Chuyện cũ lịch sử (Kỳ hai)

Vương Trí Nhàn

Thế kỷ XVII – XVIII, là hai thế kỷ mà người phương Tây vốn len lỏi trên nhiều miền khác nhau của đất nước ta, cả Đàng Trong lẫn Đàng Ngoài, trong đó có một số đáng kể là các giáo sĩ. Họ có nhiều hình thức để ghi nhận những quan sát đã thể nghiệm. Ví dụ cuốn “Thư của các giáo sĩ thừa sai” ( Trung tâm nghiên cứu Quốc học và nxb Văn học đứng tên xuất bản 2013)

Dưới đây là một lá thư trích trong sách trên

***

PHÁC THẢO BỨC TRANH VỀ XÃ HỘI ĐÀNG NGOÀI THẾ KỶ XVIII

Thư của giám mục chánh tòa Reydellet ,

cai quản giáo phận xứ Đoài ở Đông Kinh( tức Đàng ngoài),

viết ngày 7-5-1766,

gửi cho em hiệu phó trường Dela Marche ở Paris

—-

Miền xuôi miền đồng bằng gồm cả xứ Đông Kinh, là một miền rất đông đúc, đời sống người dân nghèo nàn cơ cực vì đất không nuôi đủ được người. Ngoài ra có nhiều kẻ ăn hại chỉ có độc một nghề là đi cướp phá mùa màng, dùng vũ lực hay dùng mưu mẹo để trộm cắp ở các nhà, vu cáo để gây ra chuyện kiện tụng và làm cho người khác phải tán gia bại sản.

Ở xứ này, giàu có nhiều tiền lắm bạc là một tội to. Ai cũng sẵn sàng sinh sự và hãm hại người giàu mãi cho tới lúc họ bị rơi vào cảnh nghèo nàn quẫn bách thì mới chịu thôi. Ban đêm, những người giàu không ngủ được vì còn thức để canh giữ trong nhà.

Người Đông Kinh nào cũng ham thích quan tước và tiền của nên đều thích làm quan và làm giàu.

Những kẻ có ít chữ nghĩa và khôn khéo trong việc vu cáo người khác có thể trèo lên tới chức quan.

Do trong nước không thiếu gì hạng người như vậy, nên bọn quan lại và bọn tai to mặt lớn sinh sôi nẩy nở vô số ở khắp nơi.

Những kẻ nghèo khổ và trong phút chốc được trở thành quan lớn ấy, để giữ vững địa vị, đã làm tình làm tội đám dân đen, bắt họ phải bò rạp dưới chân mình, cướp bóc của cả đàn bà góa bụa và trẻ con mồ côi…

Nhìn tổng quát thì luật lệ ở đây rất đúng đắn, rất hợp lý, và được quy định rõ ràng. Chỉ hiềm một nỗi là chẳng được kẻ nào tôn trọng cả.

Chính những người có phận sự thi hành luật pháp lại là những người phạm luật trước mọi người khác.

Tiền bạc và những tặng vật đút lót xóa sạch những tội ác.

Dù có là đại gian hùng, nhưng nếu biết cách che giấu những hành động bất chính của mình thì vẫn là người lương thiện. Chỉ những kẻ vụng về, ngờ nghệch, nghèo hèn là bị trừng phạt thôi.( sách đã dẫn trên, tr. 71-72)

Thư này đã được tôi trích trong một bài viết mang tên TỘI LỖI ĐỔ CẢ LÊN ĐẦU NHỮNG KẺ ƯU TÚ nói về một nét tâm lý xã hội rất phổ biến trong xã hội VN trong quá khứ và còn kéo dài tới cả ngày hôm nay