Roland Barthes Nhà ký hi?u h?c

Li?u Tr??ng

V�o n?a sau th? k? 20, t�n tu?i c?a Roland Barthes b?ng nhi�n tr? n�n l?y l?ng trong l?nh v?c l� thuy?t v� ph� b�nh v?n h?c.

Kh� ??nh ngh?a Roland Barthes v� t�nh ?a d?ng, t�nh m? r?ng c?a t�c ph?m �ng, �ng lu�n quan t�m v? m?i h??ng. T�c ph?m c?a �ng ?a d?ng v? ??i t??ng, �ng c� v? b�n v? m?i ?? t�i, ?i t? Sade, Beethoven, Racine ??n� th?t b�t t?t, v.v. ?a d?ng v? ph??ng ph�p, Barthes ?i t? ph� b�nh ch? ??, qua ph� b�nh ph�n t�m h?c ??n thuy?t c?u tr�c trong Syst�me de la mode (H? th?ng th?i trang). ?a d?ng v? h? t? t??ng, l�c ??u Barthes ???c xem nh? m?t nh� M�c x�t v� �ng n�u cao nh?ng bi�n kh?o, l� thuy?t c?a Bertolt Brecht, k?ch t�c gia ng??i ??c, ?� x�y d?ng k?ch theo m?t ph??ng ph�p m?i d?a v�o kh�i ni?m kho?ng c�ch; kho?ng c�ch h�a, c� ngh?a l� di?n vi�n tr�n s�n kh?u gi? kho?ng c�ch v?i nh�n v?t c?a m�nh, v� th�i ?? c?a kh�n gi? gi? kho?ng c�ch v?i c?t truy?n tr�n s�n kh?u. Barthes g?i ph??ng ph�p d?ng k?ch c?a Brecht l� �c�ch m?ng c?a Brecht�. Ti?p theo Barthes b�nh v?c Alain Robbe�Grillet v� Ti?u thuy?t m?i. R?i Barthes t�n vinh m?t ch? ngh?a hoan l?c n�o ?�, b?ng c�ch tr? v? v?i gi� tr? c?a s? th�ch th� trong l?nh v?c m? h?c.

Nh�n chung, t�c ph?m c?a Roland Barthes gi?ng nh? m?t lo?t kh?i t? duy ri�ng bi?t, th?m ch� m�u thu?n nhau m� khi ta m?i ??c qua kh�ng th?y m?u s? chung. Ph?i ??c k? to�n th? t�c ph?m, bi�n kh?o c?a Barthes m?i th?y nh?ng nghi�n c?u c?a �ng ???c s?p ??t ngay t? ??u.

Roland Barthes sinh n?m 1915; v� b?nh lao ph?i, �ng kh�ng ???c ?�o t?o ? ??i h?c nh? ph?n ?�ng c�c gi?i tr?. ?i?u n�y kh�ng ph?i l� m?t tr? ng?i, tr�i l?i n� th�c ??y �ng, gi�p �ng t? m�nh ??t ???c m?t ki?n th?c s�u r?ng, m?t tr�nh ?? cao, g�y b?t ng? cho gi?i ??i h?c v� ??a ??n cu?c b�t chi?n v? cu?n Sur Racine (B�n v? Racine). Roland Barthes vi?t mu?n, cu?n s�ch ??u tay c?a �ng, Le degr� z�ro de l��criture (?? kh�ng c?a s? vi?t) ra n?m 1953. N?m 1954, cu?n Michelet par lui-m�me (Michelet do ch�nh t�c gi?) ra ??i. C?ng c?n nh?c l?i, Michelet l� m?t nh� s? h?c, ???c gi? ch?c gi�o s? t?i Vi?n Cao h?c Ph�p (Coll�ge de France). Michelet d�ng ch?c gi�o s? c?a m�nh ?? ph? bi?n nh?ng t? t??ng t? do v� ch?ng gi�o quy?n. Ti?p theo cu?n Michelet l� cu?n Mythologies (Huy?n tho?i) ra n?m 1957, cu?n s�ch n�y t?p h?p nh?ng b�i ?� ??ng tr�n t?p ch� �Les Lettres nouvelles�, t? n?m 1954 ??n n?m 1956. N?m 1962, Barthes ???c b? nhi?m Tr??ng khoa nghi�n c?u ? Tr??ng Cao h?c Th?c h�nh. N?m 1976, �ng ???c b?u v�o Vi?n Cao h?c Ph�p, gi? ch?c gi�o s? ng�nh K� hi?u h?c v? v?n ch??ng, ch?c danh d? n�y ???c d�nh ri�ng cho Roland Barthes.

Trong m?t th?i gian d�i, Roland Barthes b? g?t kh?i gi?i tr� th?c, nh? th? �ng ?� tho�t kh?i nh?ng ?nh h??ng c?a th?i ?� v� t? t?o cho m�nh m?t v?n h�a ??c ?�o, v?i nh?ng ?? t�i ??c bi?t v? v?n ch??ng c?ng nh? v? ?i?n ?nh, h?i h?a, �m nh?c. Barthes kh�ng theo th?i trang, tr�i l?i �ng ?i?u khi?n th?i trang, �ng ??a v�o nh?ng kh�i ni?m c� t�nh hi?n ??i. ?nh h??ng c?a Barthes ng�y c�ng l?n, �ng d?i ch? nh?ng t? duy, nh?ng quan ni?m, x� ??y nh?ng gi� tr? ???c s�ng b�i. Ngay trong nh?ng b�i c?a �ng, �ng g?t b? nh?ng c�i ???c th?a nh?n, nh?ng l?p l?i. N�i t�m l?i, �ng g?t b? quy?n l?c.

Barthes ??i m?i ph� b�nh v?n h?c, ??c bi?t v?i cu?n Sur Racine (1963). Khi �ng g?t ra c�i ph?n huy?n tho?i trong k?ch b?n c?a Racine, �ng ch? tr�ch c�i l?p tr??ng g?i l� trung t�nh c?a ng�nh ph� b�nh v?n h?c th?i ?�. M?i c�ch ??c ph� b�nh Racine l� k?t qu? c?a m?t ch? quan: Racine ???c ??c theo nhi?u ng�n ng?: kh�ng c� c�ch ??c n�o l� v� t?i. Cu?n Sur Racine khi?n Barthes b? Raymond Picard, m?t gi�o s? t�n tu?i c?a ??i h?c Sorbonne, ?? k�ch trong b�i Ph� b�nh m?i hay b?p b?m m?i. Barthes ?�p l?i m?t c�ch gay g?t s? ?? k�ch ?� v?i cu?n Critique et v�rit� (Ph� b�nh v� s? th?t), n?m 1966.

Nh?ng cu?n S/Z (1970) v� Sade, Fourrier, Loyola (1971) b? sung ph?n t�c ph?m ph� b�nh c?a Barthes.

I. M?t cu?c phi�u l?u v?i k� hi?u h?c

Tr??c ti�n c?n nh�n nh?n k� hi?u lu�n lu�n hi?n di?n trong ??i s?ng con ng??i. Nh� nghi�n c?u Joseph Court�s, t�c gi? cu?n La s�miotique du langage (K� hi?u h?c c?a ng�n ng?), cho r?ng: �N?u b? ?i m?i k� hi?u � trong t?t c? m?i l?nh v?c � l� l�m bi?n m?t kh�ng ch? m?i giao ti?p li�n ch? th? m� c�n l�m bi?n m?t m?i t? duy v� cu?i c�ng l�m bi?n m?t ch�nh con ng??i.� (tr. 16)

Roland Barthes quan t�m ??n v?n ?? k� hi?u trong x� h?i, ch�nh trong ph?n 2 c?a cu?n Mythologies (1957), �ng ?� ??a ra ?? c??ng m?t l� thuy?t k� hi?u h?c v? h? t? t??ng v� l?i n�i c?a �ti?u t? s?n�. L� thuy?t n�y s? ???c tri?n khai trong bi�n kh?o �l�ments de s�miologie (Nh?ng y?u t? c?a k� hi?u h?c) (1965).

Ngay t? ??u, trong cu?n Mythologies, Barthes ?� ??t ra n?n m�ng c?a k� hi?u h?c, ?i t? huy?n tho?i. Theo t? ?i?n Ph�p Le Robert th� trong ng�n ng? th�ng th??ng, huy?n tho?i l� m?t h�nh ?nh ??n gi?n h�a, l?m khi h�o huy?n m� nh?ng nh�m ng??i t?o ra hay ch?p nh?n v? m?t c� nh�n hay m?t s? ki?n v� h�nh ?nh ?� c� m?t vai tr� quy?t ??nh trong c�ch ??i x? c?a h? hay trong c�ch h? ?�nh gi�.

C� ba c�ch ??c huy?n tho?i:

1/ C�ch ??c c?a ng??i l�m ra huy?n tho?i, ng??i n�y ?i t? m?t kh�i ni?m v� cho n� m?t h�nh th?c.

2/ C�ch ??c c?a nh� nghi�n c?u huy?n tho?i: nh� nghi�n c?u th�o g? (gi?i m�) c�i � ngh?a c?a huy?n tho?i.

3/ C�ch ??c c?a ng??i d�n th??ng, nh?m l?n huy?n tho?i v?i hi?n th?c.

Barthes cho huy?n tho?i c�i ??nh ngh?a nh? sau: huy?n tho?i l� m?t l?i n�i. Theo Barthes, huy?n tho?i l� m?t h? th?ng truy?n th�ng, l� m?t th�ng ?i?p. Huy?n tho?i kh�ng ph?i l� m?t ?? v?t, m?t kh�i ni?m hay m?t � t??ng, huy?n tho?i l� m?t c�ch th?c l�m sinh ra � ngh?a, l� m?t h�nh th?c. Sau n�y s? ph?i ??t cho c�i h�nh th?c ?� nh?ng gi?i h?n l?ch s?, nh?ng ?i?u ki?n d�ng v� c�i t�nh x� h?i. B?i v� huy?n tho?i l� m?t l?i n�i, cho n�n m?i th? ??u c� th? l� huy?n tho?i. Huy?n tho?i kh�ng ???c ??nh ngh?a theo ??i t??ng c?a th�ng ?i?p, m� b?ng c�i c�ch huy?n tho?i ph�t ra th�ng ?i?p. Barthes tin r?ng m?i th? ??u c� th? l� huy?n tho?i v� v? tr? c� t�nh g?i �, g?i c?m m?t c�ch b?t t?n. M?i ?? v?t tr�n th? gi?i c� th? ?i t? s? s?ng c�m n�n c?a n� ??n m?t t�nh tr?ng n�i, t�nh tr?ng m? ra v?i s? chi?m h?u c?a x� h?i. M?t c�i c�y l� m?t c�i c�y. Nh?ng c�i c�y ???c c� b� th?n ??ng Minou Drouet n�i ??n, kh�ng c�n h?n l� m?t c�i c�y, ?� l� m?t c�i c�y ???c trang ho�ng, th�ch h?p v?i m?t s? ti�u th? n�o ?� c?a gi?i h�m m? v?n ch??ng, th�ch ?ng v?i t?c l? c?a x� h?i.

T?t nhi�n, t?t c? kh�ng ???c n�i l�n c�ng m�t l�c: c� nh?ng ?? v?t tr? th�nh con m?i c?a l?i n�i huy?n tho?i trong m?t th?i gian r?i bi?n m?t, nh?ng ?? v?t kh�c chi?m ch? c?a ch�ng v� ??t ??n huy?n tho?i. C� nh?ng huy?n tho?i r?t x?a, nh?ng kh�ng c� nh?ng huy?n tho?i v?nh vi?n; b?i v� ch�nh l?ch s? con ng??i ??a hi?n th?c v�o t�nh tr?ng l?i n�i, ch�nh l?ch s? v� ch? l?ch s? m?i c� quy?n v? s? s?ng ch?t c?a ng�n ng? huy?n tho?i. Huy?n tho?i l� m?t l?i n�i do l?ch s? ch?n l?a: huy?n tho?i kh�ng th? xu?t hi?n t? �b?n ch?t� c?a s? v?t.

L?i n�i ?� l� m?t th�ng ?i?p. L?i n�i c� th? ???c vi?t ra hay do nh?ng bi?u hi?n kh�c nh? ?nh ch?p, ?i?n ?nh, ph�ng s?, k?ch ngh?, th? thao, qu?ng c�o, v.v. M?t t?m ?nh l� m?t l?i n�i ngang h�ng v?i m?t b�i b�o; nh?ng ?? v?t c� th? tr? th�nh l?i n�i n?u ch�ng c� � ngh?a g� ?�. Barthes cho r?ng huy?n tho?i thu?c v? m?t khoa h?c t?ng qu�t, m? r?ng ??n ng�n ng? h?c, v� l� k� hi?u h?c.

Huy?n tho?i ch? l� ph?n nh? c?a c�i ng�nh khoa h?c r?ng l?n v? k� hi?u m� Ferdinand de Saussure ?� gi? ??nh tr??c ?�y d??i c�i t�n k� hi?u h?c (s�miologie). K� hi?u h?c l�c ?� ch?a ra ??i, tuy nhi�n gi?i nghi�n c?u th?i hi?n ??i ?� quan t�m ??n v?n ?? � ngh?a: ph�n t�m h?c, thuy?t c?u tr�c, t�m l� h?c, v� nh?ng khuynh h??ng m?i v? ph� b�nh v?n h?c d??i ?nh h??ng c?a Gaston Bachelard ch? theo d�i s? ki?n n?u n� c� � ngh?a.

Cu?n L�Aventure s�miologique (Cu?c phi�u l?u v?i k� hi?u h?c) ra n?m 1985, n?m n?m sau khi Barthes l�a ??i, t?p h?p c�c bi�n kh?o ??c bi?t c?a Barthes nh?: �l�ments de s�miologie (Nh?ng y?u t? c?a k� hi?u h?c), L�Ancienne rh�torique (Tu t? h?c th?i x?a), Introduction � l�analyse structurale du r�cit (D?n nh?p v�o ph�n t�ch c?u tr�c truy?n k?), v.v. Cu?n L�Aventure s�miologique m? ??u b?ng b�i thuy?t tr�nh c?a Barthes ??c ? �, do nh?t b�o Le Monde ??ng l?i ng�y 7-6-1974, Barthes tuy�n b?: �K� hi?u h?c ??i v?i t�i l� g�? ?� l� m?t cu?c phi�u l?u, ngh?a l� �?i?u x?y ??n cho t�i� (?i?u ??n v?i t�i t? c�i n?ng bi?u)�. B�i thuy?t tr�nh nh?c l?i ba th?i k? c?a cu?c phi�u l?u.

II. Ba th?i k? c?a cu?c phi�u l?u

Theo Barthes, cu?c phi�u l?u di?n ra qua ba th?i k?:

1/ Th?i k? th? nh?t l� s? l�a m?t, th�n ph?c

Barthes tuy�n b?: �Ng�n ng? hay ?�ng h?n di?n ng�n l� ??i t??ng kh�ng thay ??i c?a c�ng vi?c c?a t�i, k? t? cu?n s�ch ??u ti�n, Le degr� z�ro de l��criture. N?m 1956, t�i t?p h?p m?t th? v?t li?u huy?n tho?i c?a x� h?i ti�u th? (�) v� l�m n�n cu?n s�ch Mythologies�. V�o l�c ?�, Barthes ??c Gi�o tr�nh Ng�n ng? h?c ??i c??ng c?a Ferdinand de Saussure v� �ng b? l�a m?t v? c�i hy v?ng c� th? ch? tr�ch nh?ng huy?n tho?i c?a gi?i ti?u t? s?n, v� ph??ng ti?n c?a s? ch? tr�ch ?� l� k� hi?u h?c, t?c s? ph�n t�ch tinh t? nh?ng qu� tr�nh c?a c�i ngh?a, nh? ?� m� gi?i ti?u t? s?n bi?n ??i c�i v?n h�a c?a giai c?p h? th�nh m?t b?n ch?t ph? th�ng.

V?i cu?n Mythologies b?t ??u cu?c phi�u l?u v?i k� hi?u h?c, k�o d�i m??i n?m, t? 1963 ??n 1973, cho ph�p Barthes s?p x?p ch?t ch? nh?ng kh�i ni?m m??n t? Ferdinand de Saussure v? Ng�n ng? / L?i n�i, N?ng bi?u / S? bi?u (N?ng bi?u (ti?ng Ph�p: signifiant) l� c�i bi?u ??t, l� s? ph�t bi?u thu?c c?m gi�c nh? th�nh gi�c, th? gi�c. S? bi?u (ti?ng Ph�p: signifi�) l� c�i ???c bi?u ??t, l� n?i dung ???c hi?u trong m?t b?i c?nh n�o ?�), m??n t? Hjelmslev v? ngh?a r� r�ng v� ngh?a m? r?ng. Trong th?i gian n�y, Barthes c� � mu?n x�y d?ng m?t k� hi?u h?c kh�c v?i ng�n ng? h?c, b?ng c�ch cho k� hi?u h?c nh?ng n?n t?ng l� thuy?t v?ng ch?c.

Barthes cho r?ng l�c ?� k� hi?u h?c ??n v?i �ng nh? m?t ph??ng ph�p c?n b?n cho s? ch? tr�ch h? t? t??ng c?a ti?u t? s?n. �ng nh�n nh?n nh?ng g� �ng n�i trong ph?n 2 cu?n Mythologies, c� l? ng�y nay, t?c n?m 1974, ?� c? v? ph??ng di?n khoa h?c, nh?ng l� m?t v?n b?n s?ng kho�i v� n� cho gi?i tr� th?c m?t d?ng c? ph�n t�ch v� cho vi?c nghi�n c?u c�i ngh?a c� t?m quan tr?ng v? h? t? t??ng, t?c v? ch�nh tr?.

Theo Barthes, k� hi?u h?c ?� ti?n h�a k? t? n?m 1956, nh?ng m?i ph� b�nh v? h? t? t??ng ch? c� th? do k� hi?u h?c. T? 1957 ??n 1963, c�ng vi?c c?a Barthes l� ph�n t�ch k� hi?u. �ng n�i ??n m?t ?? v?t c� t�nh n?ng bi?u r?t cao, ?� l� �o qu?n th?i trang.

2/ Th?i k? th? hai l� th?i c?a khoa h?c hay c?a t�nh khoa h?c

V?i bi�n kh?o �l�ments de s�miologie, m?t tuy�n ng�n th?t s? v? k� hi?u h?c, tr�ch t? t?p san Communications s? 4, 1964, Barthes th? quan ni?m m?t c�ch gi?ng d?y ng�nh k� hi?u h?c. V�o th?i n�y, c?ng c� nhi?u h?c gi? chuy�n v? k� hi?u h?c v� l� b?n c?a Barthes nh? Greimas, Umberto Eco, v� nh?ng nh� ng�n ng? h?c ?�n anh nh? Jakobson v� Benveniste. ??i v?i Barthes, trong th?i k? n�y tr?i nh?t l� c�i th� l�m m?t c�ng vi?c c� h? th?ng h?n l� d? ??nh x�y d?ng m?t k� hi?u h?c nh? m?t khoa h?c.

Cu?n bi�n kh?o �l�ments de s�miologie c� m?c ?�ch d�ng nh?ng kh�i ni?m c?a ng�n ng? h?c ?? b?t ??u nghi�n c?u k� hi?u h?c. Nh?ng y?u t? c?a k� hi?u h?c ???c s?p theo 4 m?c, d?a v�o ng�n ng? h?c c?u tr�c:

� Ng�n ng? v� L?i n�i

� N?ng bi?u v� S? bi?u.

� H? th?ng v� Ng? ?o?n

� Ngh?a r� r�ng v� Ngh?a m? r?ng [d�notation & connotation � V?n Vi?t].

Sau ?� Barthes b�n v? Tu t? ph�p th?i x?a, v� cu?i c�ng ?i ??n D?n nh?p v�o ph�n t�ch c?u tr�c truy?n k?.

C?ng trong th?i k? n�y, Barthes c� vi?t m?t b�i quan tr?ng t?a ?? La cuisine du sens (M�nh kh�e c?a c�i ngh?a) ??ng tr�n tu?n b�o Le Nouvel Observateur ng�y 10/12/1964. Barthes vi?t: �M?t c�i �o, m?t chi?c xe, m?t m�n ?n (�) nh�n t? b�n ngo�i ?� l� nh?ng ?? v?t h?n t?p. Ch�ng c� g� chung v?i nhau? �t ra c�i n�y: t?t c? ch�ng ??u l� k� hi?u. T?t c? ch�ng gi? ??nh c� c�ng m?t ho?t ??ng, ho?t ??ng c?a m?t c�ch ??c n�o ?�: con ng??i hi?n ??i, con ng??i th�nh th? d�ng th� gi? ?? ??c�. Nh?ng k� hi?u phi ng�n ng? tr�n ?�y c?n ???c suy t??ng theo � ngh?a: ch�ng chuy?n t?i m?t �ngh?a r?ng�, m?t ph?n h�m ?n c?n ph?i ??a ra �nh s�ng: chi?c xe n�y n�i v?i t�i c�i c??ng v? x� h?i c?a ch? nh�n n�, c�i �o n�y n�i v?i t�i m?t c�ch ?�ng c�i ph?n c?a t�nh theo th?i hay t�nh k? qu?c c?a ng??i m?c n�.

L?i ?? xu?t ?� ??a ??n vi?c x�t l?i ngay c? c�i quy ch? c?a v?t th?: B�n c?nh nh?ng quy?t ??nh linh tinh (kinh t?, l?ch s?, t�m l�), t? nay ph?i d? li?u m?t gi� tr? m?i c?a s? ki?n: c�i ngh?a. Qu? th?t nh?ng k� hi?u kh�ng ??n gi?n, ch�ng c?n thi?t ???c d?ch m?t m� v� ???c ph�n t�ch, kh�ng n�n xem nh?ng k� hi?u ?� nh? nh?ng th�ng tin t? nhi�n. Theo Barthes, th? gi?i ??y k� hi?u. Th??ng khi ch�ng ta xem nh?ng k� hi?u nh? nh?ng th�ng tin �t? nhi�n�. Hi?u n?i nh?ng k� hi?u c?a th? gi?i l� ph?i ?i v�o nh?ng m�nh kh�e c?a c�i ngh?a, v� c�i ngh?a kh�ng th? ???c ph�n t�ch m?t c�ch ri�ng r?, nh?ng c�i ngh?a ???c t?o n�n b?i nh?ng s? kh�c bi?t. C?ng trong b�i ?� Barthes nh?n x�t: �Khi ti?n xa trong c�i d? ??nh ?� (c?a k� hi?u h?c) ?� l� m�nh m�ng, k� hi?u h?c g?p nh?ng c�ng vi?c m?i; ch?ng h?n nghi�n c?u nh?ng ho?t ??ng b� ?n theo ?� m?t th�ng ?i?p t?m th??ng th?m ???m m?t ngh?a th? hai lan t?a, n�i chung c� t�nh h? t? t??ng, m� ng??i ta g?i l� �c�i ngh?a r?ng� (�) N?u c�ng vi?c c?a k� hi?u h?c kh�ng ng?t t?ng th�m, ?� l� v� ch�ng ta lu�n lu�n ph�t hi?n kh� h?n t?m quan tr?ng v� s? lan r?ng c?a � ngh?a trong th? gi?i; � ngh?a tr? th�nh c�i th? th?c t? duy c?a th? gi?i hi?n ??i��

Trong nh?ng b�i kh�c c?ng ???c t?p h?p trong cu?n L�Aventure s�miologique nh?: S�mantique de l�objet (Ng? ngh?a c?a ?? v?t), Sociologie et socio-logique (X� h?i h?c v� x� h?i�logic h?c), Barthes ti?p t?c n�i ??n c�i ngh?a. L�m sao con ng??i c� th? cho ?? v?t m?t c�i ngh?a? N�i cho c�ng, �Ng??i ta kh�ng bao gi? quan s�t nh?ng h? th?ng ?? v?t c� n?ng bi?u ? t�nh tr?ng ??n thu?n.� (S�mantique de l�objet) Th?c ra, kh�ng n�n l?m l?n c�c t? �c� ngh?a� (signifier) v� �truy?n th�ng� (communiquer). �Signifier� c� ngh?a l� nh?ng ?? v?t kh�ng ch? chuy?n t?i nh?ng th�ng tin, trong tr??ng h?p ?� ch�ng ?�ng vai tr� truy?n th�ng (communiquer), m� ch�ng c�n ch? y?u t?o n�n nh?ng h? th?ng c� c?u tr�c v?i nh?ng k� hi?u� C�i qu?n blue-jean c� th? l� k� hi?u c?a m?t v? c�ng t? b?t c?a tu?i ni�n thi?u; m�n th?t h?m (pot au feu) ???c m?t t?p ch� sang tr?ng ch?p h�nh c� th? l� k� hi?u c?a m?t t�nh mi?n th�n d�. K? t? ?�, khi n�o th� s? ng? ngh?a h�a b?t ??u? Barthes tr? l?i: b?t ??u t? khi ch�ng ???c quan ni?m h�a.

Th?c ra, ngay t? khi c� x� h?i th� c� ngh?a: �Lu�n lu�n c� m?t l�c m� x� h?i qu?n ch�ng ?i ??n vi?c c?u tr�c c�i hi?n th?c xuy�n qua ng�n ng? (�). M?t chi?c xe c�ng l�c l� c�i y?u t? c?a c?u tr�c �xe� v� l� ??i t??ng c?a m?t di?n ng�n (qu?ng c�o, chuy?n tr�, v?n ch??ng)�. (Sociologie et socio�logique) Ngay t? khi c� x� h?i th� c� � mu?n ??t ra nh?ng c�i tr�i ng??c nhau v� nh?ng c�i kh�c nhau, � mu?n ?�nh d?u nh?ng c�i t?t nh?t v� nh?ng c�i k? l?, � mu?n l?p ra nh?ng �quan h? c?u tr�c� xuy�n qua nh?ng ?? v?t. K� hi?u h?c, �ng�nh khoa h?c nghi�n c?u s? t?n t?i c?a k� hi?u gi?a ??i s?ng x� h?i�, nh? Ferdinand de Saussure ?� ??nh ngh?a n?m 1910, k� hi?u h?c mong ??a ra �nh s�ng nh?ng c�i m� ?�. V?n ?? l� n?m b?t nh?ng k� hi?u �c� m?t b? s�u x� h?i th?t s?�, chuy?n t?i nh?ng ?�i h?i hay nh?ng c�i theo th?i, v� ?�i khi mang d?u v?t c?a m?t h? t? t??ng n�o ?�, h? t? t??ng ti?u t? s?n m� Barthes mi�u t? trong cu?n Mythologies. Nh?ng trong ph?n cu?i t�c ph?m, Barthes ?i xa h?n: �ng ph� th�c v�o m?t th? ??o ??c c?a k� hi?u. ?�ng v?y, nh?ng c�i �m� ?� c� t�nh ??c ?o�n: ch�ng kh�ng t?o n�n ng�n ng?, m� ch�ng �p ??t nh?ng c�i d? bi?t xuy�n qua nh?ng ?? v?t. Th�m n?a ch�ng chuy?n t?i m?t s? n�i d?i n�o ?�: h? t? t??ng c?a ti?u t? s?n th? hi?n nh? �c� t�nh t? nhi�n�, l�m nh? �t?t nhi�n l� th?�. Sau c�ng nh?ng c�i m� lan tr�n kh?p n?i. Ch?ng h?n kh�ng tr�nh ???c qu?ng c�o trong ??i s?ng.

Nh?ng b�i nghi�n c?u c?a Roland Barthes n�u l�n t?m quan tr?ng v� m?t r?ng c?a � ngh?a tr�n th? gi?i. V?i Barthes, ph?i ??c x� h?i, x� h?i ??i v?i ch�ng ta nh? m?t t?p h?p c?a nh?ng c�i �m� v� c?a nh?ng c�i �h�m ?n�: � ngh?a tr? th�nh c�ch th?c t? duy c?a th? gi?i hi?n ??i.

3/ Th?i k? th? ba l� th?i c?a V?n b?n

Barthes cho bi?t xung quanh �ng c� nhi?u di?n ng�n c?a nhi?u h?c gi? nh? Vladimir Propp, Julia Kristeva, Jacques Derrida, Jacques Lacan, nh�m Tel Quel, nh?ng di?n ng�n ?� ?� d?i ch? nh?ng th�nh ki?n, g�y lo l?ng cho nh?ng ?i?u ???c xem l� hi?n nhi�n, v� ??a ra nh?ng kh�i ni?m m?i.

Barthes mi�u t? v?n b?n (ch? kh�ng ph?i t�c ph?m) nh? m?t s? ch?ng ch?t nh?ng di?n ng�n v� nh?ng c�i m� x� h?i (t�nh li�n v?n b?n c?a n�), nh? m?t t?p h?p nh?ng ti?ng n�i (t�nh ?a �m c?a n�), nh? s? di chuy?n c?a ngh?a (t�nh ?a ngh?a c?a n�) v� nh? s? bi?n ??i c?a nh?ng xung ??ng v� c??ng ??. Nh?t l� v?n b?n ???c quan ni?m nh? ngu?n ph�t sinh c�i th�.

Theo Bathes, V?n b?n (vi?t hoa) theo ngh?a hi?n ??i ho�n to�n kh�c v?i t�c ph?m v?n ch??ng, V?n b?n:

� kh�ng ph?i l� m?t s?n ph?m th?m m?, ?� l� m?t th?c h�nh c� t�nh bi?u ??t,

� kh�ng ph?i l� m?t c?u tr�c, m� l� m?t c?u tr�c h�a,

� kh�ng ph?i l� m?t ?? v?t, m� l� m?t c�ng vi?c v� m?t tr� ch?i,

� kh�ng ph?i l� m?t t?p h?p k� hi?u ?�ng k�n c� m?t c�i ngh?a c?n ph?i t�m cho ra, m� l� m?t kh?i d?u v?t ???c d?i chuy?n.

S?n xu?t c?a V?n b?n kh�ng ph?i l� � ngh?a, m� l� N?ng bi?u. V?n b?n v??t qu� t�c ph?m v?n ch??ng.

Ba kinh nghi?m v? k� hi?u h?c tr�n ?�y: hy v?ng, khoa h?c t�nh v� v?n b?n ??i v?i Barthes ng�y nay (t?c n?m 1974) nh? th? n�o? C� nh?ng thay ??i trong th�i ?? c?a Barthes: �ng kh�ng c�n tin v�o t�nh khoa h?c c?a k� hi?u h?c; �ng kh�ng mu?n k� hi?u h?c l� m?t khoa h?c ??n gi?n, m?t khoa h?c t�ch c?c. L� do l� ch? c� k� hi?u h?c m?i c� nhi?m v? nghi ng? di?n ng�n c?a ch�nh n�: v?i t? c�ch l� khoa h?c c?a ng�n ng?, c?a nhi?u ng�n ng?, k� hi?u h?c kh�ng th? ch?p nh?n ng�n ng? c?a ch�nh n� nh? m?t d?ng c?, m?t si�u ng�n ng?. ?i?u m� k� hi?u h?c ph?i ch? tr�ch kh�ng ch? l� s? to?i nguy?n c?a gi?i ti?u t? s?n nh? th?i Barthes vi?t cu?n Mythologies, m� l� c�i h? th?ng bi?u t??ng v� ng? ngh?a c?a c? n?n v?n minh c?a T�y ph??ng. V?y k� hi?u h?c v?n trong t�nh tr?ng x�y d?ng.

Cu?n Syst�me de la mode ???c vi?t gi?a n?m 1957 v� n?m 1963, th?i k? m� k� hi?u h?c c�n l� m?t ng�nh h?c t??ng lai. Khi cu?n s�ch n�y ra n?m 1967, Barthes kh�ng ph? nh?n c�ng tr�nh nghi�n c?u c?a m�nh, nh?ng �ng cho r?ng cu?n bi�n kh?o n�y ?� x?a, n� cho th?y nh?ng gi?i h?n c?a k� hi?u h?c.

V?i cu?n S/Z ra n?m 1970, Barthes b?t ??u m?t kh�c quanh trong c�ng vi?c nghi�n c?u c?a �ng. S/Z kh?ng ??nh l?i vi?t theo ph�n ?o?n (fragments). Trong cu?n s�ch n�y, Barthes xen k? b�nh lu?n c?a m�nh v?i truy?n ng?n c?a Balzac ???c c?t theo ??n v? t? v?ng (lexies). Qua c�ch ??c ?�, Barthes cho th?y c�i quan ni?m v? v?n ch??ng c?ng l� quan ni?m v? ch? th? v� v? tr� t??ng t??ng.

V?i cu?n L�Empire des signes (V??ng qu?c c?a k� hi?u) vi?t v? n??c Nh?t, ra n?m 1970, v?i l?i khen th? H�i c�, Barthes ?i xa h?n trong l?i vi?t ph�n ?o?n, b?ng c�ch ghi nh?ng c?m t??ng ch? quan. L�Empire des signes ???c tr�nh b�y nh? m?t d?n nh?p v�o v?n h�a n??c Nh?t. ??i v?i Barthes, n??c Nh?t l� m?t n??c c?a k� hi?u, k� hi?u ? kh?p n?i, v� c?a s? vi?t. ?�y l� truy?n k? l?i m?t cu?c du h�nh c?a nh� k� hi?u h?c Roland Barthes. T�c gi? vi?t: �N??c Nh?t l� m?t kh�ng gian c?a nh?ng k� hi?u c� t�nh r?t kho�i l?c v� r?t th?m m?, m?t b�i h?c v? s? tao nh� trong kho�i l?c, ?� l� ?i?u t�i nh?n th?y ? n??c Nh?t�. Barthes ?i v�o m?t n??c, v�o m?t ng�n ng? m� �ng kh�ng h? hi?u bi?t, �ng ph�n t�ch nh?ng ?? v?t v�y quanh �ng v� nh?n th?y k� hi?u c?a Nh?t l� m?t tuy�n b? v? s? h�n hoan c?a n?ng bi?u. Trong cu?n s�ch n�y, n??c Nh?t ???c tr�nh b�y nh? m?t �v?n b?n�, kh�i ni?m V?n b?n k? t? ?�y l� m?t kh�i ni?m ? trung t�m, ??i v?i Barthes.

D?n d?n Barthes ??a v�o t�c ph?m c?a m�nh v?n ?? ch? th? v� n?i k?t v?n ?? n�y v?i l?i vi?t ph�n ?o?n trong c�c bi�n kh?o: Le plaisir du texte (Th� ??c v?n b?n), Sade, Fourier et Loyola v� Fragments d�un discours amoureux (Nh?ng ?o?n v?n c?a m?t di?n ng�n si t�nh). C�ng l�c Barthes c�ng ??n g?n v?i lu?n ?? gi?i c? c?u c?a Jacques Derrida, v?i ph�n t�ch ng? ngh?a c?a Julia Kristeva. Barthes ?� v?nh vi?n xa r?i c�i quan ni?m ch?t ch? v? k� hi?u h?c m� tru?c kia �ng ?� h?ng h�i b�nh v?c.

Cu?i c�ng cu?c phi�u l?u v?i k� hi?u h?c l� cu?c phi�u l?u c?a m?t con ng??i ??i di?n v?i v?n b?n, cu?c phi�u l?u ??a Barthes ??n ng??ng c?a c?a ti?u thuy?t xa v?i v?i d? ??nh ph� b�nh c?a l�c ??u.

T�c ph?m cu?i c�ng c?a Barthes l� La Chambre claire (C�i m�y v?) ra n?m 1980, n?m �ng m?t. ?�y l� m?t s? suy ng?m v? h�nh ch?p, v? th?i gian v� v? c�i ch?t, t�c gi? b? �m ?nh b?i c�i ch?t c?a ng??i m? m� �ng th??ng y�u v� c�ng, s? suy ng?m n�y d??ng nh? b�o hi?u c�i ch?t c?a ch�nh Barthes.

??i v?i Roland Barthes, k� hi?u h?c l� m?t cu?c phi�u l?u, nh?ng l� m?t cu?c phi�u l?u t�ch c?c, Barthes gi�p ch�ng ta � th?c ???c c�i kh�ng gian v?n h�a ?ang v�y quanh ch�ng ta, ??y ?p nh?ng k� hi?u linh tinh c?n ???c s�ng su?t nh?n ??nh. Barthes ?� c� c�ng ?�ng g�p v�o k� hi?u h?c b?ng nh?ng kh�i ni?m m?i, nh?ng ph�n t�ch m?ch l?c, b?ng c�ch m? r?ng t?m nh�n v? x� h?i, v? th? gi?i.

Ng�nh k� hi?u h?c c� m?t l?ch s? b?t ngu?n t? Charles Sanders Peirce v� t? Ferdinand de Saussure � n?u kh�ng mu?n l�i xa h?n trong qu� kh? � ???c n?i ti?p b?i nh?ng h?c gi? uy�n b�c nh? Algirdas Julien Greimas, ng??i ?� c�ng Roland Barthes th�nh l?p tr??ng ph�i Paris, Charles W. Morris, Max Bense, Umberto Eco v� Iouri Lotman c?a tr??ng ph�i Tartu-Moscow.

III. Vi?n Cao h?c Ph�p ?�n ch�o m?t nh� k� hi?u h?c ??c ?�o, hi?n ??i

N?m 1976, Roland Barthes ???c b?u v�o Vi?n Cao h?c Ph�p (Coll�ge de France) v?i ch?c gi�o s? gi?ng d?y m�n K� hi?u h?c v? v?n ch??ng, m?t vinh d? d�nh ri�ng cho Roland Barthes v� l� s? nh�n nh?n hi?n nhi�n t�i n?ng c?a �ng.

Th? l� sau cu?c phi�u l?u m??i n?m v?i k� hi?u h?c, Barthes c� c? h?i n�u cao vai tr� c?a k� hi?u trong l?nh v?c v?n ch??ng.

Trong b�i Gi�o tr�nh khai m?c m�n K� hi?u h?c v? V?n ch??ng, ??c t?i Vi?n Cao h?c Ph�p ng�y 7-1-1977, Barthes kh?i ??u n�i v? v?n ch??ng r?i ??n k� hi?u h?c. Xin t�m t?t nh? sau:

V?n ch??ng kh�ng ph?i l� m?t lo?t t�c ph?m, c?ng kh�ng ph?i l� m?t ph?m vi giao ti?p, hay gi?ng d?y, m� l� c�i n�t nan gi?i nh?ng d?u v?t c?a m?t th?c h�nh: s? th?c h�nh vi?t. V?y trong v?n ch??ng, ch? y?u t�i (Barthes) nh?m c�i v?n b?n ngh?a l� s? t?p h?p nh?ng n?ng bi?u l�m n�n t�c ph?m, b?i v� v?n b?n l� s? s�t g?n ng�n ng?, v� ch�nh b�n trong ng�n ng? m� ng�n ng? ph?i b? kh?c ph?c: kh�ng ph?i c�i th�ng ?i?p m� ng�n ng? l� d?ng c?, m� ch�nh ng�n ng? ph?i b? kh?c ph?c b?i tr� ch?i ch? m� ng�n ng? l� s�n kh?u. Nh?ng s?c m?nh c?a t? do trong v?n ch??ng kh�ng t�y thu?c nh� v?n, c?ng kh�ng t�y thu?c n?i dung t�c ph?m c?a �ng ta, m� t�y thu?c c�ng vi?c d?i chuy?n m� �ng ta l�m tr�n ng�n ng?. ?i?u t�i nh?m t?i ? ?�y l� tr�ch nhi?m c?a h�nh th?c. V?n ch??ng c� ba s?c m?nh:

V?n ch??ng nh?n l?y tr�ch nhi?m v? nhi?u ki?n th?c. Trong m?t ti?u thuy?t nh? Robinson Cruso�, c� m?t ki?n th?c v? l?ch s?, ??a l�, x� h?i, k? thu?t, th?c v?t h?c, nh�n lo?i h?c (Robinson ?i t? thi�n nhi�n ??n v?n h�a). Khoa h?c th� th� thi?n, m� ??i s?ng th� tinh t?, v� ?? ch?nh s?a kho?ng c�ch ?� m� v?n ch??ng quan tr?ng ??i v?i ch�ng ta. M?c kh�c, c�i ki?n th?c m� v?n ch?ong huy ??ng, n� kh�ng bao gi? tr?n v?n, v?n ch??ng kh�ng n�i n� bi?t m?t ?i?u g�, nh?ng v?n ch??ng bi?t v? m?t ?i?u g�; hay ?�ng h?n v?n ch??ng bi?t r?t nhi?u v? con ng??i.

S?c m?nh th? hai c?a v?n ch??ng l� s?c m?nh v? th? hi?n. T? th?i x?a ??n nh?ng � mu?n ti?n phong c?a th?i nay, v?n ch??ng h?i h? th? hi?n m?t c�i g�. ?� l� hi?n th?c. Hi?n th?c kh�ng th? ???c th? hi?n, v� b?i v� con ng??i kh�ng ng?t th? hi?n hi?n th?c b?ng nh?ng t? ng?, cho n�n c� m?t v?n h?c s?. V� kh�ng th? l�m tr�ng kh�t hi?n th?c v?i ng�n ng?, kh�ng c� t�nh song song gi?a hi?n th?c v� ng�n ng?, n�n con ng??i t? ch?i kh�ng t? r� l?p tr??ng, do ?� m?i c� s? sinh s?n v?n ch??ng.

S?c m?nh th? ba c?a v?n ch??ng l� s?c m?nh v? k� hi?u h?c, l� ch?i v?i nh?ng k� hi?u h?n l� ph� h?y ch�ng, l� ??t k� hi?u trong m?t gu?ng m�y c?a ng�n ng? m� nh?ng kh?c an to�n b? h?ng.

Barthes n�i ??i v?i �ng, k� hi?u h?c l�c ??u l� m?t ?am m�, l�c ?�, v�o n?m 1954, �ng ngh? r?ng m?t khoa h?c v? k� hi?u c� th? th�c ??y vi?c ph� b�nh x� h?i, v?n ?? l� t�m hi?u m?t x� h?i s?n sinh ra nh?ng l?i n�i m�y m�c nh? th? n�o.

R?i k� hi?u h?c di chuy?n, v� l?p tr� th?c ?� thay ??i, �t ra qua s? ?o?n giao c?a bi?n c? th�ng 5 n?m 1968*. M?t m?t c�c c�ng tr�nh nghi�n c?u ?� thay ??i h�nh ?nh c?a ph� b�nh con ng??i trong x� h?i v� con ng??i c� l?i n�i. M?t kh�c, s? t?ng th�m c?a nh?ng ch?ng ??i, c?a nh?ng ?�i h?i v? s? gi?i ph�ng x� h?i, v?n h�a, ngh? thu?t, gi?i ph�ng v? t�nh d?c, ???c ph�t bi?u d??i h�nh th?c c?a m?t di?n ng�n c?a uy quy?n.

Trong b?i c?nh ?�, k� hi?u h?c tr? l?i v?i v?n b?n. V?n b?n ?i ng??c l?i v?i uy quy?n. V?n b?n c� s?c m?nh ?? tho�t kh?i m?t c�ch b?t t?n l?i n�i t?p qu?n. Nh? th? v?n ch??ng v� k� hi?u h?c ?i ??n ch? li�n h?p v?i nhau, ?? m�n n�y ?i?u ch?nh m�n kia. M?t m?t, vi?c tr? v? v?i v?n b?n th?i x?a hay th?i hi?n ??i, s? tr? v? v?i vi?c vi?t b?t bu?c k� hi?u h?c ph?i quan t�m ??n nh?ng c�i d? bi?t, v� ng?n c?n k� hi?u h?c t? xem m�nh nh? m?t di?n ng�n ph? th�ng. M?t kh�c, c�i nh�n c?a k� hi?u h?c v? V?n b?n, b?t bu?c ph?i t? ch?i huy?n tho?i m� th??ng khi ng??i ta d�ng ?? c?u v?n ch??ng kh?i l?i n�i t?p qu?n.

K� hi?u h?c m� Barthes ?? c?p ??n l� m?t k� hi?u h?c ti�u c?c ??a ??n hai h?u qu?:

1/ M?c d� k� hi?u h?c l� m?t ng�n ng? v? nh?ng ng�n ng?, k� hi?u h?c kh�ng th? t? n� l� m?t si�u ng�n ng?.

2/ K� hi?u h?c c� m?t t??ng quan v?i khoa h?c, nh?ng kh�ng ph?i l� m?t ng�nh h?c, ch? l� m?t t??ng quan tr�n d??i: k� hi?u h?c c� th? ph? gi�p m?t s? khoa h?c n�o ?�. C�i ph?n c?a k� hi?u h?c ph�t tri?n m?nh l� s? ph�n t�ch truy?n k? c� th? gi�p �ch cho s? h?c, cho d�n t?c h?c, cho ng�nh ph� b�nh v?n b?n. N�i m?t c�ch kh�c, k� hi?u h?c kh�ng ph?i l� m?t l??i ??c hi?n th?c, n� kh�ng cho ph�p n?m b?t tr?c ti?p hi?n th?c. Do ?� k� hi?u h?c kh�ng c� vai tr� thay th? m?t ng�nh h?c n�o.

K� hi?u h?c ti�u c?c ?� l� m?t k� hi?u h?c t�ch c?c: n� m? ra ngo�i c�i ch?t, n� kh�ng ph?i l� s? ph� ho?i k� hi?u, n� h??ng v? k� hi?u, nh?n l?y k� hi?u, gi?i th�ch k� hi?u.

T�m l?i nh� k� hi?u h?c l� m?t ngh? s?, ch?i v?i k� hi?u nh? m?t th? ?�nh l?a c� � th?c m� nh� ngh? s? t?n h??ng. Nh� k� hi?u h?c th?y k� hi?u hi?n ra t?c th�, hi?n nhi�n, v� th? k� hi?u h?c kh�ng ph?i l� m?t khoa ch� gi?i v?n b?n: k� hi?u h?c mi�u t? ?�ng h?n l� phanh phui. Nh?ng ??i t??ng ?a th�ch c?a k� hi?u h?c l� nh?ng v?n b?n c?a T??ng t??ng (vi?t hoa): nh?ng truy?n k?, nh?ng h�nh ?nh, ch�n dung, nh?ng ph�t bi?u, nh?ng bi?t ng?, nh?ng c?u tr�c.

C? m?t ch??ng tr�nh gi?ng d?y m�nh m�ng, ?? nh� k� hi?u h?c Roland Barthes ti?p t?c ?i t�m c�i th� ??c v?n b?n v� kh�m ph� c�i ??p c?a n?ng bi?u. Nh?ng vi?c gi?ng d?y ch? k�o d�i ???c ba n?m, t? 1977 ??n 1980, n?m Roland Barthes m?t.

T�i li?u tham kh?o:

� Roland Barthes, Le degr� z�ro de l��criture, Nxb Le Seuil, 1953 v� 1972.

� Roland Barthes, Mythologies, Nxb Le Seuil, 1957.

� Roland Barthes, L�Aventure s�miologique, NXB Le Seuil, 1985.

� Roland Barthes, Le�on inaugurale de la chaire de s�miologie litt�raire du Coll�ge de France, Nxb Le Seuil, 1978.

� Franck �vrard, �ric Tenet, Roland Barthes, Collection R�f�rence, Nxb Bertrand Lacoste, 1996.

* Bi?n c? th�ng 5 n?m 1968 ?� g�y m?t cu?c c�ch m?ng v?n h�a, x� h?i ? Ph�p.