B?c Kinh h?u thu?n Khmer ??: M?t t?i c?a m?t giai ?o?n l?ch s?

Tr?ng Th�nh

M?t g�c tr?ng b�y t?i “Nh?ng c�nh ??ng ch?t”, n?i ghi d?u t?i �c di?t ch?ng c?a Khmer ??, g?n Phnom Penh, 16/10/2013. REUTERS/Samrang Pring

H�m nay, 07/01/2019, l� ?�ng 40 n?m ch? ?? di?t ch?ng Khmer ?? s?p ??, sau m?t cu?c can thi?p ch?p nho�ng c?a qu�n ??i Vi?t Nam. Ch�nh quy?n Cam B?t long tr?ng k? ni?m s? ki?n m� th? t??ng Hun Sen g?i l� �ng�y ??t n??c Cam B?t ???c khai sinh l?n th? hai�. Tuy nhi�n, di?n v?n c?a l�nh ??o Cam B?t kh�ng m?t l?i ?? ??ng ??n Trung Qu?c, th? l?c h?u thu?n cho Khmer ??, ngay c? sau khi ch? ?? n�y s?p ??.

Th�ng 11/2018 v?a qua, T�a �n Qu?c T? x�t x? t?i �c t?i Cam B?t l?n ??u ti�n kh�p m?t s? c?u l�nh ??o Khmer ?? v�o t?i di?t ch?ng, ch?ng l?i hai c?ng ??ng ng??i Vi?t v� ng??i Ch?m ? Cam B?t. Hai c?u l�nh ??o Khieu Samphan, ch? t?ch n??c Campuchia D�n Ch? v� Nuon Chea, nh�n v?t s? 2, nh� t? t??ng c?a ch? ?? Khmer ??, c?ng b? kh�p t?i �c �ch?ng nh�n lo?i� trong m?t phi�n t�a h?i 2014. Vai tr� c? th? c?a B?c Kinh trong c�c t?i �c kh?ng khi?p ch?ng l?i ng??i d�n Cam B?t, v� nhi?u s?c t?c kh�c, khi?n �t nh?t 2 tri?u ng??i thi?t m?ng (v� b? h�nh quy?t, b? h�m hi?p, tra t?n, b? ?�i, b?nh t?t, ki?t s?c�) v?n c�n l� m?t v?n ?? c�n ?? ng?. RFI xin chuy?n ??n qu� th�nh ??c gi? nh?ng ghi nh?n, ph�n t�ch c?a m?t s? nh� quan s�t v? c�i ph?n khu?t t?i ?y c?a giai ?o?n l?ch s? ph?c t?p n�y.

***

Kh�ch du l?ch Trung Qu?c n?i gi?n

Nh� b�o M? Dan Levin, trong m?t b�i vi?t tr�n New York Times mang t?a ?? �Trung Qu?c b? h?i th�c ph?i ??i m?t v?i l?ch s? c?a ch�nh h?� (1), k? l?i c�u chuy?n v? m?t ng??i h??ng d?n du l?ch, khi ??a du kh�ch tham quan c�c ph�ng h?c, n?i t?ng ???c s? d?ng l�m ph�ng tra t?n (thu?c b?o t�ng t?i �c di?t ch?ng Tuol Sleng), th? ?� Phnom Penh, ?� ??t c�u h?i: Trong s? qu� v?, c� ai ??n t? Trung Qu?c? Kh�ng ai ?�p l?i, h??ng d?n vi�n c� v? tho?i m�i h?n ra. Anh thu?t l?i v?i du kh�ch v? vai tr� ch? ??o c?a Trung Qu?c trong cu?c di?t ch?ng t?i Cam B?t, kh?i s? t? n?m 1975.

Gi?i ?�p v? l� do v� sao anh h?i c� ng??i Trung Qu?c hay kh�ng. H??ng d?n vi�n cho bi?t: B?i m?i l?n n�i v? vi?c Trung Qu?c ?� th�c ??y ch? ?? Pol Pot th?m s�t d�n ch�ng, du kh�ch Trung Qu?c th??ng n?i gi?n. H? kh?ng ??nh ?�y l� ?i?u b?a ??t v� nh?n m?nh l� b�y gi? Trung Qu?c v� Cam B?t l� b?n, kh�ng n�n n�i v? qu� kh?.

B?c Kinh bi?n minh v� gi?m nh?

V? m?t ch�nh th?c, theo nhi?u nh� quan s�t, Nh� n??c Trung Qu?c r� r�ng c� m?t ch�nh s�ch ki?m duy?t l?ch s? ngay trong c�c tr??ng h?c. S�ch gi�o khoa v? l?ch s? tr�nh ?? c?p t?i th?i k? Khmer ??, k? c? cu?c chi?n tranh bi�n gi?i 1979 do ??ng Ti?u B�nh ph�t ??ng ch?ng Vi?t Nam v� ?? c?u ch? ?? Pol Pot c?ng kh�ng ???c nh?c t?i. Ch�nh s�ch ki?m duy?t l?ch s? khi?n ?a s? gi?i sinh vi�n ??i h?c ? Trung Qu?c ng�y nay h?u nh? kh�ng bi?t g� v? c? hai s? ki?n n�y, ch?a n�i ??n vi?c Trung Qu?c h?u thu?n ch? ?? Khmer ??.

Ph�t ng�n vi�n b? Ngo?i Giao Trung Qu?c n?m 2009, v�o l�c T�a �n Qu?c T? x�t x? c�c t?i �c c?a Khmer ?? v?a khai m?c phi�n ??u ti�n, ?� th?a nh?n m?i quan h? h?u ngh? gi?a �Nh� N??c Cam B?t D�n Ch?�, t�n g?i ch�nh th?c c?a ch? ?? Khmer ??, v� ??ng th?i gi?i th�ch ch�nh quy?n Khmer ?? v�o th?i ?i?m ?� c� ??i di?n h?p ph�p t?i Li�n Hi?p Qu?c, v� c� quan h? v?i kh�ng ch? B?c Kinh, m� h?n 70 qu?c gia. Theo ??i di?n b? Ngo?i Giao Trung Qu?c, v? �n t?i �c Khmer ?? ho�n to�n l� chuy?n n?i b? c?a Cam B?t.

Ch�nh quy?n Cam B?t: T? �l�n �n� ??n �t?ng l?�

M?t th?p k? sau khi ch? ?? Khmer ?? s?p ??, th? t??ng Hun Sen t?ng vi?t trong m?t ti?u lu?n r?ng �Trung Qu?c l� g?c r? c?a t?t c? nh?ng t?i �c (c?a Khmer ??) ? Campuchia� (2). C? th? l� ngay c? sau khi ch? ?? Pol Pot s?p ?? v�o n?m 1979, Trung Qu?c v?n ti?p t?c y?m tr? cho t�n qu�n Pol Pot, cho ??n ??n ??u nh?ng n?m 1990, v� m?i n?m chi h�ng tr?m tri?u USD nh?m ch?ng l?i Phnom Penh.

Tuy nhi�n, �ng Hun Sen sau n�y ?� ho�n to�n thay ??i l?p tr??ng. Trong l?i k? m?i ?�y c?a Hun Sen v? s? s?p ?? c?a Pol Pot trong m?t b? phim t�i li?u ???c chi?u tr�n truy?n h�nh Campuchia ??u n?m 2018, sau ?� ???c ph? bi?n tr�n m?ng, kh�ng c� b?t c? m?t t? n�o n�i v? Trung Qu?c.

B?c Kinh h?u thu?n cho ch? ?? Pol Pot nh? th? n�o?

Theo nh� nghi�n c?u Andrew Mertha, gi�o s? ??i h?c M? Cornel �kh�ng c� s? gi�p ?? c?a Trung Qu?c, ch? ?? Khmer ?? kh�ng th? t?n t?i m?t tu?n l?�. B?c Kinh cung c?p �t nh?t 90% vi?n tr? n??c ngo�i cho ch? ?? Pol Pot, t? h�ng nhu y?u ph?m, cho ??n m�y m�c x�y d?ng, v? kh� t? xe t?ng, ??n phi c? v� ph�o c�c lo?i (3), c?ng nh? h? tr? x�y d?ng nhi?u nh� m�y v? kh�, c?ng bi?n v� k? c? s�n bay.

Nh� nghi�n c?u Andrew Mertha, t�c gi? m?t cu?n s�ch hi?m hoi v? vai tr� c?a Trung Qu?c v?i ch? ?? Khmer ?? mang t?a ?? �C�c chi?n h?u: S? tr? gi�p c?a Trung Qu?c v?i Khmer ?? 1975-1979� nh?n m?nh ??n vi?c Trung Qu?c c� quan h? h?t s?c m?t thi?t v?i ch? ?? Khmer ??, b?i B?c Kinh coi ch? ?? n�y l� m?t ch? d?a ch�nh ?? k�m h�m H� N?i, m� Trung Qu?c g?i l� �ti?u b�� v� coi l� ch? h?u c?a Li�n X�.

N?m 2010, ??i s? Trung Qu?c t?i Cam B?t th?i ?�, �ng Tr??ng Kim Phong (Zhang Jinfeng), trong m?t ph�t bi?u th?a nh?n hi?m hoi t? ph�a B?c Kinh, ?� kh?ng ??nh Trung Qu?c ch? vi?n tr? kh�ng ho�n l?i cho Khmer ?? th?c ph?m v� m?t s? d?ng c? n�ng nghi?p nh? cu?c x?ng, nh?ng b�c b? m?i li�n h? v? ch�nh tr? gi?a hai b�n (1).

??u n?m 2012, trong l?i khai t?i T�a �n Qu?c T? ECCC, nh�n v?t s? hai c?a Khmer ?? Nuon Chea, tuy th?a nh?n Trung Qu?c vi?n tr? v? kh� h?ng nh?, nhu y?u ph?m, nh?ng ?� nh?n m?nh v�o �t�nh ch?t v� ?i?u ki?n� trong c�c vi?n tr? t? Trung Qu?c. L?i khai c?a Nuon Chea c?ng tr�ng v?i nhi?u tuy�n b? ch�nh th?c c?a Trung Qu?c.

Tuy nhi�n, nh?ng th?a nh?n v? m?i quan h? Trung Qu?c � Cam B?t h?u ngh? v� �v� t?� c?a B?c Kinh b? �ng Youk Chhang (ng??i tho�t kh?i n?n di?t ch?ng v� hi?n l� gi�m ??c m?t trung t�m t? li?u v? ch? ?? Khmer ?? ? Cam B?t) b�c b? ho�n to�n. Nh�n ch?ng s?ng n�y cho bi?t c�c c? v?n Trung Qu?c ?� c� m?t kh?p n?i trong th?i k? Khmer ??, v� c?ng t�c v?i t?t c? c�c c?p ch�nh quy?n c?a ch? ?? anh em c?ng s?n n�y (4) (c� th? ?� c� ??n h�ng ch?c ng�n c? v?n qu�n s?, c? v?n k? thu?t, chuy�n gia Trung Qu?c ??n Cam B?t gi�p Khmer ??).

Trong m?t ?i?u tra c�ng phu kh�c (5), chuy�n gia v? ch�nh tr? v� lu?t qu?c t? John Ciorciari, ??i h?c Michigan, ch? ra l� c� nhi?u b?ng ch?ng cho th?y B?c Kinh ?� �h? tr? to l?n v? v?t ch?t v� k? thu?t� cho Khmer ??, nh? v?y c� th? n�i Trung Qu?c ?�ng vai tr� l� �k? ??ng l�a� v?i nhi?u t?i �c man r? c?a ch�nh quy?n Pol Pot. ??c bi?t trong giai ?o?n sau khi ??ng Ti?u B�nh l�n n?m quy?n ??u n?m 1978, s?n s�ng ch?p nh?n c�c ch�nh s�ch c?c ?oan c?a Nh� N??c Cam B?t D�n Ch? (cho d� c� b? m?t m?t tr�n tr??ng qu?c t?), trong b?i c?nh quan h? gi?a B?c Kinh v?i H� N?i � hai ??ng minh c?ng s?n c? – ?ang ng�y m?t t?i t? h?n (6).

B?c Kinh thua m?t tr?n ?�nh, nh?ng th?ng c? cu?c chi?n?

C�c h?u thu?n c?a Trung Qu?c d�nh cho ch? ?? Khmer ?? l� m?t hi?n th?c l?ch s?, m� B?c Kinh c?ng th?a nh?n ph?n n�o, th? nh?ng h?u thu?n ??n m?c n�o l� ?i?u cho ??n nay c�n g�y nhi?u tranh c�i. Tr? l?i hi?n t?i, c� th? r�t ra nh?n x�t chung g� v? giai ?o?n l?ch s? bi th?m v� �o le n�y? (7)

Nh� nghi�n c?u ?n ?? Nayan Chanda, c?ng l� m?t nh� b�o chi?n tranh k? c?u, c� m?t t?i ch? v� bi?t r� v? giai ?o?n l?ch s? n�y, c� m?t b�i vi?t m?i ?�y mang t?a ?? �X�t l?i cu?c x�m chi?m Cam B?t c?a Vi?t Nam� (8), n�u ra m?t nh?n ??nh c� ?�c nh? sau: �Cu?i n?m 1977, Vi?t Nam nh?n ra Trung Qu?c l� k? th� truy?n ki?p v� k?t lu?n r?ng B?c Kinh ?ang m??n tay Khmer ?? hung h�n ?? nghi?n n�t Vi?t Nam t? ph�a bi�n gi?i T�y Nam. H� N?i cho r?ng ?�nh ph? ??u l� m?t l?a ch?n kh�n ngoan nh?t�. Cu?c t?n c�ng v? b�o ?� l�m ch? ?? Khmer ?? s?p ??, th? nh?ng �chi?n l??c ph?n c�ng ki�n nh?n c?a Trung Qu?c� ?� l�m Vi?t Nam tuy th?ng tr�n chi?n tr??ng, nh?ng thua c? m?t cu?c chi?n. V�o d?p th? gi?i t??ng nh? 40 n?m ng�y l?t ?? ch? ?? Khmer ?? ???c Trung Qu?c h?u thu?n, c?ng n�n nh?c t?i �nh?ng quy?t s�ch t�n nh?n, ki�n ??nh, b?n b?� c?a B?c Kinh, r?t c?c h? �?� bi?n m?t th?t b?i th�nh chi?n th?ng�.

R� r�ng l� Trung Qu?c ?� thua trong c�c can thi?p nh?m h?u thu?n Khmer ?? trong nh?ng n?m 1970 – 1980. Ch? ?? kh�t m�u Khmer ?? m� B?c Kinh ?ng h? ?� v?nh vi?n kh�ng c�n n?a. Th? nh?ng nh�n v? d�i h?n, trong 20 n?m tr? l?i ?�y, ?nh h??ng c?a Trung Qu?c gia t?ng t?i Cam B?t. ?nh h??ng l?n ??n n?i m� ch�nh quy?n Cam B?t gi? ?�y d??ng nh? kh�ng c�n d�m nh?c ??n li�n minh �t?i �c� gi?a B?c Kinh v� Khmer ??, th� ph?i ch?ng c� th? n�i Trung Qu?c ?� gi�nh chi?n th?ng trong to�n b? cu?c chi?n m? r?ng ?nh h??ng tr�n b�n ??o ?�ng D??ng, nh? ?�c k?t tr�n ?�y c?a nh� nghi�n c?u ?n ???

Tuy nhi�n, n�i ??n c�i g?i l� �th?ng l?i� c?a Trung Qu?c c?ng kh�ng th? kh�ng n�i ??n nh?ng ?ng h? c?a nhi?u n??c ph??ng T�y, ??ng ??u l� Hoa K?, ??i v?i Trung Qu?c trong c�c ho?t ??ng h?u thu?n Khmer ??, khi?n cho l?c l??ng n�y ti?p t?c c� ???c chi?c gh? t?i Li�n Hi?p Qu?c cho ??n ??u th?p ni�n 1990. V� m?t v?n ?? kh�c c?ng kh�ng th? b? qua l� th�i ?? ?ng h? c?a kh?i ASEAN v�o th?i ?i?m ?� ??i v?i ph??ng T�y v� Trung Qu?c, h?u thu?n Khmer ?? sau khi ch? ?? n�y s?p ??, nh?m ng?n ch?n nguy c? b�nh tr??ng c?a n??c Vi?t Nam c?ng s?n t?i v�ng l?c ??a ?�ng Nam � (9).

Ghi ch�

1. �China Is Urged to Confront Its Own History�, New York Times, 30/03/2015.

2. �China: Rewriting (and Repeating) History�, The Diplomat, 15/01/2018.

3. Andrew Mertha l� t�c gi? cu?n �Brothers in Arms: Chinese Aid to the Khmer Rouge, 1975-1979�, Cornell Univ. Press, 2014.

4. �How Red China Supported the Brutal Khmer Rouge�, Visiontimes, 28/01/2018.

5. B�i �China and the Pol Pot Regime � trong t?p ch� Cold War History, t?p 14, No. 2.

6. Theo nh� nghi�n c?u Ciorciarti, b�o c�o c?a m?t gi?i ch?c cao c?p Trung Qu?c cho th?y c� th? B?c Kinh ?� ?ng h? ??t thanh tr?ng 100.000 ng??i b? coi l� l?c l??ng �th�n Vi?t�, t?c �ph?n b?i�, bao g?m c�n b? v� c? d�n mi?n ?�ng Cam B?t v�o m�a xu�n n?m 1978. ?�y c� th? l� ??t thanh tr?ng t�n b?o nh?t th?i Khmer ??.

7. Gi?i chuy�n gia c?ng ch� � ??n m?t kh?o c?u kh�c �Why Vietnam Invaded Cambodia: Political Culture and the Causes of War� c?a s? gia, nh� ch�nh tr? h?c Stephen Morris (n?m 1999, 336 trang). Cu?n s�ch t�m c�ch soi t? c�c quan h? ph?c t?p gi?a ??ng C?ng S?n Vi?t Nam v?i c�c l?c l??ng c?ng s?n Cam B?t, trong ?� c� Khmer ??, v?n c�ng xu?t th�n t? c�i n�i chung ??ng C?ng S?n ?�ng D??ng, do ng??i Vi?t l�nh ??o. C�c quan h? c�ng tr? n�n ph?c t?p b?i ph?n tr�n c�i n?n m?c c?m, ng? v?c l�u ??i c?a d�n Cam B?t v?i ng??i l�ng gi?ng ph�a ?�ng, trong b?i c?nh b?o l?c – chi?n tranh t�n kh?c, c?ng nh? xung ??t gi?ng x� trong n?i b? th? gi?i c?ng s?n, ??c bi?t l� th? ??i ??u gi?a Li�n X� v� Trung Qu?c.

8. �Vietnam�s Invasion of Cambodia, Revisited�, The Diplomat, 01/12/2018. Nayan Chand l� t�c gi? cu?n �Brother Enemy: The War After the War�, Harcourt, 1986.

9. B? ??y v�o ch�n t??ng ??u nh?ng n?m 1980 (do b? c?m v?n, b? sa l?y t?i Cam B?t, chi?n tranh bi�n gi?i ph�a B?c, c?ng nh? do h?u qu? c?a c�c ch�nh s�ch c?c ?oan trong n??c), ch? ?? c?ng s?n Vi?t Nam ph?i t? c?i t?, n?i l?ng ki?m so�t x� h?i. Cu?i n?m 1991, Li�n X� s?p ??. N?m 1992, H� N?i tham gia Hi?p ??c Th�n Thi?n v� H?p T�c ? ?�ng Nam � v� tr? th�nh quan s�t vi�n t?i c�c h?i ngh? b? tr??ng ASEAN. Vi?t Nam ???c k?t n?p v�o kh?i ASEAN n?m 1995. Xem th�m: �ASEAN sinh nh?t 50 tu?i: B�i h?c c? ?? v??t qua th�ch th?c m?i�, 8/8/2017.