Lê Học Lãnh Vân
Đọc các bài viết về tình quê hương cùng quyết định sống trong nước của vài người bạn, Vương bỗng xúc động…
Hơn ba mươi năm trước, Vương có đầy đủ điều kiện định cư nước ngoài và đang chuẩn bị rước người thân qua Canada. Người lớn trong gia đình không chịu đi nên anh bàn với bà xã và quyết định trở về sống lâu dài tại Việt Nam.
Về Việt Nam, Vương trở lại dạy trường Đại học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, nơi anh ra đi. Và tham gia sinh hoạt Hội Trí thức Yêu nước Thành phố Hồ Chí Minh (Vương quen dùng tên này dù hình như lúc đó cơ quan này được gọi là Liên hiệp Các Hội Khoa học Kỹ thuật Tp HCM). Hội tổ chức buổi thuyết trình đầu tiên của Vương cho thành viên về đề tài “Sinh học phân tử mở những chân trời gì cho y học?”. Lời giới thiệu diễn giả dõng dạc vang lên “chào đón người từ bỏ cuộc sống sung sướng phương Tây về phục vụ quê hương”. Vương ngượng tới lạnh cứng, rõ ràng anh về để “phục vụ gia đình” mà! Và, lý do để về thuộc lãnh vực riêng tư, đâu phải để la lên! Sao chuyện đời đơn giản mà người ta suy nghĩ phức tạp dữ vậy? Trong sự phức tạp đó có sự tự lừa dối, tự ảo tưởng không?
Cách quản lý xã hội Việt Nam có những điều bất cập, Vương lên tiếng qua các bài báo và trang Phây của mình! Từ nhỏ anh được đào tạo sống trung thực và dấn thân, nghĩa là trung thực lên tiếng về điều mình thấy không phù hợp với sự phát triển văn minh của xã hội, của tổ quốc mình. Không lên tiếng Vương thấy bứt rứt. Khi viết vài bài báo đề cập tới chuyện nhạy cảm, có người hỏi Vương đã làm gì cho đất nước chưa mà lên tiếng làm phê phán, làm như bao nhiêu người bỏ máu xương giành lại đất nước không yêu nước vậy! Lại có người nói Vương không thích, không vừa lòng xã hội này thì ra nước ngoài sống, đừng làm phức tạp tình hình! Sao chuyện đời đơn giản mà người ta suy nghĩ phức tạp dữ vậy? Trong sự phức tạp đó có sự lừa dối, nói lấy được, sự độc quyền tư tưởng không?
Quê hương là gì? Quê hương được hình thành như thế nào trong tâm tưởng? Trong những điều kiện nào Quê hương mang tới hạnh phúc hay bất hạnh cho một người?… Chủ đề này, từ rất lâu, Vương từng suy nghĩ và thảo luận, tâm sự với nhiều người. Trong số đó có các nhân vật mà xã hội công nhận rộng rãi về tầm hiểu biết và đức độ cũng như những người sống bình dị an vui cùng cỏ cây.
Không biết các thảo luận ảnh hưởng tới Vương thế nào, chỉ biết hồi đó khi còn muốn ở lại làm việc tại Canada thêm mười mấy, hai mươi năm nữa, những khi tình cờ nghe văng vẳng một làn vọng cổ, những trưa hè bước khỏi nhà ngỡ ngàng thấy bóng lá in rõ trên mặt sân nắng, một chiều thăm bạn giật mình nghe mùi nhang phất ra… lòng anh đau tiếc vì cảm nhận ba mươi năm đầu của cuộc đời mình sẽ mất hút. Mất tiêu! Và một năng lượng đặc biệt cho cuộc sống, mạnh mẽ và dịu dàng, cũng mất theo. Chưa hề có câu trả lời rõ rệt và bền vững trong Vương cho câu hỏi: nếu mất sạch ba mươi năm đầu đời đó, anh sẽ có hạnh phúc trong khoảng đời còn lại không?
Bây giờ, trong những cảm nhận trái chiều nhau về con người tự do và con người công cụ, về dân chủ và độc tài, về sự phát triển và tụt hậu của đất nước, về sự phát triển của gia đình nhỏ của riêng mình, về hạnh phúc… Vương nhận ra mình hài lòng với cuộc sống hiện tại. Một người sinh ra tại Sài Gòn giờ trở về sống tại Sài Gòn, đi dạo trên bến Bạch Đằng của sông Sài Gòn còn sót vài tòa nhà Pháp tuyệt đẹp nhìn xuống ngả ba Bến Nghé “của tiền tan bọt nước”, nơi khởi phát thành phố này. Sống giữa người Việt, có bạn bè lương thiện vui vầy và hiểu nhau, có việc làm trong lãnh vực chuyên môn khoa học của mình. Do cá tính thích tự do, anh chọn mưu sinh bằng nghề tự do, không dính líu tới hệ thống hành chánh công.
Việc tham gia lên tiếng bàn luận các đề tài xã hội, quản trị, giáo dục… cũng khiến Vương hài lòng vì để chăm chút tiếng nói đó anh phải đọc nhiều và có nhiều bạn trong giới học thuật. Niềm vui tri thức mênh mông, niềm vui mà nếu ở nước ngoài anh sẽ không có vì có lẽ anh sẽ giam kiến thức của mình trong vòng chuyên môn sinh học phân tử. Ngoài ra, cùng với các điều kiện sống khác ở Việt Nam tương đối không khó lắm với Vương, việc lên tiếng đó cho Vương thấy mình đang sống cuộc đời mình muốn sống. Một cuộc đời mình có thể chủ động!
Bây giờ, nhìn cuộc chiến Nga tấn công Ukraine một cách phi nghĩa và phi lý, nhìn xung độ Isreal – Hamas bùng lên như ngọn lửa thiêu rụi lòng nhân đạo, nhìn cục diện thế giới đang dịch chuyển mối quan tâm từ lợi ích toàn cầu sang lợi ích quốc gia, nhìn tâm lý xã hội phương Tây có vẻ bớt hào hiệp, bao dung so với vài chục năm trước, Vương có cảm giác yên tâm hơn về chọn lựa ba mươi năm xưa, chọn lựa ấy có vẻ phù hợp với tính cách và ý muốn thực của anh. Mối yên tâm đó cũng đi từ quan sát, nhận định và hy vọng của anh rằng các nhân tố nội bộ cản trở Việt Nam cất cánh sẽ dần dần được thu xếp hợp lý. Việt Nam sẽ tìm được chiến lược phát triển hợp lý trong thời đại đầy biến động và nhiều thú vị hiện nay.
Biết cuộc sống là một chọn lựa, không thể có được mọi điều mong muốn, Vương hài lòng vì mình đủ sức bươn chải để có thể an vui trong “vũng nước cuộc đời” này, trên quê hương, nơi con sông định mệnh ném anh vào…
Ngày 29 tháng 2 năm 2024
