Tr?ng Thnh
M?t gc tr?ng by t?i “Nh?ng cnh ??ng ch?t”, n?i ghi d?u t?i c di?t ch?ng c?a Khmer ??, g?n Phnom Penh, 16/10/2013. REUTERS/Samrang Pring
Hm nay, 07/01/2019, l ?ng 40 n?m ch? ?? di?t ch?ng Khmer ?? s?p ??, sau m?t cu?c can thi?p ch?p nhong c?a qun ??i Vi?t Nam. Chnh quy?n Cam B?t long tr?ng k? ni?m s? ki?n m th? t??ng Hun Sen g?i l ngy ??t n??c Cam B?t ???c khai sinh l?n th? hai. Tuy nhin, di?n v?n c?a lnh ??o Cam B?t khng m?t l?i ?? ??ng ??n Trung Qu?c, th? l?c h?u thu?n cho Khmer ??, ngay c? sau khi ch? ?? ny s?p ??.
Thng 11/2018 v?a qua, Ta n Qu?c T? xt x? t?i c t?i Cam B?t l?n ??u tin khp m?t s? c?u lnh ??o Khmer ?? vo t?i di?t ch?ng, ch?ng l?i hai c?ng ??ng ng??i Vi?t v ng??i Ch?m ? Cam B?t. Hai c?u lnh ??o Khieu Samphan, ch? t?ch n??c Campuchia Dn Ch? v Nuon Chea, nhn v?t s? 2, nh t? t??ng c?a ch? ?? Khmer ??, c?ng b? khp t?i c ch?ng nhn lo?i trong m?t phin ta h?i 2014. Vai tr c? th? c?a B?c Kinh trong cc t?i c kh?ng khi?p ch?ng l?i ng??i dn Cam B?t, v nhi?u s?c t?c khc, khi?n t nh?t 2 tri?u ng??i thi?t m?ng (v b? hnh quy?t, b? hm hi?p, tra t?n, b? ?i, b?nh t?t, ki?t s?c) v?n cn l m?t v?n ?? cn ?? ng?. RFI xin chuy?n ??n qu thnh ??c gi? nh?ng ghi nh?n, phn tch c?a m?t s? nh quan st v? ci ph?n khu?t t?i ?y c?a giai ?o?n l?ch s? ph?c t?p ny.
***
Khch du l?ch Trung Qu?c n?i gi?n
Nh bo M? Dan Levin, trong m?t bi vi?t trn New York Times mang t?a ?? Trung Qu?c b? h?i thc ph?i ??i m?t v?i l?ch s? c?a chnh h? (1), k? l?i cu chuy?n v? m?t ng??i h??ng d?n du l?ch, khi ??a du khch tham quan cc phng h?c, n?i t?ng ???c s? d?ng lm phng tra t?n (thu?c b?o tng t?i c di?t ch?ng Tuol Sleng), th? ? Phnom Penh, ? ??t cu h?i: Trong s? qu v?, c ai ??n t? Trung Qu?c? Khng ai ?p l?i, h??ng d?n vin c v? tho?i mi h?n ra. Anh thu?t l?i v?i du khch v? vai tr ch? ??o c?a Trung Qu?c trong cu?c di?t ch?ng t?i Cam B?t, kh?i s? t? n?m 1975.
Gi?i ?p v? l do v sao anh h?i c ng??i Trung Qu?c hay khng. H??ng d?n vin cho bi?t: B?i m?i l?n ni v? vi?c Trung Qu?c ? thc ??y ch? ?? Pol Pot th?m st dn chng, du khch Trung Qu?c th??ng n?i gi?n. H? kh?ng ??nh ?y l ?i?u b?a ??t v nh?n m?nh l by gi? Trung Qu?c v Cam B?t l b?n, khng nn ni v? qu kh?.
B?c Kinh bi?n minh v gi?m nh?
V? m?t chnh th?c, theo nhi?u nh quan st, Nh n??c Trung Qu?c r rng c m?t chnh sch ki?m duy?t l?ch s? ngay trong cc tr??ng h?c. Sch gio khoa v? l?ch s? trnh ?? c?p t?i th?i k? Khmer ??, k? c? cu?c chi?n tranh bin gi?i 1979 do ??ng Ti?u Bnh pht ??ng ch?ng Vi?t Nam v ?? c?u ch? ?? Pol Pot c?ng khng ???c nh?c t?i. Chnh sch ki?m duy?t l?ch s? khi?n ?a s? gi?i sinh vin ??i h?c ? Trung Qu?c ngy nay h?u nh? khng bi?t g v? c? hai s? ki?n ny, ch?a ni ??n vi?c Trung Qu?c h?u thu?n ch? ?? Khmer ??.
Pht ngn vin b? Ngo?i Giao Trung Qu?c n?m 2009, vo lc Ta n Qu?c T? xt x? cc t?i c c?a Khmer ?? v?a khai m?c phin ??u tin, ? th?a nh?n m?i quan h? h?u ngh? gi?a Nh N??c Cam B?t Dn Ch?, tn g?i chnh th?c c?a ch? ?? Khmer ??, v ??ng th?i gi?i thch chnh quy?n Khmer ?? vo th?i ?i?m ? c ??i di?n h?p php t?i Lin Hi?p Qu?c, v c quan h? v?i khng ch? B?c Kinh, m h?n 70 qu?c gia. Theo ??i di?n b? Ngo?i Giao Trung Qu?c, v? n t?i c Khmer ?? hon ton l chuy?n n?i b? c?a Cam B?t.
Chnh quy?n Cam B?t: T? ln n ??n t?ng l?
M?t th?p k? sau khi ch? ?? Khmer ?? s?p ??, th? t??ng Hun Sen t?ng vi?t trong m?t ti?u lu?n r?ng Trung Qu?c l g?c r? c?a t?t c? nh?ng t?i c (c?a Khmer ??) ? Campuchia (2). C? th? l ngay c? sau khi ch? ?? Pol Pot s?p ?? vo n?m 1979, Trung Qu?c v?n ti?p t?c y?m tr? cho tn qun Pol Pot, cho ??n ??n ??u nh?ng n?m 1990, v m?i n?m chi hng tr?m tri?u USD nh?m ch?ng l?i Phnom Penh.
Tuy nhin, ng Hun Sen sau ny ? hon ton thay ??i l?p tr??ng. Trong l?i k? m?i ?y c?a Hun Sen v? s? s?p ?? c?a Pol Pot trong m?t b? phim ti li?u ???c chi?u trn truy?n hnh Campuchia ??u n?m 2018, sau ? ???c ph? bi?n trn m?ng, khng c b?t c? m?t t? no ni v? Trung Qu?c.
B?c Kinh h?u thu?n cho ch? ?? Pol Pot nh? th? no?
Theo nh nghin c?u Andrew Mertha, gio s? ??i h?c M? Cornel khng c s? gip ?? c?a Trung Qu?c, ch? ?? Khmer ?? khng th? t?n t?i m?t tu?n l?. B?c Kinh cung c?p t nh?t 90% vi?n tr? n??c ngoi cho ch? ?? Pol Pot, t? hng nhu y?u ph?m, cho ??n my mc xy d?ng, v? kh t? xe t?ng, ??n phi c? v pho cc lo?i (3), c?ng nh? h? tr? xy d?ng nhi?u nh my v? kh, c?ng bi?n v k? c? sn bay.
Nh nghin c?u Andrew Mertha, tc gi? m?t cu?n sch hi?m hoi v? vai tr c?a Trung Qu?c v?i ch? ?? Khmer ?? mang t?a ?? Cc chi?n h?u: S? tr? gip c?a Trung Qu?c v?i Khmer ?? 1975-1979 nh?n m?nh ??n vi?c Trung Qu?c c quan h? h?t s?c m?t thi?t v?i ch? ?? Khmer ??, b?i B?c Kinh coi ch? ?? ny l m?t ch? d?a chnh ?? km hm H N?i, m Trung Qu?c g?i l ti?u b v coi l ch? h?u c?a Lin X.
N?m 2010, ??i s? Trung Qu?c t?i Cam B?t th?i ?, ng Tr??ng Kim Phong (Zhang Jinfeng), trong m?t pht bi?u th?a nh?n hi?m hoi t? pha B?c Kinh, ? kh?ng ??nh Trung Qu?c ch? vi?n tr? khng hon l?i cho Khmer ?? th?c ph?m v m?t s? d?ng c? nng nghi?p nh? cu?c x?ng, nh?ng bc b? m?i lin h? v? chnh tr? gi?a hai bn (1).
??u n?m 2012, trong l?i khai t?i Ta n Qu?c T? ECCC, nhn v?t s? hai c?a Khmer ?? Nuon Chea, tuy th?a nh?n Trung Qu?c vi?n tr? v? kh h?ng nh?, nhu y?u ph?m, nh?ng ? nh?n m?nh vo tnh ch?t v ?i?u ki?n trong cc vi?n tr? t? Trung Qu?c. L?i khai c?a Nuon Chea c?ng trng v?i nhi?u tuyn b? chnh th?c c?a Trung Qu?c.
Tuy nhin, nh?ng th?a nh?n v? m?i quan h? Trung Qu?c Cam B?t h?u ngh? v v t? c?a B?c Kinh b? ng Youk Chhang (ng??i thot kh?i n?n di?t ch?ng v hi?n l gim ??c m?t trung tm t? li?u v? ch? ?? Khmer ?? ? Cam B?t) bc b? hon ton. Nhn ch?ng s?ng ny cho bi?t cc c? v?n Trung Qu?c ? c m?t kh?p n?i trong th?i k? Khmer ??, v c?ng tc v?i t?t c? cc c?p chnh quy?n c?a ch? ?? anh em c?ng s?n ny (4) (c th? ? c ??n hng ch?c ngn c? v?n qun s?, c? v?n k? thu?t, chuyn gia Trung Qu?c ??n Cam B?t gip Khmer ??).
Trong m?t ?i?u tra cng phu khc (5), chuyn gia v? chnh tr? v lu?t qu?c t? John Ciorciari, ??i h?c Michigan, ch? ra l c nhi?u b?ng ch?ng cho th?y B?c Kinh ? h? tr? to l?n v? v?t ch?t v k? thu?t cho Khmer ??, nh? v?y c th? ni Trung Qu?c ?ng vai tr l k? ??ng la v?i nhi?u t?i c man r? c?a chnh quy?n Pol Pot. ??c bi?t trong giai ?o?n sau khi ??ng Ti?u Bnh ln n?m quy?n ??u n?m 1978, s?n sng ch?p nh?n cc chnh sch c?c ?oan c?a Nh N??c Cam B?t Dn Ch? (cho d c b? m?t m?t trn tr??ng qu?c t?), trong b?i c?nh quan h? gi?a B?c Kinh v?i H N?i hai ??ng minh c?ng s?n c? – ?ang ngy m?t t?i t? h?n (6).
B?c Kinh thua m?t tr?n ?nh, nh?ng th?ng c? cu?c chi?n?
Cc h?u thu?n c?a Trung Qu?c dnh cho ch? ?? Khmer ?? l m?t hi?n th?c l?ch s?, m B?c Kinh c?ng th?a nh?n ph?n no, th? nh?ng h?u thu?n ??n m?c no l ?i?u cho ??n nay cn gy nhi?u tranh ci. Tr? l?i hi?n t?i, c th? rt ra nh?n xt chung g v? giai ?o?n l?ch s? bi th?m v o le ny? (7)
Nh nghin c?u ?n ?? Nayan Chanda, c?ng l m?t nh bo chi?n tranh k? c?u, c m?t t?i ch? v bi?t r v? giai ?o?n l?ch s? ny, c m?t bi vi?t m?i ?y mang t?a ?? Xt l?i cu?c xm chi?m Cam B?t c?a Vi?t Nam (8), nu ra m?t nh?n ??nh c ?c nh? sau: Cu?i n?m 1977, Vi?t Nam nh?n ra Trung Qu?c l k? th truy?n ki?p v k?t lu?n r?ng B?c Kinh ?ang m??n tay Khmer ?? hung hn ?? nghi?n nt Vi?t Nam t? pha bin gi?i Ty Nam. H N?i cho r?ng ?nh ph? ??u l m?t l?a ch?n khn ngoan nh?t. Cu?c t?n cng v? bo ? lm ch? ?? Khmer ?? s?p ??, th? nh?ng chi?n l??c ph?n cng kin nh?n c?a Trung Qu?c ? lm Vi?t Nam tuy th?ng trn chi?n tr??ng, nh?ng thua c? m?t cu?c chi?n. Vo d?p th? gi?i t??ng nh? 40 n?m ngy l?t ?? ch? ?? Khmer ?? ???c Trung Qu?c h?u thu?n, c?ng nn nh?c t?i nh?ng quy?t sch tn nh?n, kin ??nh, b?n b? c?a B?c Kinh, r?t c?c h? ? bi?n m?t th?t b?i thnh chi?n th?ng.
R rng l Trung Qu?c ? thua trong cc can thi?p nh?m h?u thu?n Khmer ?? trong nh?ng n?m 1970 – 1980. Ch? ?? kht mu Khmer ?? m B?c Kinh ?ng h? ? v?nh vi?n khng cn n?a. Th? nh?ng nhn v? di h?n, trong 20 n?m tr? l?i ?y, ?nh h??ng c?a Trung Qu?c gia t?ng t?i Cam B?t. ?nh h??ng l?n ??n n?i m chnh quy?n Cam B?t gi? ?y d??ng nh? khng cn dm nh?c ??n lin minh t?i c gi?a B?c Kinh v Khmer ??, th ph?i ch?ng c th? ni Trung Qu?c ? ginh chi?n th?ng trong ton b? cu?c chi?n m? r?ng ?nh h??ng trn bn ??o ?ng D??ng, nh? ?c k?t trn ?y c?a nh nghin c?u ?n ???
Tuy nhin, ni ??n ci g?i l th?ng l?i c?a Trung Qu?c c?ng khng th? khng ni ??n nh?ng ?ng h? c?a nhi?u n??c ph??ng Ty, ??ng ??u l Hoa K?, ??i v?i Trung Qu?c trong cc ho?t ??ng h?u thu?n Khmer ??, khi?n cho l?c l??ng ny ti?p t?c c ???c chi?c gh? t?i Lin Hi?p Qu?c cho ??n ??u th?p nin 1990. V m?t v?n ?? khc c?ng khng th? b? qua l thi ?? ?ng h? c?a kh?i ASEAN vo th?i ?i?m ? ??i v?i ph??ng Ty v Trung Qu?c, h?u thu?n Khmer ?? sau khi ch? ?? ny s?p ??, nh?m ng?n ch?n nguy c? bnh tr??ng c?a n??c Vi?t Nam c?ng s?n t?i vng l?c ??a ?ng Nam (9).
Ghi ch
1. China Is Urged to Confront Its Own History, New York Times, 30/03/2015.
2. China: Rewriting (and Repeating) History, The Diplomat, 15/01/2018.
3. Andrew Mertha l tc gi? cu?n Brothers in Arms: Chinese Aid to the Khmer Rouge, 1975-1979, Cornell Univ. Press, 2014.
4. How Red China Supported the Brutal Khmer Rouge, Visiontimes, 28/01/2018.
5. Bi China and the Pol Pot Regime trong t?p ch Cold War History, t?p 14, No. 2.
6. Theo nh nghin c?u Ciorciarti, bo co c?a m?t gi?i ch?c cao c?p Trung Qu?c cho th?y c th? B?c Kinh ? ?ng h? ??t thanh tr?ng 100.000 ng??i b? coi l l?c l??ng thn Vi?t, t?c ph?n b?i, bao g?m cn b? v c? dn mi?n ?ng Cam B?t vo ma xun n?m 1978. ?y c th? l ??t thanh tr?ng tn b?o nh?t th?i Khmer ??.
7. Gi?i chuyn gia c?ng ch ??n m?t kh?o c?u khc Why Vietnam Invaded Cambodia: Political Culture and the Causes of War c?a s? gia, nh chnh tr? h?c Stephen Morris (n?m 1999, 336 trang). Cu?n sch tm cch soi t? cc quan h? ph?c t?p gi?a ??ng C?ng S?n Vi?t Nam v?i cc l?c l??ng c?ng s?n Cam B?t, trong ? c Khmer ??, v?n cng xu?t thn t? ci ni chung ??ng C?ng S?n ?ng D??ng, do ng??i Vi?t lnh ??o. Cc quan h? cng tr? nn ph?c t?p b?i ph?n trn ci n?n m?c c?m, ng? v?c lu ??i c?a dn Cam B?t v?i ng??i lng gi?ng pha ?ng, trong b?i c?nh b?o l?c – chi?n tranh tn kh?c, c?ng nh? xung ??t gi?ng x trong n?i b? th? gi?i c?ng s?n, ??c bi?t l th? ??i ??u gi?a Lin X v Trung Qu?c.
8. Vietnams Invasion of Cambodia, Revisited, The Diplomat, 01/12/2018. Nayan Chand l tc gi? cu?n Brother Enemy: The War After the War, Harcourt, 1986.
9. B? ??y vo chn t??ng ??u nh?ng n?m 1980 (do b? c?m v?n, b? sa l?y t?i Cam B?t, chi?n tranh bin gi?i pha B?c, c?ng nh? do h?u qu? c?a cc chnh sch c?c ?oan trong n??c), ch? ?? c?ng s?n Vi?t Nam ph?i t? c?i t?, n?i l?ng ki?m sot x h?i. Cu?i n?m 1991, Lin X s?p ??. N?m 1992, H N?i tham gia Hi?p ??c Thn Thi?n v H?p Tc ? ?ng Nam v tr? thnh quan st vin t?i cc h?i ngh? b? tr??ng ASEAN. Vi?t Nam ???c k?t n?p vo kh?i ASEAN n?m 1995. Xem thm: ASEAN sinh nh?t 50 tu?i: Bi h?c c? ?? v??t qua thch th?c m?i, 8/8/2017.