Wolfgang Borchert
Người dịch: Lưu Thuỷ Hương
Đêm nay Radi ở bên tôi. Vẫn mái tóc vàng và nụ cười trên khuôn mặt rộng mềm mại. Cặp mắt hắn cũng như mọi khi: hơi nhút nhát và hơi thiếu tự tin. Cũng vẫn vài sợi râu vàng lún phún.
Tất cả vẫn thế.
Radi, cậu chết rồi mà, tôi nói.
Vâng, hắn trả lời, xin đừng cười.
Tại sao mình phải cười?
Các cậu luôn cười mình, mình biết đấy. Bởi vì mình có dáng đi buồn cười và dọc đường đến trường cứ ba hoa về bọn con gái, những đứa mà mình không hề quen. Các cậu cứ hay cười chuyện đấy. Và bởi vì mình là đứa luôn hơi rụt rè một tí, mình biết rõ như thế.
Cậu chết đã lâu chưa? tôi hỏi.
Chưa, chưa lâu, hắn nói. Nhưng mình ngã xuống ngay mùa đông. Bọn chúng không chôn hẳn mình xuống đất được. Đông đá cả. Tất cả cứng như đá.
Ôi phải rồi, cậu tử trận ở Nga mà, đúng không?
Vâng, ngay mùa đông đầu tiên. Này bạn, đừng cười nhé, chẳng hay ho gì chuyện nằm chết ở Nga. Mọi thứ đối với mình xa lạ quá. Cây cối cũng xa lạ làm sao. Buồn lắm, cậu có biết không. Đa phần là cây hắc dương. Chỗ mình nằm, thuần một loài hắc dương buồn thảm. Và mấy hòn đá đôi khi cũng than vãn. Bởi vì chúng phải mang thân phận là những hòn đá Nga. Và những cánh rừng rên xiết mỗi đêm. Bởi vì chúng phải chịu thân phận là những cánh rừng Nga. Và tuyết gào thét. Bởi vì chúng phải là tuyết Nga. Vâng, tất cả đều xa lạ. Tất cả xa lạ biết nhường nào.
Radi ngồi lên mép giường của tôi và im lặng.
Có thể cậu thấy ghét mọi thứ như thế, vì cậu phải chết ở đấy, tôi nói.
Hắn nhìn tôi: cậu nghĩ thế sao? Không đâu, bạn, tất cả đều xa lạ một cách khủng khiếp. Tất cả. Hắn nhìn đầu gối mình. Tất cả sao mà xa lạ. Cả chính bản thân.
Chính bản thân?
Vâng, xin đừng cười. Đúng là thế đấy. Ngay chính bản thân cũng hóa xa lạ một cách khủng khiếp. Đừng cười nhé bạn, bởi thế mà tối nay mình tìm đến cậu. Mình muốn có lần tâm sự với cậu chuyện đấy.
Với mình?
Vâng, xin đừng cười, chỉ với cậu. Cậu biết rõ mình mà, đúng không?
Thì mình vẫn tưởng thế.
Không sao. Cậu biết mình rất tường tận. Ý mình muốn nói cái vẻ bề ngoài của mình ấy mà. Không phải mình là người như thế nào. Mình nghĩ cậu biết rõ vóc dáng của mình, đúng không?
Vâng, thì cậu tóc vàng. Cậu có bộ mặt đầy đặn.
Không đâu, cứ nói thẳng rằng khuôn mặt mình có nét dịu dàng. Mình biết điều ấy mà. Thế nhé –
Vâng, thì cậu có một bộ mặt mang nét dịu dàng. Một khuôn mặt rộng và luôn tươi cười.
Ừ, ừ. Và cặp mắt của mình?
Mắt của cậu luôn có một chút… , một chút buồn bã và kỳ bí.
Đừng có bốc phét nhé. Mình có cặp mắt rất rụt rè và thiếu tự tin, bởi vì mình không hề biết các cậu có tin tất cả những thứ mình kể về bọn con gái không. Rồi sao nữa? Mặt mày mình luôn nhẵn bóng?
Không, cậu không như thế. Cậu luôn có râu vàng lún phún trên cằm. Cậu tưởng người ta không nhìn thấy. Nhưng bọn mình luôn thấy chúng.
Và các cậu cười.
Và bọn mình cười.
Radi ngồi trên mép giường tôi và xoa lòng bàn tay lên đầu gối. Vâng, hắn thì thầm, mình như thế. Chính xác là như thế.
Và rồi hắn đột nhiên nhìn tôi bằng cặp mắt lo sợ của hắn. Cậu làm cho mình một việc nhé? Nhưng đừng cười, xin cậu đừng cười. Hãy đi với mình.
Sang Nga?
Ừ, nhanh lắm. Chỉ trong chớp mắt. Vì cậu vẫn còn biết mình rất rõ, xin cậu.
Hắn nắm lấy tay tôi. Nó như là tuyết. Hoàn toàn mát lạnh. Hoàn toàn rời rạc. Hoàn toàn nhẹ bỗng.
Chúng tôi đứng giữa vài cội hắc dương. Có cái gì hơi sáng nằm kia. Đi, Radi nói, mình nằm ở đấy. Tôi thấy một bộ xương người, như là cái tôi từng biết trong trường học. Một khối kim loại màu nâu lục nằm bên cạnh. Đấy là cái nón sắt của mình, Radi nói, nó hoen rỉ hết rồi và đóng đầy rêu.
Và rồi hắn chỉ lên bộ xương. Xin đừng cười, hắn nói, nhưng là mình đấy. Cậu có thể hiểu được không? Cậu biết mình mà. Hãy nói đi, có thể nào là mình đây không? Cậu có nghĩ thế không? Cậu không thấy nó xa lạ khủng khiếp hay sao? Nó có điểm gì quen thuộc với mình đâu. Người ta chẳng nhận ra mình nữa. Nhưng mà nó là mình đấy. Mình hẳn phải là nó đây. Nhưng mình không thể hiểu nổi. Nó xa lạ khủng khiếp. Nó chẳng còn liên quan gì với những thứ đã từng là mình. Không, xin đừng cười, nhưng mình thấy sao mà lạ lẫm ghê gớm, sao mà khó hiểu đến thế, sao mà xa cách quá vậy.
Hắn ngồi xuống mặt đất đen và buồn bã nhìn vào khoảng không trước mặt.
Không còn gì của ngày trước, hắn nói, không còn gì, hoàn toàn không.
Rồi hắn lấy đầu ngón tay khều một chút đất đen lên và ngửi. Xa lạ, hắn thì thầm, hoàn toàn xa lạ. Hắn đưa cho tôi chỗ đất. Nó như là tuyết. Giống như bàn tay hắn mới đây vừa nắm lấy tôi: Hoàn toàn mát lạnh. Hoàn toàn rời rạc. Hoàn toàn nhẹ bỗng.
Ngửi đi nào, hắn nói.
Tôi hít mạnh.
Sao?
Đất, tôi nói.
Rồi sao nữa?
Hơi chua chua. Hơi ngai ngái. Đúng là đất.
Nhưng mà lạ hoắc? Hoàn toàn xa lạ? Lại còn gớm ghiếc nữa, đúng không?
Tôi hít mạnh chỗ đất. Nó có vị mát lạnh, bời rời và nhạt nhẽo. Hơi chua chua. Hơi ngai ngái.
Thơm đấy, tôi nói. Như đất.
Không gớm ghiếc à? Không xa lạ à?
Radi dò xét tôi bằng ánh mắt lo sợ. Nó có mùi ghê tởm lắm, bạn ơi.
Tôi ngửi.
Không, đất đều có mùi như thế.
Cậu nghĩ thế à?
Nhất định rồi.
Và cậu không thấy nó gớm ghiếc?
Không, nó toả mùi thơm, Radi. Ngửi lại cho kỹ đi nào.
Hắn khều ngón tay lấy một ít đất và ngửi.
Tất cả đất đều có mùi như thế à? Hắn hỏi.
Vâng, tất cả.
Hắn hít mạnh. Hắn chúi mũi vào bàn tay bụm đất và hít. Rồi hắn nhìn tôi. Cậu có lý, hắn nói. Dường như nó có mùi thơm. Nhưng mà vẫn xa lạ, khi mình nghĩ đấy là mình thì vẫn cứ xa lạ khủng khiếp, bạn ạ.
Radi ngồi và ngửi và hắn quên bẵng tôi, và hắn ngửi, ngửi lấy ngửi để. Và hai chữ xa lạ hắn cứ nhắc ít dần đi. Cứ nhỏ dần đi. Hắn ngửi và ngửi và ngửi.
Thế là tôi nhón chân đi về nhà. Năm giờ rưỡi sáng. Trên khoảng sân tuyết trước nhà đất đã lộ lên khắp nơi. Tôi dẫm đôi bàn chân trần lên mặt đất đen giữa tuyết. Nó mát lạnh. Và tơi xốp. Và nhẹ thênh. Và nó toả mùi. Tôi thức dậy và hít thật sâu. Ừ, nó có mùi đấy. Radi, nó toả mùi thơm, tôi thì thầm. Nó thơm thật đấy. Nó thơm mùi đất thật. Bạn có thể yên nghỉ được rồi.
*****************
Nguyên tác tiếng Đức của Wolfgang Borchert
Radi
Heute nacht war Radi bei mir. Er war blond wie immer und er lachte in seinem weichen breiten Gesicht. Auch seine Augen waren wie immer: etwas ängstlich und etwas unsicher. Auch die paar blonden Bartspitzen hatte er.
Alles wie immer.
Du bist doch tot, Radi, sagte ich.
Ja, antwortete er, lach bitte nicht.
Warum soll ich lachen?
Ihr habt immer gelacht über mich, das weiß ich doch. Weil ich meine Füße so komisch setzte und auf dem Schulweg immer von allerlei Mädchen redete, die ich gar nicht kannte. Darüber habt ihr doch immer gelacht. Und weil ich immer etwas ängstlich war, das weiß ich ganz genau.
Bist du schon lange tot? fragte ich.
Nein, gar nicht, sagte er. Aber ich bin im Winter gefallen. Sie konnten mich nicht richtig in die Erde kriegen. War doch alles gefroren. Alles steinhart.
Ach ja, du bist ja in Russland gefallen, nicht?
Ja, gleich im ersten Winter. Du, lach nicht, aber es ist nicht schön, in Russland tot zu sein. Mir ist das alles so fremd. Die Bäume sind so fremd. So traurig, weißt du. Meistens sind es Erlen. Wo ich liege, stehen lauter traurige Erlen. Und die Steine stöhnen auch manchmal. Weil sie russische Steine sein müssen. Und die Wälder schreien nachts. Weil sie russische Wälder sein müssen. Und der Schnee schreit. Weil er russischer Schnee sein muss. Ja, alles ist fremd. Alles so fremd.
Radi saß auf meiner Bettkante und schwieg.
Vielleicht hasst du alles nur so, weil du da tot sein musst, sagte ich.
Er sah mich an: Meinst du? Ach nein, du, es ist alles so furchtbar fremd. Alles. Er sah auf seine Knie. Alles ist so fremd. Auch man selbst.
Man selbst?
Ja, lach bitte nicht. Das ist es nämlich. Gerade man selbst ist sich so furchtbar fremd. Lach bitte nicht, du, deswegen bin ich heute nacht mal zu dir gekommen. Ich wollte das mal mit dir besprechen.
Mit mir?
Ja, lach bitte nicht, gerade mit dir. Du kennst mich doch genau, nicht?
Ich dachte es immer.
Macht nichts. Du kennst mich ganz genau. Wie ich aussehe, meine ich. Nicht wie ich bin. Ich meine, wie ich aussehe, kennst du mich doch, nicht?
Ja, du bist blond. Du hast ein volles Gesicht.
Nein, sag ruhig, ich habe ein weiches Gesicht. Ich weiß das doch. Also –
Ja, du hast ein weiches Gesicht, das lacht immer und ist breit.
Ja, ja. Und meine Augen?
Deine Augen waren immer etwas – etwas traurig und seltsam –
Du musst nicht lügen. Ich habe sehr ängstliche und unsichere Augen gehabt, weil ich nie wusste, ob ihr mir das alles glauben würdet, was ich von den Mädchen erzählte. Und dann? War ich immer glatt im Gesicht?
Nein, das warst du nicht. Du hattest immer ein paar blonde Bartspitzen am Kinn. Du dachtest, man würde sie nicht sehen. Aber wir haben sie immer gesehen.
Und gelacht.
Und gelacht.
Radi saß auf meiner Bettkante und rieb seine Handflächen an seinem Knie. Ja, flüsterte er, so war ich. Ganz genauso.
Und dann sah er mich plötzlich mit seinen ängstlichen Augen an. Tust du mir einen Gefallen, ja? Aber lach bitte nicht, bitte.
Komm mit.
Nach Russland?
Ja, es geht ganz schnell. Nur für einen Augenblick. Weil du mich noch so gut kennst, bitte.
Er griff nach meiner Hand. Er fühlte sich an wie Schnee. Ganz kühl. Ganz lose. Ganz leicht.
Wir standen zwischen ein paar Erlen. Da lag etwas Helles. Komm, sagte Radi, da liege ich. Ich sah ein menschliches Skelett, wie ich es von der Schule her kannte. Ein Stück braungrünes Metall lag daneben. Das ist mein Stahlhelm, sagte Radi, er ist ganz verrostet und voll Moos.
Und dann zeigte er auf das Skelett. Lach bitte nicht, sagte er, aber das bin ich. Kannst du das verstehen? Du kennst mich doch. Sag doch selbst, kann ich das hier sein? Meinest du? Findest du das nicht furchtbar fremd? Es ist doch nichts Bekanntes an mir. Man kennt mich doch gar nicht mehr. Aber ich bin es. Ich muss es ja sein. Aber ich kann es nicht verstehen. Es ist so furchtbar fremd. Mit all dem, was ich früher war, hat das nichts mehr zu tun. Nein, lach bitte nicht, aber mir ist das alles so furchtbar fremd, so unverständlich, so weit ab.
Er setzte sich auf den dunklen Boden und sah traurig vor sich hin.
Mit früher hat das nichts mehr zu tun, sagte er, nichts, gar nichts.
Dann hob er mit den Fingerspitzen etwas von der dunklen Erde hoch und roch daran. Fremd, flüsterte er, ganz fremd. Er hielt mir die Erde hin. Sie war wie Schnee. Wie seine Hand war sie, mit der er vorhin nach mir gefasst hatte: Ganz kühl. Ganz lose. Ganz leicht.
Riech, sagte er.
Ich atmete tief ein.
Na?
Erde, sagte ich.
Und?
Etwas sauer. Etwas bitter. Richtige Erde.
Aber doch fremd? Ganz fremd? Und doch so widerlich, nicht?
Ich atmete tief an der Erde. Sie roch kühl, lose und leicht. Etwas sauer. Etwas bitter.
Sie riecht gut, sagte ich. Wie Erde.
Nicht widerlich? Nicht fremd?
Radi sah mich mit ängstlichen Augen an. Sie riecht doch so widerlich, du.
Ich roch.
Nein, so riecht alle Erde.
Meinst du?
Bestimmt.
Und du findest sie nicht widerlich?
Nein, sie riecht ausgesprochen gut, Radi. Riech doch mal genau.
Er nahm ein wenig zwischen die Fingerspitzen und roch.
Alle Erde riecht so? fragte er.
Ja, alle.
Er atmete tief. Er steckte seine Nase ganz in die Hand mit der Erde hinein und atmete. Dann sah er mich an. Du hast recht, sagte er. Es riecht vielleicht doch ganz gut. Aber doch fremd, wenn ich denke, dass ich das bin, aber doch furchtbar fremd, du.
Radi saß und roch und er vergaß mich und er roch und roch und roch. Und er sagte das Wort fremd immer weniger. Immer leiser sagte er es. Er roch und roch und roch.
Da ging ich auf Zehenspitzen nach Hause zurück. Es war morgens um halb sechs. In den Vorgärten sah überall Erde durch den Schnee. Und ich trat mit dem nackten Füßen auf die dunkle Erde im Schnee. Sie war kühl. Und lose. Und leicht. Und sie roch. Ich stand auf und atmete tief. Ja, sie roch. Sie riecht gut, Radi, flüsterte ich. Sie riecht wirklich gut. Sie riecht wie richtige Erde. Du kannst ganz ruhig sein.
