Nguy?n H?u Lim
Lm ??ng: B?n hy t??ng t??ng r?ng mnh ?ang ? trong m?t c?n l?u trong m?t trang tr?i tr gi?a ni ??i B?o L?c, Lm ?ng, ng?i bn my vi tnh ?? “b??c vo” m?t th? vi?n ??i h?c online no ?. B?n ch?n m?t cu?n sch. Cu?n sch hi?n ln trn mn ?nh vi tnh nh? hnh th? th?c t? c?a cu?n sch bn ngoi. B?n “gi?” t?ng trang v ??c thong qua. B?n “g?p” sch l?i v nhn qua c?a s?. Bn ngoi, c?n n?ng vng cao nguyn Vi?t Nam chi?u xu?ng thung l?ng xanh r?n bn kia ??i. B?n th?y chnh mnh ??i di?n v?i hai ci th?c t?i: m?t th?c t?i c?a “virtual reality” (g?n nh? th?c) qua k? thu?t ?i?n t?, ??i l?i ci th?c t?i c?a t?ng th? thn xc trong mi tr??ng m b?n ?ang hi?n di?n trong ?. B?n h?i, th?c t?i no l “th?c”? Bin gi?i gi?a “th?c” v “?o” n?m ? ?u?
Trong th?c t?i g?n nh? th?c c?a “virtual reality,” th? gi?i c?a khng gian ?i?n t?, cyberspace, l m?t t?ng th? hi?n h?u khc: m?t ci v??t th?i gian v khng gian m t?t c? ch? cn l tn hi?u c?a m?t tr?t t? ?i?n ton v??t ra kh?i bin ?? th? gi?i v?t th?. ? ?, b?n c th? ?i l??t qua hng tr?m ?? m?c th? vi?n v?i t?c ?? c?a nh sng. B?n ch?n l?a tin t?c v d? ki?n trn t?m m?c hng ngang m?i th? ??u ???c s?p x?p nh? nhau v ch? c?n m?t nt b?m l b?n c th? b??c vo g?n nh? m?i c?a ng tin t?c.
y l “hypertext,” n?i m b?n ch?t lin h? gi?a cc ??n v? hi?n h?u ???c ??t trn c?n b?n “nodal order” khng c tnh l?ch s? t? nh?ng n?i dung th?c nghi?m. T?t c? ??u n?m trn m?t v? tuy?n hng ngang g?n nh? tuy?t ??i m s? di ??ng c?a tm c?a k? ?i tm (searcher) c th? v??t qua hng tri?u bin gi?i v hnh trong kho?nh kh?c. M?t ci hi?n h?u ch? l m?t mn ?nh c?a nh?ng “digital beings”: h?u th? (being) v h? khng (nothingness) bi?n d?ng v t??ng giao qua d?ng th?c 1-0 ?? t?o nn m?t th? gi?i ??y “th?c t?” cho k? ??i di?n – n?u h?n mu?n ?i tm. K? v??t sng Internet, online surfer, khng cn l c?a thn xc v??t non sng n?a m l c?a ch? v?n hnh qua “cursor” v con chu?t (mouse) di ??ng trong m?t kho?ng m?t b?ng khng qu vi phn ty.
Trong khng gian ?i?n ton c?a Internet v lin m?ng ton c?u, sinh hi?n l c?a tn hi?u m?t dng s?ng c?a th?c v thn xc ???c c?u thnh t? m?t g?c r? b?n th? hon ton l tr?u t??ng v v??t qua th?c nghi?m. Paul Tipler, trong tc ph?m v? v?t l h?c n?i ti?ng, The Physics of Immortality (V?t l h?c v? tnh B?t t?), (1994), ? ??nh ngh?a s? s?ng (life) b?ng khi ni?m “sinh th?” (living being) r?ng,
M?t sinh th? l b?t c? ??n th? no v?n ?n k tn hi?u, ?? t? ? ?n k tn hi?u ny ???c t?n gi? b?i s? ?i l?c t? nhin. Do ?, ‘??i s?ng’ l m?t th? th?c v?n hnh tn hi?u, v ??u c nhn lo?i v linh h?n con ng??i – l m?t ch??ng li?u ?i?n ton r?t ph?c t?p. (A “living being” is any entity which codes information with the information coded being preserved by natural selection. Thus “life” is a form of information processing, and the human mind and the human soul is a very complex computer program).
T? ?, theo Tipler th con ng??i c th? tr? nn b?t t? v s? s?ng l?i ? m?t ?i?m t?i h?u the Omega Point. ?y l ?i?m khi m t?t c? nh?ng sinh nghi?m th? xc v linh h?n c?a c nhn qua t?t c? cc ki?p s?ng lun h?i ??u ???c d? ki?n ha trn c? s? d? ki?n v ???c gi? ??ng (simulated) l?i ? th?i ?i?m cu?i cng ny. M?i chng ta s? s?ng v?nh c?u trn ci sinh ??ng ny b?ng ch??ng trnh ?i?n ton. ?i s?ng, v th?, l hon ton mang b?n ch?t k? thu?t ?i?n t?. C?m nh?n v kinh nghi?m vui s??ng, ?au kh? ??u c th? “simulated” theo mu?n b?ng d? ki?n trn c?n b?n “digital beings.” V “linh h?n” ch? l m?t th?o ch??ng ?i?n ton (computer program) hon ton ???c t? do v thu?n ch? quan.
V v?y, l?ch s? ch? l thu?n bi?u t??ng. Ni nh? Nietzsche th l?ch s? ch? l m?t ti?n trnh sinh n?, ti?p n?i nh?ng l?i l?m c?a khi ni?m v tn hi?u. Ch? ngh?a ti?n ha c?a Darwin, “t?n h?u c?a k? thch ?ng” (survival of the fittest), nay khng cn p d?ng ? bnh di?n sinh v?t, m l c?a th? gi?i ?i?n ton v b?n ch?t ti?n ha v ?p ?ng qu nhanh v qu th?c. T?t c? nh?ng g ?ang b?n tm cc chuyn gia k? thu?t ? vng Thung l?ng i?n t? ? California ??u m?i ch? ???c pht minh trong vng hai n?m qua v s? hon ton bi?n m?t trong vng hai n?m t?i. ?i s?ng ch? cn l nh?ng n? l?c hon ch?nh h? th?ng tr?t t? d? ki?n hng ngang. Con ng??i b? trn ng?p v?i d? ki?n ?? t?t c? khng cn ci g l quan tr?ng v khng quan tr?ng. T?t c? ch? l con s?. Ci “th?c” v “khng th?c” sinh hi?n theo ch?ng pht ch?c c?a tm b?t ??nh c?a k? ng?i tr??c mn ?nh vi tnh. Nh? trong nh?ng chng ta c?m ci “remote control” lin t?c b?m c? tr?m b?ng t?ng truy?n hnh nh?ng khng c g ?ng ?? coi m d?ng l?i. y l th?m k?ch c?a s? d? th?a. Chng ta khng cn suy ngh?, khng cn thao th?c v?i sch v? nh? ng??i x?a. Chng ta c qu nhi?u nh?ng khng c g c?.
Trong th? gi?i c?a Internet, ??i s?ng khng cn thu?c v? bnh di?n sinh nghi?m d?c th?c (sensual immediacy). Chng ta r?i vo ci th?c t?i m?i m t?t c? nh?ng kinh nghi?m b?n thn v tri th?c ch? l nh?ng h? qu? c?a m?t tr?t t? logic. Nh? W. V. Quine, m?t tri?t gia l?ng danh c?a M?, quan ni?m r?ng con ng??i th?c t?i, c th? nh? ti v anh, khng c m?t th?c tnh (reality) cao h?n hay khc chi; m?i c th? ch? l m?t gi tr? c?a t?ng bi?n s? (to be the value of a variable).
Hay ni theo Michael Heim, trong Siu Hnh H?c v? Ci G?n Nh? Th?c (The Metaphysics of Virtual Reality), (1993), th trong th? gi?i “g?n nh? th?c” c nhn sinh ??ng trn ci thu?n th? th?c v tch bi?t tr?u t??ng (pure formality and abstract detachment). Heim trch d?n tri?t gia Nh?t Kitaro Nishida v? “Logic c?a tnh Khng” r?ng, s? H?u th ton ph??ng v v th? (Being is omnidirectional and formless). C nhn tr? nn h? khng v t?t c?: h?n ch? l m?t ??n v? tn hi?u k?t h?p qua tm t? cc ph?m tr khi ni?m. Th? l l?ch s? tr? nn m?t cu?c ??i c?a Khi ni?m (Concept) mu?n ph di?n ?? ?i tm chnh mnh nh? l G. F. Hegel ? vi?t hai tr?m n?m tr??c.
V ?? r?i k? ?i tm ?nh m?t chnh mnh trong khng gian g?n nh? th?c?
Khng. Thn xc c?a b?n ? Lm ?ng v?n ng?i bn c?a s? c?n nh tranh. Ngoi c?a ti?ng rao bn bnh m bo hi?u mn ?m ?ang ??n. Hnh ?nh em b b?y tm tu?i xanh xao vc bao bnh m n?ng tr?u trn vai rao ku trong s??ng l?nh ni ??i lm cho b?n t?nh th?c. B?n c th? hnh dung ??a b l con gi c?a b?n. V b?n ??i di?n v?i m?t th?c tnh c?a cu?c ??i – m?t ci s?ng bi ?t v trnh ?? sinh nghi?m chng sanh v?n cn ? n?c thang m nghi?p th?c t?ng th? ch?a ???c nng ln ??n ci khi ni?m. Ci ?au kh? c?a con ng??i Vi?t Nam l b?n ch?t bi th?m n?i m?t c?ng ??ng nhn lo?i v?n cn ch?a ??n n?i ch?n m ci v l cao h?n ci thn v ci tnh.
B?n g?i em b vo ?? mua m?t ? m nng. C?m ? bnh m ?m trn tay, c?m th?c v?i cu?c ??i, v?i gian lao c?a s? s?ng m ?i m?t em b tr??c m?t ?nh th?c t?n ?y su tm h?n b?n. B?n ch? c mu?n ng?i ?n trong tp l?u tranh gi?a r?ng xanh ?? nghi?n ng?m c? th?, ?? giao tc v?i c?ng ??ng c?a th? gi?i ?o, cho ch?ng cu?i ??i ng??i, ?? tm ra ???c ngh?a c?a s? H?u, hay m ch? ?? khch ??ng c?n say ch? ngh?a, tin t?c hay l tnh d?c h?n l b?n ph?i s?ng bn ngoi mn ?nh vi tnh nh? l m?t con ng??i chung ??ng v chia s? v?i t?t c? nh?ng g chung quanh, ? ?y, ? x? Lm ?ng, Vi?t Nam. L?i s?ng no cho b?n ch?n l?a?
Th? gi?i ngy nay ?ang b? chia ra thnh hai ci: ci c?a khng gian ?i?n ton, cyberspace, n?i m th?c tnh ch? l “g?n nh? th?c” m gi tr? sinh hi?n ch? l m?t h? th?ng tn hi?u c?a digital logic; ci cn l?i l c?a ph?n l?n nh?ng con ng??i th?c h?u ??y kh? ?au. H? l em b bn bnh m bu?i sng, b m? b?y m??i tu?i v?n cn l?n l?i gi?a n??ng tranh, anh phu xe ?i kht, v?t v v?i cu?c s?ng cay nghi?t, c?a c sinh vin bn thn t?i nh?c ? bn ???ng c?a t?t c? chng ta, ?ang sinh h?u trong m?t c?m nh?n v? gi tr? thu?n d?u tr?, c?a ci m?t nhi?u h?n ci hy v?ng. Chng ta b??c vo khng gian ?i?n ton nh?ng chng ta khng qun ci Ta th?c t?i dnh li?n v?i kh? ?au.
B?n c c?m ???c ?i khi r?ng, nh? c m?t Th?n ?? ??ng trn cao nhn xu?ng cu?c ??i v th?y con ng??i ch? thu?n l d? ki?n? Ki?n th?c qua th? gic trong khng gian Internet, m??n t? c?a G. W. Leibnitz, c tr? nn m?t ?o gic visio dei m?t th? “tri th?c ton n?ng”: an omniscient cognition of the deity?
Li?u r?ng ci tri th?c ton n?ng ? qua m?i chng ta c cn c?m nh?n ???c n?i kh? ?au c?a em b ngho kh? Vi?t Nam ngoi kia?
