Vi?t nh? m?t cách ch?a th??ng

(V? C?n nh� gi?a nh?ng ?�m m�y, Nxb Ph? n? Vi?t Nam, 2020, ti?u thuy?t c?a V? Th�nh S?n)

L� H? Quang

C?n nh� gi?a nh?ng ?�m m�y m? ??u b?ng vi?c nh�n v?t t�i v? th?m m? ?m n?ng. Vi?c g?p l?i ng??i th�n v� khung c?nh quen thu?c ?� kh?i d?y trong anh ta v� s? h?i ?c, k? ni?m v� m?i li�n h? v? gia ?�nh, b� b?n, tu?i th? ?u… Nh?ng ?� ch? l� kh?i ?i?m. T?a h??ng v? chi?c b�nh madeleine n?i ti?ng, chuy?n tr? v? ??ng th?i ?�nh th?c n?i ?u t? v? th?i gian, c�i ch?t, n?i b?t h?nh; s? l?ng l?o trong c�c m?i quan h? ng??i; s? phi l�, ng?u nhi�n v� b?t kh? tri c?a th?c t?i m� nh�n v?t ?ang n?m tr?i. V?i 15 ch??ng, C?n nh� gi?a nh?ng ?�m m�y (v?n c� t�n ban ??u g?i h?n l� Nh� t�i ? cu?i ch�n tr?i) l� h�nh tr�nh ng??i k? chuy?n kh�ng ng?ng l?c l?i nh?ng m?nh v?n k? ni?m trong k� ?c r?i r?m, nh?m t�m ki?m c�u tr? l?i cho c�u h?i mu�n thu?: T�i l� ai? ?, r?t c?c th� t�i l� ai ch?? ?�u l� c�i c� th? gi�p ??nh danh/ x�c ??nh v? t�i? L� t�i trong qu� kh? hay t�i trong hi?n t?i, ho?c n?a, trong m?t chi?u k�ch kh�ng – th?i gian n�o ?� kh�c, m?i ?�ch th?c l� ch�nh t�i? H?i ?c v� t??ng t??ng, m?ng v� th?c, qu� kh? v� hi?n t?i, t�i v� phi-t�i, t?t c? ?an c�i, xo?n b?n v�o nhau t?o th�nh m?t th? gi?i tr�ng ph?c. M?t th? gi?i �m ?nh b?t l?c, ?? v?, b?t an. ? ?�, con ng??i b? ??y v�o d�ng xo�y th?i gian, b? sinh ra, b? l?n l�n v� c? th?, b? cu?n ?i m�i, t?i ?�ch cu?i ??i s?n � c�i ch?t v� h? v�.

Anh ta, ng??i k? chuy?n x?ng t�i, ??a con trai th? nh�t nh�t, y?u ?t, m? nh?t trong gia ?�nh ?�ng con, v?i nh?ng d?n n�n t?n th??ng v� s? nh?y c?m tr?c gi�c, r?t c?c, l?i l� ng??i l?u gi? v� chuy�n ch? ??y ??n v� s�u s?c nh?t k� ?c c?a c� nh�n, gia ?�nh, v� qua ?�, c� th? c? k� ?c c?a c?ng ??ng. Thay v� n?i lo?n v� b? nh� ra ?i nh? anh trai, t�i ch?n suy t? l�m ph??ng c�ch t?n t?i. Ph?i tr?n n?i t�m c� nh�n, kh�ng ng?ng quan s�t v� ng?m ngh? v? n�, v? c�ch n� t?n t?i nh? m?t gi?ng n�i �m th?m b?n b? ??y �u lo b�n trong, bu?c con ng??i ph?i ??i m?t, ?� l� nh?ng g� anh ta ?� l�m. Vi?c lu�n s?ng trong h?i ?c v� m?ng t??ng khi?n anh ta ph?i � th?c v? m�nh trong hai t? c�ch � v?a l� m�nh, v?a l� k? kh�c-m�nh. B?i v?y, t�i tr? n�n nh?y c?m, gi�u kh? n?ng th?u hi?u v� c?m th�ng v?i nh?ng l?i suy ngh? v� ?ng x? c� v? ngh?ch th??ng ? ng??i kh�c. Nh?ng m?t kh�c, anh ta c?ng ph?i tr? gi� ??t. Thi?u ?i t�nh �quy?t li?t v� b�n ng?t� nh? ng??i t�nh, s? m?n c?m th�i qu� c�ng th�i quen ?a m? x?, chi�m ng?m n?i t�m c? h?u khi?n anh ta tr? n�n y?m th? v� ??y b?t an. Vi?c ph?i s?ng c�ng n?i �m ?nh th??ng xuy�n c?a qu� kh? th?c s? l� m?t g�nh n?ng. C�n h?n th? � n� l� s? ?�y ??a, b?i ch?ng th?n kinh qu� m?n lu�n ?i c�ng khao kh�t t? h?y.

Th?c ra, n?u xem gia ?�nh L�n nh? m?t c?u tr�c truy?n k? th� b?t k� th�nh vi�n n�o trong gia ?�nh n�y, t? �ng b?, b� m?, ??n L�m, ch? Hai hay ng??i em g�i ?� ch?t ??u c� kh? n?ng th? th�n v�o v? tr� ng??i k? chuy?n. Khi ?�, n?i dung k� ?c c?ng nh? c�ch t? ch?c n?i dung ?y c� th? xoay chuy?n theo nh?ng h??ng r?t kh�c so v?i v?n b?n hi?n t?i. Nh?ng nh�n t? g�c ?? s�ng t?o, t�i l� m?t l?a ch?n h?u l�. T�i kh�ng th? b?t c?n, li?u l?nh v� ph�ng t�ng nh? L�m, ng??i anh trai. T�i c?ng kh�ng th? nh?n n?i v� ch?u ??ng nh? b? m?, nh? ch? Hai c?a m�nh. T�i c?ng kh�ng ?? can ??m ?? �kh�ng s?�, ?? �?i th?ng c�i ch?t� nh? ??a em g�i c?a m�nh. Nh?ng v?i th? tr?ng y?u ?t, th? ??ng (trong h?i ?c c?a nh�n v?t, t�i lu�n b? g?m ch?t trong h�nh dung v? ch�nh m�nh nh? �h�nh ?nh c?u b� s�u tu?i v?i c?n nh� l� m?t kh?i b�ng t?i ?� n?ng tr�n l?ng nh�n ra ngo�i s�n n?ng�), d? d�ng ch?p nh?n s? bao b?c c?a b? m?, vi?c nh?p th�n tr?n v?n trong th? gi?i m?ng t??ng c� l? l?i l� m?t th? m?nh c?a t�i. Nh?ng th�nh vi�n kh�c trong gia ?�nh ch? ch?p nh?n t?n t?i theo m?t h??ng c?c ?oan c?a ??i s?ng, v� do ?�, c� th? ?� m?t ?i n?ng l?c tr?i nghi?m nh?ng kh? th? s?ng kh�c. C� ?i?u t�i kh�ng �?i t�m th?i gian ?� m?t�. B? m?c k?t trong ?�m m�y m� h?i ?c, trong h�nh dung hoang mang v? ch�nh m�nh v� ng??i th�n (m� nay ch? c�n l� nh?ng m?nh v? v� t?m t�ch cho d� h�nh h�i v?t ch?t c?a h? c� th? v?n ?ang t?n t?i, m?t c�ch xa l?, th?m ch� phi l�), anh ta ?� bi?n th??ng t?n th�nh ch?t li?u, bi?n ?i?m y?u th�nh s?c m?nh � s?c m?nh c?a ng??i n?m tr?i v� k? /vi?t n�n c�u chuy?n.

Trong cu?n ti?u thuy?t, ng??i vi?t ?� c? t�nh l�m m? nh�e ho?c b? qua c�c th�ng tin c? th?, x�c th?c v? m?c th?i gian, ??a ?i?m hay b?i c?nh ??i s?ng, m?c d� v? m?t chi ti?t, t�c ph?m v?n d? s?c g?i ra giai ?o?n l?ch s? c� th?c, t??ng ?ng v?i h?i ?c nh�n v?t. Tr� nh? c?a t�i d??ng nh? ?� t? ??ng l?c s?ch nh?ng y?u t? m� n� xem l� kh�ng c?n thi?t. �nh s�ng c?a tr� nh? ch? d?i chi?u v� di chuy?n quanh m?y kh�ng gian nh? h?p nh? ng�i nh� c� c?n g�c g?,  kho?nh v??n c� c�y kh?, c?n ph�ng nhi?u b�ng t?i c?a ng??i m?, b?nh vi?n v?i �nh ?�n hu?nh quang l?nh l?o� S? m? h? c? � v? b?i c?nh x� h?i khi?n cho chuy?n k? �t nhi?u mang t�nh tr?u t??ng nh?ng n� gi�p t?p trung h?n v�o vi?c tr�nh hi?n d�ng ch?y n?i t�m c� nh�n ??y lo �u v� b?t an. N� c?ng cho th?y ch?n th??ng t�m l� c?a nh�n v?t kh�ng nh?t thi?t x?y ra trong ho�n c?nh c� t�nh d? bi?t. ?� l� ?i?u c� th? x?y v?i b?t k� ai, trong b?t c? ho�n c?nh gia ?�nh n�o, v� con ng??i bu?c ph?i ??i di?n v� v??t qua, n?u mu?n tr??ng th�nh. D?u v?y, nh?n th?c v? t�nh �ph? qu�t� c?a nh?ng ch?n th??ng trong quan h? gia ?�nh v?n kh�ng th? l�m m?t ?i c?m gi�c h? nghi chua x�t c?a t�i d??i c�i b�ng ma �p ch? mang t�n t�nh m?u t?. B?t ch?p m?i l� l? kh�n ngoan, r�nh m?ch c?a l� tr�, s? b?t ?n v?n c�n ?�. S? t?n th??ng trong t�m l� m?t ??a tr? 6 tu?i ?� m�i m�i in h?n trong k� ?c c?a anh ta, bi?n anh ta th�nh k? chung th�n s? h�i th?t b?i v� c?m gi�c h? v�. N?i �m ?nh ?� ?� bi?n cu?c ??i c?a anh ta r? sang l?i kh�c. C� ?i?u, ? cu?i cu?n ti?u thuy?t, t�i ?� c�ng ng??i t�nh ?i ra bi?n v� quy?t ??nh s? b?i ?�m � l?n ??u ti�n trong ??i � nh? m?t n? l?c v??t qua n?i �m ?nh th??ng tr?c ?�. 

C� th? h�nh dung bi?u t??ng nh� trong cu?n ti?u thuy?t n�y nh? m?t c? m?u, c� kh? n?ng g?i ra nhi?u li�n h? � ngh?a v? h�nh tr�nh ra ?i v� tr? v? c?a con ng??i. D? nhi�n, ?� kh�ng ph?i l� h�nh tr�nh tr? v? v?i gia ?�nh v� ni?m h?nh ph�c th? ?u, m?t ch? ?? c� t�nh truy?n th?ng. ?� l� h�nh tr�nh con ng??i tr? v? ??i di?n v?i n?i ?au v� m?t m�t, ??i di?n v?i c?m gi�c tr?n ch?y b?n th�n, ?? c� th? th?c t?nh v� h�nh ??ng, d?u ch? trong h�nh vi nh?, v� h�nh vi ?y ch? c� � ngh?a v?i duy nh?t anh ta. Nh�, do ?�, c� th? hi?u nh? m?t bi?u t??ng c?a b?n th? t�i. 

Ng??i k? chuy?n ?� c? g?ng k? l?i, theo c�ch t? t??ng nh?t c� th?, v? m?t ??i s?ng x�c c?m v� tinh th?n ?� thu?c qu� v�ng, nh?ng v?n c�n qu� nhi?u r�ng r?t v?i hi?n t?i, b?ng c�ch kh�ng k?t lu?n, kh�ng ph�n x�t, ch? c� r?t nhi?u c�u h?i kh? kh�ng, nh?ng nh?n x�t nh?, nh?ng ti?u ti?t v?t hi?n, nh?ng h�nh ?nh ??t ng?t l�e l�n trong tr� nh?, trong c?m gi�c d?u d�ng ho?c ch?u ??ng v� v?ng. N� ?�nh th?c d?y nh?ng t?n th??ng ?� v�i s�u trong v� th?c b?i s? qu?n th�c t? gi�c v� nghi�m nh?t c?a l� tr�. N� l� b?ng ch?ng s?ng ??ng c?a n?i �xao xuy?n hi?n sinh�, ho?c n�i c�ch kh�c, l� s? tra v?n kh�ng ng?ng, ??y lo �u c?a c� nh�n v? t?n t?i.

C� l? kh�ng ng?u nhi�n khi t�c gi? ch?n l?i t? s? �??c b?ch�, ch� t�m v�o nh?ng di?n bi?n t�m l� s�u k�n u t?i b�n trong h?n l� ngo?i c?nh. ?i?u n�y khi?n d�ng � th?c c?a nh�n v?t, t?c c�i ??i t??ng ???c m� t?, hi?n l�n trong �h�nh h�i� v?n c� (?�ng h?n, nh? ng??i ta v?n h�nh dung v? n�) � m?t d�ng ch?y t? ??ng, sinh ??ng, ngay trong t�nh/ s? ng?u h?ng, b?t ??nh, kh� ki?m so�t c?a n� v?n c� v? h?p d?n ri�ng. D? nhi�n, ?i?u n�y c?ng ?�i h?i ? ??c gi? l?i �??c ch?m� t??ng ?ng.

C?n nh� gi?a nh?ng ?�m m�y g?i nh?ng li�n h? r?t g?n g?i v?i nhi?u t�c ph?m n?i ti?ng. Ch?ng h?n c?m h?ng h?i t??ng ?u th? g?i nh? ?i t�m th?i gian ?� m?t c?a Marcel Proust; s? ki?n ng??i m? m?t v� c?m gi�c xa l? c?a ??a con tr? v? ph?n n�o g?i nh? Ng??i xa l? c?a Albert Camus; s?c th�i th?m m? ???m m�u ho�i ni?m ch�ng ch�nh u t?i g?i nh? ??n Ph? c?a nh?ng c?a hi?u u t?i, T? th?m th?m l�ng qu�n c?a Patrick Modiano� Nh?ng s?c h?p d?n c?a cu?n ti?u thuy?t kh�ng d?ng ? ?�. C?n nh� gi?a nh?ng ?�m m�y l� m?t cu?c t? thu?t, c?ng l� t? ??i tho?i, ?? ch?a th??ng v� ?? t? ??nh ngh?a, m?t nhu c?u n?i t�m kh?n thi?t c?a t�i. B?ng c�ch m� t?, ph�n t�ch, g?i th�nh t�n nh?ng sang ch?n t�m l� ?u th?, anh ta h?c c�ch t? ch?a ch?y n?i t�m qu� m?n c?a m�nh.

D? nhi�n, ta kh�ng ??ng nh?t nh�n v?t t�i v?i t�c gi? – nh� v?n, c?ng nh? kh�ng th? ??ng nh?t gi?a h�nh ??ng k? c?a nh�n v?t v� h�nh ??ng vi?t c?a nh� v?n. Nh?ng c� l? cu?n ti?u thuy?t c?a V? Th�nh S?n kh�ng ??n thu?n k? l?i h�nh tr�nh ng??c d�ng ho�i ni?m ?? ??i di?n v� v??t qua nh?ng ch?n th??ng t�m l� thu? ?u th? c?a nh�n v?t. ?� c� l? c?ng l� h�nh tr�nh �ng ph?i m?, soi t? nh?ng ng�c ng�ch n?i t�m �m u s�u k�n c?a ch�nh �ng. V� vi?t, theo c�ch ?�, c?ng l� c�ch ?? tr�nh hi?n b?n th�n trong m?t � th?c t?nh t�o, ??y ??.

C�u chuy?n ???c k? r?t s�ng r� � kh�ng g� s�ng r� b?ng s? ph?i tr?n m�nh ra m?t c�ch ?i?m t?nh, t? ch? v� chi ti?t ??n th?. Nh?ng c?ng v� n� qu� ph?i l?, qu� r� r�ng, d�ng k� ?c ?y m�i m�i l� c?a ri�ng anh ta � ng??i k? chuy?n. T?a nh? �m?nh v??n hoa kh? n? tim t�m, nh?ng tr�i kh? non r?ng ??y s�n, bu?i tr?a ??y m�y tr?ng�, ?� tr??c h?t v� sau c�ng l� h?i ?c c?a m?t c� nh�n ?ang ch�m ??m trong d�ng t�m t? ri�ng. Nh?ng s? ??n m?t l�c n�o ?�, tr�n h�nh tr�nh quan s�t v� d�i theo d�ng ch?y m� m?i ?y, ng??i ??c s? nh?p h?n v�o c�u chuy?n. S? ??n l�c ng??i ??c th?y nh?ng m�y m� h?i ?c ?y kh�ng c�n l� c?a ri�ng ng??i k? chuy?n. ??n m?t l�c n�o ?�, ??c gi? s? ho�n thai ?o?t c?t c�u chuy?n c?a t�i, ?? ??n l??t m�nh, th?c d?y c�u chuy?n c?a nh?ng t�i-kh�c, t? trong C?n nh� gi?a nh?ng ?�m m�y.

Vinh, ng�y 6.11.2020

L.H.Q.