Th?y Khu
1- S? th?ng tr?m trong ngh? v?
V??n xun Trung Nam B?c, Nguy?n Gia Tr
Thin thai, Ph?m T?ng
L?i m? ??u
Sau n?m 2000, h?a s? Ph?m T?ng c trao cho ti m?t s? ti li?u lin quan t?i ng v h?i h?a. Trong nh?ng ti li?u ny, c hai lo?i ?ng ch : nh?ng l th? c?a Nguy?n Gia Tr g?i Ph?m T?ng t? 1960 ??n 1974 v nh?ng bi bo ti?ng v ti?ng Php vi?t v? h?i h?a Ph?m T?ng trong th?i k? sng tc sung mn nh?t (1965-1975), ng th??ng ?em tranh ?i tri?n lm ? nhi?u t?nh trong v ngoi n??c .
Trong lo?i th? hai, c bi c?a hai nh ph bnh B? Paul de Swaef v Alain Germoz nh?n ??nh v? h?i h?a Ph?m T?ng m ng nh? ti d?ch sang ti?ng Vi?t. Hai bi ny ? ??a in trn m?ng diendantheky, s? ra ngy 22/1/2017, t??ng ni?m h?a s? Ph?m T?ng (qua ??i ngy 9/1/2017 v m?ng hopluu.net
V? t?p th? c?a Nguy?n Gia Tr, Ph?m T?ng c d?n ti tu? nghi s? d?ng. Nh?ng khi ng cn s?ng, vi?c cng b? nh?ng l th? ny kh t? nh?, nn ti ? l?u tr? trong h? s? v?n h?c. Sau khi h?a s? Ph?m T?ng qua ??i, nh?ng l th? ny tr? thnh nh?ng t? li?u qu gi, c?n ???c in ra. Phn vn v khng bi?t t?p th? c ??y ?? hay khng, ti ? lin l?c v?i gia ?nh h?a s? Ph?m T?ng ? Paris, c?ng khng ???c tin g thm; ng Ph?m H?i Nam, em r? h?a s? ? Hoa K? cho bi?t: ng khng r v? nh?ng l th? ny, nh?ng ng bi?t n?m 1974-1975, khi ng cn ? nh h?a s? t?i Roma th?y c hai b?c tranh c?a Nguy?n Gia Tr. ?i?u ny ph h?p v?i n?i dung nh?ng l th? Nguy?n Gia Tr g?i Ph?m T?ng, m ??c gi? s? ??c d?n d??i ?y.
V? ph?n ti, vi?c ch thch nh?ng l th? ny ?? in ra ?i ?i v?i s? tm hi?u vai tr c?a Nguy?n Gia Tr trong T? L?c v?n ?on, bu?c ti ph?i ?o su ti?u s? Nguy?n Gia Tr, khi ?y m?i nh?n th?y chng ta c qu t t? li?u v? nh danh h?a m cu?c ??i h?i h?a v cch m?ng ?an ci v?i s? nghi?p c?a ba nh v?n l?n: Khi H?ng, Nh?t Linh, Hong ??o, trong hai t? ch?c v?n ho v chnh tr?: T? L?c v?n ?on v Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng.
S? nghi?p cch m?ng c?a Nh?t Linh Nguy?n T??ng Tam, t??ng ??i ? c nhi?u ng??i ghi l?i. Nh?ng s? nghi?p cch m?ng c?a Nguy?n Gia Tr song song v?i Nh?t Linh, Khi H?ng, Hong ??o, trong nhi?u th?p k?, d??ng nh? ch?a m?y ai tm ki?m. C? ??n s? nghi?p h?i h?a l?ng l?y c?a ng, ph?n l?n ng??i ta c?ng ch? x?ng t?ng v chp l?i nh?ng giai tho?i khng chnh xc. S? thi?u t? li?u, v s?ng ? n??c ngoi, ch? cho php ti lm hai vi?c:
Th? nh?t, qua nh?ng l th? Nguy?n Gia Tr vi?t cho Ph?m T?ng, trnh b?y cu?c s?ng ??n m?c c?a nh danh h?a v?n mang ti?ng l "hi ra ti?n" trong th?i ?i?m ng s?ng ? mi?n Nam t? 1960 ??n 1974.
Th? hai, qua s?u t?p Phong Ho v Ngy Nay, ? ???c ??a ln Internet, kh?i ra ho?t ??ng bi?m h?a ch?ng Php c?a Nguy?n Gia Tr, m?t trong nh?ng ng??i xy d?ng T? L?c V?n ?on v l h?a s? chnh c?a Phong Ho v Ngy Nay. Cng vi?c ny di h?i h?n, hi?n ch?a hon t?t.
Khi tm hi?u ???c c? hai khi c?nh trn, chng ta s? th?y r h?n chn dung ?ch th?c c?a nh cch m?ng v h?a s? b?c th?y Nguy?n Gia Tr.
TK
Nguy?n Gia Tr (1908-1993), n?m sinh ch?a ???c xc ??nh r rng[1], theo l?i L Ph?, thi ?? vo tr??ng M? Thu?t ?ng D??ng n?m 1927, kho 3, cng l?p v?i L Th? L?u. Theo Khi H?ng trong truy?n Nh?ng ngy vui, ng b? h?c t?i 2 l?n.
M?y n?m sau, nh? xem tranh s?n mi c?a Tr?n Quang Trn, tr?ng by t?i h?i ch?, th?y thch, ng m?i quay tr? l?i tr??ng, h?c ti?p. Vi?c ny ???c ng ghi l?i, trong b?c th? g?i Mai Th? Truy?n: "???c duyn may m?n nhn th?y m?t tc ph?m s?n mi ??u tin, do m?t h?a s? ?n anh, TR?N-QUANG-TRN, th?c hi?n t?i Tr??ng M? Thu?t H N?i v ?em tr?ng by. Nh? ???c s? h?ng kh?i ? m k? hn ny, ? chn b? Tr??ng M? Thu?t t? n?m th? ba, ch?ng c?n ph?i ?? ng Hi?u Tr??ng, Gio s? hay b?n b ku g?i, l?i quay tr? v? ti?p t?c h?c v ? ch?n mn lm s?n mi"[2]
V?y k? thu?t s?n mi c?a ta, theo l?i Nguy?n Gia Tr, l do Tr?n Quang Trn sng t?o (khc v?i l?i s?n mi c?a T?u v Ty) ch? ???c ?em vo d?y ? tr??ng M? thu?t ?ng D??ng t? n?m 1932. ?i?u ny ? thc ??y Nguy?n Gia Tr tr? l?i tr??ng M? Thu?t ?? h?c s?n mi. R?i chnh Nguy?n Gia Tr s? l ng??i ??a ngh? thu?t s?n mi Vi?t Nam ??n ch? ton bch.
Ph?m T?ng (1924-2017) vo tr??ng M? Thu?t ?ng D??ng sau Nguy?n Gia Tr 16 n?m: N?m 1943, ng thi vo ban h?i h?a v ki?n trc, t lu sau, ng b? ki?n trc ?? ch? theo h?i h?a. ?ang h?c d? dang chi?n tranh bng n?, Ph?m T?ng v? lm bo ? Nam ??nh cng Tr?n L V?n v H?u Ng?c, chuyn v? tranh minh h?a ch?ng Php. N?m 1954, ng di c? vo Nam, c?ng tc v v? h h?a cho bo T? Do (1954-1959), V?n Ngh? T? Do (1956) v Bch Khoa (1957-1959) t?i Si Gn.
N?m 1959, Ph?m T?ng ???c h?c b?ng sang h?c thm h?i h?a. T? 1962, Ph?m T?ng chuyn s?ng b?ng h?i h?a, tri?n lm tranh ? cc ? th? l?n c?a , nh? Roma, Firenze, Milano, Venezia… v nhi?u l?n t?i B?, o, ??c, Ho Lan, Th?y S?, v ? M? chu, t?i Brsil v Los Angeles. N?m 1967, b?c tranh V? tr? ???c gi?i th??ng Unesco. Thng 3/1972, Ph?m T?ng ???c Vi?n Hn Lm Ngh? Thu?t (Accademia Tiberina) ? Roma vinh danh Vi?n S?.
N?i dung t?p ti li?u
N?u chng ta khng tm ???c nh?ng t? li?u vi?t tay hay ?nh my khc c?a Nguy?n Gia Tr, th Nh?ng l th? c?a Nguy?n Gia Tr g?i Ph?m T?ng d??i ?y s? l nh?ng ch?ng t? duy nh?t do chnh h?a s? vi?t tay v ?nh my g?i cho ng??i b?n vong nin Ph?m T?ng, lc ? ?ang s?ng ? .
Nh?ng l th? ny, cho bi?t m?t s? d? ki?n chnh xc v? cu?c ??i ng, th?i k? 1960-1974 ? Si Gn, v? n?i kh kh?n v th?i gian lu l?t ?? lm m?t b?c tranh s?n mi c gi tr?, khi?n ngh? thu?t s?n mi ??c ?o c?a Nguy?n Gia Tr h?u nh? khng ai ti?p n?i ???c.
Nh?ng l th? ny, cn gip ta hi?u r v? cu?c ??i m?t h?a s? l?ng danh, nh?ng lun lun b? ci ngho ?eo ?u?i, xc ??nh l?i m?t ph?n s? th?c v? tnh tr?ng ti chnh v cu?c s?ng ?ch th?c c?a Nguy?n Gia Tr, v s? soi t? ???c m?t s? v?n ?? v? b?n thn ng, v? thi ?? b?o v? tc ph?m ngh? thu?t tr??c p l?c c?a Mai Th? Truy?n, m?t quan ch?c cao c?p trong chnh quy?n mi?n Nam n?m 1970, v ni ln nhn cch b?t khu?t c?a h?a s? tr??c th? quy?n.
T?p ti li?u ny s? ???c ?nh s? t? s? 1 ??n 12, chia lm ba lo?i:
1- Lo?i 1, g?m ba th? vi?t tay:
Ti li?u s? 2 (th? ngy14/7/61)
Ti li?u s? 3 (th? ngy 12/9/65)
Ti li?u s? 5 (th? ngy 6/11/67)
2- Lo?i 2, g?m n?m th? ?nh my:
Ti li?u s? 1 (th? ngy 24-1-60) (? ??ng trn Th? K? 21, s? Xun, 189-190 thng 1- 2- 2005)
Ti li?u s? 4 (th? ngy 1/9/66)
Ti li?u s? 9 (th? ngy 22/5/70)
Ti li?u s? 10 (th? ngy 22/6/70)
Ti li?u s? 11 (th? ngy 22/9/70)
Ti li?u s? 12 (th? ngy 2/8/74)
3- Lo?i 3, g?m ba ti li?u ?nh my, Nguy?n Gia Tr g?i Ph?m T?ng, lin quan ??n v? Mai Th? Truy?n.
Ti li?u s? 6: Th? g?i Qu?c V? Khanh (ngy 13/1/1970)
Ti li?u s? 7: Gi?i Thch (khng ?? ngy)
Ti li?u s? 8: Nh?t bo Quy?t Ti?n (ngy 24/1/1970)
Chng ti ?nh s? ti li?u theo th? t? th?i gian, v chia bi vi?t lm ba ph?n:
1-Nh?ng th?ng tr?m trong ngh? v? (t? ti li?u s? 1 ??n s? 3)
2- Nguy?n Gia Tr ???ng ??u v?i Mai Th? Truy?n (ti li?u s? 4 ??n s? 9).
3- S? ph?n b?c tranh l?n nh?t c?a Nguy?n Gia Tr (ti li?u s? 10 ??n s? 12)
Vi?c tranh Nguy?n Gia Tr ?o b?ng t?c, mt
Nh?ng tr??c khi ??c t?p ti li?u ny, c m?t v?n ?? kh quan tr?ng c?n ???c trnh by ?? gi?i to? m?i hi?u l?m v? vi?c tranh Nguy?n Gia Tr ?o b?ng "t?c, mt", ? ???c h?u nh? m?i ng??i chp l?i, coi nh? l "d?u ?n" ??c bi?t c?a h?a s?, ch?ng t? s? kiu k?, khc ng??i c?a ng v t?i sao tranh Nguy?n Gi Tr bn gi cao khng ai snh n?i.
Cho ??n nay, ng??i Vi?t v?n t quan tm ??n vi?c nghin c?u cu?c ??i cc v?n ngh? s? ?u t c?a ??t n??c, tr??ng h?p Nguy?n Gia Tr l ?i?n hnh: ng s?ng r?t g?n chng ta nh?ng ti?u s? chnh xc c?a ng khng m?y ai bi?t r.
Ta c?ng khng th? ch?p nh?n nh?ng lo?i "ti?u s?" Nguy?n Gia Tr trn Wikipdia, v?i nh?ng thng tin nh?: ""Nh?ng n?m 70, ti chnh c?a Nguy?n Gia Tr t?i "hng nghn cy vng", "tranh ng bn ?o b?ng t?c", "khch mua tranh ng l nh?ng t? ph Nam Phi, Nam M?", "Tr?n L? Xun mua tranh t?ng Nh?t hong", v.v. ???c chp ?i chp l?i trong nh?ng bi vi?t in trn bo tr??c, r?i ???c qu?ng b r?ng ri trn internet sau.
Ring vi?c "tranh ng bn ?o b?ng t?c" ? ???c coi nh? m?t b?ng ch?ng v? s? "hi ra ti?n" c?a h?a s? Nguy?n Gia Tr, c?n ???c gi?i thch:
Th?c ra, vi?c tnh gi tranh theo ??n v? di?n tch, l r?t thng th??ng ? nh?ng n??c c truy?n th?ng bn tranh lu ??i, m c l? ng??i Vi?t ch?a bi?t r. ? Php b?c tranh th??ng ???c tnh theo s? ?i?m (Points) (m?t cch xc ??nh kch th??c b?c tranh) v Cote (gi bi?u, h?a s? cng gi?i, cng n?i ti?ng, cote cng cao). V d? h?a s? A c cote l X euros m?t Point; h?a s? B c cote l Y euros m?t Point. Ng??i bun tranh c? theo s? Point nhn ln v?i cote c?a h?a s? ?? ??nh gi b?c tranh.
Nguy?n Gia Tr c?ng dng ph??ng php ny, nh?ng thay v points th ng ??nh gi tranh c?a mnh theo mt vung.V?n ?? ch? ??n gi?n c th?. ?i?u ny khng c nghi l v tranh Nguy?n Gi Tr bn theo gi mt vung m ng "hi ra ti?n".
Theo ti li?u s? 4 (th? ngy 1/9/66) ta bi?t: gi tranh Nguy?n Gia Tr n?m 1966, cao h?n gi tranh ng n?m 1956 l 20%. M theo ti li?u s? 9, gi tranh ng n?m 1967 l 150.000 ??ng/m2. V?y ta c th? suy ra n?m 1956, tranh Nguy?n Gia Tr gi kho?ng 120.000 ??ng/m2.
Theo ti li?u s? 12 (th? ngy 2/8/74), n?m 1974, gi tranh ng l 800.000??ng/m2 (t??ng ???ng v?i 1142 ?-la M?/m2, tnh theo h?i su?t n?m 1975, 1 ?-la M?= 700 ??ng VNCH).
V?y m?t mt vung tranh c?a ng gi 1142 ? la. Gi tranh nh? th? khng th? g?i l cao!
Nh?ng ng??i ta v?n tung ra nh?ng tin ??i lo?i nh?: nh?ng n?m 1970, ti chnh c?a Nguy?n Gia Tr t?i "hng nghn cy vng". Ho?c: "ti?n vo nh? n??c, ?? ??y bn, ??m khng xu?".
Ch?a ni ??n ngh? thu?t s?n mi th??ng th?a c?a Nguy?n Gia Tr, ch? c?n xt gi tr? lao ??ng, n?u ?em ??i chi?u gi mt vung tranh c?a ng v th?i gian ng dnh ra ?? hon thnh m?t mt vung ?y, v?i th?i gian c?a cc h?a s? khc (?i khi ch? c?n m?t bu?i, m?t tu?n, l h? lm xong m?t mt vung tranh c?a h?) th tranh Nguy?n Gia Tr khng h? ??t so v?i tranh nh?ng h?a s? n?i ti?ng khc.
Theo ti li?u 6, 7 v 8, ba b?c tranh ng lm cho Th? Vi?n Qu?c Gia VNCH (k giao ko thng 11/1967), lm trong hai n?m, khnh thnh cu?i n?m 1969.
T?ng c?ng di?n tch ba tranh ny l 14m2 54, tr? gi: 2.475.000 ??ng VNCH (t??ng ???ng v?i 30.937,5 ?-la M?, n?u tnh theo h?i su?t n?m 1966: 1 ?-la=80 ??ng VNCH. Nh?ng n?u tnh theo h?i su?t n?m 1970: 1 ?-la=277,75 ??ng VNCH, th ch? cn 8.910,9 ?-la).
Chng ta l?i bi?t r?ng, ??n khi tranh lm xong, chnh ph? v?n ch?a tr? h?t ti?n, qua l?i Nguy?n Gia Tr k? v?i Ph?m T?ng: "Anh bi?t khng tr??c khi ?i [Php] lo [Mai Th? Truy?n] cn sai lu?t s? d? ti trao tranh cho h?n, h?n s? tho khon tr? ti?n n?t cho ti, b?ng khng s? ??a ra ta". (Ti li?u 10).
Ngoi vi?c ngh? thu?t l v gi, Nguy?n Gia Tr ph?i dnh ra 27 thng, khng lm g khc, ?? th?c hi?n ba tc ph?m ny trong x??ng v? v?i nhi?u th?. Th? h?i ngy nay, ai dm nh?n m?t cng vi?c nh? v?y, ?? ??t t?i m?t k?t qu? ti chnh nh? v?y, ch?a k? ph?i ch?u s? ?e d?a c?a m?t quan ch?c h?ng hch?
? l l do chnh, t?i sao Nguy?n Gi Tr lun lun c ng??i ??t mua tranh, m ng v?n ngho, nh? l?i ng vi?t trong nh?ng b?c th? g?i cho Ph?m T?ng m chng ta s? ??c d?n, d??i ?y.
Ti li?u 1
L th? d??i ?y c l? l th? ??u tin Nguy?n Gia Tr tr? l?i th? c?a Ph?m T?ng vi?t t? Roma g?i v? th?m ng ? Si Gn.
Th? ngy 24-1-60
NGUY?N GIA TR
26/8 ???ng Cng-L n?i di
SAIGON
Saigon, ngy 24/1/60
Anh Ph?m T?ng thn,
Hm nay x??ng ti th? m?i ngh? T?t, nhn r?nh ?i cht vi?t th? th?m anh s?c kh?e v cng vi?c h?c hnh ra sao.
Anh ? ?i th?m c? Y ch?a? C g?p c?ng cho ti h?i th?m nh. Anh sang bn ?, r?i anh s? th?y, khng ph?i nh?ng tc ph?m c?a nh?ng h?a s? v l?i sng tc c?a h?, l nh?ng ci mnh ???c coi m ?nh h??ng t?t ??p v b?n b? nh?t. Theo ti ngh? th ci hay ? ngo?i qu?c v? mn h?i h?a c?a mnh l, khng nh? ? nh, nhi?u gi? d?i v ?i?u b? tr?ng r?ng qu, ? nh?ng x? nh? v Php h? c n? n?p chn truy?n v? ngh? nghi?p. Ci hay c?a h?, ti cho l s? tm ti thnh th?c v m?t th? tin t??ng. Ti khng ni tin t??ng ngh? thu?t nh? ngh? thu?t l m?t th? tn gio theo ci l?i "ngh? s?" hi?u ngh? thu?t, nghi l v?i nh?ng hnh th?c r?t so c?a tn gio. Ti ch?c anh ti?p sc v?i nh?ng h?a s? d l thu?c nh?ng phi "siu th?c" hay "tr?u t??ng" k? qu?c nh?t, n?u l nh?ng ng??i ngh? s? chn thnh, anh s? th?y th??ng l?m, gi?n d? l?m, v l do l n t? nhin.
Hm n? ti v?a mua ???c m?t cu?n Art d’Aujourd’hui [Ngh? Thu?t Ngy Nay] trong ? c nh?ng sng tc h?i h?a m?i nh?t c?a M? v c?a . Nhi?u ci trng th?t th khng bi?t th? no, nh?ng c?ng ng?. N?u ??c nh?ng bi h? vi?t th bn c?nh nh?ng thuy?t b hi?m l?i c nh?ng thuy?t "v?n ch??ng" qu, khi?n cho mnh ?m nghi. Nhi?u khi cc ng ?y ch? lm minh h?a nh?ng thuy?t v? khoa h?c hay tri?t l, ch?ng c g khc. Nh?ng ?y l nh?ng th nghi?m c?n thi?t, c? nhin hng v?n ng??i h?a ch?ng m?i c m?t ng?i tm ???c m?t h?t kim c??ng. Mnh ph?c ci can ??m c?a h?.
M?y l?i l?ng nh?ng ni chuy?n cho ci T?t tha h??ng ??u tin c?a anh ?? nh? nh. Nh?ng ch?c c?ng ch?ng c g nh?c anh l T?t, tuy v?y sang n?m m?i c?ng chc anh m?i s? may m?n vui v?.
Nguy?n Gia Tr
L th? ?? ngy 24/1/60, cu "ci T?t tha h??ng ??u tin c?a anh" xc ??nh vi?c Ph?m T?ng r?i n??c n?m 1959. Th? vi?t v? v?n ?? ngh? thu?t. Cu: "Hm nay x??ng ti th? m?i ngh? T?t", cho th?y t?i ??u n?m 1960, Nguy?n Gia Tr v?n cn c x??ng ?? lm tranh.
V? x??ng th?, theo Hong H?ng, t? sau cu?c tri?n lm n?m 1938 c?a tr??ng M? Thu?t ?ng D??ng, Nguy?n Gia Tr ? l?p x??ng v? ? lng Th?nh Ho, Ng T? S? v trong s? nh?ng th? s?n mi c?a ng, c ng??i sau ny n?i ti?ng nh? nh v?n Kim Ln, h?a s? Nguy?n Tr?ng H?p, nh quay phim Nguy?n ??ng B?y[3].
X??ng th? ny t?t nhin ph?i ng?ng ho?t ??ng trong th?i gian ng b? Php b?t v b? c?m t ? V? B?n (Ho Bnh) cng v?i Hong ??o v Khi H?ng, t? 1941 ??n 1943.
Theo nh bo Nh? Phong L V?n Ti?n[4], t? 1943 ??n 1945, Nguy?n Gia Tr l?p x??ng v? ? chn ? La Thnh, kho?ng gi?a ???ng t? ni Nng (v??n Bch th?o) t?i tr??ng ?ua ng?a c?. Tr?n Khnh Tri?u t?c Nguy?n T??ng Tri?u, con nui Khi H?ng, con ru?t Nh?t Linh, c?ng nh? sau khi ?i t ? V? B?n v?, Nguy?n Giai Tr v? ? Qu?n Ng?a.
V?y trong x??ng v? ? Qu?n Ng?a ny, Nguy?n Gia Tr ? th?c hi?n b?c tranh s?n mi l?n nh?t c?a ng, bn cho ng b Drouin, m ng ni ??n trong ti li?u 12.
Sau ?, l th?i gian l?u vong sang Trung Hoa, ? Th??ng H?i v H?ng Kng, t? cu?i n?m 1946 ??n 1952, chng ti s? tm hi?u k? h?n giai ?o?n ny khi nghin c?u v? cu?c ??i Nguy?n Gia Tr.
? ?y, ch? xin v?n t?t: Nguy?n Gia Tr v? H N?i n?m 1952, ? l?i ba thng, r?i vo Si Gn, ng b? Php b?t ?i an tr ? Th? D?u M?t t? 1952 ??n 1953.
Hi?n nay, ph?n ti?u s? Nguy?n Gia Tr, t? 1953 ??n 1955, cn nhi?u ?i?m ch?a r, nn ta ch?a th? bi?t ?ch xc ng l?p x??ng v? ? Si Gn vo th?i ?i?m no. Nh?ng vi?c ny ch?ng t?, sau 1954, khch mua tranh Nguy?n Gia Tr, ? tr? l?i nh? th?i tr??c 1945, trong s? ? c T?ng Th?ng Ng ?nh Di?m, n?m 1957- 58, ? ??t mua hai tranh, v?i gi h?n m?t tri?u ??ng,
Tuy nhin, tnh tr?ng ny c l? ? khng ko di, v nh? l?i h?a s? Ph?m T?ng ni v?i chng ti: th?y h?a s? Nguy?n Gia Tr ngho, nn ng ? gip b?ng cch m?i ng Tr v? tranh h h?a trn bo cng v?i ng v khi Ph?m T?ng ?i , Nguy?n Gia Tr v? thay.
B?c bi?m h?a chu?t g?m d?a h?u, v? cu?i n?m 1959, lm ba cho bo Xun T? Do 1960, n?m trong b?i c?nh ?. M?t m?t khc, ta c?ng nn ch ??n m?t bi?n c? chnh tr? quan tr?ng x?y ra n?m 1960, ? l cu?c ??o chnh h?t ngy 11/11/1960 do Nguy?n Chnh Thi v V??ng V?n ?ng th?c hi?n, nh?m l?t ?? chnh quy?n Ng ?nh Di?m m Nh?t Linh Nguy?n T??ng Tam c dnh lu. Nguy?n Gia Tr lun lun ?i c?nh Nh?t Linh, v?y ng c tham d? vo bi?n c? ny khng? Kh m bi?t ???c. Nh?ng nh?ng kh kh?n c?a ng sau cu?c binh bi?n 11/11/1960 c l? ? tr? l?i ph?n no cu h?i trn.
M?t ?i?u ch?c ch?n l bi?n c? ny ? ?ng gp vo s? ?nh tr? trong cng vi?c c?a h?a s? Nguy?n Gia Tr n?m 1961, khi?n ng ph?i th?i h?t th? ra, lm vi?c m?t mnh, nh? trong th? ng vi?t cho Ph?m T?ng d??i ?y.
Ti li?u 2
Th? ngy 14-7-1961
NGUY?N GIA TR
26/8 ???ng Cng-L n?i di
SAIGON
Saigon ngy 14/7/61
Anh Ph?m T?ng thn
Anh m cn ph?i ni ??n l?i ch?m vi?t th? cho ti th ti l?i cm ?n anh v? ? vi?t th? cho ti by gi?.
Ti ???c th? anh ni cng vi?c h?c hnh ti c?ng vui m?ng l?m. Tr??c ?y ti c?ng c tin anh v c? Y cho ti hay anh g?p c?. C? ti?c sao anh khng sang Php h?c. C? ?u c bi?t nh?ng kh kh?n c?a mnh! C l?n c ng??i l?i cn ??nh m?i c? v? d?y laque n?a nh?ng c? t? ch?i v c vi?c khng ti?n ?i. C? b?o sao khng b?o mnh d?y. Mnh c?ng ch?ng ti?n ni r l do g t? x?a ??n nay mnh v?n khng h?p tc ???c.
Anh ??nh d? ti by tranh v?i anh ? Anh cn l? g laque lu th? no, m t? ??u n?m nay cn c mnh ti lm. Th? ph?i th?i h?t, v tuy ? rng s?c nh?ng ng sao c?u mang mi ???c. T?n km l?m, khng th? c? ?i vay v? mi m lm. Tnh hnh chn l?m. Ti cn m?t esquisse l?n 3×4 th??c, ??nh lm t? n?m ngoi m khng th? v? xong ???c. Hi?n gi? cn m?y ci nh? nh? ng??i ta ??t lm ? lu m v?n ch?a xong.
Hnh nh? anh h?c v? gravure ph?i khng? Mn ? t?t l?m. C l? v? nh dng ???c ??y nh?.
Thi t?m bi?t ?? th? sau. Chc anh lm vi?c thnh cng.
Nguy?n Gia Tr
Nguy?n Gia Tr th??ng nh?c ??n C? Y, t?c h?a s? Imguimberty (1896-1971) th?y d?y v? ? tr??ng M? Thu?t ?ng D??ng; ng Tr l h?c tr c?ng c?a c?, theo l?i T? T?. Ti c?ng ? t?ng ???c nghe hai h?a s? L Ph? v L Th? L?u ni v? ng th?y ny v?i gi?ng trn tr?ng knh yu l? th??ng. Nh?ng theo th? trn ?y, Nguy?n Gia Tr cn cho bi?t thm: "C l?n c ng??i l?i cn ??nh m?i c? v? d?y laque n?a nh?ng c? t? ch?i v c vi?c khng ti?n ?i. C? b?o sao khng b?o mnh d?y". Ch? "c ng??i" ? ?y ch?c ch? hai anh em ng Ng ?nh Di?m v Ng ?nh Nhu mu?n m?i c? Y v? d?y s?n mi ? tr??ng M? Thu?t Gia ??nh, nh?ng c? khng nh?n v c? b?o sao khng m?i Nguy?n Gia Tr. Trong th? ng Tr cn ni thm v?i ng T?ng: "Mnh c?ng ch?ng ti?n ni r l do g t? x?a ??n nay mnh v?n khng h?p tc ???c." L do "b?t h?p tc" ny h?n l chnh tr?, nh? ta ? th?y ? trn.
Th? ny cn cho bi?t: Ph?m T?ng m?i Nguy?n Gia Tr tri?n lm chung ? ngo?i qu?c, nh?ng ng Tr t? ch?i, ng b?o: laque lm lu l?m; nh?t l t? ??u n?m 1961 ng ? ph?i th?i h?t th? ra, lm m?t mnh, v khng th? vay ti?n mi m lm.
S? ki?n "lm s?n mi r?t lu" v tnh tr?ng "tng b?n" ny, ???c h?a s? nh?c ??n l?n ??u, v ng s? cn nh?c l?i nhi?u l?n n?a, trong nh?ng th? k? ti?p.
Cu: t? ??u n?m nay cn c mnh ti lm. Th? ph?i th?i ra h?t ? trong th?, ch?ng t? h?a s? ?ch th?c b? kh kh?n t? ??u n?m 1961, t?c l sau bi?n c? 11/11/1960. ?i?m ny ? tr? l?i cu h?i: Nguy?n Gia Tr c dnh lu vo v? ??o chnh h?t cng Nh?t Linh ch?ng? Tuy nhin, c? Nguy?n Gia Tr l?n Nh?t Linh ??u khng b? b?t, ph?i ch?ng v anh em ng Ng ?nh Di?m r?t n? tr?ng hai ngh? s? l?n ny?
Nh?ng ring ??i v?i Nguy?n Gia Tr, th?i k? sung mn bn ???c nhi?u tranh ? ch?m d?t v?i cu?c ??o chnh h?t 11/11/1960. V ng b??c sang th?i k? kh kh?n h?n.
M?c d tnh tr?ng chnh tr? ? thay ??i: anh em T?ng th?ng Ng ?nh Di?m ? b? m st v mi?n Nam b??c vo n?n ?? Nh? C?ng Ho, nh?ng tnh tr?ng "n? n?n" c?a Nguy?n Gia Tr v?n ko di t? 1961 ??n 1965: khi?n ng ??c c "b?c tri?u v lm vi?c trong m?t hai n?m khng lo sinh s?ng v n? n?n", v ng bi?t ? ch? l: "cu chuy?n m?ng t??ng".
ng ni: By gi? [1965] v? k? thu?t ti ? ti?n b? nhi?u. ng gi?i thch v? b?c Abstrait (Tr?u t??ng) do m?t ng??i Php l?c trong ??ng phc h?a, r?i ??t, ch? ? Vi?t Nam lc ?y [1965] khng m?y ng??i bi?t th??ng th?c tranh tr?u t??ng. V ng g?i cho Ph?m T?ng hnh m?t s? tranh ng ? hon t?t trong 4 n?m qua.
B?ng ?i h?n 4 n?m, t? thng 7/1961 ??n thng 9/1965 khng c th? (???c gi? l?i), c th? v ? ngoi n??c Ph?m T?ng b?n l?p gia ?nh v v? tranh tri?n lm kh?p n?i; trong n??c l?i lin ti?p x?y ra nh?ng bi?n c? quan tr?ng: nh v?n Nh?t Linh t? v?n (7/7/1963), cu?c ??o chnh ngy 1/11/1963 d?n ??n s? st h?i anh em T?ng th?ng Ng ?nh Di?m ngy 2/11/1963.
Khi tnh hnh ? l?ng xu?ng, n?m 1965, Ph?m T?ng lin l?c l?i v d??i ?y l l th? tr? l?i c?a Nguy?n Gia Tr.
Ti li?u 3
Th? ngy 12-9-1965
NGUY?N GIA TR
H?m 36, S? 26/8 ???ng Cch M?ng
SAIGON
Saigon ngy 12/9/65
Anh Ph?m T?ng thn,
Nh?n ???c th? anh ti r?t m?ng v ? lu v?ng tin anh. T? h?n s? vi?t di cho anh m nn l?n kh?n gi? m?i c?m bt vi?t ???c. Tuy v?y nhi?u chuy?n vi?t ra di dng qu vi?t sao xu? ???c. Gi? hy ni chuy?n tranh s?n mi.
Th?y anh th? m khng r cng chuy?n ?. N lm lu la qu, nn c bao gi? anh th?y trong x??ng ti ??n m?t b?c tranh nh? m khng c ng??i ??t ti?n hay ? tr? ti?n h?t r?i? Hi?n nay ti cn n? ti?n ba b?n b?c tranh c? 60×80 m c ci ch?a b?t ??u v? ???c m?t nt. Ngh? ??n m s?t ru?t. Cho nn ti cn nh? c?ng ? c l?n anh ni cu chuy?n by tranh ? ngo?i qu?c, ti mu?n m khng th? no lm ???c. ?nh s?ng qua ngy trong ci hon c?nh ch?t h?p n??c mnh. Ci s?n mi n khng th? s?n xu?t nhi?u ???c m khng ph??ng h?i ??n ci ph?m c?a n. Ho?c gi? ph?i c v?n b?c tri?u th trong s? nh?ng s?n ph?m ch?n l?c h?a ch?ng ???c m?t n?a c th? kha kh. B?c tri?u v lm vi?c trong m?t hai n?m khng lo sinh s?ng v n? n?n. C th? ni l m?t cu chuy?n m?ng t??ng.Ti thnh th?c khng ti?c g, v v?n lm h?t s?c mnh. By gi? v? k? thu?t ti ? ti?n b? nhi?u. Nhn ti?n g?i anh m?y t?m hnh anh coi, v t??ng t??ng th?t n th? no. Ci thuy?n n c matire t?a nh? aquarelle. Cn ci abstrait l m?t ng Php ng l?c trong ??ng esquisse th?y r?i ??t, ch? cn b?ng d?ng ? ?y m?y khi c ng??i th??ng th?c?
Anh c lng ngh? ??n ti ? xa xi th?c qu ha.
Lu lu anh hy vi?t th? v? ni chuy?n c?a anh lm ?n. ???c tin anh ? l?p gia ?nh bn ? xin c l?i m?ng.
Thn m?n.
Nguy?n Gia Tr
Thng 9/1965, Ph?m T?ng vi?t th? v?, c l? v?n ?? gi?c Nguy?n Gia Tr tri?n lm tranh chung. V th?, Nguy?n Gia Tr m?i trch nh?: "Anh th? m khng hi?u r chuy?n!" V ng nh?c l?i: S?n mi lm lu l?m nn c bao gi? anh th?y trong x??ng v? c?a ti c ??n m?t b?c tranh nh? m khng c ng??i ??t ti?n hay ? tr? h?t ti?n r?i?
ng cn cho bi?t: Hi?n nay ng cn n? ti?n ba b?n b?c tranh c? 60×80 cm, m ch?a b?t ??u v? ???c m?t nt. T?t nhin ng c?ng mu?n tri?n lm tranh ? n??c ngoi nh?ng khng th? lm ???c, v "Ci s?n mi n khng th? s?n xu?t nhi?u ???c m khng ph??ng h?i ??n ci ph?m c?a n. Ho?c gi? ph?i c v?n b?c tri?u th trong s? nh?ng s?n ph?m ch?n l?c h?a ch?ng ???c m?t n?a c th? kha kh. B?c tri?u v lm vi?c trong m?t hai n?m khng lo sinh s?ng v n? n?n. C th? ni l m?t cu chuy?n m?ng t??ng".
Tm l?i, trong th? ny, Nguy?n Gia Tr xc ??nh m?t l?n n?a:
– S?n mi lm lu l?m, n?u lm nhanh b?c tranh m?t gi tr?.
– S? "ti?n b?" m Nguy?n Gia Tr ni ??n ? ?y s? ???c th? hi?n trong b? ba b?c tranh lm cho Th? Vi?n Qu?c Gia (1967-1970) v tc ph?m l?n V??n Xun Nam Trung B?c (b?t ??u t? 1973, hon t?t sau 1975), hi?n tr?ng by ? B?o tng M? Thu?t TP H? Ch Minh.
– ng m?ng Ph?m T?ng ? l?y v? [5].
(Cn ti?p)
Th?y Khu
thuykhue.fr.fr
[1] Chng ti s? tm hi?u r h?n trong sch T? L?c v?n ?on, v?n h?c v cch m?ng.
[2] Trch Ti li?u 6, ph?n 2: Nguy?n Gia Tr ???ng ??u v?i Mai Th? Truy?n.
[3] Hong H?ng, Nguy?n Gia Tr, b?c ??o s? c?a s?n mi ngh? thu?t, in trong sch Nh?ng ng??i lao ??ng sng t?o, nxb Lao ??ng, 1998.
[4] Nh? Phong L V?n Ti?n v b? s?u t?p k ho?, phc th?o c?a Nguy?n Gia Tr, Th? K? 21, s? 189-190, thng 1 v 2, n?m 2005.
[5]Ph?m T?ng phin m tn v? sang ti?ng Vi?t l B L?u.
