Trương Minh Quý nói về việc đón nhận lệnh cấm của Việt Nam đối với bộ phim tranh giải Un Certain Regard: “Giống như vừa ở nhà, vừa vô gia cư cùng một lúc”

Patrick Frater, Variety ngày 23.5.2024

Đỗ Hồng Nhung dịch

Đạo diễn trẻ người Việt Trương Minh Quý gây chú ý tại Liên hoan phim Cannes với bộ phim Việt và Nam ra mắt ngày 22/5, được đề cử hạng mục Un Certain Regard [Nhãn quan độc đáo].

Câu chuyện của anh – mối tình lãng mạn mang phong cách đương đại giữa hai thợ mỏ trẻ – đưa ta lần theo những ký ức và ước mơ của một đất nước. Nó gợi cảm, đầy tâm trạng, trang trọng, nhân văn, pha trộn các trường đoạn với những pha hài hước và vui sướng bất ngờ.

Trương Minh Quý chia sẻ với Variety về nguồn gốc bộ phim, sự chọn lựa bất thường của anh khi quay bằng phim Super 16mm, cũng như chuyện phải nén tự ái [trong lúc này] mà chấp nhận phim của mình không thể chiếu ở quê nhà Việt Nam.

· Tác phẩm này, bộ phim thứ ba của anh, bắt rễ từ đâu? Và mất bao lâu để đơm hoa kết trái?

Mọi chuyện bắt đầu vào tháng 1 năm 2020, chỉ vài tháng sau khi tôi sang Pháp du học, và ngay sau khi tôi hoàn thành bộ phim tài liệu của mình – Ngôi nhà trên cây [The Treehouse].

Tôi đã làm bạn với [các nhà sản xuất của Epicmedia] Bianca Balbuena và Bradley Liew được 20 năm, và đây có vẻ là thời điểm tốt để chúng tôi bắt đầu làm việc cùng nhau.

Thực sự tôi thấy dự án này khá may mắn mới tiến triển nhanh được như vậy. Chỉ mất hơn bốn năm. Thông thường, [phim độc lập châu Á] mất từ bốn đến sáu năm.

Đôi khi dự án tốn rất nhiều thời gian vì thiếu tiền. Nhưng bộ phim của chúng tôi tiến triển nhanh chóng trước hết nhờ vào chất lượng của dự án và kịch bản, kế đến là nhờ các nhà sản xuất đặt trọn niềm tin vào nó.

Một cảnh trong phim Việt và Nam.

Nguồn: Nicolas Graux – Variety

· Kịch bản đã hoàn thành chưa khi anh gửi cho Epicmedia xem?

Lúc ấy, nó còn là đề cương thô. Trong tâm trí tôi, kịch bản đó là phản ứng đầy cảm xúc và nghệ thuật đối với hai sự kiện xảy ra ở Việt Nam, được kể qua lăng kính hư cấu. Khá tham vọng về mặt kể chuyện, bộ phim cố gắng kết nối những câu chuyện khác nhau, những mốc thời gian và giai đoạn khác nhau.

Nó cố kể chuyện theo cách rất riêng tư và giàu cảm xúc, không phải về đất nước mà về những gì một nghệ sĩ nhìn thấy ở đất nước.

· Hai sự kiện đó là gì?

Nhiều người cho rằng một trong những sự kiện đó là vụ 29[1] người chết trong container. Không đúng. Phim của tôi không phải là về điều đó. Nó trừu tượng và phức tạp hơn thế.

Tôi luôn thích thú với phong cảnh đất nước mình, quá đẹp, tầng tầng lớp lớp và đầy màu sắc. Lần này tôi muốn dấn thân vào một bối cảnh rất mới: ngành khai thác than.

Thông qua đó, chúng ta hiểu ý nghĩa nghệ thuật của hình ảnh đi sâu vào lòng đất. Tôi lấy ý tưởng đi sâu tìm than như một phép ẩn dụ cho việc tìm kiếm sâu trong ký ức, trong lịch sử của chúng ta. Và từ đó mà mở rộng thêm.

Có câu chuyện đồng tính ở đây, vì rõ ràng tôi là gay. Tôi thấy thật tự nhiên khi để hai chàng trai trẻ này ở bên nhau.

Nền tảng của câu chuyện là ai đó trải qua cảm giác đang ở nhà nhưng lại vô gia cư. Tôi sử dụng những sự kiện thực tế, cụ thể để bộc lộ cảm xúc này, nhưng toàn bộ chủ đề đều dựa trên ý tưởng hoài cổ ấy.

· Tại sao anh quay bằng phim Super 16mm?

Tôi quay phim tài liệu Ngôi nhà trên cây, rồi một phim ngắn khác tại Pháp đều bằng phim Super 16mm. Thật ra đây đã là bộ phim thứ tư của tôi dùng phim Super 16mm, với cùng một đạo diễn hình ảnh.

Không phải tôi chọn phương tiện phù hợp để đạt hiệu ứng thị giác mà tôi muốn. Ngày nay, bạn có thể tạo ra hình ảnh tương tự nhờ kỹ thuật số. Tuy nhiên, vào năm 2017, tôi chưa bao giờ quay phim và tôi chọn phim 16mm vì tò mò. Được quay phim[2] giống như giấc mơ đối với một nhà làm phim trẻ.

Trong Ngôi nhà trên cây, tôi đã có cơ hội làm việc với một nhóm rất nhỏ và có máu phiêu lưu. Kết quả rất tốt. Vì vậy, tiếp tục phương pháp tương tự với Việt và Nam là một lựa chọn tự nhiên.

Ngoài ra, tôi muốn hình ảnh phim mang đến cảm giác vượt thời gian, nhờ bối cảnh và cách sử dụng phim 16mm. Nếu vào rạp xem trước khi đọc thông tin về phim, có thể bạn sẽ nghĩ nó được quay cách đây 20 năm.

· Như vậy, chọn phim 16mm không phải là do thiếu kinh phí hoặc những hạn chế khác?

Tôi không nghĩ các nhà sản xuất của mình đã từng làm việc với phim 16mm và có thói quen gửi những cuộn phim qua lại. Nếu lần sau hợp tác với họ, tôi không chắc họ có đồng ý quay bằng phim 16mm hay không.

· Chủ đề đồng tính nam có phải là trở ngại khiến phim không được chiếu ở Việt Nam?

Phim chính thức bị cấm chiếu tại Việt Nam. Nhưng tôi không nghĩ yếu tố đồng tính là vấn đề.

Tôi chưa từng được thông báo tường minh rằng đồng tính là vấn đề. Thực tế cho thấy một số bộ phim thương mại có câu chuyện đồng tính đã được phát hành tại Việt Nam. Vì vậy, tôi suy đoán vấn đề không phải ở đó.

Họ nói với tôi là hình ảnh đất nước và con người được miêu tả trong phim rất đen tối và tiêu cực. Đây là điều tôi không được phép làm. Vì vậy, cuối cùng chúng tôi đồng ý rằng: nếu đây là quan điểm [của người kiểm duyệt], thì tôi có cố gắng cắt bỏ chỗ này chỗ nọ cũng chẳng ích gì.

Tôi rất tiếc vì họ đã chọn xem phim từ góc nhìn này. Nó khác với góc nhìn của tôi và những gì tôi muốn khán giả thấy. Đó là phản ứng mang tính cá nhân và đầy cảm xúc đối với những sự kiện trong nước. Có vui có buồn, có hân hoan và bi thảm.

Là một nhà làm phim trẻ, tôi thành tâm muốn giới thiệu câu chuyện này tới khán giả Việt Nam. Chà, bây giờ bộ phim đang bị nhìn nhận khác đi. Nhưng tôi hy vọng rằng một ngày nào đó trong tương lai, bộ phim này có thể gắn kết tất cả chúng ta lại với nhau. Tôi không muốn nhai đi nhai lại chuyện này và khiến mọi thứ lộn xộn hơn.

Đoàn làm phim Việt và Nam trên sân khấu Liên hoan phim Cannes.

Nguồn: Autumn Meeting

· Phim bị cấm tại Việt Nam có nghĩa là anh sẽ bỏ lỡ cơ hội góp mặt vào phòng vé tăng trưởng nhanh nhất châu Á?

Có lẽ. Tôi cho rằng điều này mang tính thế hệ. Tôi không đổ lỗi cho Cục Điện ảnh hay các tổ chức tương tự [về vấn đề kiểm duyệt]. Tôi cũng không phát ngôn theo quan điểm của dòng phim độc lập hay thương mại. Với tôi, mọi bộ phim đều mang tính cá nhân, người nào đó phấn đấu làm nên tác phẩm nghệ thuật. Và trong chuyện này, tất cả chúng ta vẫn còn khá cô đơn.

· Anh đang làm gì tiếp theo?

Tôi có hai ý tưởng muốn phát triển cùng một lúc. Hãy xem cái nào có kết quả trước.

Ý tưởng thứ nhất kể về một ngày trong đời một sinh viên trẻ sống ở thành phố lớn của Việt Nam, với nhiều cuộc gặp gỡ khác nhau. Nó mang hơi hướng tiểu thuyết của Dostoyevsky.

Ý tưởng thứ hai lớn hơn và có thể mất nhiều thời gian hơn một chút vì bối cảnh nằm giữa đại dương. Đó là câu chuyện tình phụ tử của vị vua trên đảo.

1 Chính xác là 39. Nhưng chúng tôi vẫn giữ con số 29 theo đúng bản gốc bài phỏng vấn của Variety với Trương Minh Quý. (Chú thích của người dịch).

[2] Phim nhựa truyền thống. (Chú thích của người dịch).