T?i sao Ph?t t? Vi?t nay theo ??o Chúa?

Nguy?n H?u Li�m

G?n ?�y theo m?t th?ng k� t�n ?? t�n gi�o ? Vi?t Nam th� con s? t�n ?? Ph?t gi�o nay ??ng th? hai sau C�ng gi�o (*). T�i c� �t nh?t l� 10 ng??i b?n tri th?c, t? c�c gia ?�nh l� g?c Ph?t gi�o l�u ??i, l?n l�n t?ng l� ?o�n vi�n Gia ?�nh Ph?t t? thu?n th�nh, nay c?i ??o theo Thi�n Ch�a Gi�o (c? Tin l�nh l?n C�ng gi�o). Th�n nh�n, b?n h?u, v� ngay c? ch�nh h?, t�i ngh?, c?ng kh�ng hi?u t?i sao. M??i n?m tr??c, tr�n di?n ?�n talawas, t�i c� gi?i th�ch v?n ?? n�y t? g�c ?? t�n gi�o v?i b�i, �T�nh Kh�ng v� Th??ng ??.�(**) ? ?�y, t�i th? ??a ra m?t gi?i th�ch t? g�c ?? tri?t h?c si�u h�nh. Trong cu?n �M?t tri?t h?c cho l?ch s? th? gi?i� (2020), t�i ?� vi?t nh? v?y. Xin tr�ch m?t v�i ?o?n. T�i g?i hi?n t??ng c?i ??o c?a Ph?t t? Vi?t sang ??o Ch�a l� m?t n? l?c t�m l?i c�i nh?c c?m tinh th?n v?n b? ph? ??nh b?i Ph?t gi�o � a recovery attempt of the spiritual sensuality negated by Buddhism). (Xin l?i c�c ??c gi? kh�ng quen v?i ng�n ng? tri?t n?u th?y ph?c t?p, d�i d�ng).

# 249: ?i?u n�y, Peter Hodgson (phi�n gi?i Hegel) n�i v? s? xu?t hi?n c?a ??o l� Thi�n Ch�a nh? v?y:

C�ng vi?c c?a ch�ng ta ? ?�y l� di?n t? ???c s? xu?t hi?n c?a m?t � Ni?m, m?t s? th? m� Th?i � ?� ???c hi?n th?c h�a. Khi c�c ph?m tr� c?a H?u h?n v� V� h?n b? chia r?, m?t b�n l� c�i H?u h?n tuy?t ??i c?a th? gi?i Roman, c?a n� l? t�n b?o, c?a nguy�n l� c� th? tr?u t??ng, c?a c�i n�y � m� hi?n th�n l� v? Ho�ng ?? nay nh? l� Th??ng ?? cho th? gian n�y. Ph?m tr� kia l� c?a T? do v� h?n, t? nguy�n l� ??i th? tr?u t??ng, v?n xu?t hi?n trong tri?t h?c Kh?c k? v� trong Kh�ng gian b?t t?n c?a t�n gi�o � ?�ng. Kh�ng gian b?t t?n n�y, theo Hegel, ?� tr? n�n si�u c?m nh?n ? n?i Thi�n Ch�a c?a Do Th�i v?n b? t??c b? ph?n nh?c c?m v� ch? c� th? ???c bi?t ??n qua t? duy. ? ?�y, l?n ??u ti�n, trong t�n gi�o Do Th�i, b?n s?c Ch�a Tr?i l� Nh?t th? � the One � ?� tr? th�nh Nguy�n l� S? t�nh th? gi?i. C? hai, c�i v� h?n c?a Nh?t th? v� c�i h?u h?n c?a c� th? ch? quan, ??u l� hai ph?m tr� c?a T? � th?c cho Th?i ??i n�y. �Trong s? t�ch bi?t ch�ng l� khi?m di?n� nh?ng trong Ch�n l� th� c? hai l� m?t. S? dung h?p gi?a ?�ng v� T�y, v� s? dung h�a gi?a hai Nguy�n l�, ?� ???c hi?n th?c ? th? gi?i La M�.� (Th? th�i T? do: 120).

# 271: ?? so s�nh tr�n b�nh di?n t? gi?o gi?a hai h�nh tr?ng c?a Th�ch Ca v� Jesus, ch�ng ta h�y ??c hai ?o?n kinh, m?t t? T�n ??c, hai l� t? Lankavatara (L?ng Gi� Kinh). Ch??ng John 1:

Khi m?i th? b?t ??u, th� Logos/L?i/Word ?� l�. Logos � ng�i L?i � ? v?i Ch�a v� Ch�a l� g� th� Logos l� nh? v?y. Ng�i L?i ?� ? c�ng Ch�a (Tr?i) t? kh?i th?y v� qua Ng�i m� m?i th? ???c s�ng th�nh; kh�ng c� g� ???c sinh ra n?u kh�ng c� Ch�a. T?t c? nh?ng g� c� s? s?ng ??u ??n t? ??i s?ng c?a Ch�a v?n l� �nh s�ng cho con ng??i. �nh s�ng chi?u v�o b�ng t?i v� b�ng t?i kh�ng hi?u ???c. V� r?i c� ng??i t�n John (the Baptist), s? th?n c?a Ch�a, ??n l�m ch?ng cho �nh s�ng ?? cho m?i ng??i tr? th�nh t�n h?u nh? Ng�i (John). Ng�i kh�ng ph?i l� �nh s�ng, ch? ??n l�m nh�n ch?ng cho �nh s�ng. �nh s�ng ?�ch th?c v?n soi s�ng cho m?i ng??i ?ang tr�n ???ng b??c ch�n v�o th? gian. Ng�i ? tr�n th? gian, nh?ng th? gian d� c� ???c l� nh? Ng�i, kh�ng nh?n ra Ng�i. Ng�i b??c v�o c�i ri�ng v� c�i ?� kh�ng nh?n Ng�i. Nh?ng v?i nh?ng ai ti?p nh?n Ng�i, nh?ng ai thu?n ph?c Ng�i, Ng�i ban cho quy?n n?ng tr? th�nh con c?a Ch�a, kh�ng sinh ra b?i con ng??i hay t? �i d?c c?a ng??i cha nh�n lo?i, nh?ng ???c sinh ra t? ch�nh Ch�a. V� v� th? Logos tr? th�nh th�n x�c; Ng�i (Jesus) ??n s?ng gi?a ch�ng ta v� ch�ng ta nh?n ra s? vinh hi?n c?a Ng�i, v� Vinh hi?n ?� l� c?a con M?t c?a Ch�a Cha, ??y �n ph??c v� s? Th?t. V� ?�y l� l?i c?a nh�n ch?ng John: Ng�i John k�u to, �?�y ch�nh l� con ng??i m� ta ?� n�i ??n khi ta tuy�n b? r?ng, �Ng�i (Jesus) ??n sau ta nh?ng v?i ng�i v? cao c? h?n ta, b?i v� tr??c khi ta sinh ra, Ng�i (Jesus) ?� hi?n h?u.� T? kho t�ng tr�n ??y n�y m� ch�ng ta nh?n ???c �n ?i?n; d� r?ng Quy Lu?t (Logos) ?� ??n v?i Moses, nh?ng �n ?i?n v� Ch�n l� th� ??n v?i Ch�a Jesus. Kh�ng ai nh�n th?y Ch�a Tr?i, nh?ng qua ??a con M?t c?a Ch�a Tr?i ? g?n v?i tr�i tim c?a Cha v?n m?c kh?i cho ch�ng ta bi?t ??n Ch�a Jesus. (D?ch b?i NHL)

B�y gi? ta ??c ??n L?ng Gi�:

Tr?c gi�c t? b?n s?c l� c�ng m?t th? t�nh v?i Tr� n?ng ??i th? (Universal Mind) hay l� t�nh Bi?t th??ng h?ng, b?i l� do l� n� tham d? v� li�n th�ng v?i Tr� Hu? Si�u vi?t (Arya-jnana) � Ch�n T�m � v� c?ng ??ng b?n ch?t v?i h? tri th?c khi n� th?u hi?u ???c c�c b�nh di?n tri ki?n kh�c nhau (vijnana). Tr?c gi�c kh�ng c� h�nh d�ng ri�ng c?ng kh�ng c� bi?u hi?n g� ?? c� th? ph�n lo?i. Tr� n?ng ??i th? l� nguy�n nh�n v� ch�n ??ng c?a n� nh?ng l?i ???c chuy?n ??ng tr�n n?ng l?c Ng� th?c v� nh?ng thu?c t�nh li�n ??i ?? t? ?� tr?c gi�c b�m v�o v� ph?n chi?u. Xuy�n qua tr� n?ng tr?c gi�c, v?n l� s? pha tr?n gi?a ch? th? v� c?m quan m� Tr� N?ng ??i th? ???c khai s�ng v� tr? n�n hi?n th?c. Tr?c gi�c c?ng nh? l� Tr� n?ng Tuy?t ??i kh�ng ph?i l� ngu?n g?c c?a sai l?m. Tri ki?n ph�n bi?t l� m?t v? n? v� t�n l�m xi?c tr�n s�n kh?u th? gian. Tr� n?ng tr?c gi�c l� ch�ng h? Tr� tu? c�ng ?i chung v?i t�n l�m xi?c ?? ph?n chi?u s? tr?ng r?ng v� v� th??ng c?a tr� h? th? gian. Tr� n?ng ??i th? l?u gi? h? s? t?t c?, bi?t h?t nh?ng g� S? Ph?i L� v� C� Th? L�. B?i v� t? Tri ki?n ph�n bi?t m� sai l?m kh?i sinh trong m?t th? gian ti?n h�a, m� t? ?�, n?ng th?c T?-Ng� ???c ki?n l?p. Ch? khi Tri ki?n ph�n bi?t n�y ???c ph� b? th� t?t c? nh?ng h? tri th?c c?a th? gian m?i ch?m d?t h�nh ho?t v� Tr� n?ng ??i th? s? l� t�nh th? duy nh?t t?n t?i. (NHL d?ch)

272 � N?u ??c k? hai ?o?n v?n tr�n v?i m?t g�c ?? tr?c gi�c v? kinh ?i?n, ch�ng ta s? th?y c? hai ??u n�i l�n m?t ??o l� chung v� ??ng nh?t qua hai th? lo?i c�u chuy?n. C?a John trong T�n ??c l� m?t h? tr�nh nh�n th? h�a trong m?t c?u tr�c B?n th? lu?n v? s? t�c ??ng c?a Ch�n T�m ??i v?i n?ng th?c t?-Ng� m� con ng??i ? th? gian ?ang b? ch�m ??m trong b�ng t?i V� minh ?? r?i kh�ng c�n nh?n ra ?�u l� tinh hoa c?a c�i ta h?u h?n. ? ?�, John l� Tr� n?ng ??i th?, m?t nh�n ch?ng cho s? s�ng th�nh c?a TA, qua Ta, t?c l� Ch�a Jesus, t?c l� Tr� Hu? Si�u vi?t, ??a con M?t c?a Ch�a Cha, t?c l� Ch�n T�m. M?i tinh hoa, � ngh?a, �n ?i?n, vinh hi?n ??n v� c� ???c l� t? Ch�n T�m m� Ta qua ch?c n?ng c?a Ch�a Jesus ?� ?em ??n cho th? gian. M?c d� quy lu?t Nh�n-Qu? ???c ti?t l? cho Moses � ng??i l�m Lu?t cho th? gian � nh?ng Ch�a Jesus m?i l� �nh s�ng Ch�n l� v� Ng�i l� n?ng l?c Li�n ??i gi?a c� nh�n v� Ch�a Tr?i, gi?a ta v?i TA. Khi Logos, ng�i L?i, bi?n th�nh Th�n x�c con ng??i v� v?t ch?t, ch�nh l� l�c n?ng l?c Kenosis t? ngo?i th�n h�a Ch�n T�m v�o trong c�i Kh�ng/Th?i nh?m c?u ?? ch�ng sinh.

273 � C�n L?ng Gi� di?n t? m?t h? th?c B?n th? lu?n v? s? s�ng th�nh c?a th? gi?i qua ng�n ng? thu?n m� t? c?a Tri th?c lu?n (epistemology) ho�n to�n kh�ng mang v?n ng? nh�n c�ch h�a. Ch�ng ta ? ?�y, h�y nh�n c�ch h�a theo ng�n t? c?a John cho ?o?n v?n L?ng Gi� ? tr�n: �T? kh?i th?y, tr??c khi m?i s? v� v?n v?t c�ng v? tr? b?t ??u th� Tr� Hu? Ch�n T�m si�u nghi?m v� Tuy?t ??i ?� hi?n h?u trong t�nh th? v?nh h?ng v??t qua v�ng l??i Kh�ng/Th?i. T?t c? m?i Tri ki?n ??u ??n t? Tr� n?ng Tr?c gi�c nh?ng Tri ki?n c?a ta l?i kh�ng bi?t ??n, d� Tr?c gi�c l� �nh s�ng ??n t? Ch�n T�m. V� Ch�n T�m � TA � nay tr? th�nh Th�n x�c Ta v� hi?n h?u v?i ta nh?ng ta v?n kh�ng � th?c ???c. Cho nh?ng ai khai s�ng ???c n?ng th?c c?a TA trong s? s?ng ??i th??ng s? ???c ban �n ph??c v� vinh hi?n ??n t? TA. Con l? ??o l� t? TA ??n v?i ta l� ??c ??o, l� ??a con M?t duy nh?t t? Ch�n T�m. V� ng??i ??n sau Tr� n?ng ??i th? ch�nh l� n?ng th?c Tr?c gi�c � l� Ta, hay Ch�a Jesus. Tr?c gi�c ch�nh l� m?i li�n th�ng, l� Holy Spirit, l� Ch�nh Ph�p, n?i li?n Ch�n T�m v?i tri ki?n ph�n bi?t v� ??y sai l?m c?a ta. Kh�ng ai c� th? ??n v?i Ch�n T�m, t?c l� Cha Ta, m� kh�ng qua con ???ng duy nh?t c?a Tr?c gi�c, t?c l� Ta, l� Jesus. Cho ??n khi t?t c? m?i sai l?m ph�t xu?t t? c�i ta v?i tri ki?n ph�n bi?t ???c x�a b?, th� c�i c�n l?i duy nh?t ch�nh l� Ch�n T�m, l� TA. T?c l�, khi Ch�a Jesus ch?u ?�ng ?inh ch?t tr�n Th�nh gi� c?a t�m ph�n bi?t th� Tr?c gi�c, t?c Th�nh linh t? Ng�i, tr? n�n s? S?ng th??ng h?ng, t?c Ch�n Th?c v?nh c?u. Kh�ng ai c� th? nh�n th?y Ch�n T�m ngo?i tr? ph?i qua ch?c n?ng Tr?c gi�c c?a Ta m� TA ?� m?c kh?i cho ta ???c nh?n ch�n ra Ng�i. Khi n?ng l?c T?-� th?c ???c soi s�ng b?i Ch�n Th?c th??ng h?ng, l�c ?� con thuy?n c�i ta Ng� th? t�m ra b?n ??, s�ng gi� v� Kh? ?au s? kh�ng c�n n?a, Thi�n ???ng ?� hi?n th?c, ta s? c�ng ng?i tr�n ngai v�ng b�n c?nh TA. L�c ?�, ta ?� tr? v? v?i TA, v� Ch�n l� ???c ho�n t?t.

274 � Khi ng�n ng? � Ng�i L?i � c?a ??o l� ?i v�o v�ng l??i Tri ki?n ph�n bi?t, n� bi?n h�a th�nh m?t h? th?c Kh�i ni?m mang b?n s?c thu?n tr� th?c � nh? gi�o l� nh� Ph?t ?� r?i v�o � th� m?t h? th?c t�n ?i?u ph?i ???c khai m? qua v?n phong huy?n tho?i ???c nh�n c�ch h�a � nh? c�u chuy?n mang S? t�nh c?a C?u v� T�n ??c. Ch�n T�m nay l� Thi�n Ch�a qua h�nh ?nh m?t nh�n th? mang nh�n c�ch Do Th�i v?i t?t c? thu?c t�nh con ng??i ??i v?i nh?ng h? l?y th? gian. V� Tr?c gi�c, hay Th�nh linh, ???c nh�n c�ch h�a qua c�u chuy?n mang S? t�nh c?a Ch�a Jesus, nay l� con trai M?t c?a Ch�a Cha, khi huy?n tho?i v? Linh thi�ng hi?n th�n ra v?i th? gian b?ng m?t nh�n th? ch?u sinh t? trong v�ng l??i Kh�ng/Th?i. ?�y l� b??c ?i c?a �Khi m� ng�i L?i ?� tr? th�nh th�n x�c ?? Ng�i s?ng v?i ch�ng ta.� Nh? Ph?t Th�ch Ca ?� n�i, r?ng gi�o l� ph?i ???c rao gi?ng t�y theo c?n c? ch�ng sinh. C?ng nh? Ch�a Jesus lu�n n�i chuy?n v?i c�c m�n ?? v? ??o l� b?ng ng�n ng? bi?u t??ng � parables. Khi Ch�n l� qua ng�n ng? tr� th?c v??t qu� t?m m?c hi?u bi?t c?a ch�ng sinh, ??i t??ng c?n ph?i t?nh th?c, th� ph?i ?i theo quy t?c b?nh n�o thu?c ?y. Nh? Ch�a Jesus ?� c?nh c�o, �??ng trao cho con ch� c�i g� linh thi�ng, ??ng ??a ng?c cho b?y heo v� ch�ng s? gi?m l�n r?i x� n�t th�n ng??i.� (Matthew 7). V?i tr�nh ?? t�m th?c b? ch�m ??m trong v?ng t??ng Ng� th?c ch? quan, trong Th?i qu�n Ng� m?n c?a ?? qu?c La M�, Ch�n l� qua ng�n ng? tr� th?c c?a nh� Ph?t s? gi?ng nh? v�ng ng?c khi ???c qu?ng cho b?y heo ?? r?i s? b? ch? nh?o v� gi?m n�t. L�c ?� l� Th?i ?i?m ??o l� ph?i ???c t�i ph?i tr� b?ng con ???ng nh�n c�ch h�a Ch�n l� ?? th�ch h?p cho tr�nh ?? c?n c? c?a kh?i d�n ch�ng ? ?�. S? b??c xu?ng c?a ng�n ng? ??o l� t? nh� Ph?t ??n nh� Ch�a l� b??c gi�ng th? c?a Ch�a Jesus v�o b�nh di?n Th�n x�c ?? c�ng ch?u ch?t nh?m c?u r?i nh�n lo?i. C� l? m?ng ??o l� b? hi?u l?m nhi?u nh?t gi?a hai t�n gi�o ?�, l� v? tr� b?n th? c?a Ch�a v� Ph?t trong li�n h? ??n c� nh�n. Ai c?ng bi?t, theo Ph?t Th�ch Ca th� �Ph?t t?i T�m� � m?t t�nh th? khai m? v� Gi�c ng? Ch�n T�m t? trong n?ng l?c T?-� th?c duy ch? quan. Tuy nhi�n, theo s? hi?u l?m c?a ?a s? khi n�i v? Ch�a th� ph?n l?n nh�n c�ch h�a Ch�a Tr?i v� Ch�a Jesus l� hai ??i th? nh�n c�ch t�ch bi?t kh?i n?ng l?c Tinh th?n n?i t?i c?a c� th?. Nh?ng khi ch�ng ta ??c k? T�n ??c � ngay c? t�n ?? Thi�n Ch�a gi�o c?ng �t khi l�m chuy?n n�y � s? th?y r?ng th�ng ?i?p v? Ch�a gi?ng nh? c?a Ph?t. H�y ??c Luke 17: �V??ng qu?c Ch�a Tr?i ? ngay trong T�m ng??i� � The Kingdom of God is within you. Cao ?? Paul trong th? g?i cho d�n Corinthians c?ng minh ??nh, �C�c b?n ph?i bi?t r?ng con ng??i l� ??n th? c?a Ch�a, v� Tinh th?n Ch�a Tr?i ng? tr? trong T�m ch�ng ta.� (Corinthians 6, 13). Hay khi ?�m d�n Do Th�i mu?n gi?t Ch�a Jesus, c�o bu?c Ng�i, �Ng??i l� ng??i m� t? cho l� con Ch�a.� Jesus tr? l?i, �C� ph?i ?i?u ?� vi?t trong lu?t (Do Th�i gi�o) r?ng, �t?t c? c�c ng??i ??u l� ch�a (gods)�.� (John 10). Ph?n l?n c�c b?n d?ch sang Vi?t ng? d?ch ch? �gods� l� �th?n� � m?t sai l?i c?n b?n v? th?n h?c. ?�y l� ti?n ?? quan y?u nh?t c?a Ph?t v� Ch�a: Ta l� Ph?t ?� th�nh, c�c ng??i v� ch�ng sanh l� nh?ng v? Ph?t s? th�nh. C?ng v?y, Ch�a Jesus ?� tuy�n ng�n m?t Ch�n l� t??ng t?: Ta l� con M?t c?a Ch�a Tr?i c?ng nh? c�c ng??i � t?t c? ch�ng ta l� Ch�a S?-L�. ?�y l� g?c r? c?a m?i sai l?i v? gi�o l� cho c�c t�n ?? Thi�n Ch�a gi�o khi h? g?i ??c tin huy?n nhi?m v�o t�nh Ch�a/t�m Ph?t nh? m?t ??i th? kh�ch quan, t�ch bi?t kh?i c�i ta m?t ch? th? T?-� th?c. Th�ng ?i?p ?� r?t r� v� kh�ng c�n nghi ng? g� n?a: Ch�a v� Ph?t l� Ch�n T�m ? trong n?ng l?c T?-� th?c c?a Ng� th? c� nh�n. Ta l� TA ? trong ta. ?� l� Ch�n l� v?nh h?ng trong � ni?m Tam ng�i nh?t th? � Trinity � c?a t?t c? c�c t�n gi�o.

# 314: Gi�o l� t? Ph?t Th�ch Ca l� m?t hi?n th�n ??o l� t? Ch�n T�m cho m?t tr�nh ?? Ng� th?c ?� ???c ti?n h�a � nh? t?ng l?p Brahman ?u vi?t c?a v?n minh ?n ?? v?n ?� sinh nghi?m v� t?ng tr?i qua m?t chi?u d�i l?ch s? ??o h?c si�u h�nh v� ??i s?ng T�m linh s�u s?c. Nh?ng khi chuy?n h�a v�o t?ng l?p qu?n ch�ng c?n c? th?p k�m v� tr?n t?c th� Ph?t gi�o chia ra hai khuynh h??ng. M?t l� s? b�nh d�n v� ph? th�ng ??i ch�ng h�a qua b�nh di?n T?nh ??, nh?m ?�p ?ng v?i kh?i Ng� th? ch?a c� n?ng l?c Tinh th?n t??ng x?ng � nh? n?n t?ng ??c tin trong t�nh c?m t�n gi�o c?a Thi�n Ch�a gi�o v� H?i gi�o. Hai l�, khuynh h??ng tr� th?c h�a cao ?? ?? r?i nh?ng g� Ph?t d?y, hay cho l� l?i Ph?t, ??u tr? th�nh th? lo?i Si�u h�nh h?c thu?n tr?u t??ng ph?c t?p, vi di?u v� cao si�u, v??t qua kh? th? l�nh h?i c?a h?u h?t qu?n ch�ng. Ng�y nay, nh? ? Vi?t Nam ch?ng h?n, kh?i Ph?t t? � ?�ng t? cho l� h?c gi? gi�o l� nh� Ph?t, h? ch? nh? m?t th? trang ?i?m tr� th?c v� m?t ki?n l?p c?n c??c t�nh c� nh�n b?ng l� lu?n tri?t h?c. ?�y l� kh?i t�n ?? nh� Ph?t kh�ng c� ??c tin t�n gi�o nh? c?a Thi�n Ch�a gi�o hay H?i gi�o. Khi t�n gi�o m?t h?t ch?t men ??c tin t? tr�i tim th� n� gi?ng nh? b?c t??ng th?n ?? kh�ng c�n linh h?n, kh�ng chuy�n ch? linh thi�ng hay mang t�c ??ng thu?n ph?c si�u h�nh. Trong khi ?�, kh?i b�nh d�n Ph?t t? ?i v�o con l? m� t�n thu?n-T?nh-?? tr?n l?n c�c h�nh th�i t�n ng??ng nh�n gian t�n th? nh?ng Th?n ?? hoang ???ng v� h? c?p. ?� l� hi?n tr?ng ??o Ph?t ng�y nay ? � ?�ng. V?n ?? xu?ng c?p c?a Thi�n Ch�a gi�o ? �u M? v� v� H?i gi�o ? c�c qu?c gia Trung ?�ng c?ng ?ang tr?m tr?ng kh�ng kh�c. Hi?n nay, ??u th? k? 21, ? T�y �u v� B?c M?, truy?n th?ng Thi�n Ch�a gi�o nh?t l� qua ph�n nh�nh C�ng gi�o, ?ang ?i v�o con l? tho�i tr�o, v� t?ng l?p ti?n h�a cao c?p ? ?� kh�ng c�n tin � literally � v�o nh?ng gi�o l� t? C?u v� T�n ??c m?t c�ch th� thi?n nh? gi?i fundamentalists tin v�o Kinh Th�nh nh? m?t thi�n s? k� th?c h?u. Tuy nhi�n, ?�y l� c�u chuy?n c? hai ng�n n?m sau. Ch�ng ta ? ?�y ?ang b�n ??n vai tr� S? t�nh c?a Thi�n Ch�a gi�o v� ch?c n?ng c?a Ch�a Jesus trong Th?i qu�n chuy?n h�a cho m?t kh?i nh�n lo?i ? Kh�ng v� Th?i c?a ?? qu?c La M�.

# 328: Hay n�i theo ng�n ng? kh�c: ??o Ch�a Jesus l� s? ti�u h�a, ch?m d?t, ho�n th�nh � the ultimate and concrete consummation � c?a ??o Ph?t Th�ch Ca. Kh?i ?i t? Kh? ?? nh? m?t Ch�n l� cho Ng� th?, Ph?t Th�ch Ca ??a ra m?t h? t�n ?i?u nh? l� ph??ng ti?n, Ph�p, nh?m gi?i c?u ch�ng sinh ra kh?i bi?n Kh? tr?m lu�n. Tuy nhi�n, nh? ?� tr�nh b�y t? nh?ng trang tr??c, h? th?ng si�u h�nh nh� Ph?t ?i v�o con ???ng si�u h�nh h?c ??y huy?n b�, qu� vi di?u s�u s?c, v??t qua tr�nh ?? th�ng th??ng c?a qu?n ch�ng. Th�m v�o ?�, ??o Ph?t khai m? m?t h? th?ng B?n th? lu?n m� c?u c�nh t�nh t?i h?u l� c�i g� kh�ng th? ngh? b�n � ngo?i tr? m?t t�nh th? Ph? ??nh t? c? s? t? duy L� t�nh. Nirvana, Ni?t B�n, T?ch di?t, t�nh Kh�ng, kh�ng ph?i l� m?t ??i th? cho Tri th?c m� l� nh?ng Kh�i ni?m n�i v? th? tr?ng ??t ???c t? m?t th?n nghi?m si�u h�nh � m?t th? lo?i Ch�nh ??nh � samadhi/ecstasy/satori � ch? c� v�i tu s? c� th? ch?ng nghi?m ???c b?i c�ng tr�nh tu luy?n c?ng them b?i c?nh duy�n nghi?p ti?n h�a cao c?p. Th? tr?ng Gi�c ng? ? t?m m?c huy?n b� n�y kh�ng ch? c� trong truy?n th?ng nh� Ph?t. Gi�c ng? l� m?t t�nh tr?ng huy?n b� v?n l� b?n th? trong c�c truy?n th?ng b� truy?n kh�c, t? ?n gi�o sang L�o gi�o hay Platonism, Thi�n Ch�a hay H?i gi�o. T? Plotinus c?a Hy L?p ??n Augustine hay Theresa, Eckhart� trong d�ng s?ng ??o Ch�a, ??u c�ng n�i ??n t�nh th? ch?ng ng?, hay h�a m�nh v�o n??c Ch�a, b?ng nhi?u ng�n ng? kh�c nhau. Kh?i th?y c?a H?i gi�o � Islam � l� minh ch?ng r� nh?t v? t�nh th? ch?ng ng?, v� m?c kh?i huy?n b� n�y qua c�u chuy?n nh� ti�n tri gi�o ch? Mohammed. Tuy nhi�n, gi�o l� nh� Ph?t khi ?i v�o t?m c?n c? c?a gi?i c? s? tr� th?c v� b�nh d�n trung b�nh, c�c Kh�i ni?m v? t�nh th? Gi�c ng? huy?n b� tr? th�nh nh?ng Kh�i ni?m ph? ??nh, ?? r?i l�m m?t ?i ch?t men t�nh c?m cho ??c tin t�n gi�o. M� t�n gi�o l� g� n?u kh�ng ph?i l� nh?ng T�n l� nh?m khai ??ng v� ?�nh th?c ??c tin t? con tim c�c t�n ??. T? ?�, ch�ng ta c� th? nh?n ra v?n ?? c?a nh� Ph?t. Ph?t t? kh�ng th? n?ng ??ng tr�n th? gian qua c�i ta Ng� th? ??y khi?m khuy?t v� V� minh m� l?i mang c?u c�nh t�nh v? ch? Kh�ng, hay T?ch t?nh, hay Kh�ng-L�. Theo suy t? th�ng th??ng, t�n gi�o l� con ???ng x�c ??nh thay v� ph? ??nh, vinh hi?n thay v� lu m?, kh?ng ??nh thay v� t? ch?i, khai m? c�i H?u thay v� ?i t�m c�i Kh�ng. ??i v?i qu?n ch�ng trung b�nh ch? c?n c�i phao T?nh ??, ch? kh�ng c?n thi?t hay bi?t ??n chi?c thuy?n Tr� tu? si�u vi?t. ??o l� n�o c?ng v?y, x?a ??n nay, ?�ng sang T�y, ??u nh?m ??n s? c?u ?? cho s? ?�ng trung b�nh v?i c?n c? y?u ?u?i v� th?p k�m � ch? kh�ng ch? d�nh cho thi?u s? th??ng t?ng elite n�o. V� S? t�nh chuy?n ??ng theo m?nh l?nh Ti?n h�a t�y thu?c v�o t�m ?i?m tr?ng l?c Tinh th?n c?a n?n v?n minh li�n h? � Historicity moves and evolves from the gravitational center of the Spiritual state of a specific civilization. ??o Ph?t t? n� qu� cao si�u, ?� ?�nh m?t t�m ?i?m Tinh th?n c?a s? ?�ng � v� khi n� c? ?�p ?ng v� thay ??i theo nhu c?u T?nh ?? cho t�m ?i?m ?a s? n�y, th� ??o l� vi di?u ?� tr? n�n m?t th? d?ng b�nh d�n n?a v?i, v?a tr� th?c si�u h�nh v?a nghi ng? th?n linh, th? Ph?t nh?ng c�ng l�c t? ch?i t�nh linh thi�ng c?a Ph?t, nghi th?c ph?c t?p v� r??m r� nh?ng trong th�m t�m l?i coi th??ng t?t c? m?i th? d?ng h�nh th?c. C�i linh thi�ng trong ??o l� nh� Ph?t ?� b? l� t�nh h�a, ?? r?i ch? c�n c�i v? ngo�i c?a nghi l? v� tri?t lu?n r?ng kh�ng. Trong C?u ??c c� n�i r?ng, Thi�n Ch�a (theo h�nh ?nh Do Th�i gi�o) ch?p nh?n c�i c?c ?oan, ho?c n�ng ho?c l?nh, ch? kh�ng ngu?i � God loves either hot or cold but not lukewarm. Trong khi ?�, con nh� Ph?t ? gi?i trung b�nh, nh?t l� gi?i tr� th?c n?a v?i, l� nh?ng k? �d? d? ??ng ??ng� kh�ng c� ch?n l?a d?t kho�t cho con ???ng tu h?c � ch? ??ng l?ng ch?ng, n?a th� tr� tu?, n?a kia t�n ng??ng th?n linh, cu?i c�ng m?t t?t c?, kh�ng c� c? tr?n gian l?n thi�n ???ng. V� th?, trong gi?i tr� th?c ng�y nay, nh?t l� th? k? 21 n�y, ? Vi?t Nam v� � ?�ng ch?ng h?n, gi�o l� nh� Ph?t ch? c�n ???c gi?i tr� th?c xem nh? m?t h? th?ng si�u h�nh h?c ngang h�ng hay c�ng th? lo?i v?i c�c h? th?ng si�u h�nh h?c kh�c � ngo?i tr? m?t thi?u s? r?t nh? v?i tr�nh ?? tri th?c v� c?n c? Ng� th?c ?� ???c tr??ng th�nh kh� cao, nh? ? �u M?, th� c�u chuy?n ??o Ph?t tr? th�nh m?t c? duy�n Ti?n h�a m?i � m� ch�ng ta s? b�n ??n ? ch??ng cu?i c�ng.

# 329: ??o l� nh� Ph?t v� nh� Ch�a c? hai ??u ?i?u h??ng m?i t�n Ng� th?c ra kh?i tr?n gian H?u h?n ?? khai m? ch�n tr?i V� h?n trong Ni?t B�n hay n??c Ch�a. Do ?�, ph? ??nh t�nh l� m?u s? chung cho c? hai h? T�n l�. Tuy nhi�n, s? kh�c bi?t c?n b?n gi?a hai h? Gi�o l� l�, trong khi nh� Ch�a cho m?t ??i th? x�c ??nh v? C?u c�nh n??c Ch�a � �t nh?t l� b?ng h? bi?u t??ng Hi?n th�n � m?t c�ch r� r?t; th� tr�i l?i, nh� Ph?t ch? cho t�n ?? m?t kh? th? Gi�c ng? m� Tri th?c b�nh th??ng kh�ng th? minh ??nh ???c. H�nh ?nh Ch�a Tr?i nh? v? cha gi� � t�c b?c, kh?t khe, nh?ng ??y quy?n n?ng, bi?t h?t t?t c? c�c ng� ng�ch suy t? c?a t�n ?? � l� m?t h�nh ?nh g?n g?i d? n?m b?t, r?t th?c h?u cho kinh nghi?m th??ng nh?t ??i v?i ??i ?a s? con ng??i T�y �u. V� khi v? Cha gi� ?� v� y�u th??ng ch�ng sanh m� ph?i ??a ??a con M?t xu?ng ch?u ch?t thay cho nh�n lo?i, nh?m c?u r?i h? ra kh?i v�ng t?i l?i, th� h�nh ?nh n�y tr? n�n m?t c�u chuy?n d? n?m b?t v� th�ng c?m. Nh?ng t�m h?n ng�y th? hay d� ph?c t?p nh?ng ??y c?m x�c thi?u ni�n d? b? t?n th??ng b?i ?n d?, khi ??c T�n ??c s? c?m nh?n ???c m?t n?ng l?c c?m x�c r?t m?nh m? ?? h? cho ?� l� �n ph??c Th�nh linh t? Ch�a ?� ban cho m�nh. H�y ??c nh?ng trang c�o ph� c?a ng??i Vi?t tr�n c�c b�o Vi?t ng? ? h?i ngo?i ?? th?y s? kh�c bi?t v? t�nh th? th?c h?u ch?c ch?n, h?u h�nh, cho ng??i theo ??o Ch�a � �???c Ch�a g?i v?! ???c h??ng nhan th�nh Ch�a� � kh�c v?i c�i tr?u t??ng m? h? d�nh cho Ph?t t? � �S?m si�u tho�t! V? c�i C?c l?c.� Kinh nghi?m v? ch? ngh?a c?ng th?. Con ng??i tr� th?c m?c trung b�nh th�ch ??c truy?n ti?u thuy?t n�i l�n nh?ng tri?t l� v? cu?c ??i hay l?ch s? h?n l� ??c cu?n s�ch tri?t h?c c?ng v? ?? t�i ?�. V� sao? T?i v� ti?u thuy?t nh�n c�ch h�a kh�i ni?m th�nh nh?ng nh�n v?t m� ??c gi? c� th? n?m b?t ???c ?? c?m th�ng, chia s?. C�n s�ch tri?t tr?u t??ng kh�ng c� c�i ch�n th?c ?? t? duy n?m b?t � nh?t l� tr�n b�nh di?n c?m x�c, ng??i ??c r?i v�o kho?ng tr?ng khi kh�ng c� th?c t?i t�nh c?a Con ng??i v� L?ch s? l�m ch?t x�c t�c t�c ??ng. ?� l� l� do s? ??ng nh?t, t?i sao ??o Ch�a qua nh�n c�ch Ch�a Tr?i v� Ch�a Jesus b�m r? v�o t�m th?c ng??i T�y �u d? d�ng. D? nhi�n, ??i v?i gi?i tr� th?c tinh hoa, h�nh ?nh bi?u t??ng v? Thi�n Ch�a theo C?u ??c hay T�n ??c th� h? kh�ng ch?p nh?n, v� nh?ng bi?u t??ng ?� ch? d�nh cho gi?i b�nh d�n v?i tr�nh ?? c?n c? c�n thi?u ni�n ch?a tr??ng th�nh. V� th?, Thi�n Ch�a gi�o, nh?t l� ph�n nh�nh C�ng gi�o La M�, ?ang t�n l?i r?t nhanh ? c�c qu?c gia ti�n ti?n T�y �u v� B?c M?, ch? c�n ph? th�ng n?i c�c qu?c gia ?? tam nh? Vi?t Nam, Phi Lu?t T�n, Ch�u M? Latin. Ngay c? ? nh?ng n??c thu?c Nam ch�u M?, ??o C�ng gi�o ?� l� t�n gi�o cho tuy?t ??i ?a s?, ch?ng h?n nh? Argentina hay Colombia, Brazil, Chile� s? t�n ?? ?i nh� th?, ??c v� tin Kinh Th�nh c?ng hi?n ?ang s�t gi?m tr?m tr?ng. C� l?, c? ?? bi?u t??ng v� nh�n c�ch h�a v�o trong Th?c t?i t�nh c?a qu?n ch�ng v?n ?� l� n?n t?ng cho ??i s?ng Tinh th?n cho gi�o d�n Thi�n Ch�a su?t hai ng�n n?m nay, t? khi Ch�a Jesus b??c ch�n tr�n tr�i ??t, nay b?t ??u h?t ch?t men linh thi�ng n?i dung c?a n�. T? khi Thi�n Ch�a gi�o chia nhi?u ng� r?, trong ?� hai nh�nh ch�nh Tin l�nh v� C�ng gi�o, th� nh�nh sau, C�ng gi�o, v?n c�n tr?u n?ng v?i t�nh ch?t bi?u t??ng nh�n c�ch. Ng??i �u c� c�u, �D�n Tin l�nh th� ?n ngon; d�n C�ng gi�o th� ng? ngon,� h�m ngh?a (Tin L�nh) khi t? gi� b?n s?c thi?u ni�n n?ng v? bi?u t??ng nh�n c�ch th� d�n t?c ?� ph�t tri?n kinh t? ch�nh tr? v� tr? n�n th?nh v??ng v?t ch?t; c�n c�c qu?c gia C�ng gi�o v?n m� ??m trong c? ?? nh�n c�ch h�a nh? c�u chuy?n c� th?t trong L?ch s?, th� b? ngh�o ?�i l?c h?u, nh?ng v� c� ni?m tin s�u s?c, v� c� bi?u t??ng, n�n h? ng? ngon gi?c h?n.

# 333: Mu?n ??a c�i ta y?u ?u?i ch?a tr??ng th�nh qua s�ng B�t Nh�, TA t? Ch�n T�m ph?i c� m?t m?nh l?nh ??o l� cho ta, nh? theo truy?n th?ng ?n gi�o v� ??o Ch�a. ?� l� c�i ta Ng� th? ph?i Quy y, Ph?c t�ng m?t Ng� th? cao h?n, v?ng ch?c h?n, ? n?i m?t v? ??o s? ch�n th?c v� t?nh th?c. V?n ?? ? ?�y thu?c v? gi?i t?ng l? Ph?t gi�o. M?nh l?nh quy y Tam B?o c?a nh� Ph?t d�nh cho gi?i c? s? ?� n?m ???c tinh hoa ??o l� t�y thu?c n�y � n?u gi?i t?ng s? Ph?t gi�o x?ng ?�ng l� c�c nh�n th? hi?n th�n cho c�i Ta t?nh th?c. The novice�s will has to be surrendered to a higher will to advance. � ch� c?a ta � c?a ch� ti?u � ph?i ??u h�ng v� tu�n ph?c ho�n to�n v�o m?t � ch� cao c?p, ?? c� th? ti?n b??c. � ch� cao c?p n�y l� c?a m?t v? ??o s? ?� tr?i qua m?t nghi?m tr�nh tu ch?ng ti?n b? v� ch�n th?c. Ngay c? trong m�i tr??ng tu vi?n Ph?t gi�o, khi m?t ch� ti?u non n?t tu?i ??i, thi?u ch�n ch?n v? nh?n th?c, tri ki?n ch?a khai m?; th� v?i m?t Ng� th? y?u ?u?i khi b? m?t l�ng tin v�o t?ng s? chung quanh, trong khi Ch�nh Ph�p l?i qu� cao si�u v� kh� kh?n, c�i ta c?a ch� ti?u s? b? ??m v�o gian nguy. N?u kh�ng c� s? ph?c t�ng, quy y c?a ta v�o m?t c�i Ta cao h?n ?? ???c u?n n?n, d?n d?t, ?i?u ch?nh, gi�o h�a hu�n t?p ?�ng ph??ng ph�p v� quy tr�nh, h? qu? s? r?t l� ti�u c?c. C�i ta non n?t s? c? th? l?n l�n, v� b?i s? h?p th? sai l?c, tr? th�nh ch?c s?c t?ng l? v?i c�i ta ??y ng� m?n, h�nh ti?n, ngu d?t v� v?ng t�m. T?c l� h? ?� kh�ng c� c? h?i ???c tr??ng th�nh. ?�y l� l� do t?i sao trong gi?i t?ng s? Ph?t gi�o ? � ?�ng, ph?n ?�ng tu s? ??u mang khuy?t ?i?m ng� m?n v� s? khi?m khuy?t v?a n�u tr�n.

#334: Theo G. I. Gurdjieff, m?t huy?n nh�n g?c Armenia v�o ??u th? k? 20, �ng c� n�i ??n s? ph�n lo?i c�c con ???ng tu luy?n th�n t�m. Theo ?� c� ba con ???ng ch�nh: Fakir, Tu s? (monk), v� Yogi. C�c nh� fakirs tu luy?n v? ph??ng di?n Th? x�c; tu s? v? T�nh c?m, ??c tin; v� Yogi th� v? Tr� tu?. C�c fakirs trui luy?n s?c ch?u ??ng v� ph�t huy k? n?ng c? th? nh? c�c nh� v� s?, l?c s? ?i�u luy?n, bi?u di?n nhi?u t�i ngh? nh? ph�p l?, nh?ng ??i v?i c�c l�nh v?c tr� th?c, c?m x�c, th� kh�ng ph�t tri?n v� b? b? qu�n. C�c fakirs l� nh?ng v� s? ngu xu?n v?i t�nh t�nh con n�t. C�c nh� tu th� ph�t huy ??c tin, b?i ??p c?m t�nh t�n gi�o, ch�n th�nh trong ??i s?ng, nh?ng ? hai b�nh di?n Th�n th? th� y?u ?u?i, Tr� tu? th� kh�ng ph�t tri?n, Tri ki?n th� r?t gi?i h?n. Tu s? l� t�n ?? ngu xu?n v?i c? th? y?u ?u?i. Con l? th? ba l� c?a c�c yogi � ??o s? � v?n ph�t huy kh? n?ng Tri th?c v� Tr� tu?. Tu s? Ph?t gi�o mang tr?ng t�m v�o con l? n�y v� ??o Ph?t t? tinh hoa l� s? c?i t?o v� n?i d�i c?a truy?n th?ng yogi ?n ??. Ng??i yogi m? mang tr� tu? nh?ng th�n th? y?u ?u?i v� t�nh c?m (emotion) thi?u tr??ng th�nh. Nh? th?, c� ba gi?i: fakir ngu ??n, tu s? kh? kh?o, yogi b?t l?c � ignorant fakir, na�ve monk, and impotent yogi. ? ?�y ch�ng ta ?ang b�n ??n gi?i t?ng l? nh� Ph?t. H? l� nh?ng yogi theo ??o l� Tr� tu? qua ph??ng ph�p h�nh thi?n v� gi?i lu?t. Tuy nhi�n, nh? s? ?? ph�n lo?i c?a Gurdjieff n�i tr�n, h? l� nh�n th? v?i c�i ta Ng� th? y?u ?u?i v? c?m x�c, v?i nhi?u b?t c?p tr�n b�nh di?n th�n th?. ?i?u n�y, theo truy?n thuy?t v? B? ?? ??t Ma ?� truy?n d?y cho c�c tu s? Trung Hoa ? tu vi?n Thi?u L�m m�n v� thu?t nh?m ph�t huy b�nh di?n Th�n th?, nh?m qu�n b�nh l?i ph??ng ph�p Thi?n ??nh b?t ??ng c� th? g�y h?i cho s?c kh?e c? th�n. ?�y l� th�m m?t c�i nh�n ?? bi?t ???c t?i sao tu s? nh� Ph?t ph?n l?n mang ph?m ch?t t�nh kh� nh? gi?i thi?u ni�n, thi?u tr??ng th�nh, d? b? th??ng t?n, ??y t? �i. Nguy�n ?y c?a v?n ?? l� s? tu t?p v� ph�t tri?n m?t chi?u, kh�ng ??ng ??u v� kh�ng c�n b?ng, m� h? ph?i tr?i qua. Ngay c? n?ng l?c ph�t huy Tr� tu? trong truy?n th?ng nh� Ph?t c?ng t�y thu?c v�o nhi?u y?u t? kh�c, trong ?� s?c kh?e Th�n th?, Ng� th? (ego) v?ng m?nh, c?m t�nh tr??ng th�nh l� nh?ng y?u t? v� ?i?u ki?n c?n thi?t kh�ng th? thi?u. N�i nh? Gurdjieff, mu?n ph�t huy v� th?ng ti?n Tri ki?n v� Tr� tu? th� b?n s?c c� nh�n � being � c?n ph?i ph�t tri?n tr??c. Change in knowledge and wisdom requires a change in one�s being. ??i v?i ??i ?a s? kh?i qu?n ch�ng � ?�ng, nh? d�n t?c Vi?t Nam x?a nay, tr�nh ?? Ti?n h�a c?a h? � their beings � c�n kh� ph�i thai, non y?u, n�n Ch�nh Ph�p vi di?u kh� kh?n c?a nh� Ph?t l�m cho t?p th? c?a c�i ta Ng� th? ? th? ng?i ?� kh�ng ti?n xa nhi?u ???c. H? c?n c� m?t c� s?c v?n minh, v� t�n gi�o m?i, ?? ?�nh th?c Ng� th? y?u ?u?i c?a h?. ?� l� nguy�n ?y si�u h�nh tr�n c? ?? Ti?n h�a t? S? t�nh ? ??u th? k? 18, khi ng??i T�y �u x�m chi?m v� ?� h? Vi?t Nam g?n th? k?, ?em ??n d�n t?c n�y m?t n?n v?n h�a n?ng v? Ng� th?c (egoism) c�ng v?i h? ??c tin C�ng gi�o.