c?a m?t vng ??t Chu h??ng v? m?t t??ng lai xa.
L thnh vin ?y Ban Sng Mekong, H? c d?p ?? th?y ???c con sng ?y hng v? nh?ng c?ng mong manh ra sao. Sinh ra v l?n ln t? vng ??ng b?ng Nam B?, H? ? qu thn thi?t v?i con sng ?y. H?i nh? th ch? bi?t g?n b v?i khc sng Ti?n n?i qu nh qua hai ma l? h?n, l?n ln th v??n t?i su?t chi?u di c?a dng sng, thn thu?c v?i nh?p ?i?u c?a con sng Mekong nh? nh?p ??p c?a tri tim mnh. Con sng ?y t??ng nh? b?t tr? nh?ng l?i l ngu?n s?ng t? ngn n?m c?a ng??i dn ??ng b?ng chu th?. M?i h?n tr?m n?m tr??c ng??i ta c?ng ch?a bi?t con sng ?y kh?i ngu?n t? ?u.
Con sng xanh cu?ng n? ?y nh? m?t con r?ng v?i ??u ?n khu?t trn chn t?ng my trn ng?n ni thing bn cao nguyn Ty T?ng v?i c? thn r?ng u?n l??n khi th d?ng mnh s?i b?t go tht xuyn qua nh?ng cao nguyn v r?ng gi khi th tr?i mnh hi?n ha trn cc bnh nguyn r?i ??ng b?ng chu th? v?i chn ci ?ui khng ng?ng qu?y ??p ?? v??n t?i th?m l?c ??a Bi?n ?ng. Vo ma l? thng Chn th con sng ?y bi?n thnh bi?n n??c mnh mng th?m ?? mang ??y ph sa trn b? dm su h?t c? ru?ng ??ng, v nh c?a th ch? cn nh? nh?ng chi?c nn p trn m?t n??c. Thng T? ma kh, con sng ?y v?n ph by kch th??c c?a n: v?n kh?i n??c m?t mu nu s?m tr?i r?ng ra t? hai t?i ba d?m, c?nh tr qu?nh qu?, lng m?c th th?a th?t. Ng??c dng xa h?n v? pha b?c, khng xa con thc Khemerat, ? m?y thng sau ma m?a, H? / VTX ? khng th? khng ng?c nhin khi th?y v?n c nh?ng khc sng c?n nh? s?p kh ki?t t??ng ch?ng c th? l?i b? b?ng qua. H? c?ng hi?u r?ng n?u ch?a c h?n hn d??i ??ng b?ng chu th?, ch?a c nh?ng c?n ?au th?t ng?c pha h? ngu?n n?i qu anh l do cn cc dng ph? l?u tributaries, nh? nh?ng m?ch ph? collaterals.
Sng Mekong v?i H? by gi? cn mang ngh?a c?a nh?ng m hnh c? th? h?c, h?n th? n?a cn l m?t m hnh ton h?c Mathematical Model, v?i ??y r?y nh?ng con s?: 40 ngn mt kh?i giy l?u l??ng ma l?, ch? cn 2 ngn mt kh?i giy ma kh 20 l?n th?p h?n; lng sng khng nh?ng thi?u ?? d?c m l?i gc ?? m ngh?a l cao h?n khi ti?n g?n ra bi?n. R?ng ch? m?i h?n m?y ch?c ngn n?m tr??c ?y thi, con sng Mekong hoang d m?i b?t ??u t?o hnh vng ??ng b?ng chu th? t? ?y bi?n, do ch?t pyrite c trong tr?m tch ph sa v c? thm t? ch?t s?t trong ph sa k?t h?p v?i sulphur trong n??c bi?n ?? t?o thnh h?p ch?t pyrite. V?i th?i gian tnh b?ng thin nin k?, d?n d?n ??t nh ln kh?i m?t bi?n v ?? r?i hng n?m ???c cc con n??c l? ?? v? ph? ln t?ng t?ng l?p l?p ph sa ngy m?i dy thm ?? tr? thnh nh?ng ru?ng ??ng mnh mng v mu m?.
Nh?ng d??i l?p ph sa tn b?i ?y, ch?t pyrite cn ?, b? dm su trong ??t hay d??i ln n??c. Ch? khi ph?i ra ngoi d??ng kh, n tr? thnh ch?t phn chua acid sulphate, th?m th?u / tr?i ln m?t ??t, b?t ??u honh hnh v l nguyn nhn n?i kh? c?a ng??i nng dn ??ng B?ng Nam B?. H? sau ny c?ng ???c bi?t thm r?ng tnh th? nh??ng vng chu th? c?ng r?t thay ??i ngay trong m?t kho?ng cch g?n. ? m?t n?i ny th r?t chua trong khi cch ? kho?ng m?t tr?m mt ? hon ton ??i khc, do m?c n??c th?y c?p, ?? dy ??t tn b?i v cc loi th?o m?c trn ?. Chnh H? ? h?c ???c bi?t bao nhiu kinh nghi?m t? nh?ng ng??i nng dn. H? hi?u r h?n ai h?t vng ??t ?ai m h? ?ang s?ng nh? bi?t r d?u ch? trn bn tay c?a h? v ? khn ngoan tm ra cch gieo tr?ng trong nh?ng ?i?u ki?n t??ng nh? v ph??ng tm ra l?i gi?i ?p. H? c?ng hi?u r?ng ??t phn nh? con c?p ng? trong hang v ch?ng bao gi? nn ?nh th?c m?t con c?p ?ang im ng?!
Cho d ch?ng ph?i l m?t tr th?c trong thp ng, t?ng l tc gi? c?a m?t lu?n n ?? s? v? H? Sinh Thi c?a Vng H? L?u Sng Mekong nh?ng chnh H? ? ???c th?c t? d?y cho nh?ng bi h?c ?ch ?ng. Kh?i ?i t? l? l?i suy ngh? kinh ?i?n cho r?ng ?? t?ng n?ng su?t la th ph?i ng?n m?n trong ma kh v trong ma l? th c?n nh?ng ??p l?n tr? n??c ?? x? ra trong ma kh, r?a mu?i r?a phn cho ??t v d?n t??i ru?ng ??ng. Nh?ng thay v ng?n m?n th ng??i nng dn vng nam ??ng b?ng chu th? l?i cho d?n n??c bi?n vo ru?ng trong ma h?n m ban ??u ai c?ng cho l ?in khng. Nh?ng th?c ra h? ? p d?ng k? thu?t tr?m th?y v?i k?t qu? th?t k? di?u: ??t b?t phn, ??n ma m?a th ? c n??c r?a m?n cho ??t khi?n ma mng t?t t??i, ch?a k? thm ci l?i khc l n??c bi?n ? ?em tm c vo ru?ng ??ng v m??ng r?ch. Chnh ng??i nng dn ? sng t?o ra m?t n?n nng nghi?p la-tm / rice-shrimp culture ph h?p v?i h? sinh thi ph?c t?p c?a vng ??ng b?ng chu th?. V ? trong nhi?u k? trn knh ?i truy?n hnh / khng ph?i th?y H? m l ng??i nng dn ??y sng t?o ?y ln ?i h??ng d?n b con lm sao t?n d?ng c? ngu?n n??c m?n trong k?t h?p tr?ng la v nui tm. S? ki?n b con nng dn ph v? con ? ng?n m?n ? G Cng Ty l bi h?c th?m tha v nh? ??i cho chnh H? v ?m k? s? th?y l?i ??n t? trung ??ng.
R?i l?i cn thin tai l? l?t m?i n?m, ai c?ng c?m th?y b?t an khi ???ng ??u v?i con r?ng b?t kham ?y. V?i bi h?c ngn n?m t? con sng H?ng, ng??i ta mu?n ch? ng? n b?ng nh?ng con ??p v?i h? th?ng ? ?i?u v?ng ch?c. S?n Tinh / th?n ni bi?u t??ng cho s?c m?nh c?a ? ?i?u, Th?y Tinh / th?n n??c l s?c tn ph c?a nh?ng c?n l?. C? hai ??u mu?n chi?m ?o?t nng cng cha xinh ??p l vng ??ng b?ng chu th?. N??c dng cao th ni v??n cao v cu?i cng S?n Tinh ? th?ng. ? l chi?n th?ng c?a s?c ng??i v?i h? th?ng ? ?i?u hai bn b? con sng H?ng.
Nh?ng xem ra ng??i nng dn ??ng B?ng C?u Long c ci nhn Lo Trang h?n, thay v tr?n p th h? ch?n s? thch ?? chung s?ng v?i nh?ng c?n l?. Khng ??p ? cao m ?o thm nh?ng r?ch su ?? thot l? ra Bi?n Ty, Bi?n ?ng v c?i thi?n giao thng, ti?p t?c truy?n th?ng t? nhi?u ngn n?m tr??c c?a n?n v?n minh c Eo v??ng qu?c Ph Nam cho d c? v??ng qu?c ?y ? tiu vong do m?t c?n h?ng th?y trn ng?p vng chu th? vo kho?ng gi?a th? k? th? su.
Con thuy?n my ch?y b?ng b?ng gi?a lng m?t con kinh ?o m?i g?i l m?i ch? c?ng ? h?n n?m n?m r?i. S? c thm hng ngn cy s? kinh r?ch n?a ???c hon t?t vo cu?i th? k? ny. C?nh t??ng n?i b?t l mu vng c?a r? s?t ? nhu?m ln m?i c?nh v?t: t? g?c nh?ng cy trm, t?i thn ghe, c?u tu, l??i c v c? chn ng??i ta n?a ngh?a l b?t k? v?t g nhng vo ln n??c ?y. Ng??i ta ? th?y ngay ???c nanh vu?t con c?p ?ang im ng? trong hang v?a b? ?nh th?c. Tr? ??t tm c trong ma m?a do c?n l? ?? vo, ? khng c sinh v?t no s?ng ???c d??i ln n??c trong leo l?o ??m ch?t phn chua ?y, c ch?ng ch? l l?a th?a m?y ?m c? s?y ch?u phn. Ng??i nng dn ch? c?n nh?n ra gi?ng c? no l h? bi?t ?u c th? l khu ??t gieo tr?ng. V cho ??n by gi? th h? v?n kin nh?n ch? ??i nh?ng tr?n m?a to nh?ng con l? l?n t?i r?a phn cho ??t v h? v?n khng ng?ng ph r?ng, ti?p t?c ?o knh v ln li?p. Nh?ng vng ??m l?y nh? Tam Nng cng ngy cng thu h?p v ? ch?ng cn bao nhiu n?a v t??ng lai c?a cc Trm Chim ?ang b? th? n?i. Hay r?i ra ??ng Thp M??i ch? cn l nh?ng cnh ??ng chua n??c m?n v?i m?y khu nui tm s, m?y kho?ng ru?ng la xanh hay nh?ng c?n nh ngi ??. V r?i c?ng ch?ng cn m?t cnh h?c no bn b? con sng thing ?ang d?n b? tt c?n.
Chnh H? ? gip M??i Nhe ??a la th?n nng HYV (High-Yielding Variety) vo khu ??m huy?n Tam Nng v?i hy v?ng gi?ng la cao s?n ny s? c?i thi?n ??i s?ng b con m khng c?n ph thm r?ng trm. Nh?ng m?i chuy?n di?n ra sau ? hon ton ngoi d? ki?n c?a H?. Khoa Th?y v?n ??i h?c C?n Th? v?i d? n xy b?n ?ng d?n thot l?n t? con kinh bao quanh khu b?o t?n, thay v ?? ?i?u ha m?c n??c trong Trm Chim th l?i b? b con nng dn t?n d?ng ?? rt n??c ra kh?i khu ??m l?y ?? t??i ru?ng trong su?t ma kh. ? th? do n??c c?n b con cn ph r?ng mau h?n, v ai c?ng th?y tr?ng la nh?t l th? la cao s?n c?a th?y H? r?t c ?n. Nh?ng c?ng do l gi?ng la r?t kht n??c nn ma h?n b con khng ch? l?y n??c t? Trm Chim m cn be b? khng cho n??c xu?ng vng d??i khi?n b con nng dn mi?t d??i thi?u n??c ph?i ku tr?i. Ch?ng c?n ai ?i?u h?p hay tr?ng ti, M??i Nhe ? thnh cng pht tri?n ring cho huy?n Tam Nng b?ng ci gi c?a Trm Chim v?i sinh m?ng c?a c? ngn cnh h?c v ma mng kh h?n n?i mi?t d??i. [Trch CLCD, B?DS, Ch??ng VIII]
Nh?ng trao ??i v?i Anh VTX:
Anh Xun v ti ??u b?n r?n, nh?ng c d?p chng ti v?n trao ??i emails v?i nhau v? nh?ng v?n ?? quan tm chung.
Gi?a n?m 2017, khi D? n c?ng ng?n m?n Ci L?n Ci B ???c qu?ng co l Cng Trnh Th? K?; ?ang gy ra r?t nhi?u tranh ci do th?t b?i c?a cc cng trnh ng?n m?n tr??c ? ?i?n hnh l c?ng ??p ng?n m?n Ba Lai, t?nh B?n Tre. V g?n nh? tuy?t ??i ?a s? cc ti?ng ni tr tu? ??c l?p c?a cc chuyn gia hng ??u ??u ln ti?ng ph?n ??i v can ng?n.
?? chu?n b? cho m?t bi vi?t, ti th?o ngay m?t email h?i ki?n c?a Anh VTX, v Anh Xun ? mau m?n tr? l?i:
Ti bi?t anh r?t tm t? m?i khi ni ??n ?BSCL. Qua 40 n?m ti m?i ??t thm m?t th?ng l?i v? m?t Khoa h?c v Ki?n T?o X H?i b?ng m?t xoay chuy?n chnh sch nh n??c, nh?ng ph?i ni ngay r?ng ?y m?i ch? l b??c ??u ???c Th? T??ng (lc ? l ng Nguy?n Xun Phc, ghi ch ng??i vi?t) ch?p thu?n ??a vo Ngh? Quy?t 120 NQ-CP, nh?ng ph?i c?n m?t th?i gian n?a m?i c thay ??i th?t s?, cc B?, Ban, Ngnh m?i ch?p hnh ch? tr??ng. Cho nn ti xin trnh by v?i anh m?t cch tm t?t nh? th? ny:
T? khi Th? t??ng Nguy?n Xun Phc nh?t tr v?i ?? ngh? m ti ? t?ng nu 28 n?m nay sau khi Vi?t Nam tr? l?i v? tr nhm 3 qu?c gia xu?t kh?u g?o l?n nh?t th? gi?i, Ngh? Quy?t 120 NQ-CP c?a Chnh ph? ? ???c ban hnh vo thng 11/2017. ?y l m?t ngh? quy?t l?ch s? c?a nng nghi?p ?BSCL, v n g? tri ng??i nng dn thot kh?i vng kim c ph?i s?n xu?t la mun ??i ?? cho cn b? nh n??c hon thnh ch? tiu php l?nh v? s?n l??ng la, m?c k? nng dn ph?i ch?u gi r? bo c?a s?n ph?m th?ng d? qu l?n ny. By gi? chnh sch pht tri?n th?y l?i c?a Vi?t Nam ph?i ???c chuy?n ??i theo s? chuy?n h??ng c?a nng nghi?p, khng th? theo m?c tiu c? ?? ti?p t?c t?ng s?n l??ng la thng qua thm canh nng nghi?p m ph?i theo m?c tiu c?i thi?n sinh k? c?a nng dn thng qua ?a d?ng ha cy tr?ng v canh tc t?ng h?p.
Nh?ng r?t ti?c cc nhm l?i ch v?n bm m?c tiu ??u tin ?i h?i ph?i xy d?ng h? th?ng th?y l?i quy m l?n, xy d?ng c?ng ??p ng?n m?n, ?o knh d?n n??c ng?t qu hi?m t? sng H?u xa tt ?? ti?p t?c b?t dn tr?ng la, nh? D? n sng Ci L?n Ci B (CLCB). Nhm l?i ch lun c th? l?c m?nh, ?? ???c duy?t d? n th h? m?i c ?n, m?c k? dn tr?ng la c? ngho.
Cc nh khoa h?c chn chnh ? ??a ki?n ?? ngh? d?ng d? n CLCB, v?i nh?ng l?p lu?n bc b? cc l do c?n ph?i th?c hi?n d? n. Nh?ng l do quan tr?ng m cc nh ph?n bi?n ni r?t t l d??i nh sng c?a Ngh? Quy?t 120 NQ-CP c?a Chnh ph?, l??ng th?c khng cn l m?c tiu chnh m nh n??c ? b?t bu?c m?i ng??i th?c hi?n b?ng m?i gi b?t k? t?n ph. Th?i th? by gi? khng nh? tr??c n?a. Chng ta d? th?a qu nhi?u la g?o. V?i k? thu?t la g?o c?a chng ta ngy nay, ch? trong vng 3 thng l chng ta c g?t v? la m?i. T?i sao nh?ng ng??i trong nhm l?i ch ch? ngh? l ph?i ng?n m?n ?? c th? ti?p t?c tr?ng la m khng th?y nh?ng ng??i chuyn tr?ng la c? 40 n?m nay v?n kh? v l?i t?c t? la qu th?p? Nhm l?i t?c ny mu?n nh?ng ng??i tr?ng la c?a n??c ta ch?u ngho kh? v?nh vi?n hay sao?
Th? t??ng Nguy?n Xun Phc sau ny l Ch? t?ch N??c, v?i bn tay ph?i ng ??t bt k ngh? quy?t Ngh? Quy?t 120 NQ-CP v? pht tri?n b?n v?ng ?BSCL, hay ni theo ngn t? c?a GS VTX ? l Ngh? Quy?t Thu?n Thin nh?ng r?i c?ng chnh bn tay tri c?a ng Phc b?t ?n xanh cho cc nhm l?i ch c th? l?c m?nh h?n ng, kh?i cng D? n Ci L?n Ci B, h?n 3 ngn t? ???c m?nh danh l cng trnh c?a Th? k?.
C? ti v Anh Xun ??u hi?u r?ng nh?ng kh?u hi?u th qu nhi?u, nh?ng kho?ng cch gi?a nh?ng Ngh? Quy?t v Th?c T? c?a ??t n??c trong 48 n?m qua v?n cn l m?t kho?ng cch ??i d??ng.
M?t K? Th? Tu?i Tc:
T? ngy Anh VTX qua tu?i h?u, ph?i s?ng trong m?t b? my hnh chnh ph?c t?p v r?t quan liu, nn ng??i Anh Hng Lao ??ng, Nh Gio Nhn Dn V Tng Xun v?n th??ng xuyn b? sch nhi?u v? v?n ?? tu?i tc c?a Anh, qua nh?ng tra v?n th? t?c gi?y t? v nh?ng bu?i ti khm s?c kh?e ??nh k?. Bi?t ti l m?t bc s? y khoa khng thua tu?i Anh nh?ng v?n cn lm vi?c ? m?t mi tr??ng h?i ngo?i, khng c quy ??nh c??ng bch v? h?u do tu?i tc. V ch? m?i ?y thi, cch ?y h?n m?t n?m, v?i t?t c? s? b?c b?i t?i m?c ph?n n?, Anh VTX vi?t email cho ti:
Mon, Jun 14, 2021, 7:38 PM
Anh Vinh qu m?n,
Hi?n nay, theo qui ??nh ?m c?a ?m lnh ??o d?t c?a B? Gio D?c v ?o T?o (nh? t?i n nn n?n gio d?c c?a VN ngy cng l?n b?i v?i trn ??y "h?c gi? b?ng c?p th?t") r?ng Hi?u tr??ng ??i h?c t? nhn khng ???c qu 75 tu?i, nn H?i ??ng qu?n tr? Tr??ng ?H Nam C?n Th? ph?i chuy?n ti sang ch?c v? Hi?u Tr??ng Danh D? (Rector Emeritus) v?nh vi?n
??n hm nay ti m?i nh?n email ?? ngy 6/6/2021 c?a anh. H?p th? Gmail c?a ti qu ??y m ch?a xa b?t nn b? warning hoi. C l? anh ??i ??a ch? gmail c?a ti sang vtxuan@nctu.edu.vn th ti?n h?n. Cch ?y hai tu?n c m?t anh B?n nh?n tin ??n ?i?n tho?i di ??ng ti. Anh ?y l c?u gi?ng vin Tr??ng ?H Hng H?i H?i Phng, nay v? h?u s?ng ? Nha Trang. Anh ?y vi?t r?ng ? ??c ???c trn trang "Ti?ng Dn" thng tin v? quy?n sch "Mekong Dng Sng Ngh?n M?ch" r?t tm ??c, nh? ti ch? ch? no ?? mua m?t quy?n. V ti ? g?i ngay b?n electronic ti s?n c, ??ng th?i ti gi?i thi?u trang Vietecology Press c audiobook do nh Nguy?t di?n ??c ?? nghe cho s??ng! Anh ?y cm ?n khi ???c ti?p c?n sch c?a BS Vinh. Anh c th? cho g?i quy?n sch m?i c?a anh ??n ??a ch? ti t?i ?H NCT nh? sau:
GS V-Tng Xun,
Hi?u tr??ng danh d? ??i H?c Nam C?n Th?
168 Nguy?n V?n C? (n?i di), Ninh Ki?u, TP C?n Th?
2022 VTX 82 TU?I TRN CON D?C T? SINH
08/12/2022: Cng ngy, cc t? bo l?n trong n??c nh?: Tu?i Tr?, Thanh Nin, VNExpress, Ng??i Lao ??ng ??ng lo?t ??ng tin: Gio s? V Tng Xun cha ?? nhi?u gi?ng la ngon c?a v?a la ??ng B?ng Sng C?u Long v?a ???c Vi?n Tim TP. HCM c?u thot kh?i nguy k?ch sau c?n nh?i mu c? tim, xu?t huy?t tiu ha. Theo TS-BS Bi Minh Tr?ng, Gim ??c Vi?n Tim TP HCM:
GS VTX ???c chuy?n t? b?nh vi?n Nhn Dn 115 sang Vi?n Tim M?ch chi?u ngy 05/12/2022 trong tnh tr?ng nguy k?ch. Tr??c ?, GS VTX ???c nh?p vi?n BV Nhn Dn 115 do xu?t huy?t ???ng tiu ha n?ng c?n truy?n mu. Tuy nhin sau khi truy?n mu v n?i soi ?n ??nh, v r?i thm di?n ti?n b?t ng?, GS VTX b? nh?i mu c? tim c?p tnh. Ch?n ?on b?ng soi tim, GS VTX b? ngh?n cc ??ng m?ch vnh v ???c ??t 3 ?ng thng ??ng m?ch (stents). B? suy h h?p c?p tnh, GS VTX c?n h? tr? c?a my th? v?i ??t ?ng n?i kh qu?n.
V c?ng cng ngy, TS Nguy?n Xun Xanh, qua m?t email-nhm thng bo trn Di?n ?n edu-sci trong ? Anh VTX l m?t thnh vin lu n?m:
Anh ch? thn m?n,
??c tin ny m gi?t mnh:
Nh?ng may m?n, anh Xun ? qua c?n nguy k?ch. C?u chc anh ti?p t?c bnh ph?c. C l? do anh ? tu?i cao m v?n ham lm vi?c qu s?c, khng ng?ng ngh?. Mong anh mau bnh ph?c. Thn m?n, Xanh
11/12/2022: ngy 6. L m?t bc s? ti hi?u r?t r r?ng thng tin s?c kh?e l thu?c quy?n ring t? c?a ng??i b?nh, nh?ng v?i GS VTX l m?t nhn v?t n?i ti?ng c?a c?ng ??ng v c?ng ??ng ?y nh? m?t gia ?nh l?n, th??ng m?n Anh Xun, c nh?ng thao th?c v mong mu?n trong m?t ch?ng m?c no ? ???c bi?t t?i nh?ng b??c ti?n tri?n v? s?c kh?e c?a GS VTX.
Do ?, ti ? tm lin l?c ???c v?i m?t b?n ??ng mn ??i h?c Y Khoa Si Gn t? tr??c 1975, Anh hi?n l m?t TS-BS PGS chuyn khoa Tim M?ch v?n cn lm vi?c ton th?i gian, do s? khim cung Anh yu c?u ti khng nu tn Anh. Cc tin t?c v? di?n ti?n s?c kh?e c?a Anh VTX ti ???c bi?t tr?c ti?p t? Anh.
Anh cho bi?t sang t?i ngy th? 6, Anh VTX v?n cn n?m trong Phng Ch?m Sc ??c Bi?t / ICU, v?i tnh tr?ng t?m ?n ??nh, v?n c?n thu?c v?n m?ch / inotrope ?? duy tr huy?t p, v?n th? b?ng my. M?c tiu t?i h?u trong m?y ngy t?i l lm sao anh Xun c th? t? th? ?? rt ?ng / extubation.
14/12/2022: ngy 9. Bc Xun t?p th? y?u, nn hm nay, ton ?i?u tr? ICU s? lm Tracheostomy ?? c th? ??a ?ng th? qua l? m? kh qu?n. Bc kh?e, ki?m sot ???c nhi?m trng ph?i, t?nh to.
15/12/2022: ngy 10. Anh VTX v?n c?n my th?. ???c th? nghi?m th? t? pht (SBT / Spontaneous Breathing Trial) ?? chu?n b? cho ra kh?i my th?, nh?ng v?i m?t ng??i b?nh tu?i ngoi 80, t?ng tr?ng y?u, sau xu?t huy?t tiu ho, nh?i mu c? tim & nhi?m trng ph?i, qu? l kh kh?n. Ti ? nh?n v?i B?n ??ng mn, l ch?ng no Anh Xun ra kh?i my th?, t?nh to, nh? Anh chuy?n t?i Anh VTX l?i h?i th?m c?a cc B?n Anh ? h?i ngo?i qu m?n Anh Xun v?i l?i chc lnh.
16/12/2022: ngy 11. Bc Xun v?n c?n th? my qua l? m? kh qu?n, v?i n?ng ?? oxy FiO2 40% ??t ???c 100%. EF 40% (phn su?t b?m mu tim). Bc t?nh, ni hi?u. Hy v?ng kh h?n.
18/12/2022: ngy 13. TS Nguy?n Xun Xanh v?n t? Di?n ?n edu-sci m?i g?i ra m?t email th? hai l?n ny th tr?c ti?p t?i Anh VTX: Anh V Tng Xun thn m?n, hy v?ng hm nay Anh ? kh?e l?i nhi?u. Mong nh?n ???c vi dng c?a Anh trn di?n ?n nh? m?t tn hi?u vui, n?u ???c. Chc Anh mau bnh ph?c v ?n ???c m?t ci T?t ?m p. Thn m?n, NXXanh
20/12/2022: ngy 15. Tnh hnh Bc Xun: ? ng?ng ???c khng sinh ?i?u tr? vim ph?i. Th? my v?i Oxy FiO2 30%, li?u th?p Midazolam (thu?c an th?n) qua ?ng th? kh qu?n, tim ?n ??nh. ?? phng huy?t kh?i t?nh m?ch su (DVT / Deep Vein Thrombosis) b?ng Lovenox 0,4 ml.
NTV: Cm ?n Anh ? cho tin, s? l m?t tin vui ch?ng no Anh VTX ???c ra kh?i ICU v khng c?n t?i my th?… Btw: Prognosis / D? H?u, theo Anh? All the best, Ng Th? Vinh. V?i t?t c? s? d d?t, B?n ti ? tr? l?i: D? H?u c th? l t?t / Maybe good prognosis.
25/12/2022: ngy 20. NTV: Ti hi?u r?ng trong tr??ng h?p kh?n c?p, khi c d?u hi?u suy h h?p, ng??i b?nh c?n ???c ??t ?ng kh qu?n v?i my th?. Th??ng th b?nh nhn s? ???c rt ?ng th? cng s?m cng t?t; c th? ph?i sang t?i ngy th? 4 ho?c th? 5. Nh?ng n?u ko di h?n, b?nh nhn s? ???c lm Tracheostomy (m? l? kh qu?n) ?? c th? v?n th? trn my qua ?ng kh qu?n m?i. Cho t?i ngy hm qua, ? qua h?n 3 tu?n l? Anh VTX v?n cn ph? thu?c vo my th? theo thu?t ng? chuyn mn, th nay Anh Xun thu?c vo nhm PMV c?n th? my ko di (Prolonged Mechanical Ventilation). ?y khng ph?i l m?t ch? d?u t?t cho b??c h?i ph?c nhanh c?a Anh VTX. Cng ph? thu?c lu vo my th?, cc c? h h?p ngy cng y?u ?i; kh? n?ng ng??i b?nh ???c rt ?ng kh qu?n cng kh h?n; ch?a k? nguy hi?m nhi?m trng ph?i do my th? v cc bi?n ch?ng khc do n?m lu trong ICU l kh cao. V?i quan tm v lo l?ng, v? tri?n v?ng h?i ph?c nhanh c?a Anh VTX.
27/12/2022: ngy 22. Cc BS ? H?i s?c Vi?n Tim ch?m sc chu ?o cho Bc Xun. Bc ?ang c thm v?n ??: Cai my th? / Ventilator weaning g?p kh kh?n v b?nh nhn y?u, ch? th? b?ng b?ng, ?ang nh? V?t l Tr? li?u gip. Do s? d?ng Lovenox (thu?c long mu) ?? ng?a ?ng mu c?c trong t?nh m?ch su (DVT) nay l?i b? ch?y mu bng quang. Ph?i ng?ng Lovenox, ton bc s? Vi?n Tim quy?t ??nh ??t l??i l?c Greenfield ? T?nh M?ch Ch? D??i (IVC) nh?m ng?n ng?a mu c?c t? chn ln ph?i. ? ng?ng ???c khng sinh v thu?c v?n m?ch (Inotrope). V?n hy v?ng v c?u nguy?n Anh Vinh ?.
31/12/2022: ngy 26. Hm nay l ngy c?a n?m cng thng t?n, v ch? cn m?y ti?ng ??ng h? n?a l qua n?a ?m sang n?m 2023, Anh VTX b??c qua tu?i 83. Tin m?i nh?t t? Si Gn m ti nh?n ???c Anh VTX cn n?m trong ICU, v?i my th? v ti hi?u r?ng, c? thm m?t ngy trn my th? th th?i ?i?m ph?c h?i cng li xa, v nay cu?c ??u tranh c?a V Tng Xun cng tr? nn gian trun v kh kh?n h?n. T? m?t n?i r?t xa, bn kia n?a vng tri ??t, ti v cc B?n h?u qu m?n Anh cng g?i l?i th?m h?i t?i ng??i hi?p s? ??ng xanh v?i l?i chc lnh.
02/01/2023: ngy 28. Dear Anh Ng Th? Vinh, bo Anh tin vui, GS VT Xun ? ng?ng ???c my th?, hm nay s? ???c chuy?n ln tr?i b?nh, khng cn n?m trong ICU. NTV_ Th?t l m?t tin vui ??u n?m. Khng th? khng g?i l?i cm ?n t?i ton ?i?u tr? trong ICU Vi?n Tim ??y kh? n?ng, h? ? c?ng hi?n tr tu? v c? nh?ng ph??ng ti?n t?i ?u lo cho ng??i b?nh V Tng Xun, ?? cho ??n hm nay Anh Xun ? ra kh?i my th?, ra kh?i ICU sau 28 ngy ? m?t ng??i b?nh tu?i 83, ph?i ???c k? l m?t thnh tch Y Khoa ngo?n m?c.
04/01/2023: ngy 30. Dear Anh Ng Th? Vinh, Sng nay ti m?i ??a anh Nguy?n Qu?c Thi vo th?m GS V Tng Xun. GS Xun kh?e, ng?ng th? my, h?t vim ph?i. Anh Thi c chuy?n l?i th?m h?i c?a Anh Vinh t?i GS Xun. Bc Xun r?t linh ho?t, s?c di?n t??i t?nh khi nghe Anh Thi nh?c ??n BS Ng Th? Vinh.
Cc bc s?, v ?i?u d??ng t?i ?y r?t t?n tm, cn gi? n?p nh x?a. Ti v?n t?i gip cc em ? Vi?n Tim, gi?ng d?y t?i ?y 2 bu?i/ tu?n. BS Ph?m Nguy?n Vinh
Hnh 12a: 7 gi? sng th? T? 04/01/2023, PGS TS-BS tim m?ch Ph?m Nguy?n Vinh ??a nh th? Nguy?n Qu?c Thi t?i Vi?n Tim th?m GS V Tng Xun, khi ?y cn s?m, Anh Xun v?n ch?a th?c gi?c.
Hnh 12b: Tri, Bc s? tim m?ch Nguy?n Nho Ti?n trong ton ICU ch?m sc GS V Tng Xun, sng nay ln th?m GS Xun trn tr?i b?nh. BS Ti?n ?ang c?m cu?n v? ?? GS V Tng Xun c th? ??c m?y dng ch? th?m Anh. Ph?i, hng ch? cu?i trn trang vi?t l ch? k c?ng cp v m?nh m? c?a Anh V Tng Xun (ph?i). BS Ph?m Nguy?n Vinh cho bi?t: Anh Nguy?n Qu?c Thi c chuy?n l?i th?m h?i Bc Xun c?a BS Ng Th? Vinh t? California. GS V Tng Xun r?t linh ho?t, s?c di?n t??i t?nh. [photos by BS Ph?m Nguy?n Vinh]
Hnh 12c: Bu?i chi?u cng ngy 04/01/2023, BS Ph?m Nguy?n Vinh g?i cho ti m?t ?o?n video: GS V Tng Xun ?ang t?p V?t L Tr? Li?u, Anh Xun ? c th? t? ng?i, t? ??ng d?y v?i b??c ?i ng?n, t??i t?n linh ho?t, v?i ngn tay ci ch?a ln v c? gi? tay v?y cho m?i ng??i. M?t thnh t?u c?a B??c Th? Ba Y Khoa Y Khoa Ph?c H?i.
Bi vi?t ny nh? M?t Thi?p Chc Xun 2023 g?i t?i Anh V Tng Xun, cng bao nhiu B?n h?u th??ng m?n Anh Xun v?i nh?ng l?i chc lnh.
NG TH? VINH
California 05/12/2022 05/01/2023
Tham kh?o:
1/ GS V Tng Xun cha ?? c?a nhi?u gi?ng la qua c?n nguy k?ch sau c?n nh?i mu c? tim. Tu?i Tr? Online 08/12/2022 GS V Tng Xun – ‘cha ??’ c?a nhi?u gi?ng la – qua c?n nguy k?ch sau c?n nh?i mu c? tim – Tu?i Tre? Online (tuoitre.vn)
2/ Ng Th? Vinh. ?BSCL 2020 Cnh ??ng Ch?t v 45 N?m ?o V?ng Tr Th?c.
Viet Ecology Press, 2020. https://vietecologypress.blogspot.com/2020/04/bscl-2020-canh-ong-chet-va-45-nam-ao.html
3/ Ng Th? Vinh. (1) C?u Long C?n Dng, Bi?n ?ng D?y Sng; (2) Mekong Dng Sng Ngh?n M?ch (in Print and Audiobook), Nxb V?n Ngh? 2000, 2006. Vi?t Ecology Press
*Lu?n n TS v cc bi bo khoa h?c c?a GS V Tng Xun l do hai chuyn vin th? vi?n Ph?m L? H??ng (California) v Nguy?n Nga (Arizona) s?u t?m.