Dòng nh?c k? ni?m v?i nh?c c? mi?n Nam (k? 258): Ph?m Duy: Tuy?n t?p Dân ca – Bài 11: Mùa ?ông Chi?n S?

T.V?n & B?n H?u th?c hi?n (2023)

M�a ?�ng Chi?n S? � D�n ca do Ph?m Duy s?u t?p

Tr�nh b�y: Th�i Thanh

??C TH�M:

?�i ?i?u v? tr?ng trong nh?c Ph?m Duy

Phan Trang Hy

Nghe nh?c Ph?m Duy, t�i b?t g?p h�nh ?nh tr?ng. Tr?ng trong nh?c Ph?m Duy g?n v?i bi?t bao ?n t??ng trong t�i.    

Tr??c ti�n, trong m?t b�i h�t th?i kh�ng chi?n ch?ng Ph�p, tr?ng l� ??i t??ng, l� c�i c? ?? ng??i h?u ph??ng g?i t�n khi ng?i may nh?ng c�i �o ?m, nh? l� t?m l�ng g?i cho ng??i l�nh n?i chi?n tr??ng ch�t t�nh n??c non:

          �Tr?ng ?i! M?c ng?n c�nh tre

          Em ng?i may �o m� se se t?m l�ng

          ? ? ? ? ? v� ??c mong

          Qua m�a r�t m??t ??c mong

          Ng??i ?i ng??i s? tr? xong th� nh��.

(�M�a ?�ng Chi?n S?�, Th�i Nguy�n, 1947)

C�n g� ??p b?ng l�c ho�ng h�n, v�o ng�y m�a, khi kh�i b?p v?a v?n v??ng tr�n nh?ng nh� s�n, �nh tr?ng non v?a in tr�n kho?ng tr?i y�n b�nh c?a n�i r?ng. �nh tr?ng non h�a v�o ti?ng g?i ?i chi?u. Ti?ng g?i chi?u trong �nh tr?ng t? sao m� da di?t ??n v?y!

          �Chi?u ?i! L�c chi?u v? m?c �nh tr?ng t?

          Cho ng�y m�a b�i h�t n�n th?, ?i chi?u�.

(�N??ng Chi?u�, L?ng S?n, 1947)

Khi x?a, ng�y m�a l� l�c n�ng d�n b?n r?n. N�o l� ??p l�a, r?i g�nh l�a v?, n�o l� ph?i l�a, ?? l�a v�o b?� Bi?t bao c�ng ?o?n kh� nh?c ?? c� h?t g?o ngon l�nh cho con ng??i. Trong kh�ng kh� b?n r?n ?y, �nh tr?ng xu?t hi?n l�m ??p th�m khung c?nh y�n b�nh n?i th�n d�. Tr?ng nh? l�m ??p s?i t�c mai c�ng nh?ng gi?t m? h�i v� c? n? c??i duy�n c?a nh?ng ch�ng trai, c� g�i hi?n l�nh:

          �?�m qua tr?ng m? s�ng kh?p th�n qu�

          H?i ch�ng m� ch�ng ?i, ch�ng ?i

          C� n�ng xay l�a quy?n tr�n th??ng nh?

          Th??ng ch�ng m� d�i n?ng d?m m?a

          ?�m qua tr?ng m? th?c su?t canh khuya

          H?i ch�ng m� ch�ng ?i, ch�ng ?i

          S?m ng�y mai t?i, th�c v�ng c?m m?i

          ?i nu�i d�n g�nh m?t th�nh hai�.

(�G�nh L�a�, Thanh H�a, 1949)

Tr?ng c�n g?n v?i Ch� Cu?i, H?ng Nga � nh?ng nh�n v?t trong truy?n c? t�ch. Cu?i ?� c� v? l� c� g�i con nh� gi�u. C�n H?ng Nga c� ch?ng l� H?u Ngh?. Ai c?ng c� v?, c� ch?ng, c� ho�n c?nh, s? ph?n ri�ng tr??c khi l�n cung tr?ng. Th? nh?ng, v?i Ph?m Duy, tr?ng l?i l� nh�, l� l�u ?�i t�nh y�u c?a ch� Cu?i c�ng H?ng Nga:

          ��nh tr?ng v�ng b�n ng??i ??p y�u ch?ng

          Kh�c ngh� th??ng qu�n ???ng v? d??ng gian

          �nh tr?ng v�ng k�a l� �nh tr?ng v�ng

          ??i d??ng th? c� ng??i trong ?�m t?i

          Ch? sao chi?u m?i t�nh c?a H?ng Nga

          ??i ??i m?c tr?ng t? s�ng lo�ng�.

(�Ch� Cu?i�, Ch? Neo, 1948)

Tr?ng c?ng g?n v?i tu?i th?. Tu?i th? n�o kh�ng qua nh?ng c�i T?t Trung Thu? C�n g� vui b?ng ?�m Trung Thu r?n r�ng ti?ng tr?ng m�a l�n trong �nh ?�n, ?u?c soi s�ng d?u ch�n tu?i th? ?i kh?p ng� x�m, ???ng qu�, ph? th?. Ti?ng tr?ng, ?u?c ?�n l�m n�n cu?c vui ?�u ch? cho tr? th?:

          �K�a tr?ng s�ng ng?i

          ?�m r?m Trung, Trung (? ? ?) Thu.

          ??i vui tr?ng r�n

          Ti?ng ca l?y (� y y) l?ng

          T? ng� ng�ch l�ng

          ?�n ?u?c r??c tri?n mi�n

          Bao ng??i ?�ng g�p

          Vui chung m?t (? ? ?) mi?n�.

(�Em B� Qu�, S�i G�n, 1954)

B�n c?nh ?�, tr?ng g?n v?i k? ni?m. Tr?ng l� h�nh ?nh d?u y�u g?n v?i tu?i th? ng�y n�o c� m?, c� cha, c� cu?c s?ng thanh b�nh:

          �Cho t�i l?i ng�y n�o

          Tr?ng l�n b?ng ng?n cau

          Me t�i ng?i kh�u �o b�n c�y ?�n d?u hao

          Cha t�i ng?i xem b�o; ph? x� v?ng hiu hiu

          Trong ?�m m�a kh� r�o t�i nghe ti?ng c�i t�u�.

(�K? Ni?m�, S�i G�n, 1966)

Tr?ng g?n li?n v?i cu?c s?ng thanh b�nh bao ??i nay. Tr?ng hi?n h�a theo nh?p s?ng l?a ?�i. Tr?ng y�n b�nh theo cu?c s?ng an vui khi h�a b�nh v? tr�n qu� h??ng, tr�n ru?ng ??ng:

          �Ng�y tr? v?, l�a ng� thi nhau h�t ?�a tr??c ng�

          Gi� m�t tr?ng thanh, �i ng�y tr? v?

          C� anh th??ng binh s?ng ??i h�a b�nh�.

(�Ng�y Tr? V?�, ?n ?? D??ng, 1954)

Khi ??c Truy?n Ki?u c?a Nguy?n Du, t�i th?y v?ng tr?ng l�m ch?ng cho cu?c t�nh m?i b?t ??u v?i l?i th? nguy?n c?a Kim Tr?ng v� Th�y Ki?u: �V?ng tr?ng v?ng v?c gi?a tr?i/ ?inh ninh hai mi?ng m?t l?i song song�. C�n trong nh?c Ph?m Duy, tr?ng l?i l�m ch?ng cho cu?c t�nh l?, cu?c t�nh ?� qua. Tr?ng nh�n nh?ng gi?t n??c m?t ??n ?au kh�c ng??i t�nh tr�n b�i v?ng:

          �?�m x?a bi?n n�y, ng??i y�u trong c�nh tay

          ?�m nay c�n c�t tr?ng, ?�m nay c�n ti?ng s�ng

          ?�m nay c�n tr?ng soi, nh?ng r?i ch? c�n t�i

          Tr�n b�i ?�m kh�c ng??i t�nh�.

(�Nha Trang Ng�y V?�, Nha Trang, 1969)

Cu?c t�nh l?, cu?c t�nh ?� qua, r?i c?ng ch?t gi?a d�ng ??i l?nh l�ng. N??c m?t ch?ng l� g� d?u ??y n?i x�t th??ng. V� �nh tr?ng kia c� c�n l?i nh?ng g� khi cu?c t�nh ?� ch?t?

          �??i l?nh l�ng tr�i theo gi�ng n??c m?t

          V?i bao ti?ng t? x�t th??ng ??i

          V� cu?c t�nh ?� ch?t m?t ?�m nao

          L�c tr?ng h�y c�n th? ?u!�

(�Ti?ng ?�n T�i�, Ch? ??i C?ng Th?n, 1947)

Tr?ng g?n v?i t�nh y�u c?a anh, c?a em, c?a ?�i ta. Khi t�nh y�u ??n, h?nh ph�c, tr?ng v�o ??i c�ng t�nh y�u. Khi em ra kh?i c�i ??i, tr?ng c?ng ch?ng c�n trong anh n?a:

          �Ng�y ?� c� em ?i nh? v�o ??i

          V� mang theo tr?ng sao ??n v?i l?i th? nu?i

          ������������������

          Ng�y ?� c� em ra kh?i ??i r?i

          V� mang theo tr?ng sao ch?t cu?i tr?i u t?i��

(�Ng�y ?� Ch�ng M�nh�, S�i G�n, 1959)

Trong m?t b�i ca kh�c, t�i b?t g?p tr?ng h�a v�o tu?i c�ng em, h�a y�u th??ng, gi?n h?n, m? m?ng, ng�y ng� c�ng em khi em hai m??i tu?i. Tu?i th? tho�ng qua. V� r?i �nh tr?ng th?n th? nh? l�ng em th? th?n gi?c m?ng ??i:

          ��i! ?� tho�ng qua tu?i th?

          Khi su?t ?�m h?n ng?

          Khi tr�i tim ng? m?.

          �i! Khi �nh tr?ng th?n th?

          Ru gi?c m? hi?n kh�

          M�i ti?t trinh n? hoa�

(�Ng�y Em Hai M??i Tu?i�, S�i G�n, 1961)

�nh tr?ng c� trong k� ?c c?a nh?ng n? h�n t�nh �i, c?a nh?ng m�i h??ng quy?n r? thu? y�u nhau. Tr?ng treo t�nh theo m�a Thu ?� qua:

          �Ng? h??ng l� t�nh duy�n trong c�i bao la

          C� tr?ng treo t�nh gi�

          M�y qu�n ???ng x?a�.

(�T�nh Ca M�a Thu�, S�i G�n, 1956)

Tr?ng trong nh?c Ph?m Duy nh? ??i di?n v?i bao n?i l�ng c?a c� g�i v?a l?n mang ??c v?ng, kh�t khao. ??c v?ng kh�t khao c?a em ch? l� con su?i nh? hi?n h�a ?? tr?ng m�i ???c soi t�nh tr�n ?y:

          �Sao em sao em kh�ng l� su?i nh?

          Cho tr?ng b? v? soi m?t ng�n thu�.

(�Tu?i B�ng Khu�ng�, S�i G�n, 1973)

Tr?ng mu�n ??i nay g?n v?i qu� h??ng. M?t th?i, L� B?ch nh�n tr?ng, n?i nh? qu� h??ng tr�o d�ng trong l�ng l�m �ng c�i ??u r?ng r?c trong �T?nh D? T?�: �C? ??u v?ng minh nguy?t/ ?� ??u t? c? h??ng� (Ng?ng ??u nh�n tr?ng s�ng/ C�i ??u nh? c? h??ng � T??ng Nh? d?ch). C�n Ph?m Duy th??ng nh? qu� l?i c� c�ch kh�c. ?� l� ???c tr?n tru?ng nh�o xu?ng t?m trong d�ng s�ng qu� v�o m?t ?�m tr?ng thanh, g?t h?t u s?u, cho th?a l�ng m?ng m? th??ng nh?:

          �L?t �o ngang ??u, bu�ng qu?n ch�ng xu?ng ??t

          Nh�o xu?ng d�ng s�ng, � y a s�ng s�u.

          Ng�m m�nh trong n??c g?t h?t, h?t u s?u

          Dang hai ch�n r?ng b?i v�o, v�o m?ng m?.

          Tr?i xu?ng th?t g?n, m�y �m tr�i l?ng l?

          Ng�n h� tung t�e long l�nh, ?i long lanh

          M?t tr?ng ?�u ?� v? t?m m�t c�ng anh

          V� v�n sao s�ng m�a h�t trong tr?i thanh�.

(�T?m Tru?ng S�ng Tr?ng� � H??ng Ca 3)

Nh�n tr?ng qu� h??ng, l�c tr�n l�c khuy?t, Ph?m Duy l?i ngh? ??n ph?n ng??i khi b? khi th�i, khi m?t khi c�n trong v�ng quay v� th??ng c?a t?o h�a. C?ng ch?ng n�n bu?n l�m chi, b?i ?� l� l? th??ng t�nh:

          �Tr?ng to tr�n r?i khi kh�ng c�n tr?ng n?a

          Tr?ng gi� nua r?i tr?ng t�i h?i tr?ng non

          C� g� ?�u m� em t?i em bu?n

          Xin l?ng ch? cho tr?ng ng�n s? t?i�.

(�Qu� H??ng V� Th??ng� � H??ng Ca 2)

Trong �B�i Ca Tr?ng� (1961), Ph?m Duy vi?t v? tr?ng b?ng ti?ng l�ng m?n y�u. Tr?ng kh�ng th? thi?u trong �ng. B?ng nh?ng t? �tr?ng ?i, tr?ng ?i� ???c l?p ?i l?p lai trong t?ng ?o?n c?a b�i h�t cho ng??i nghe th?y c? m?t tr?i tr?ng nh? �m tr?n c?nh v?t, con ng??i trong n?i m?n th??ng ng?p tr�n kh�ng th? kh�ng l�n ti?ng n�i y�u th??ng. ?? r?i, sau m?t ?�m tr?ng gi� t? gi?c m?ng b�nh y�n:

          �Tr?ng ?i, tr?ng ?i k�a l� tr?ng ?�m

          Tr?ng ??n khuya th?m ng??i quen (l�y)

          G?i ch?n ?� l?nh m?m, l?nh m?m

          Ng??i v? trong c�i duy�n (l�y)

          Tr?ng ?i, tr?ng ?i t�nh gi� b�nh y�n

          Tr?ng khu?t mau sau m�n ?�m (l�y)�

Cu?i c�ng, theo t�i, nh�n tr?ng, vi?t v? tr?ng, ch�nh l� Ph?m Duy nh�n m�nh, nh�n con ng??i, nh�n ??i trong c�i nh�n sinh. Tr�n tr?i cao, tr?ng v?n v?y, th? m� ng??i ??i g?i tr?ng gi�, c� kh�c chi con ng??i ?�u c�n tr? m�i. Tr?ng m?t m�nh c� kh�c chi ng??i c� qu?nh ? tr?n gian. Tr?ng l?ng im, nh?ng Ph?m Duy th� kh�c. Ph?m Duy kh�ng th? l?ng im m� �ng su?t ??i l?n quanh, lang thang c?t l�n ti?ng h�t ca c?a ng??i h�t rong d� ph?i l�nh ?�nh s? ki?p, d?u tr?ng kia s?ng m�i mu�n ??i, b?i ??i ng??i tr?m n?m h?u h?n:

          �Tr?ng ?i, im l?ng � a ?i a su?t ??i

          M� sao ta c? � a ?i a ??ng ng?i, ??ng ng?i kh�ng y�n

          Su?t ??i l?n quanh, su?t ??i lang thang

          H�t ca �m ??m hay h�t vang vang

          Tr?ng ?i, s?ng c? a a s?ng c? mu�n ??i

          C�n ta s?ng ch?t y a ?i a kh�ng ngo�i

          Ch?ng ngo�i tr?m n?m�.

(�Tr?ng Gi�� � Rong Ca 8, California, 1988)

Tr?ng trong nh?c Ph?m Duy c� bi?t bao ?i?u c?n n�i. Tr?ng m�i l� tr?ng ??p c?a tr?n gian. V�, theo t�i, tr?ng m�i l� h�nh ?nh ??p trong nh?c Ph?m Duy.

Th�ng 9.2020

Ngu?n: https://vanhocsaigon.com/doi-dieu-ve-trang-trong-nhac-pham-duy/