Dạ Ngân
Cuốn sách khiến tôi mất một tháng ròng. Cực kỳ thích hợp để ngẫm, trong thời điểm này.
Tác giả Philip Short – nhà báo người Anh, phóng viên đài BBC và Times of London. (Minh Thư dịch, Nguyễn Văn Tuấn hiệu đính).
Sách dày 643 trang giấy mỏng. Nếu in đẹp trên giấy tốt có lẽ sẽ là hai tập khoảng ngàn trang.
Nhà xuất bản CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT (ST), nơi tôi từng mua và được đọc “Sự lừa dối hào nhoáng” của Nell Sheehan (giải Pulitzer), sau đó nữa là “Hồ sơ mật Lầu năm góc và Hồi ức về Chiến tranh Việt Nam” của Daniel Ellsberg.
Dù những cuốn sách dạng này in bởi Nhà ST có thể bị lược đôi chỗ nhưng tôi đinh ninh, cốt lõi của mọi thứ liên quan không bị mất đi. Vớ được những cuốn ấy tôi như vớ được vàng. Nxb ST ghi trong ngoặc đơn (Sách tham khảo, in lần thứ hai) – nghĩa là sách bán chạy. Giá khá cao (306.000đ), mua, tôi chỉ được giảm sáu ngàn. Vẫn rất rẻ so với dung lượng thật sự bổ ích này.
# “POL POT – MỔ XẺ MỘT CƠN ÁC MỘNG (Pol Pot: Anatomy of a Nightmare) có lượng thông tin khổng lồ, đầy ắp những câu chuyện và tình tiết đắt giá. Tuy không phải sử gia, nhưng sau ngày Khmer Đỏ bị tiêu diệt, Philip Short đã lặn lội bốn năm ở Campuchia, phỏng vấn nhiều nạn nhân cũng như một số cựu thủ lĩnh Khmer Đỏ còn sống (Khieu Samphan, Ieng Sary, Nuon Chea), và cả Laurence Picq – một phụ nữ Pháp nhiệt tình tin tưởng Khmer Đỏ, đã theo chồng là Suong Sikoeun về Phnom Penh năm 1975.
# Cẩn trọng, sòng phẳng, hết lẽ (theo tôi), tác giả cho thấy sức nặng của bối cảnh khổng lồ bên ngoài Campuchia rối rắm: Pháp – Mỹ – Trung Quốc – Liên Xô – Việt Nam – Lào. Dĩ nhiên, sách dành phần lớn trang cho chúng ta tường tận một Pol Pot hạt nhân trước khi ông ta sản sinh chế độ Khmer Đỏ. Và bao bọc nhân vật này là lịch sử Campuchia suốt thế kỷ 20, từ đó sẽ thấy cội rễ của Triết lý – Tâm linh – Văn hóa Khmer từ xa xưa đến cận đại và đương đại.
# Sách vén cao bức màn đen bí ẩn của Pol Pot và nhóm người của ông ta. Ngay từ sớm khi học ở Paris, họ đã xây dựng một Học thuyết, một Triết lý và bền bỉ ấp ủ để sẽ áp dụng ở Campuchia. Tác giả cho rằng bạo lực khủng khiếp ấy có nguồn gốc từ Văn hóa Khmer không có ý niệm “công lý” như những nền văn hóa khác.
# Có thể ngộp thở nhưng mãn nguyện cho động cơ tìm hiểu và thu nhận, ngẫm ngợi và ghi chép cho dù, phải, cho dù, mớ bòng bong địa chính trị này chưa kết thúc với Đông Dương trong sự thao túng và ảnh hưởng của các Ông lớn.
# Đây là những trích đoạn trong chương Lời Kết của tác giả:
“Nỗi sỉ nhục quốc thể cùng sự thất vọng mà nó gây ra trong tầng lớp tinh hoa có học thức là một công thức gần như không thể sai cho cách mạng bạo lực”.
“Người Đức chối bỏ chủ nghĩa phát xít, coi đó là một sai lầm, một sự lạc lối quái dị trong nền văn hóa của họ. Giống như Hitler, Pol Pot đã dẫn dắt đất nước mình vào bóng tối, song vào một thời điểm nào đó, ông ta cũng là một người phát ngôn đích thực cho niềm khao khát của rất nhiều người Khmer về sự trở lại của hào quang vĩ đại xưa cũ”.
“Angkor là sự vĩ đại mà nó tượng trưng, vừa là một nguồn cảm hứng vừa là trở ngại cho các chính phủ Campuchia kế tiếp. Angkor, quần thể đền đài tôn giáo lớn nhất thế giới và là một trong những khu đền đài xa hoa nhất, cho thấy những gì người Campuchia từng làm được và nhấn mạnh một cách tàn ác sự suy sụp sau này của họ”.
“Những người Khmer Đỏ nhảy qua vực sâu, từ chỗ thiếu tự tin đến chỗ giết người hàng loạt”.
“Hệ tư tưởng bạo lực mà họ đã nhân danh đó để hành động đã được để lại cho họ từ Cuộc cách mạng Pháp. Nhưng dạng thức gớm ghiếc dị thường hình thành từ đó lại bắt nguồn từ những mô hình văn hóa Khmer đã tồn tại từ trước. Mọi hành động tàn bạo mà những người Khmer Đỏ đã làm đều có thể được tìm thấy trên các hoa văn phù điêu bằng đá ở Angkor, trong các bức tranh về địa ngục theo đạo Phật, hoặc gần đây hơn, là trong cách hành xử của những người Issarak. Yos Hut Khemcaro, người đứng đầu Quỹ Phật giáo Khmer khẳng định rằng: “Khmer Đỏ được sinh ra từ xã hội Campuchia, nó là đứa con của Campuchia”… “Hàng triệu người Campuchia, kể cả các nhà sư, đã hành động cùng họ”.
“Nếu như các cường quốc nước ngoài có một phần trách nhiệm trong cơn ác mộng Campuchia, thì vai chính đều thuộc về các nhân vật trong nước”.
“Phương trình “Không có chiến tranh ở Việt Nam, không có Khmer Đỏ” rất đơn giản nhưng lại phản ánh một sự thật không thể chối cãi. Vai trò của Hoa Kỳ ở Đông Dương trong thập niên 60 và 70 thế kỷ XX đã góp phần vào việc đưa Pol Pot lên nắm quyền và sự hỗ trợ của nước này cho cuộc nổi dậy chống Việt Nam trong thập niên 1980 đã giúp ông ta tồn tại lâu hơn”.
“Nhà xã hội học Campuchia Ros Chantrabot đã viết rằng “kể từ sau sự sụp đổ của Angkor, người Khmer đã rơi vào vòng xoáy tự hoại, tự kết liễu mà không thể thoát ra được… Chúng ta biết các chiều hướng của quá trình này, những cuộc đấu tranh của các hoàng tử… đã cầu xin sự trợ giúp của các thế lực láng giềng. Ngày nay, chúng ta vẫn đang trong giai đoạn đó. Nhưng tệ hại hơn là quá trình tự hủy hoại giờ đây đã trở thành một phần quá rõ trong bản chất Khmer, tới mức nó hút chúng ta vào đó.
“Trong vòng vài thập niên qua, người Campuchia đã thể hiện sự kiên cường không kém gì những khổ đau họ đã phải gánh chịu, đã thể hiện ý chí tồn tại không kém gì những mối đe dọa chống lại họ
“Nhưng giống như một chiếc bình gốm đã bị vỡ tan thành trăm mảnh rồi được khôi phục lại, đất nước này vô cùng mong manh dễ vỡ. Nó không còn đủ sức để gây thêm rắc rồi nữa.
“Lần tới, khói lửa sẽ bùng cháy ở nơi nào đó khác.”