Ba cu h?i cho Tr?n M?ng T
Phng Nguy?n
(1) Bnh th?y 1969
Vo n?m 1970, bi th? Th??ng Ca 1 v?i hai cu th? Ngy mai ?i nh?n xc ch?ng / Say ?i ?? th?y mnh khng l mnh ???c Ph?m Duy ph? thnh nh?c khc v?i ci tn T??ng nh? cn ng??i yu tr? thnh m?t trong nh?ng ca khc ph? bi?n nh?t ?? di?n t? th?m h?a chi?n tranh. N?m 1969, m?t n?m tr??c khi Th??ng ca 1 c?a nh th? L Th? cho ??i, ng??i thi?u ph? cn r?t tr? Tr?n M?ng T m?ng manh trong chi?c o di mu xanh nh?t nh?u nt, tc b? ph?, tm th?y mnh ng? ngc bn c?nh chi?c quan ti c?a ng??i ch?ng ch?a k?p quen h?i trn phi ??o thnh thang c?a phi tr??ng Bnh Th?y (C?n Th?) d??i nh n?ng chi chang c?a m?t bu?i tr?a thng Tm. Nh?ng ng??i qu? ph? ? khng c?t l?i than khc trong g?n 30 n?m tr?i cho ??n khi tr? l?i qu h??ng vo n?m 1998, tm ??n v?i tro than c?a ng??i ch?ng t? tr?n, v n??c m?t c?a bao nhiu n?m t? l?i m?t ngy, n??c m?t c?a nh?ng ngy ?i ?n xc ? Kin Giang kh l?i by gi? n?t ra nh? m?t m?ch ng?m c?a su?i b?t ln trn m?t ??t n?t n?. Ti (Tr?n M?ng T) khu?u chn ng?i xu?ng gi?a l?i ?i c?a hai hng k?, khc nh? ch?a bao gi? ???c khc. Tuy nhin, chng ta hon ton khng bi?t g v? cu chuy?n ny cho ??n khi nh v?n TMT ph?i tr?i k ?c c?a mnh trong truy?n k Bnh Th?y 1969 v cho ?n hnh vo n?m 2006?
Th??ng ca 1, ???c bi?t ??n nhi?u h?n d??i ci tn T??ng nh? cn ng??i yu c?a L Th? v truy?n ng?n/k Bnh Th?y 1969 c?a nh v?n Tr?n M?ng T l nh?ng tc ph?m ??y ?n t??ng v? chi?n tranh Vi?t Nam, ???c vi?t ra d??i gc nhn c?a ng??i ph? n?, v?n l nh?ng n?n nhn cm nn c?a ci tai h?a do ?n ng gy nn. Chng ta khng th?y mu, khng th?y g??m ?ao, khng bom r?i ??n n?, ch? c ng??i ch?t, quan ti, v n?i th?ng kh? ho?c d?n nn, c ??ng nh? nh?ng tinh th? th?y tinh lng lnh ho?c bng v? nh? ng?n pho bng ?m ??m, ??m ?a n??c m?t. ?o?n v?n gy ?n t??ng nhi?u nh?t trong truy?n k Bnh Th?y 1969, theo ng??i vi?t, ph?i l ph?n trch d?n d??i ?y:
Cu?i cng th c?ng ??a ???c quan ti v? Si Gn. Khi xu?ng ??n phi tr??ng Tn S?n Nh?t th c? ng??i v c?nh trng th?t b?t m?t. N?u c c?n quay m?t c?nh phim cho chi?n tranh th hay qu. Chi?c quan ti c?ng khng c?n ph?i trang tr cho ra v? tang th??ng h?n n?a. L c? ph? trn n nh?u nt, x?c x?ch, c ??n, ? ?? v? tang th??ng. Hai nhn v?t th?t th?u xc x? ??ng c?nh khng c?n ph?i ha trang hay di?n xu?t, h? ?i ??ng nh? ng??i m?t h?n, ng? ngc, th?t l?c, r?i ra t?ng m?nh nh? nh?ng ng??i lnh v?a b?i tr?n tr? v?. C? d?ng my quay phim ln, quay h? nh? th? vo phim c?ng tuy?t l?m r?i
Chnh tc gi?, v? sau ny, c?ng ? t? h?i, T?i sao lc ? m mnh t?nh kh nh? v?y, sao mnh khng pht r?, pht ?in, khng ??p ??u vo t??ng? Th?a ch? Tr?n M?ng T, ch? ? c cu tr? l?i cho cu h?i c?a chnh mnh ch?a? ?i xa h?n, l n?n nhn tr?c ti?p c?a cu?c n?i chi?n tn ph ??t n??c trong hai m??i n?m, c?m nh?n c?a ch? v? chi?n tranh, ??c bi?t chi?n tranh Vi?t Nam, nh? l m?t ng??i n? v m?t nh v?n?
Tr?n M?ng T:
?? Nh? Th? Chi?n ko di t? 1937-1945. Con s? t? vong trn th? gi?i v?a dn v?a qun l 62 tri?u ng??i.
Vo thng cu?i cng c?a n?m 1943, th?i ?i?m ?, ng??i Nh?t ch?a rt h?t ra kh?i Vi?t Nam, m? ti ?ang c mang, ch?y lo?n t? H N?i v? H ?ng v tr? d? trn m?t chi?c xe r?m, ko b?i m?t con b. Ti ???c sinh ra.
C? gia ?nh ti, anh ch? l?n, em b sau ti, ??u ???c sinh trong b?nh vi?n ? H N?i, ch? mnh ti ???c sinh ra nh? th?. Ch?c l ti c duyn nghi?p v?i chi?n tranh nh?t nh.
Trong cu?c chi?n 1953-1975 ? ??t n??c Vi?t Nam, ng??i ta g?i l: Chi?n Tranh th?c h? ho?c Chi?n tranh ?ng D??ng th? 2. Hay cn ???c g?i l Cu?c n?i chi?n Nam B?c. T?ng c?ng s? ng??i ch?t t? 3 ??n 5 tri?u ng??i. Trong s? ny c 1.1 tri?u qun nhn c?a c? hai bn. ?ng th??ng l s? nh?ng qun nhn tr? bao gi? c?ng nhi?u h?n, nh?t l ? mi?n B?c Vi?t Nam. M?t trong s? qun nhn t? tr?n c?a cu?c n?i chi?n ny, ? ?nh h??ng tr?m tr?ng tm h?n ti su?t m?t ??i. Ch?c l ti c duyn nghi?p v?i chi?n tranh.
Ph?n m?ng c?a con ng??i trong chi?n tranh no ai bi?t tr??c ?i?u g s? ??n v?i mnh. Hai m??i n?m l?n ln ? Si gn khng ??i di?n tr?c ti?p v?i chi?n tranh nh?ng c?ng hi?u th?u ?o chi?n tranh ?i qua ??t n??c nh? th? no. Ngay t? tu?i cn ? thi?u n? c?ng ? ???c ch?ng ki?n nh?ng chi?c o quan ph? qu?c k? ?i vo thnh ph?, ???c nghe pho kch, ???c nhn h?a chu, ???c ??c tin t?c chi?n s? trn bo. Th?i gian lm vi?c g?n m??i n?m cho Hng Thng T?n The Associated Press c?ng l th?i gian ???c nghe, ???c nhn th?y chi?n tranh ngay t?i ch? lm hng ngy c?a cc k gi? ?i v? t? m?t tr?n. Chi?n tranh lc no c?ng ?i song song v?i ti. Ch?c l ti c duyn nghi?p v?i chi?n tranh.
Ti khng l?y ch?ng nh binh. Anh h?c ??i H?c S? Ph?m ra, ?ang ?i d?y (Php V?n), th b? g?i trong ??t T?ng ??ng Vin 1968. (Kha 3/68 Th? ??c). Ch?c l ti c duyn nghi?p v?i chi?n tranh.
L?y nhau ch?a ???c ba thng, anh ch?a k?p ???c bi?t phi v? nh? B? Gio D?c h?a th ti thnh qu? ph? t? s?. By gi? th khng cn ph?i ?on ch?c l n?a. Ch?c ch?n ti c nghi?p v?i chi?n tranh.
V c nghi?p v?i chi?n tranh nn ti l n?n nhn tr?c ti?p c?a cu?c chi?n, m?t n?n nhn mang v?t th??ng r?t l?. V?t th??ng c?a ti, khng bao gi? lnh, lun lun hi?n di?n trong ??i s?ng ti, nh?ng theo ngy thng, theo tu?i ??i, ti ? bi?t ha gi?i v?i chnh mnh, m?i l?n ?? h?n mnh ci xu?ng, ??i di?n v?i v?t th??ng ?a? tha?nh se?o, v?t se?o ch??t ??ng ln, ti v?n th?y ?au ??n nh?ng khng m?t cht on trch, th h?n.
Ti r?t yu qu h??ng c?a ti, ti th??ng yu ng??i Vi?t Nam c?a ti qu ??i. Ti th??ng cu?c n?i chi?n huynh ?? ny. B? ?i nh?ng tn c c?a m?t s? ng??i, nh?ng x?u x c?a chnh tr?, nh?ng oan khin m?t nh??c ti?u ph?i gnh ch?u, ti xt xa cho thn ph?n ?ng th??ng c?a ng??i dn, ng??i lnh c? hai mi?n. (?i?u na?y r?t ro? r?t trong v?n, th? cu?a ti.)
Sau 40 n?m h?t chi?n tranh nh?ng v?n khng c m?t ??t n??c Vi?t Nam hi?n ha, an bnh nh? lng c?a nh?ng ng??i dn hai mi?n mong ??c. Ti v?n ti?c nu?i m?t Si Gn, m?t mi?n Nam th?i nin thi?u, v?n ao ??c m?t php l? no ? x?y ra cho ??t n??c mnh, ?? ti gi?i ???c ci nghi?p v?i chi?n tranh.
(2) Tuy?n t?p th? song ng? The Defiant Muse
Tc gi? Tr?n M?ng T khng ch? vi?t v?n m cn lm th?, k? c? th? ti?ng Anh. N?m 2007, ch? l nh th? n? H?i ngo?i duy nh?t xu?t hi?n trong tuy?n t?p The Defiant Muse: Vietnamese Feminist Poems from Antiquity to the Present. Trong bi nh?n ??nh s?c s?o N? quy?n dp ru, nh ph bnh ?inh T? Bch Thy ? c nh?ng nh?n xt nh? sau v? s? hnh thnh c?a tuy?n t?p ny:
Nng Th? Ng?o M?n c d?u ?n kosher c?a gu?ng my chnh tr? Vi?t Nam. M?c d ba sch sau qu?ng co n? l?c v?n ch??ng ny nh? m?t ph?i h?p t? nh?ng b?n d?ch tn k? c?a nh?ng bi th? c?, nh?ng sng tc c?a nh?ng nh th? ???c tuyn phong trong thi v?n Vi?t, ??n nh?ng tc ph?m hi?n ??i c?a nh?ng nh th? tr? tu?i n?i lo?n v gi?n d? c?a ngy hm nay, ??ng th?i c?ng bao g?m s? hi?n di?n c?a nh?ng nh th? h?i ngo?i, s? th?t khng h?n dn ch? nh? v?y. ?a s? nh?ng nh th? ph? n? trong Nng Th? Ng?o M?n ? tham gia vo cuc chi?n ch?ng M? c?u n??c ho?c sinh ra ? Vi?t Nam sau 1975. Ch? c m?t nh th? (Tr?n M?ng T) v hai d?ch gi? (Rebekah Linh Collins v ?inh T? Bch Thy) trong tuy?n t?p Nng Th? Ng?o M?n ???c coi nh? thu?c v? th? h? mi?n Nam tr??c 1975 v hi?n nay ?ang sinh s?ng ? Hoa K?. Khng k? nh?ng bi ca dao, th? c? v nh?ng bi th? Ti?n Chi?n t??ng ??i quen thu?c v?i ??c gi? th?m nhu?n v?n ha Vi?t, v?n ch??ng v ti?ng ni c?a ph? n? thu?c thnh ph?n ch? ?? M? Ng?y 1954-1975 hon ton v?ng bng trong tuy?n t?p. C th? nh?ng nh th? ph? n? c?a mi?n Nam tr??c ?y ? t? ch?i khng tham d? vo tuy?n t?p, hay c th? nh?ng di tch thi v?n c?a h? ? b? t?ch thu v tiu h?y t? h?n 30 n?m tr??c, khi mi?n B?c th?ng tr?n v m? chi?n d?ch t?y chay v b?t b? nh?ng bi?t kch v?n ha c?a ch? ?? ng?y. V tang ch?ng c?a n?n v?n ha ny ? tiu tn, n khng th? ti sinh trong Nng Th? Ng?o M?n m?t tuy?n t?p v? thi ca Vi?t Nam trn nguyn t?c khng c bin gi?i n?i, ngo?i, B?c, Nam, C?ng s?n, Qu?c gia.
Th?a nh th? Tr?n M?ng T, s? ki?n ch? l tc gi? duy nh?t c?a v?n h?c H?i ngo?i ???c ch?n ??a vo tuy?n t?p ny cng v?i r?t nhi?u nh th? n? thu?c n?n v?n h?c cch m?ng v m?t s? cc nh th? thu?c th? h? sau chi?n tranh trong n??c c cho ch? c?m gic mnh l m?t token, m?t c? ch? t??ng tr?ng ?? nhm bin t?p c l do ?? tuyn b? v? s? gp m?t ?ng ?? trong tuy?n t?p hay khng? ??ng th?i, ? v? tr ??c ?o c?a mnh (duy nh?t ??i di?n cho h?i ngo?i v thu?c v? phe chi?n b?i), nh?n xt c?a ch? v? th? n? cch m?ng ???c ch?n ??a vo tuy?n t?p?
Tr?n M?ng T:
Ti ch?ng th?y ci g l v? tr ??c ?o c?. H? lin l?c, xin ch? k ?? ch?p thu?n cho m?t bi th? c?a mnh vo tuy?n t?p th mnh b?ng lng, th? thi. Th?, v?n c?a ti m???i m?y n?m tr??c ? trong n??c in nhi?u l?n vo nh?ng tuy?n t?p, by bn ? Si Gn, c bao gi? h? h?i ?u. S? d? l?n ny h? mu?n mnh k gi?y ch?p thu?n v sch in ? M?, ph?i theo ?ng lu?t, th? thi. Ti khng t? mnh mang sch v? Vi?t Nam in bao gi? c?, m?c d Nh Xu?t B?n Ph? N?, H N?i c ng? m?y l?n.
Ti c?ng ch?ng th?y v l do g m mnh quan tr?ng h?n ln khi c bi th? trong tuy?n t?p The Defiant Muse ny.
M?t ba?i th? kha?c cu?ng v? chi?n tranh cu?a ti Qua? T??ng Trong Chi?n Tranh, di?ch sang Anh v?n cu?ng ????c cho?n va?o sa?ch gia?o khoa My? (American Literature-nxb.Glencoe/McGraw-Hill) va?o n?m 1999, cho ho?c sinh Trung Ho?c so sa?nh v??i ba?i di?n v?n The Gettysburg Address cu?a T?ng Th?ng Abraham Lincoln ?a? la?m ti xu?c ??ng h?n la? t?? ha?o (nh? ??c gia? Vi?t Nam khen ng??i). Xu?c ??ng vi? ba?i Th? ?o? vi?t va?o n?m 1969, nh? m?t t?? va?ng ma? ?a? ho?a trn ph?n m? ?? ??t n???c Vi?t ba m??i n?m v? tr???c, by gi?? ?? trn ??t My? ba?i Th? ????c mang ra nh? m?t ma?nh b?ng qu?n la?i m?t v?t th??ng ?a? tha?nh se?o. V?t se?o, thoa?ng co? khi na?o cu?i xu?ng nhi?n cu?ng ch??t ??ng ?o?.
(3) S? tao nh c?a v?n ch??ng
Vo n?m 1996, nh th? ?? Kh. cho ra m?t bi th? Linda M?t Ngang trn t?p ch H?p L?u. Ti?p theo ? l m?t cu?c tranh ci no nhi?t gi?a nh?ng ng??i bnh v ch?ng ci, m v thi?u t? ng? chnh xc h?n ?? di?n t?, t?m g?i l s? thi?u tao nh trong v?n ch??ng. Trong s? nh?ng ng??i ch?ng c nh th? TMT. Ch? ??n khi Ph?m Th? Hoi s? d?ng g?n 5000 ch? l?y ra t? kho tng v?n ch??ng bc h?c v v?n ch??ng bnh dn c?a n??c Nam ta ?? h??ng d?n cch S? Linda th cu?c tranh ch?p m?i t?m yn ?ng. Chuy?n ny x?y ra ? lu, thng ngy tri, v?t ??i sao d?i. ??c l?i Linda M?t Ngang ho?c m?t s? cc bi th? c?a nhm M? Mi?ng vo ngy hm nay, ph?n ?ng c?a ch? c khc ?i cht no hay khng? C b?t c? thay ??i no v? m?c ?? ch?p nh?n (degree of tolerance) v? s? thi?u tao nh trong v?n ch??ng, v t?i sao?
Tr?n M?ng T:
M?i ng??i yu Th?, yu ch? ngh?a m?t cch khc nhau. Ni l ti ch?ng hon ton c?ng khng ?ng h?n. Cc b?n mu?n vi?t g l quy?n c?a cc b?n.Ti ch? ngh? n?u dng nh?ng ch? khng tao nh th ??ng nn g?i ? l Th?.
Nh v?n Ty H?ng c l?n ni v?i ti: Tn ng??ng c?a T l Th?, ch? khng ph?i tn gio g ?u. (Trong khi ch? bi?t ti l m?t ti?n ?? Ki t gia?o.)
Ch? ni th? v ch? bi?t ti qu tr?ng Th? ??n th? no. Bao gi? ti c?ng ngh? v? Th? nh? th?. Lm sao c th? ngh? khc v? m?t tn ng??ng mnh sinh ra ? c s?n trong h?n r?i.
M xc ph?m tn ng??ng l ?i?u ?ng trch, ?ng khng?
tmt
Tha?ng 5/2015
