Lưu Trọng Văn
Nhà thơ Hoàng Hưng nói: Ở Việt Nam có không ít trí thức nổi tiếng còn nhầm lẫn Alexandre de Rhodes chính là Bá Đa Lộc, người sinh sau Alexandre de Rhodes những 150 năm. Đó là chưa kể khi Đà Nẵng muốn đặt tên đường Alexandre de Rhodes để tôn vinh người tạo nên chữ Việt – quốc ngữ có nhiều nhà văn hoá, tiến sĩ viết thư phản đối vì coi ông là người “lính thực dân”.
Đạo diễn Trần Văn Thuỷ kể rằng, một tay bia rượu khi say, tè trên đê sông Hồng đã phát hiện ra tấm bia đá từng đặt ở đền Bà Kiệu, Bờ Hồ tôn vinh Alexandre de Rhodes. Còn tại TP HCM người ta đã gỡ bảng tên đường Alexandre de Rhodes nhưng rất may chính Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã yêu cầu gắn lại tên đường như hiện nay.
Đặc biệt, tháng 11 năm 2018 hơn 20 nhân sĩ trí thức người Việt đã đến mộ Alexandre de Rhodes tại Teheran, Iran đặt tấm bia đá viết chữ Việt, tưởng nhớ và tôn vinh ông. Trong đoàn nhân sĩ trí thức ấy có nhà văn Hoàng Minh Tường.
Một ý tưởng thôi thúc nhà văn, tại sao lại không viết một cuốn tiểu thuyết về lịch sử ra đời chữ quốc ngữ – chữ Việt để tỏ lòng biết ơn những ai đã tạo nên chữ quốc ngữ – chữ Việt này?
Sáng 1.11 Sài Gòn mưa như chưa bao giờ được… mưa. Khắp các ngả đường úng ngập. Hoàng Minh Tường bồn chồn ngó mưa, không hiểu có khấn vái cầu mong cha Francisco de Pina và cha Alexandre de Rhodes phù hộ gì không để buổi chiều ra mắt sách Chữ và người 400 năm của mình viết về cha Pina và cha Rhodes trời ráo tạnh.
Trời ráo tạnh thật. Nhưng tại sao lại có chuyện cầu xin cha Pina bên cạnh cha Rhodes? Vậy cha Pina là ai?
Gã kể: Ngày 4.7.2018 tại Lisbon có cuộc hội thảo về vai trò của cha Francisco de Pina cùng
các giáo sĩ Bồ Đào Nha với văn hoá Việt Nam, nhà thơ Hoàng Hưng và gã từ Việt Nam xa xôi tự đến dự. Tại hội thảo gồm các nhà nghiên cứu văn hoá, lịch sử, công giáo Bồ Đào Nha ấy gã phát biểu: ở Việt Nam hầu như bạn trẻ nào cũng biết cầu thủ Ronaldo nhưng cũng hầu như không bạn trẻ nào biết cha Pina. Tôi chỉ có quyền thay mặt tôi xin lỗi đến đất nước Bồ Đào Nha nơi đã sinh ra cha Pina người có công đầu tiên và lớn nhất tạo nên chữ Việt để cha tôi viết nên câu thơ thật đẹp về mùa thu:
Lá thu rơi xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô
Để nhạc sĩ Phạm Duy hát lên bản giao hưởng tiếng Việt: Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi!
Thế rồi gã kể tiếp: trong thư viện Lisbon có một cuốn sách cổ mới chỉ có 9 người Việt Nam đọc. Đó tài liệu được cho là của cha Pina phiên âm tiếng Việt qua chữ La tinh có đầy đủ các dấu. Các chữ Việt ấy được chép trên các khuôn nhạc. Chưa có ngôn ngữ nào trên thế giới được coi như âm nhạc như vậy. Vâng, cha Pina giáo sĩ đến Việt Nam năm 1617 chính là người đầu tiên và có công lớn nhất tạo nên chữ Việt ấy.
Nhà văn Hoàng Minh Tường sau cuộc viếng mộ Alexandre de Rhodes đã bỏ ra 6 năm trời tìm hiểu, sưu tập tư liệu lịch sử chứng minh sự hình thành chữ Việt ở thế kỷ 17 như thế nào. Ông đã kỳ công lần theo dấu tích của các giáo sĩ Bồ Đào Nha, Ý, Tây Ban Nha đến Đàng Trong và Đàng Ngoài để chứng minh sự thật lịch sử về vai trò của cha Pina và cha Rhodes sáng tạo nên chữ Việt.
Hoàng Minh Tường bằng tài năng và lòng tri ân của mình, trong tiểu thuyết 400 trang, lần đầu tiên đã khắc hoạ cả một không gian, một thời đại sinh động, bi hùng của người Việt cùng các giáo sĩ Francisco de Pina và Alexandre de Rhodes tạo nên chữ Việt như thế nào.
Tri ân và biết ơn là phẩm chất rất quý của người Việt. Chúng ta đã đem lại sự công bằng khi tôn vinh cha Alexandre de Rhodes. Hy vọng với những gì nhà văn Hoàng Minh Tường được sự đồng hành của Nxb Phụ nữ và Thái Hà Books cùng sự cổ vũ của giới nghiên cứu ngôn ngữ, lịch sử văn hoá dân tộc, đã đến lúc dù quá muộn chúng ta công bằng và biết ơn, tri ân Cha Francisco de Pina – người có công đầu tạo nên chữ quốc ngữ – chữ Việt – mà ngày 15.12 sắp tới tròn đúng 400 năm ngày ngài đã mất do bị bão biển tại Quảng Nam.
Gã xin ghi lại một số cảm tưởng của người đọc sách.
Nguyễn Thuỳ Linh một bạn trẻ tham dự buổi ra mắt sách:
Dù máu các cha và các con chiên đi theo tiếng gọi của Đức Tin đã đổ, nhưng tiếng Việt được khắc họa bằng kí tự Latin vẫn còn, và cuốn kinh đầu tiên vẫn còn, với sự thật như sau:
Cha Pina là người đặt nền móng cho chữ Quốc ngữ và phương pháp ghi âm tiếng Việt bằng ký tự Latin. Cha Alexandre de Rhodes thừa nhận đã học tiếng Việt và cách ghi âm từ Cha Pina.
Dù ai đó có những nhận định khác biệt, theo nhiều góc nhìn khác biệt, tôi nghĩ lòng biết ơn dành cho các cha nên là điều bất cứ ai sử dụng chữ Việt hiện nay nên có. Nhân ngày Lễ Các Thánh, xin kính dâng lời tri ân sâu sắc đến Cha Francisco de Pina – người đã gieo hạt chữ đầu tiên để tiếng Việt được đặt để trong khuôn vàng thước ngọc, và Cha Alexandre de Rhodes – người đã vun đắp, hệ thống hóa để chữ Quốc ngữ lan tỏa. Nguyện xin các ngài được hưởng vinh quang nơi Thiên Chúa, và công lao của các ngài mãi được ghi nhớ trong tâm hồn người Việt.”
Nhà văn Dạ Ngân:
Đường Sách Sài Gòn như được trời đất tri ân, sáng mưa nhưng xế chiều bỗng ráo đẹp, rất đẹp (và khi buổi toạ đàm kết thúc thì lại mưa). Có lẽ chưa khi nào cử toạ đông đủ và trang trọng suốt buổi như vậy. Dường như không thiếu ai, những anh tài, những fbker nổi tiếng, nhà văn nhà thơ dịch giả, những biên tập và nhà làm sách cùng rất nhiều sinh viên.
Cũng phải thôi. Đến để nghe cội nguồn mẫu tự latin có tự khi nào và có nhờ ai từ 400 năm trước, để tự mình điều chỉnh suy nghĩ có thể bị lệch do định kiến do cứ sử phiến diện và cứng nhắc, hoặc chỉ để lắng nghe cảm xúc ngân nga trong lòng câu hát của một nhạc sĩ tài danh – một nhà văn hoá của Việt Nam ta – rằng “Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời người ơi“.
Xin được nói lời cảm ơn với Hoàng Minh Tường trong nghĩa cử tri ân này với Người xưa và với Tiếng Việt. Thật bất ngờ anh Tường à, anh đã làm một việc lớn, rất lớn cùng sự đồng hành của GS khả kính Nguyễn Đăng Hưng, nhà báo Lưu Trọng Văn, nhà thơ Hoàng Hưng và nhiều anh chị em người Việt ta trong hành trình đi tận nơi để tri ân bên mộ phần và cố quốc của những Cố đạo đã mang Đức tin đến, ở lại và làm ra những viên gạch đầu tiên cho con đường latin hoá tiếng Việt của chúng ta.
Nhà văn Nguyễn Quang Lập:
CHỮ VÀ NGƯỜI 400 NĂM… một cuốn sách thú vị, nhiều sử liệu quí, nhiều chương, nhiều trang thật hay. Qua đây tôi mới biết cha đẻ chữ quốc ngữ là Francisco de Pina chứ không phải Alexandre de Rhodes. Alexandre de Rhodes có công trong việc bổ túc, hoàn chỉnh và truyền bá chữ quốc ngữ . Tôi vẫn tiếc phần công lao của de Rhodes được viết hơi ít, chỉ chú trọng trong truyền giáo chứ không viết nhiều về việc bổ túc, hoàn chỉnh và truyền bá chữ quốc ngữ, đặc biệt việc phát triển từ từ điển Việt – Bồ sang đến từ điển Việt – Bồ – La. Dù vậy cũng quí hoá lắm rồi. Theo tôi đây là một trong những tiểu thuyết lịch sử đáng đọc nhất của văn học Việt.
Tiến sĩ vật lý Nguyễn Thế Hùng:
Một tráng ca lịch sử thấm đẫm xúc cảm. Nhà văn đã tái hiện một giai đoạn lịch sử – văn hoá cực kì quan trọng của đất nước, nhắc ta nhớ tới những ân nhân của chữ nghĩa mà 400 năm qua tưởng như đã bị lãng quên.