Philip Caputo
Pha?m Nguyn Tr???ng di?ch
??t n???c ca?ng m?nh thi? ng???i dn ca?ng co? xu h???ng coi n???c mi?nh la? nhn v?t chi?nh trong nh??ng hoa?t ca?nh ?i khi nh?n nha?o, nh?ng th???ng la? ??y bi th?m c?a l?ch s?. Chng ta la? nh? th?, nh?ng cng dn c?a m?t siu c??ng, ? coi cu?c chi?n tranh Vi?t Nam l m?t bi ki?ch cu?a ring n???c M?, trong ?,nh??ng vu?ng ??t h??ng h??c c?a voi v h? ch? l b?i c?nh co?n ng???i Vi?t Nam thi? chi? nh??ng di?n vin phu?.
Quan ?i?m ? ???c ph?n nh trong v?n h?c v Vi?t Nam t??ng l m?t cu?c chi?n v?n ch??ng, no? ?a? ta?o ra m?t th? vi?n kh?ng l? ca?c ta?c ph?m h? c?u v phi h? c?u. Trong t?t c? nh?ng ta?c ph?m ?o?, b?n s? ch? tm th?y m?t t (ta?c ph?m A Good Scent From a Strange Mountain cu?a Robert Olen Butler xu?t hi?n trong ??u) v?i cc nhn v?t ni ti?ng Vi?t.
Hollywood co?n di? My? vi trung (coi My? la? trung tm) h?n n??a. Trong nh?ng b? phim nh? Apocalypse Now v Platoon, ng???i Vi?t Nam (th??ng thi? nh??ng ng??i chu kha?c ?o?ng vai ng???i Vi?t) chi? la? nh??ng vai phu?, nhi?m vu? chnh d??ng nh? chi? l ch?t ho?c than khc gi??a nh??ng ??ng tro tn c?a ngi lng ?a? bi? thiu ru?i.
?i?u ?o? ?a? ??a ti ??n v??i cu?n ti?u thuy?t ??u tay tuy?t v??i The Sympathizer cu?a Nguy?n Thanh Vi?t. Nguy?n, sinh ra ?? Vi?t Nam nh?ng l?n ln ?? Hoa K?, mang t??i cho ta b??c tranh ??c bi?t v? chi?n tranh v h?u qu? c?a n. Cu?n sch c?a ng l?p ??y kho?ng tr?ng trong v?n h?c, cho nh??ng ng???i tr???c ?y ch?a co? ti?ng no?i ln ti?ng, trong khi bu?c nh??ng ng???i co?n la?i trong chng ta nhn vo cc s? ki?n ca?ch ?y 40 n?m v??i nh sng m?i.
Nguy?n Thanh Vi?t
Nh?ng cu?n ti?u thuy?t bi hi k?ch ny v???t ra ngoi b?i c?nh l?ch s?, ?u? s??c ro?i sng ch? ?? ph? qut h?n: quan ni?m sai l?m v s? hi?u l?m lin tu?c gi?a ?ng v Ty, v ti?nh tra?ng ti?n thoa?i l???ng nan v? ??o ??c ma? ng??i ta bu?c ph?i l?a ch?n khng ph?i gi?a ?ng v sai, ma? gi??a hai ca?i ?u?ng. Nhn v?t chnh la? m?t ng???i v danh ng??i k? chuy?n, m?t nhn v?t ?ng nh? d n??c danh, l m?t ng???i Vi?t ?a? M? ha v?i m?t tri tim v tm tr bi? phn chia. Ta?i khe?o cu?a Nguy?n trong vi?c m ta? ti?nh ca?ch n???c ?i ny co? th? snh v?i cc b?c th?y v?n ch??ng nh? Conrad, Greene v le Carr.
Tnh n???c ?i, theo ngh?a ?en, n??m ngay trong mu c?a nhn v?t chnh, vi? ??y l m?t ng???i con lai, con trai ngoi gi th c?a m?t b m? ng???i Vi?t, tu?i teen (ng??i m anh ta yu th??ng) v m?t linh m?c Cng gio ng???i Php (ng??i m anh ta ght). Vi?c anh ???c gio d?c ?? Hoa K?, n?i anh ta h?c ni ti?ng Anh ?u?ng ?i?u v co? thm m?t m?i quan h? yu-ght kha?c, ??y la? ??t n??c m anh ta c?m th?y ? ??t ra qu nhi?u t?? siu (siu th?, siu cao t?c, Super Bow, v.v.) t? ngn hng lin bang cu?a ti?nh t? ??i c?a mnh ca?ng m?? r?ng thm s?? chia re? trong ti?nh ca?ch cu?a anh ta.
Kh? n?ng la?m xi?c c?a ng??i k? chuy?n nh??m ta?o ra s?? cn b?ng gi?a hai th? gi?i l ?i?m m?nh v cu?ng la? ?i?m y?u cu?a ta?c gia?, nh? ng ? lm cho r trong dng m? ??u:
“Ti l gia?n ?i?p, m?t ng???i ?ang ng?, m?t con quy?, m?t ng??i co? hai b? m?t. C l?, khng co? gi? ng?c nhin, ti co?n l m?t ng???i co? hai b? o?c, c th? nhn th?y mo?i v?n ?? t? ca? hai pha. ?i khi ti tng b?c mnh r?ng ?y l m?t ti n?ng, anh ta ti?p t?c, nh?ng ti t? h?i, ti c ca?i gi? ?? ???c g?i l ti n?ng. No?i cho cu?ng, ti n?ng l ci ma? b?n s? d?ng, ch?? khng ph?i ci s? d?ng b?n. B?n khng th? khng s? d?ng ta?i n?ng, ti n?ng s? h?u ba?n ? l m?t m?i nguy.
Cu chuy?n c?a nhn v?t chnh, d???i hnh th?c m?t l?i th t?i ????c vi?t cho m?t ng??i ?n ng b ?n, ???c g?i l ng???i ch? huy, b?t ??u vo nh?ng ngy cu?i cng c?a cu?c chi?n, khi l?c l??ng C?ng s?n ?a? ti?n sa?t Si Gn. Ng??i k? chuy?n l si? quan phu? ta? cho vin t???ng, (m?t trong m?y nhn v?t, t??ng t?? nh? ng??i k? chuy?n, khng bao gi? ???c nh??c ??n tn), gim ??c c?nh st qu?c gia c?a Nam Vi?t Nam v cng v?i n, L??c l??ng ???c nhi?m, t??c la? c?nh st m?t.
Nh?ng ng??i k? chuy?n co?n la? m?t gia?n ?i?p hai mang, m?t ?i?p vin b m?t cu?a C?ng s?n, co? nhi?m vu? theo do?i ho?t ??ng cu?a vin t???ng v L??c l??ng ???c nhi?m. Ng??i b?n thn nh?t c?a anh ta l Bon, m?t st th? hoa?t ??ng trong ch??ng trnh Ph???ng hoa?ng (Phoenix) c?a CIA, m?t ng??i yu n??c chn chnh, tnh nguy?n tham gia chi?n ??u sau khi C?ng s?n gi?t b? cu?a anh ta vi? t?i lm tr??ng thn. Ng???i chi? huy cu?a ng??i k? chuy?n la? ng???i mi?n B??c, tn la? Man, c?ng l m?t ng??i b?n c?. Th?t v?y, ng??i k? chuy?n, Bon v Man l b?n cu?ng tr???ng t?? th??i trung h?c, ?a? t??ng th? th?t trung thnh v?i nhau b?ng cch tri?ch ma?u ?n th?. M?i quan h? ph?c t?p ny, v??i ng??i k? chuy?n ???ng ?? gi??a, b? gi??ng x b?i lng trung thnh ??y xung ??t, l th??c ??n cho nh??ng vu? ph?n b?i bi th?m, h?t l?n na?y ??n l?n kha?c.
Thng qua m?t nhn vin C.I.A., tn Claude, ng??i k? chuy?n ?a? h?i l? ?? chu?n bi? cho vin t???ng, v? c?a ng v ??i gia ?nh c?a h? di ta?n sang My? b??ng ????ng ha?ng khng. Bon va? v?? con c?ng se? ????c ??a ?i. Ng??i k? chuy?n mu?n ? l?i v gi?? ?i?a v? c?a mnh trong n???c Vi?t Nam th?ng nh?t, nh?ng Man, tin r?ng vin t???ng v nhm c?a ng ta s? ti?n ha?nh cu?c pha?n ca?ch ma?ng t?? n??c ngoi, ?a? giao cho anh ta nhi?m vu? m?i, th??c ra la? ti?p tu?c nhi?m vu? cu?: Vin t???ng khng pha?i la? ng???i duy nh?t co? k? ho?ch ti?p t?c chi?n ??u, anh ta gi?i thch. Chi?n tranh ? di?n ra qu lu, h? khng th? d?ng l?i m?t ca?ch ??n gia?n nh? th? ????c. Chng ta c?n pha?i co? ng???i theo do?i chng.
Nguy?n cho ta th?y hnh ?nh c??c ky? h?p d?n v? s?? su?p ?? cu?a Si Gn, h?n loa?n, l?n x?n v kh?ng b?, khi ng??i k? chuy?n cu?ng v??i nh??ng ng???i kha?c ch?y tr?n d??i c?n bo hoa? l??c cu?a Vi?t C?ng v qun ??i B?c Vi?t. V? v con c?a Bon b? gi?t tr??c khi my bay c?t ca?nh, thm hai ci ch?t n??a ?? anh ta ba?o thu?.
Mo?n h? l?n nhi?u ti?nh ti?t cu?a cu chuy?n ????c tri?nh ba?y trong 50 trang ??u c?a cu?n ti?u thuy?t, sau ? thi? di?n ra ch?m h?n. T? kh??i ??u ng?n g?n, d? d?i nh? th?, chng ta s? chuy?n sang tra?i nghi?m cu?a ng???i k? chuy?n trong vai cu?a ng??i t? n?n kim ?i?p vin ? Los Angeles. Anh ta la?m cng vi?c v?n phng v??i vi? gio s? c? c?a mnh, c tnh ca?m v?i m?t ng??i ph? n? M? g?c Nh?t ?a? l??n tu?i v g?i th? cho Man (vi?t b?ng m?c hoa? ho?c), qua trung gian ? Paris. ? ?y, cu?n ti?u thuy?t tr? thnh v??a kinh d? v??a co? ti?nh chm bi?m x h?i. N?u b?n thch ta?c ph?m khi hi ????c ve? b?ng than c?i, thi? ?y l ph?n vui nh?t c?a cu?n sch, m?c d n ?i khi bi? m?t gia? vi? nh??ng nh?n xe?t ?a?ng le? nn da?nh cho nh??ng show di?n trn truy?n hi?nh ch?? khng pha?i da?nh cho m?t cu?n ti?u thuy?t nghim tu?c.
Ho?t ??ng gin ?i?p c?a ng??i k? chuy?n d?n anh ta ??n m?t b??c ??t ph vo nga?nh cng nghi?p ?i?n ?nh. Anh ta ???c m?t ??o di?n thu, (ng ??o di?n na?y co? ne?t gi?ng Francis Ford Coppola), ?? ti?m ng???i Vi?t trong m?t tr?i t? n?n ?? Philippines ?ng nh??ng vai ph? trong b? phim (g?n gi?ng v??i Apocalypse Now). Nguy?n kho lo x? l m thanh lun bi?n ??i cu?a ca?c tr???ng ?oa?n, lu?c vui, lu?c bu?n, trong qua? tri?nh ng??i k? chuy?n ti?m ca?ch lm nh?ng vi?c ma? Nguy?n ? la?m: phi M? ha b??c tranh v? chi?n tranh. Nh?ng, kha?c Nguy?n, anh ta ?a? th?t b?i.
Sau ?, khng khi? tr?? nn bu?n ba? h?n. Ng??i k? chuy?n r?i vo ma?ng l???i c?a s? l?a d?i v ph?n b?i, do vai tr kp v s?? phn li trong tm h?n anh ta gi?ng ra. S?? nghi ng? c?a Man ch??ng to? la? chnh xc: Vin t???ng v m?t s? ng???i c??ng r??n khc, ca?m th?y co? t?i v ? khng chi?n ??u cho ??n ch?t, ke?o l cu?c ???i nha?m cha?n c?a h? ?? My? (vin t??ng la? ch? m?t c?a hng bn r??u), l?p k? hoa?ch cho m?t cu?c ?? b? ph?n cch ma?ng, v?i s?? gip ?? c?a m?t ngh? s? cnh h?u.
Ng??i k? chuy?n giu?p l?p k? ho?ch, nh?ng la?i g?i bo co cho Man. Tuy nhin, ?? trnh b? l?, anh ta bu?c ph?i tham gia vo hai vu? m st. M?t n?n nhn l thi?u ta? nh?u nhe?t, si? quan cu? cu?a L??c l??ng ???c nhi?m tr???c ?y, ng??i kia l m?t nh bo ng???i Vi?t, la?m cho m?t t? bo ?? California. Nh??ng ?oa?n m t? cc v? gi?t ng??i c?ng th?ng, ph??c ta?p v? m??t tm l, ??y m ho??c. L??ng tm c?a ng??i k? chuy?n tr? nn rch na?t nh? toa?n b? con ng???i c?a anh ta. S? ?n n?n v? ci ch?t c?a vin thi?u ta? nh?u nhe?t rung ln trong ti vi l?n m?t ngy, kin tr nh? ng???i ?o?i n?, ng ngh?.
Cu?i cu?ng, vin t??ng cu?ng t?p h?p m?t ??i qun kh? ra?ch a?o m, xu?t thn t?? nh??ng c?u chi?n binh cu?a Nam Vi?t Nam, ????c ng???i My? v? trang v ti tr?. Man, bi?t ro? k? hoa?ch, ng ta ra l?nh cho ng??i k? chuy?n ? l?i My?, ngay c? khi ??i qun ny quay tr? la?i chu , nh?ng, m?t l?n n??a, anh ta l?i bi? lng trung thnh ?a? bi? chia ?i vo? xe?. Anh ta c?m th?y ph?i ?i ?? c??u Bon, ng???i anh em k?t nghi?a c?a mnh, kho?i ch?t trong m?t nhi?m vu? ma? anh ta tin ch?c l m?t nhi?m v? co? ti?nh t? st. Anh ta th?y mnh r?i va?o tnh tr?ng ti?n thoa?i l???ng nan quen thu?c, khng bi?t la?m sao ti co? th? ph?n b?i Bon, ??ng th??i la?i co? th? c?u anh.
Tnh anh em k?t nghi?a ma?nh h?n h? t? t??ng. Ng??i k? chuy?n tham gia ??i qun c?a vin t???ng. Co? th? ?oa?n tr???c ????c nh??ng chuy?n se? xa?y ra; mo?i chuy?n ??u co? th? x?y ra v?i ng??i k? chuy?n v Bon, nh?ng Ti khng mu?n ??a ra b?t c? ?i?u g, tr? vi?c ni r?ng trong ch??ng cu?i cng, C?m tnh vin la? m?t tha?nh cng cu?a th? loa?i phi ly?, c th? ? ???c vi?t b?i Kafka hay Genet.
Khi cu chuy?n d?n ???c h m?, nhn v?t chi?nh ??a ra nhi?u khm ph ?ng ng?c nhin, trong ? co? b?n s?c c?a ng ch? c?a chi?nh vin ch? huy – chi?nh ?y. Trong nh??ng cu?c th?m v?n, ng??i k? chuy?n t?m th?i bi? m?t tr; nh?ng trong c?n ?in lo?n tm tri? cu?a anh ta la?i tr?? nn ro? ra?ng. Anh ta th?y r?ng cu?c cch m?ng m anh ta ?a? hy sinh qu nhi?u ? ph?n b?i la?i anh v pha?n b?i t?t c? nh?ng ng??i ? chi?n ??u vi? n – nh? t?t ca? ca?c cu?c cch m?ng v?n th???ng lm.
Ngay c? nh?ng ng??i ch? huy cu?ng ph?i th?a nh?n r?ng thnh qu? c?a chi?n th?ng ?a? b? th?i r??a v ??n l???t mi?nh, ng??i k? chuy?n ph?i nh?n ra cu chuy?n ?a ny, v? vi?c lm sao ma? m?t cu?c cch m?ng chi?n ??u v ??c l?p t? do l?icth? lm ra nh??ng ?i?u cn t gi tr? h?n c? s? khng.
Nh?ng m?c kh?i ?a? ta?o ????c m?t s?? hi?u bi?t su s?c, no? ?a? c?u anh ta kho?i tuy?t v?ng hon ton: B?t ch?p t?t c? vng, b?t ch?p t?t c? m?i th?, khi ??i m?t v?i khng c g, anh ta vi?t ?? cu?i l??i th nh?n cu?ng la? cu?i ta?c ph?m na?y, chng ti v?n coi mnh la? ng???i cch m?ng. Chng ti v?n la? nh??ng ng???i hy vo?ng nh?t, ng???i cch m?ng tm ki?m cu?c cch m?ng, m?c d chng ti s? khng ca?i khi ???c g?i l ng??i m? m?ng bi? bo? bu?a m Chng ti khng th? la? nh??ng ng???i ??n ??c! Hng ngn ng??i khc ph?i nhn ch?m ch?m vo bng t?i nh? chng ti, bi? nh??ng y? ngh? ??y tai ti?ng, nh??ng hy v?ng ngng cu?ng v k? hoa?ch b? c?m ?oa?n ke?p ch??t. Chng ti n?m ??i th?i ?i?m thch h?p v s?? nghi?p chi?nh nghi?a, ma? ?? th?i ?i?m ny, ch? ??n gi?n l mu?n s?ng.
Philip Caputo la? ta?c gia? cu?n A Rumor of War va? 14 ta?c ph?m kha?c.
Ngu?n http://www.nytimes.com/2015/04/05/books/review/the-sympathizer-by-viet-thanh-nguyen.html?_r=1
