(Đọc Gió @ – thơ Đoàn Huy Giao)
Nguyễn Viện
Một câu hỏi vu vơ, tưởng như không thể trả lời. Nhưng là một câu hỏi ngỡ ngàng, sâu thẳm… vọng lên từ hố thẳm thực tại. “Cái chết có màu gì?”, câu hỏi xuyên suốt từ những dòng đầu tiên đến cuối tập thơ dài hơn năm ngàn chữ của Đoàn Huy Giao, nhức nhối và ai oán của một thời cuộc nhiễu nhương. Một lịch sử trớ trêu và khóc cười thành tiếng của cái chết.
Dường như với Gió @, tôi thấy một Đoàn Huy Giao khác. Cơn gió của thời đại thổi rát mặt những ai còn có chút bận tâm với thế sự. Nó nhắc nhở về một hiện thực đã và đang là cuồng phong trong đời sống chúng ta, không thể phủ nhận.
“ơi! cơn gió rỗng sơ sinh điệp trùng
trong câm lặng
cạ vào mái rêu hồi chuông chiều
dư âm câu xẩm chợ mềm lòng – mùi châu thổ.”
Cơn gió ấy không chỉ “cạ vào mái rêu hồi chuông chiều”, mà còn xé nát cõi nhân gian với những “ngôn từ giảo hoạt” của “thói văn ngôn cai ngục” phổ biến.
“bạn mơ chi mớ ngôn từ nhá nhem – bóng ma
thời hậu chiến lâm bệnh đậu ôn vàng da trí
tưởng tượng không phanh mấy dòng thơ tán
tình tuyệt vọng được chiêu danh: tên biệt
kích văn chương bách bệnh sầu đau lịch triều
hoang hoại.”
Từ chiến tranh đến hoà bình, thời nào cũng là bi kịch. Tang thương và phi lý. Con người trong vòng xoáy thời cuộc, chỉ là những nạn nhân của lịch sử.
“kẻ hoan hỉ đỏ mặt người khóc thầm rậm
rực nhận hàng cậy họ xuôi nam ngược
bắc cao trào khoái lạc râu tóc rối tung búa
bổ thái dương xình xịch đỉnh vinh quang
cuồng loạn khói than phụt ngút trời tàu
liên vận ngất ngây từng chùm chiến lợi
phẩm càn khôn lắc lư búp bê nhựa.”
Không chỉ là một ký ức hay một cáo trạng về một thời u ám, thơ Đoàn Huy Giao còn là tiếng nói khát khao hạnh phúc từ một cõi miền thơ ngây hoang dại.
“hãy để thiên chức con mái rừng rú trong em
giao tình ngấu nghiến phần cỏ dại ngổ ngáo
trong anh – bữa tiệc trăng non khát đói.”
Những giây phút hiếm hoi trở về bản năng gốc này đã cứu vãn những phẫn nộ của một người thức tỉnh trước sự giả dối chính trị thành một diễn ngôn nhân bản và chân thực. Trong góc nhìn của tôi, Đoàn Huy Giao là một trường hợp hiếm hoi trong nền văn chương đương đại của chúng ta, khi sự chân thành của chữ nghĩa được bày tỏ. Một lương tâm công chính được thể hiện trong tư thế kẻ sĩ.
Thơ Đoàn Huy Giao mạnh mẽ, mỗi chữ như nhuốm máu oan hồn. Nhưng thơ Đoàn Huy Giao cũng đòi hỏi sự hiểu biết lịch sử để thấu cảm. Những trải nghiệm của anh, những đớn đau bi phẫn ấy không dễ được chấp nhận. Nhưng nếu chúng ta không chấp nhận sự thật, làm sao chúng ta có thể “giải oan cho cuộc biển dâu này” (Tô Thuỳ Yên)?
Một Đoàn Huy Giao khác biệt, vẫn là một cần thiết để thi ca mang tiếng nói con người tự do. Bởi khác biệt và tự do mới là nhân cách thật sự của nghệ sĩ.
Nhưng,
“anh mơ gì quanh đàn kiến du cư vô tội trên
mảnh ván thuyền sống sót.”
Cuộc lữ của văn chương Đoàn Huy Giao cheo leo từ cổ phong đến mơ mộng tiền chiến, qua khắc khoải của chiến tranh, rồi hậu sự hoà bình như chiếc quan tài trôi theo dòng nước lũ.
Tôi không trông chờ Gió @ của Đoàn Huy Giao thổi tới và lay động được đám đông ngoài kia, nhưng tôi tin Gió @ của anh sẽ lưu dấu trong đời sống văn chương chúng ta như một nhân chứng thầm lặng và bền bỉ.
Bởi thế, sau khi đọc hết tập thơ này, tôi đã tự tìm ra cho mình câu trả lời, không phải “Cái chết có có màu gì? Cái chết!” như một thảng thốt mơ hồ của Đoàn Huy Giao, mà cái chết có màu hổ phách của máu và nước mắt được kết tinh qua thời gian.
N.V.
(8/2025)
Nguyễn Viện & Đoàn Huy Giao trên Đèo Hải Vân.