Li?u Tr??ng
V? Kh?c Khoan (1917-1986) l m?t nh v?n n?i ti?ng ? mi?n Nam, th?i 54-75. ng s?m b? ngnh k? s? canh nng ?? theo ?u?i ?am m c?a mnh l mn k?ch ngh?. Th?i cn ? H N?i, ngoi vi?c d?y mn s? ? cc tr??ng Nguy?n Tri v Chu V?n An, V? Kh?c Khoan ? sng tc ba k?ch b?n: Th?ng Cu?i ng?i g?c cy ?a (1948), H?u tr??ng (1949) v Giao th?a (1949). Th?ng Cu?i ng?i g?c cy ?a v Giao th?a ? ???c trnh di?n ? Nh Ht L?n H N?i, n?m 1951 v n?m 1952.
Di c? vo Nam n?m 1954, V? Kh?c Khoan ho?t ??ng trong nhi?u l?nh v?c: bo ch, gio d?c, v?n h?c, k?ch ngh?. Tr??c h?t ng c?ng tc v?i nh?t bo T? Do. R?i cng v?i Nghim Xun H?ng, M?c ??, ng thnh l?p nhm Quan ?i?m, nhm tr th?c ti?u t? s?n, ph? trch t? tu?n bo Quan ?i?m v nh xu?t b?n mang cng tn. V? Kh?c Khoan c?ng ch? tr??ng nguy?t san v?n h?c V?n ?? v?i Mai Th?o. N?i ?am m k?ch ngh? kh?i ??u t? th?i cn s?ng ? H N?i, nay ???c V? Kh?c Khoan tri?n khai m?nh m?, v?i nh?ng k?ch b?n: Thnh Ct T? Hn (1961), Ng? nh?n (1969), Nh?ng ng??i khng ch?u ch?t (1972), Ga xp v L?ng ngn, v nh?ng cng trnh kh?o c?u nh?: Tm hi?u sn kh?u cho (1974), V? cho Quan m Th? Knh (1974). V? Kh?c Khoan gi? ch?c Gim ??c K?ch ngh? ? Tr??ng Qu?c Gia m nh?c v K?ch ngh? Si Gn.
L m?t nh gio, V? Kh?c Khoan khng h? r?i b?c gi?ng. Vo Nam, ng v?n ti?p t?c d?y h?c ? hai tr??ng Nguy?n Tri v Chu V?n An ???c d?i vo Nam; r?i t? n?m 1962, ng ph? trch mn v?n h?c ? cc ??i h?c Si Gn, ? L?t v Hu?. ng truy?n cho h?c sinh v sinh vin c?a ng ni?m yu thch k?ch ngh?. T?i Vi?n ??i h?c ? L?t, d??i s? h??ng d?n c?a ng, ban k?ch Th? Nhn ? l?p nhi?u thnh tch, qua vi?c trnh di?n nh?ng v? k?ch c? ?i?n Php d?ch sang ti?ng Vi?t, v? k?ch Vi?t Nam, ?ng k? nh?t l v? k?ch Thnh Ct T? Hn c?a V? Kh?c Khoan ? gy nhi?u ho h?ng.
Ngoi nh?ng k?ch b?n k? trn, V? Kh?c Khoan cn l tc gi? m?t t?p truy?n: Th?n Thp Ra (1957), v m?t t?p ty bt m ng g?i l ty bt: t?p M? H??ng C?ng (1971).
Sau bi?n c? thng 4 n?m 1975, s?ng ? h?i ngo?i, V? Kh?c Khoan c vi?t thm: ??c kinh v ?o?n v?n xa n??c.
V? truy?n, V? Kh?c Khoan khng vi?t nhi?u, ph?i ch?ng v ng lun lun kh?c kho?i v? ci ??p c?a ch? ngh?a? ng ? t?ng tuyn b?: Ngn ng? l ch?t li?u lm ngh? thu?t c?a chng ti. Chng ti khng ?a v?i ch?. ng nng niu, mi gi?a ch? ngh?a, ng ?i tm ci ??p ?? lm m?i tc ph?m c?a mnh. ? l tr??ng h?p c?a t?p truy?n Th?n Thp Ra, g?m b?n truy?n ng?n: Th?n Thp Ra, Tr??ng Chi, Nh?p Thin Thai v Ng??i ??p trong tranh. B?n truy?n cng chung m?t ch? ?? l?n: ch? ?? L?a Ch?n:
* L?a ch?n tm tr?ng mi b?n kho?n tr??c th?i th? hay hnh ??ng d?n thn vo th?i cu?c (Th?n Thp Ra).
* L?a ch?n s?ng v?i nh?ng ng??i ??ng c?nh hay v?i nh?ng ng??i gy p l?c v t??c ?o?t t? do c?a mnh (Tr??ng Chi).
* L?a ch?n m?t Thin ???ng gi? t?o, t?c Thin ???ng c?a ch? ngh?a c?ng s?n, hay cu?c s?ng hi?n th?c (Nh?p Thin Thai).
* L?a ch?n ph??ng ti?n hay c?u cnh, t?c l?a ch?n t??ng ??i hay tuy?t ??i (Ng??i ??p trong tranh).
Ba truy?n ??u l l?a ch?n tr??c th?i cu?c v truy?n cu?i l l?a ch?n c tnh tri?t l. Sng t?o c?a V? Kh?c Khoan ??c ?o ? cch l?ng nh?ng l?a ch?n ? vo m?t hnh th?c c? x?a, cn nguyn v? ??p c?a n?n v?n ha dn gian, ? l hnh th?c huy?n tho?i (Th?n Thp Ra, Tr??ng Chi, Thin Thai), ho?c huy?n tho?i n?y sinh t? m?t tc ph?m v?n ch??ng (Ng??i ??p trong tranh).
Trong b?n truy?n, tr?i nh?t l Th?n Thp Ra. V? Kh?c Khoan ? hi?n ??i ha m?t huy?n tho?i c? truy?n, v lm cho truy?n h? c?u c m?t ngh?a su xa v m?t gi tr? m? h?c. D??i ngi bt c?a V? Kh?c Khoan, Th?n Kim Quy c ngh?a g?
Khi sng tc truy?n, nh v?n d c c t??ng t??ng ??c ?o ??n ?u c?ng ph?i ?i t? m?t ?i?m no, t? m?t hon c?nh no c?a hi?n th?c. V?n ch??ng ph?n nh hi?n th?c c?a ??i s?ng con ng??i. N?m 1954, khi ??t n??c b? chia ?i, mi?n B?c thu?c ch? ?? c?ng s?n, mi?n Nam ch? ?? c?ng ha, th m?t s? ng??i tr th?c mi?n B?c khng t?ng b? ch? ngh?a Mc xt m ho?c, ?m ra b?n kho?n, tr?n tr? tr??c m?t quy?t ??nh l?n lao khng trnh ???c: ra ?i hay ? l?i? Nhi?u tc ph?m v?n ch??ng ? ni ln tm tr?ng ?u t? ? nh?: ?m gi t? H N?i c?a Mai Th?o, B?p l?a c?a Thanh Tm Tuy?n, o m? phai c?a Nguy?n ?nh Ton, v.v.
V? ph?n V? Kh?c Khoan, ng c?ng ni ln n?i b?n kho?n, tr?n tr? c?a l?p ng??i tr th?c mi?n B?c, nh?ng d??i hnh th?c c?a huy?n tho?i Th?n Kim Quy. Tc gi? v? ln m?t dng l?ch s? khng c?n c? vo n?m thng c?a t? d??ng l?ch, m do m?t chuy?n th?n tho?i d?n d?t. Theo truy?n thuy?t, Th?n Kim Quy xu?t hi?n trong huy?n s? vo hai th?i ?i?m: th?i An D??ng V??ng l?p n??c v?i thnh C? Loa, v th?i vua L Thi T? v?i thanh ki?m Lam S?n ? H? G??m. V?n n??c n?i tri theo dng huy?n s? ?.
Truy?n c?a V? Kh?c Khoan g?m hai giai ?o?n: tr??c v sau khi Th?n Kim Quy xu?t hi?n.
I Th?i gian ch? ??i
?? chu?n b? s? xu?t hi?n c?a Th?n Kim Quy ??n t? m?t huy?n tho?i c? x?a, tc gi? V? Kh?c Khoan dn d?ng m?t b?i c?nh mang mu s?c c?a th?i x?a: th?i gian l n?m Mo r?i n?m Thn, khng gian l K? Ch?. Ng??i x?a g?i K? ch? l n?i th? thnh, l n?i ? h?i. Ca dao c cu:
Ngh? em ?ng l?ng vng m??i
?em ra k? ch? km ng??i tr?m phn.
Trong truy?n, K? Ch? l H N?i v?i H? G??m. Nhn v?t duy nh?t l m?t chng th? sinh h? ??, t? lng qu ln K? Ch? ?? ?i h?c, sau khi ? bn ru?ng ??t c?a b? m? ?? l?i. V? Kh?c Khoan miu t? ?? nh? m?t nhn v?t nho phong. ? K? ch?, ?? ngy ngy d?y h?c v ?i nghe gi?ng v?n. V? nh th ?ng c?a ??c sch, khng giao du v?i ai, tnh tnh t ni, nh?ng n?u g?p ng??i ?u th?i m?n th?, mu?n bn lu?n, th ?? l?i thao thao b?t tuy?t. C? h?i x?y ??n khi c ng??i ??n g?p ?? ?? h?i ki?n v bn lu?n v? th?i cu?c. Ngn ng? trao ??i c?a ?i bn l ngn ng? c?a th?i x?a, ngay c? Karl Marx c?ng ???c mang m?t ci tn do Hn h?c ban cho: M Kh?c T?. H? ?em c? nhn ra lu?n bn v lm d?n ch?ng. Ng??i khch c?a ?? ni:
M Kh?c T? c?m bt m thin h? phn ?i. M?t ?ng t? b?n ? xu?ng, m?t ?ng v s?n vng ln. T?n tu?ng Hn S? tranh hng thu? x?a l?i di?n.
R?i c? theo ci ? c?a M Kh?c T? m bn ??n t? s?n v v s?n. L?i bn ??n T T?n, ng??i ??i ?ng Chu, ? x? L?c D??ng, c ??a ra k? hi?p tung l hi?p cc n??c nh? m c? v?i n??c l?n l n??c T?n. Ng??i khch c?ng nh?c ??n Dn vi qu c?a th?y M?nh T? hay l?i v vi c?a Lo T?. Cn ?? th ??a sch Lu?n ng? ra phn tch, ?i?u d?n. ?? h?c cao hi?u r?ng, lun theo di th?i cu?c, lng ??y b?n kho?n. Nh? l?p tr th?c th?i x?a, ?? d?a vo l?i c? nhn ?? tm gi?i php cho th?i nay; nh?ng c? nhn d c thin ti ??n ?u c?ng b?t l?c tr??c nh?ng v?n ?? nan gi?i c?a th?i hi?n t?i.
Nh?ng thao th?c, tr?n tr? c?a ?? l m?t ch? ??i, m?t c? h?i thu?n ti?n cho m?t bi?n c? s?p x?y ??n.
II Kim Quy th?n kh?i
Trong khi ?? b?n kho?n ngy ?m, th ? K? Ch? ngy nguyn tiu ngy r?m thng ging n?m Mo, c l? h?i Ch? Hoa ???c di?n ra t?ng b?ng. Dn K? Ch? ?ng ??o ko nhau ??n H? G??m. ?? l? h?i thm ph?n ho h?ng, vin th? tr??ng n?y ci cho ko l??i b?t Ra ? h? ln ?? dn chng xem.
Ng??i ch? tr? th?y ?? ngy cng ho hon, bn thc gi?c ?? ?i xem l? h?i. Th? l ?? ra kh?i nh, vo lc chi?u xu?ng, khch xem ra ? th?a d?n. ?? ?i ven h?, b?ng th?y Ra ??u c? s?n si, b?n chn b? tri. D??i nh tr?ng nguyn tiu, Ra d??ng nh? ?a l?. ?? bn x?n tay o c?i tri cho Ra. Ra li?n c c? ch? bi?t ?n v d??ng nh? u y?m: Ra d?i ??u vo tay ??.
Tr? v? nh ?m hm ? ?? khng ti no ??c sch ???c nh? th??ng l?, v?n trong tm tr?ng ch?a tm th?y chn l; c? nhn, qu kh?, khng ph?i l nh?ng nh sng ch? ???ng. Ng??i th? sinh th? di, c?m th?y mnh c ??n. V?a lc ? m?t m? nhn xu?t hi?n tr??c m?t ?? v b?o l ?? khng c ??n v ? c nng. ?? kinh ng?c, r?i r?i vo c?n m. Sng hm sau khi ?? th?c t?nh, h??ng th?m c?a ng??i ??p v?n cn v??ng l?i. Nh?ng ?m sau ng??i ??p tr? l?i, khng kh ma qui nh? trong truy?n B? Tng Linh. ?? b?t ??u say m ng??i ??p, b? ?n u?ng, sch v?, con ng??i ph? ph?c, ch? s?ng trong ch? ??i giy pht g?p g?, yu ???ng. Nh?ng r?i ng??i ??p ha thn tr? l?i thnh Ra tr??c s? ng? ngng c?a ??. M?t cu?c ??i tho?i ?i bn b?t ??u, trong khi ?? v?n m qung v tnh yu, th Ra cho bi?t ? c cng v?i ??t N??c qua nh?ng bi?n c? C? Loa, H? G??m. ?? gi?t mnh: th ra ?y l Th?n Kim Quy. Th?n gi?i thch v? ci n? ban cho An D??ng V??ng, ci thanh ki?m Lam S?n, th?t b?i hay thnh cng l do con ng??i, Thin ?nh d bi?t tr??c nh?ng g s? x?y ra nh?ng khng can thi?p ???c. Tm tr?ng c?a ?? d?n d?n bi?n ??i. ?? ngh? ??n vi?c xin thanh ki?m ?? m?u ??i s?. R?i b?ng nhin ?? ??t h?t sch qu c?a mnh, ? l cu?c ph?n th? m Th?n Kim Quy cho l m?t hnh vi quy?t ??nh c?a ??, hnh vi ny ? ??ng ??n Thin ?nh.
Trong t?ch m?ch c?a ?m ?ng, ng??i con trai b?t ??u gic ng?: gi?a bi chi?n tr??ng nh?n ho?t ?ao g??m, ?? l?n l?n nh?n r ch? ??ng c?a mnh. Ng??i th?n n? ??c ???c ngh? c?a chng. Nng bn ln ti?ng:
Trong binh php, th??ng nh?c ??n th? b?i th?y. Chng nh?n th?y ch?a? Khng ti?n c?ng ch?t. M ??ng yn l?i cng chng ch?t.
Nh?n ki?m th?n l nh?n nhi?m v?, ?? t? h?i m?t mnh bi?t lm n?i khng?
Th?n Kim Quy thc gi?c:,
Sao l?i m?t mnh? Th?i ? ??n, ?t l ci th? chung cho ph?n ?ng thin h?. V? l?i ki?m th?n s? giao t?n tay, chng ng?n ng?i ??
?? bn h?ng hi nh?n ki?m th?n. Th?n Kim Quy h?n: gi?a ?m tr? t?ch n?m nay
N?m Thn, gi?a ?m tr? t?ch m?t bi?n c? x?y ??n: c?u Th Hc d?n ??n ??n Ng?c S?n b?ng b? gy ngang, m?c d g? c?u cn t?t. ?ng ??o ng??i dn ?i xin l?c ? ??n Ng?c S?n b? ng xu?ng h?.
Cn ?? c?ng ?m tr? t?ch ? bi?n m?t.
Ra kh?i chuy?n th?n tho?i, ng??i ??c c th? tr? v? v?i trang s? th?i nay. M?c d tc gi? ? kho lo cho th?i x?a v th?i nay ?an vo nhau, nh?ng c nhi?u d?u hi?u r rng cho th?y ?y l l?ch s? Vi?t Nam vo ??u n?a sau th? k? 20, tc gi? nh?c ??n n?m Mo t?c n?m 1951 v n?m Thn, n?m 1952; vo th?i ?, ch? ngh?a c?ng s?n gy bao tr?n tr?, lo u, r?i c?u Th Hc gy, khi?n c ng??i mu?n bn nh ?? vo Nam. R rng l vo th?i ?i?m ??t n??c chia ?i, ??a ??n cu?c di c? vo Nam. C?u Th Hc gy t??ng tr?ng cho s? phn ?i lnh th?, v chi?c c?u ny lm lin t??ng ??n c?u Hi?n L??ng trn sng B?n H?i, ranh gi?i gi?a hai mi?n Nam B?c. M?t chi ti?t khc c?ng g?i ln b?i c?nh ??t n??c b? chia ?i: khi ?? qu say m Th?n Kim Quy, khng mu?n ?i bn xa nhau. ?? ng?m ngi h?i:
Xa nhau mi ??
S?m l?m c?ng kho?n hai n?m. Cn ch?m, th?t ch?a bi?t ??n bao gi?.
Theo Hi?p ??nh Genve th hai n?m sau ngy k k?t Hi?p ??nh s? c t?ng tuy?n c? ?? ??t n??c ???c th?ng nh?t, nh?ng ?i?u ? ch?a ch?c theo Th?n Kim Quy.
Nh?ng chi ti?t trn ?y cho th?y ?? l ng??i c lng v?i ??t N??c, ???c Th?n Kim Quy c? v?. ?? khng cn b?n kho?n, do d? n?a. ?? c??ng quy?t ln ???ng nh?p cu?c, m?u ??i s?.
Th?n Kim Quy khng ph?i l ng??i ??p liu trai, ?em s?c ??p quy?n r? m?t ng??i thanh nin c ki?n th?c r?ng, c lng yu n??c. Th?n Kim Quy l m?t s? gi? ?em ??n cho con ng??i c thi?n tm m?t thng ?i?p ?? c?u vn ??t N??c.
III Huy?n tho?i trong sng t?o c?a V? Kh?c Khoan
Ci ??p m V? Kh?c Khoan mu?n b?o t?n chnh l huy?n tho?i. N?n v?n ha n??c no c?ng c m?t kho tng huy?n tho?i. Nh?ng tr??c tin huy?n tho?i l g? Theo ??nh ngh?a c?a Ty ph??ng th huy?n tho?i l m?t truy?n k? m nhn v?t l nh?ng v? th?n ho?c nh?ng b?c anh hng ho ki?t thu?c th?i qu kh? c?a m?t c?ng ??ng v?n ha. Huy?n tho?i kh?i ??u b?ng hnh th?c truy?n kh?u, r?i d?n d?n v?i ? ti?n ha c?a v?n minh, huy?n tho?i ???c ghi chp v t?n t?i. Huy?n tho?i S?n Tinh Th?y Tinh, huy?n tho?i Thnh Ging trong ti?n s? c?a n??c ta ??u ?p ?ng v?i ??nh ngh?a ny. V?i tnh cch l truy?n k? v? cc v? th?n, huy?n tho?i ???c tin l m?t s? th?t cao siu, m?t s? th?t l?ch s?.
V? sau huy?n tho?i ???c ghi chp d??i nhi?u hnh th?c v?n ch??ng nh?: s? thi, bi k?ch, th? tr? tnh Trong tr??ng h?p ny, huy?n tho?i ???c g?i l huy?n tho?i v?n ch??ng (Php g?i l le mythe littraire). V?y ngi bt c?a V? Kh?c Khoan ? bi?n Th?n Kim Quy thnh m?t huy?n tho?i v?n ch??ng.
Theo h?c gi? Marc Eigeldinger, tc gi? cu?n Lumires du Mythe (nh sng c?a huy?n tho?i)[1], th khi huy?n tho?i ???c v?n ch??ng chuy?n t?i, huy?n tho?i tr? nn m?t ngn ng?. Tc gi? c?ng ni thm r?ng khi huy?n tho?i c ci hnh th?c c?a m?t truy?n k? h? c?u th huy?n tho?i khng ph?i l m?t ?i?u ???c xc th?c, m l m?t s? th?t c tnh gi? thuy?t, l ??i t??ng c?a m?t ni?m tin, huy?n tho?i th? hi?n ci kh? thi. Do ? ch?c n?ng c?a m?t huy?n tho?i c tnh bi?u t??ng v lo?i suy, ch?c n?ng c?a huy?n tho?i ni ln nh?ng ?i?m gi?ng nhau gi?a n?i dung truy?n k? v cu?c ??i c?a con ng??i.
C?ng theo Marc Eigeldinger, huy?n tho?i v?n ch??ng bao g?m t?t c? khng gian v th?i gian, c th? h??ng v? s? l?u luy?n th?i nguyn th?y m c?ng c th? h??ng v? m?t t??ng lai ?o. Huy?n tho?i v?n ch??ng ???c l?ng vo m?t hi?n t?i c tnh chu k?, phi th?i gian. Khng gian v th?i gian qua s? trung gian c?a huy?n tho?i ???c ph?n chi?u trong m?t t?ng th? theo vng trn l t?ng th? c?a s? mi mi tr? l?i (lternel retour).
Ngoi ra, huy?n tho?i v?n ch??ng l m?t ngn ng? ?a d?ng, m?t ngn ng? ??c th, thay th? hnh th?c truy?n kh?u. Ngn ng? ?a d?ng v ??c th ? c th? bi?n ha, lm m?i huy?n tho?i b?ng cch dng ?n d? v bi?u t??ng.
Huy?n tho?i l m?t ngn ng? ?i: m?t m?t, huy?n tho?i ??t ra m?t di?n ngn th? hi?n nh?ng t??ng quan gi?a con ng??i v?i v? tr? v x h?i; m?t khc, huy?n tho?i trng nh? vo s? vi?t ?? truy?n l?i ci th?c th? c?a huy?n tho?i cho ??i sau.
V?y ? ??n lc chng ta ?i vo huy?n tho?i Th?n Kim Quy m V? Kh?c Khoan v?i v?n phong c?a ng ? bi?n thnh m?t huy?n tho?i v?n ch??ng.
Nh? trn ? ni, ch? ?? l?a ch?n ???c l?ng vo huy?n tho?i Th?n Kim Quy. Tc gi? ? kho chu?n b? s? xu?t hi?n c?a Th?n Kim Quy v vai tr s? gi? c?a v? th?n ny.
Trong truy?n, V? Kh?c Khoan t?o m?t tr ch?i v?i th?i gian: qu kh? v hi?n t?i ?an vo nhau nh? ? ni. Ch?ng nh?ng tc gi? ?i t? ??i x?a ??n ??i nay, m cn lm th?p thong th?i hi?n ??i trong b?i c?nh c?a th?i x?a. Truy?n m? ??u b?ng cu: N?m lo?n ??u h?u bn th? k? hai m??i d??ng l?ch, c ng??i tr? tu?i h? ?? bn ru?ng b? vng qu ln K? Ch? tr? h?c. Ngay trong cu ny th?i nay ???c rp v?i th?i x?a qua nhn v?t ??. V khi ?? bn lu?n v?i ng??i khch th qua nh?ng v?n ?? ???c nu ln, gi?a nh?ng tn tu?i c?a c? nhn b?ng th?y c nh?ng tn tu?i ??n t? Ty ph??ng: t? t??ng c?a Pascal, quan ni?m ngh? thu?t c?a Kant. R?i l?i c H? H?u T??ng c?a th?i nay mu?n v??t ch? ngh?a Mc xt. Bn c?nh Lo T? l?i c Sartre. Th?t l m?t ki?n th?c ?a d?ng, linh tinh, theo dng ch?y c?a th?i gian. Tuy nhin c th? hi?u r?ng tc gi? mu?n t?o nn s? g?p g? gi?a ?ng v Ty, s? g?p g? c?a th?i x?a c?a c? nhn v?i th?i nay m v?n ha ? m? ra v?i Ty ph??ng. Cu?i truy?n th?p thong phong tro di c? t? B?c vo Nam: n?m Thn, gi?a ?m tr? t?ch, ng??i K? Ch? th?y c?u Th Hc s?p ??, cho r?ng Th?n Ra bo on v tnh chuy?n bn nh, vo Nam. C?ng n?m Thn, gi?a ?m tr? t?ch ?? ? b? kinh thnh, bi?t v m tn. Ng??i ??c c?ng d? ?on l ?? ? ch?n l?a ln ???ng vo Nam.
B?ng ?n d?, V? Kh?c Khoan ? ??a huy?n tho?i Th?n Kim Quy vo v?n ch??ng ?? lm ti sinh huy?n tho?i ngay trong th?i hi?n t?i c?a ??t N??c, ??ng th?i v?a nui d??ng kho tng v?n ha c?a dn gian v?a cho Th?n Kim Quy ci vai tr s? gi? c?a Thin ?nh, s? gi? mang thng ?i?p ??n cho k? yu n??c.
Nh v?n Php Michel Tournier ? t?ng tuyn b? v? s? t?n t?i c?a huy?n tho?i: Ci ch?c n?ng sng t?o v?n ch??ng v ngh? thu?t ? l?i cng quan tr?ng h?n khi nh?ng huy?n tho?i c?n ???c nui d??ng v lm m?i n?u khng s? ch?t. M?t huy?n tho?i ch?t ???c g?i l m?t phng d?.[2]
Phng d? l cch th?c k? m?t truy?n v? sau b? ?ng khung, tr? thnh m?t ng? ngn. ?n d? l cch th?c k? m?t truy?n lm lin t??ng ??n nh?ng ?i?u g khc, v c kh? n?ng lm bi?n ??i truy?n.
Nh? chng ta ? th?y, huy?n tho?i c?a V? Kh?c Khoan l m?t ?n d?, tri v?i phng d?. S? l?a ch?n gi?a hai ch? ?? B?c Nam ???c trnh by qua ?n d? Th?n Kim Quy.
IV V? Kh?c Khoan m?t nh v?n duy m?
Bn ??n ci ??p trong v?n ch??ng, chng ta th??ng lin t??ng ??n Nguy?n Tun, m?t nh v?n duy m? ti hoa trong v?n h?c Vi?t Nam. Vo th?i ti?n chi?n, Nguy?n Tun ? n?i ti?ng v?i tc ph?m ??u tay Vang bng m?t th?i (1940) g?m 12 ty bt v truy?n ng?n. L m?t nh v?n c tm h?n hoi c?, Nguy?n Tun ?i tm ci ??p c?a n?p s?ng phong l?u trong x h?i nho phong th?i x?a, v?i nh?ng ci th thanh tao nh? th u?ng tr, th ch?i hoa lan v ?n k?o m?ch nha, th th? th?, ?nh th?, th th??ng ngo?n nt ch? ??p, v.v.
Tm l?i, v?i m?t v?n phong uyn bc, tao nh, ??c ?o, Nguy?n Tun ? tn vinh ci ??p c?a th?i x?a, khi v?n ha Ty ph??ng ch?a trn vo n??c ta.
Trong v?n h?c mi?n Nam, V? Kh?c Khoan, v?i t?p truy?n Th?n Thp Ra, c?ng l m?t nh v?n duy m?. V? Kh?c Khoan l ng??i yu ci ??p. ng ?i tm ci ??p trong gi?ng ht c?a Tr??ng Chi, trong c?nh th?n tin Thin Thai, qua ng??i ph? n? ??p trong tranh, ng bi?n m?t con ra ??u c? s?n si thnh m?t m? nhn, m?t N? Th?n ki?u di?m. V? Kh?c Khoan qu ch? ngh?a, nh? ? ni, ch? ngh?a ph?i ???c trau chu?t ?? ??t t?i ci ??p. V?n phong c?a ng uyn bc, c kh? n?ng t?o l?i x h?i c?a th?i x?a, bao g?m khng gian, th?i gian v nhn v?t, v t?o l?i ci khng kh liu trai.
Nguy?n Tun v V? Kh?c Khoan ??u hoi c?, nh?ng hnh th?c v n?i dung c?a hai ni?m hoi c? khc h?n nhau. Hoi c? c?a Nguy?n Tun h??ng v? th?i nho phong, d?ng l?i ? nh?ng ci ??p c?a th?i ?.
Cn hoi c? c?a V? Kh?c Khoan ?i xa h?n, ??n t?n ngu?n di s?n v?n ha Vi?t Nam, ? l huy?n tho?i, ??c bi?t huy?n tho?i Th?n Kim Quy. Sau chuy?n ci n? ban cho An D??ng V??ng v ci thanh ki?m Lam S?n ? H? G??m, Th?n Kim Quy khng v?nh bi?t dn t?c Vi?t Nam, d??i ngi bt c?a V? Kh?c Khoan, Th?n Kim Quy tr? l?i ?? mang m?t thng ?i?p v ??ng hnh v?i nh?ng con ng??i c lng yu ??t n??c.
V? Kh?c Khoan khng nh?ng tr? v? v?i huy?n tho?i m cn hi?n ??i ha huy?n tho?i, ?em ci ??p x?a v? v?i th?i nay, v cho ci ??p m?t ngh?a thing ling: s? ti hi?n c?a Th?n Kim Quy l ?? c? v? tinh th?n yu n??c c?a dn t?c Vi?t Nam.
??a huy?n tho?i vo v?n ch??ng l m?t cch v?a lm m?i huy?n tho?i, cho huy?n tho?i m?t s? t?n t?i lu di, v?a phong ph ha v?n ch??ng.
Truy?n Th?n Thp Ra th? hi?n t? duy v ngh? thu?t k? truy?n tinh vi c?a V? Kh?c Khoan. Ngn ng? c?a Th?n Thp Ra l m?t ngn ng? x?a ?? ni v? th?i nay, m?t ngn ng? c kh? n?ng g?i ln nhi?u hnh ?nh, nhi?u lin t??ng, m? ra m?t chn tr?i m?i v?i m?t cu h?i h? tr?ng: n??c Vi?t Nam v?a b? chia ?i, l t??ng no, h? t? t??ng no cho gi?i tr th?c ?? ln ???ng d?n thn cho T? Qu?c?
[1] Marc Eigeldinger, Lumires du Mythe, Nxb PUF, 1983.
[2] Michel Tournier, Le vent Paraclet, Nxb Gallimard, 1977.
