Câu chuy?n Tagalau

Inrasara

1. Tr??c & quanh Tagalau-1

T? th? h? n�y sang th? h? kh�c, tr� th?c Cham lu�n c? g?ng c� ???c t?p san c?a c?ng ??ng. Tr??c 1975, s? xu?t hi?n c?a n?i san Panrang do Thi�n Sanh C?nh ch? b�t c�ng s? c?ng t�c ??c l?c c?a ?�ng C?i, N?i Th�nh Vi?t, Jalau… t?o d?u ?n l?n. Ngay Tr??ng Trung h?c P�-Klong c?ng ra ???c t?p san ??c V?ng (Caung Tagok) c?a m�nh.

N?m 1977, anh em sinh vi�n S�i G�n r? nhau ra ??c san Vijaya. T�i c� b�i th? d�i �Jalan t?l Vijaya� r?t o�ch, o�ch ??n n?i n� ???c c�c b?n d�ng l�m t?a. T�i ch?a nh�n th?y m?t m?i n�, b?i sau ?� kh�ng l�u t�i b? h?c v?i n?i h?ng c?o ??u ra Nha Trang tu r?i.

N?m 1996, d? Tr?i S�ng t�c ? ??i L?i, g?p ??ng B?y, t�i n�i: Anh cho t�i l�m s? ??c bi?t v? Cham tr�n V?n ngh? D�n t?c & Mi?n n�i nh�. Anh k�u c?n b�o c�o s?p ?�. L�c ?� ng??i ph? tr�ch t?p ch� l� Nguy?n Kh?c Tr??ng, tr�n n?a l� H?u Th?nh. ??ng B?y b?o, s?p nh?n Tr?m c? g?i tr??c ?? xem b�i v? anh ch? em Cham ra sao ?�. T�i l�c ?� v� danh ti?u t?t, c� ma m?i tin.

– T�i nh?n ph�t h�nh ng�n s?� � t�i n�i.

– N?u t?t, H?i Nh� v?n bi?u v�i tr?m b?n cho b� con th�i, � anh B?y n�i.

T�i b?o: – Kh�ng.

?�ng h?n, b�o ra � r?t ?�o ??. ??ng B?y l�n t�u l?a v�o Phan Rang gh� Ban Bi�n so?n s�ch ch? Ch?m. Quang C?n ph�n c�ng m?y ch�u b�n h?t v�o 800 b?n ngay bu?i s�ng tr�n th�p! ??ng B?y h?t vi?c l�m, c? tu?n sau ?� m?c s?c �?n c?� m�a Kat�.

Th? nh? n??c l? xu?ng, t�i quy?t l�m ti?p. G?i � V?n ngh? Ninh Thu?n b? t? ch?i, Kat� 1997, t�i chuy?n chuy�n ?? v? t?p ch� V?n ngh? B�nh Thu?n. N?m 1998, t�i ti?p t?c b� nguy�n m?u qua t?p ch� V?n h�a c�c D�n t?c. Ba k� li�n t� t� nh? th? Tagalau m?i ra s? ??u ti�n ?? ?�n Kat� ??u th? k? XXI. Ba k� kh?i ??ng do t�i t? ch?c b�i v?, t?m k?t:

Inrasara [v� b�t danh kh�c]: 9 v?n xu�i, 10 b�i nghi�n c?u, 8 b�i th?; Tr� Ma Hani: 6 b�i th?; Nguy?n V?n T? 2 b�i nghi�n c?u. V?n xu�i 1 b�i c�: Quang C?n, Phutra Noroya, Jalau An?k, Son Putra, Th?ch Gi�ng H?, Tr� Thy M?lan.

Th?: Tr� Vigia 4, Kahat 3, Qu?ng Ng?, B� Minh Tr� 2 b�i, c�n Son Putra, Tr?m Ng?c Lan v� ??ng Chu�ng T? m?i ng??i 1 b�i.

M�a xu�n 1999, nh�n chuy?n c�ng t�c chung t?i H� N?i, t�i mang � ??nh l�m tuy?n t?p Tagalau trao ??i v?i th?y B�, th?y T?. Qu� th?y r?t th�ch nh?ng c?ng khuy?n c�o Sara n�n d� d?t. Nh? l� l�c ?� t�i v?a v�o H?i Nh� v?n Vi?t Nam, v� t?p th? Th�p n?ng ?o?t gi?i c?a H?i ?ang r?t n?i ti?ng. Kh�ng th�ng n�o b�o ch� kh�ng c� b�i v? Inrasara. Uy t�n ?� gi�p Tagalau ???c x�c ti?n nhanh ch�ng.

Xu?ng xe ?� ? Phan Rang, t�i th? khua chi�ng. Anh ch? em sau th�nh c�ng ? V?n ngh? D�n t?c & Mi?n n�i, ra m�i h�o h?ng. V�o S�i G�n, t�i ??i. M?t, hai, ba th�ng v?ng hoe. Kh�ng xong r?i. V�i b?n t�i nh?c Tr� Vigia v� Tr?m Ng?c Lan. H?a, v� h?n. Th? l� t�i h� hai yut v�o. H? ch?p h�nh nghi�m. L�n xe ?�, c�n x�ch theo c?p g� v??n n?a. T�i n�i:

– M?t tu?n, m?i yut ph?i n?p cho m�nh 2 truy?n ng?n v?i 5 b�i th?. Xong m?i ???c v?. C?m n??c, bia b?t, c� ph� c� ph�o mi?n ph�. T�n TAGALAU l� do Tr� ??t ngay s�ng h�m ?�! T�i v� Tr?m gi? tay nh?t tr� cao. R?i t�i phone th�m cho th?y T?� Ch?i v?y m� n�n vi?c. Tagalau oe oe c?t ti?ng kh�c ch�o ??i ?�ng tu?n l? b� con Cham chu?n b? l�n th�p vui h??ng Kat�.

2. Tr??c & quanh Tagalau-3

Nguy�n do n�o t�i d�m l�m Tagalau?

D� kh�ng �t tr� th?c Cham c?nh gi�c v? nhi?u th?, v� kh�ng hi v?ng v? tu?i th? c?a ??c san, nh?ng qua 3 k� t?p ch� ? ba n?i kh�c nhau, t�i nh�n ra l?i ?i. T�i bi?t Cham c� ng??i vi?t, c� ng??i ??c, c� c�i ?? vi?t, v� t�i t? tin c� th? thu h�t c�c c�y b�t Cham, l?n ngo�i Cham vi?t cho Tagalau. C�n ti?n b?c ?? � kh�ng l� v?n ??.

Xin n�i ngay l�, to�n b? b�i v? t? Tagalau-1 cho ??n Tagalau-14 ??u do t�i t? ch?c, ch?n, bi�n t?p, s?p x?p; sau ?� � l?ng nghe d? lu?n b� con, anh ch? em m� ?i?u ti?t, ch? ho�n to�n kh�ng ai can thi?p. C?ng c� v�i b�i c?a t�c gi? l? do Tr� Vigia, Nguy?n V?n T? bi�n t?p v� g?i ??n t�i, nh?ng t�i l� ng??i quy?t t?t c?. Do ?�, n?u c� tr?c tr? g�, t�i l� ng??i ch?u tr�ch nhi?m ??u ti�n. Ch? th?i gian g?n ?�y, nh� xu?t b?n c� v�i � ki?n, hay c?t b�i n�y b�i n?, r?t �t; c�n l?i 99% b�i v? ??u OK.

T�i ?� l�m t?t t?n t?t: t? thu gom b�i v? [?�nh m�y, m?y s? ??u ti�n] cho ??n lo ti?n, t? ch?y gi?y ph�p cho ch� in ?n v� ph�t h�nh, t? A ??n Z nh? thi�n h? n�i, th? nh?ng t?i sao t�i l?i tr�nh n� c�i t�n �ch? bi�n�? � ??n gi?n, t�i hi?u c? ch? n�y, n�p b�ng danh ngh?a m?t c? quan ch? qu?n, hi v?ng n� th? h?n. Cho n�n m?i c� h�ng ch? H?I V?N H?C � NGH? THU?T C�C D�N T?C THI?U S? VI?T NAM �n ng? tr�n c�ng. Bi?t ?i?u l� v?y!

1.000 ??a con Tagalau-1 ra ??i, th�m bu?i ra m?t s�ch t?i qu� nh� gi?n ??n m� ?m �p, b� con nh?n v� nh�n n� nh? �ng??i l? m� ta quen bi?t�. Vui s??ng ng?i ng�ng tr?n l?n!

Ngon l�nh th?, nh?ng t�i kh�ng cho ?� l� ??c san �c?a� Cham, �??i di?n cho� Cham. Ch?n c�i t�n �Tagalau� th�i c?ng ?� r?t nh? con ??y khi�m t?n r?i. Ng??i ??ng ch?u tr�ch nhi?m l?i l� �ng nh� th? T�y: N�ng Qu?c Ch?n. Nh? l� T�y, ch? kh�ng ph?i Cham!

Th�m m�n khi�m t?n n?a. Ngay v�o Tagalau-2, t�i m?i hai v? uy t�n tr? l?i ph?ng v?n: N�ng Qu?c Ch?n v� B�i Kh�nh Th?, nh? l� c�ch �??m b?o ch?t l??ng� ISO-t? t??ng ch�nh tr?. V?y m� ?�ng c�i: s? c? �M? S?n ???ng v?� ? Tagalau-2, khi?n n� li?ng xi?ng.

H?i VHNT-DTTS kh�ng c�n ch?u cho ??ng t�n, ngh?a l� t? ?�y tr? ?i H?i mi?n b?o k�. Th? l� t�i ph?i � c? ra �Ch?u tr�ch nhi?m b?n th?o: Inrasara�.

Kat� M?i (Tagalau-3) in c?n ng�y Kat�. V?a ra l�, bu?i s�ng t�i chuy?n nhanh tr?m cu?n v? Phan Rang, t�nh chi?u t?i chuy?n h?t s? c�n l?i, th� ngay tr?a n?ng, anh ??u n?u h?t h?i ch?y qua nh� t�i l�c ?� lu�n l?c ? Qu?n 1: �Thu l?i, thu l?i g?p anh ?i. Ph?i c� ng??i ch? bi�n m?i ??ng�. Th? l� h� nhau x� b? t? ??u ti�n, in t? m?i d�n v�o: �Ch? bi�n: Inrasara�.

C?ng t? ?� t�n TAGALAU h?t ??ng m?t m�nh m?t c�i n?a, m� bu?c ph?i ??ng kh�p n�p trong ngo?c ??n d??i m?t t�n m?i: Kat� M?i (Tagalau-3), N�i Tr?ng (Tagalau-4), N?ng Panduranga (Tagalau-5), Kraung Dung (Tagalau-6). C? h�ng ch? Akhar thrah �tuy?n t?p s�ng t�c � s?u t?m � nghi�n c?u Cham� c?ng b? cho ra r�a.

M�i ??n Tagalau-7, ch�ng m?i ???c quy h?i c? qu?n. Quy h?i c? t�n TAGALAU l?n h�ng ch? con giun t?i nghi?p ?�. C�n v? ch�ng bi?n m?t ? Tagalau-9 l� do t�i l� l?n b? r?i, ch? kh�ng ai ?? ??ng g� n� c?. N� c? k�o d�i tu?i th? ??n Tagalau15, th� c� chuy?n. Nh� xu?t b?n khi duy?t in c?ng c� k�u t�i c?t n� ?i, v� t�i c?ng d? v�ng. D?u sao t�nh �m�t� t�i kh�ng ch?a: t�i v?n gi? nguy�n hi?n tr??ng. Cho ??n Tagalau-16�

3. Ch? bi�n & C?ng t�c vi�n

Ngay t? s? ??u ti�n, t�i ?� c? � tr�nh �ch? bi�n� Tagalau, m� ?�n qua nh� th? N�ng Qu?c Ch?n. T? Tagalau-3, t�i nh?n, l� do th? bu?c nh? ?� k?. R?i sau 6 k�, t�i ?� ?�nh ti?ng ?i h?i ?? l�m cu?c chia li m�u x�m. ? b�i tr? l?i ph?ng v?n: �Tagalau, 7 n?m nh?c nh?n v� ki�u h�nh�, t�i n�i r� � ?�:

�C�n chuy?n giao, n?u ???c – sau 10 k� th� t?t, nh?ng t�i kh�ng th�ch con s? tr�n, s? 9 hay h?n. Ai s? nh?n l�nh g�nh v�c Tagalau? T�i ?� ?�nh ti?ng h?n n?m nay r?i, v?n ch?a c� ??ng t?nh g�. ?� l� ?i?u ?�ng lo h?n c?. M?i th? h? ??i m?t v?i v?n ?? m?i, ri�ng; v� Tagalau sau sinh nh?t l?n th? m??i, ?� ?? l?n kh�n, n�n ch? bi�n v� Ban bi�n t?p ng�y mai s? c� ch??ng tr�nh v� m?c ?�ch m?i, kh�c, th�ch ?ng v?i ?�i h?i c?a b?i c?nh x� h?i m?i.�

T�i h�, v� h� l?p ?i l?p l?i m?y b?n. Kh?n c? v?y, m�i sau Tagalau-13 khi t�i h� �b?�, m?i c� Jalau An?k xung phong l�nh ?n.

Tr�ch ?o?n: �Tagalau, 10 n?m h�nh tr�nh� (V?n H?c Cham, Kh�i lu?n, t�i b?n):

�Tagalau ra ??i l� do n? l?c c?a m?t s? anh em tr� th?c Cham: Inrasara, Nguy?n V?n T?, Th�nh Ph� B�, Tr� Vigia, Tr?m Ng?c Lan, Phutra Noroya, t? nhu c?u th?c t? c?a b� con� C?ng t�c vi�n ch? y?u l� c�c tay vi?t Cham ? t?t c? khu v?c, nh?ng ph?n nhi?u l� ? Ninh Thu?n. ?? n�ng cao ch?t l??ng tuy?n t?p, m?i s? Tagalau ??u c� b�i v? ?�ng g�p c?a nh� v?n, nh� nghi�n c?u c�c d�n t?c c� uy t�n (do t�i tr?c ti?p m?i). Tuy v?y, v� ?�y l� tuy?n t?p mang t�nh ch?t ??a ph??ng, n�n Tagalau v?n d�nh m?t s? trang ?u ti�n cho c�y b�t m?i d� ?� ch?a l� c�c s�ng t�c th?t s? gi� tr?.�

L�m Tagalau, t�i m?i t?t t?n t?t kh�ng ch?a ai, t? d�n t?p t� vi?t ??n c�c anh ?� ?�t t�i h?c v? h?c h�m, t? Ninh Thu?n cho ??n An Giang, trong n??c l?n h?i ngo?i, nh?p cu?c. Kh�ng �t b� con h?i, sao Tagalau kh�ng c� t�n c�c v? khoa b?ng Cham? T�i c� thanh nga r?ng: t�i hai b?n m?i, c�n c? l�m sao h? ngo?nh ?i th� c? h?i c�c v? ?y. Ri�ng t�i, v� ph�n bi?t. Ai vui v? th� � m?i dz�!

May, sau m?y g?p gh?nh, Tagalau g?n nh? h?i ?? anh h�o v� kh�ng anh h�o. G�p m?t nhi?u nh?t cho Tagalau theo th? t? s? l??ng l�: Inrasara, Tr� Vigia, Nguy?n V?n T?… ??n Tagalau-14, ?� c� g?n 300 t�c gi? [80% l� Cham] c� m?t. V?i c?ng t�c vi�n, t�i �t khi g?p t?p th? m� ti?p x�c ri�ng v� ??u xem h? �quan tr?ng� kh�ng k�m g� t�c gi? kh�c. T? ?� h? m?i t? tin nh?p cu?c.

L�m Tagalau, ngo�i bu?i ra m?t l?n ??u v� h�m t? ch?c �K? ni?m 10 n?m Tagalau� ? Chakleng, t�i ch?a bao gi? h?p. Khi c?n, t�i tr?c ti?p v?i t?ng c?ng t�c vi�n, h?i han, l?ng nghe v� xin b�i. C� b?n b??c v�i ch?ng ??u, m?t, r?i ngh?, th� ?� c� ngay anh ch? m?i xu?t hi?n, c?m c�y g?y ti?p s?c; c?ng c� kh�ng �t ng??i ch?y ma-ra-t�ng su?t h�nh tr�nh Tagalau.

Kh�ng vui sao?

4. �Kh�ng ai c� th? h�t thay ch�ng ta�

B�i �M? S?n ???ng v?� ??ng Tagalau-2 ?� g�y cho c� nh�n t�i v� Tagalau bao n?i. D? h?i ngh? Ban Ch?p h�nh H?i Nh� v?n Vi?t Nam m? r?ng cu?i n?m 2001 ? H� N?i, nh� v?n ?? Kim Cu�ng g?p t�i, ch�o:

– �ng vi?t g� m� thi�n h? k�u th??

– N?m nay Sara c� in g� ?�u!

– C�i in chung c�c t�c gi? Cham �ng ?�

– �, n� l� b�n nh� b�c Ch?n anh �, � t�i tho�i th�c.

Sau ?�, th? ?i tin l?i, ?i?n tho?i t?i lui H� N?i � S�i G�n� v?i bao nhi�u c�u chuy?n ph�a sau th? n�o ?y, ?? H?i VHNT c�c DTTS Vi?t Nam c?t kho?n b?o h? cho Tagalau. Trong c?ng ??ng Cham, ti?ng ??n Tagalau b? thu h?i r�m ran ??n n?i c� ng??i ph?i ??i t?i m?i gi?ng m�ng ??c.

Gl?ng anak linhaiy likuk jang o hu

Nh�n tr??c ng� sau ch?ng th?y ai ng??i.

T�i nghe m�nh c� ??n bi?t bao, nh? �ng Gl?ng Anak khi x?a tr�n b�i c�t b?i gi?a bi?n kh?i c� ??n. B�i th? �Kh�ng ai c� th? h�t thay ch�ng ta� ???c l�m trong ho�n c?nh ?en ?y. Khi �b�ng t?i mang khu�n m?t ??ng l�a�� Tagalau nguy c? d?p ti?m t?i n?i, t�i ?inh ninh th?. Kh�ng th? c?y nh? ai, t�i quy?t t? b??n ch?i. Kh�ng ai c� th? ch?y thay t�i. B?n th?o b? ng�m h?t nh� xu?t b?n n�y ??n nh� xu?t b?n kh�c. Ng�m t? T?t 2002 ng�m qua Rija N?gar cho ??n Kat�, sang T?t n?m sau. T�i mi?t m�i h?i th?m s?c kh?e, r?i n� c? b? nay l?n mai l?a.

T�i ch?y qua nh?c s? Tantu �m?-ung� c?u c?u:

– Ch?c ph?i l?i ra H� N?i qu�, anh ?i. T�i s? c?m theo b?n th?o Tagalau-3 v?i th? H?i Nh� v?n Vi?t Nam g?p ri�ng H?u Th?nh, ??t l�n b�n �ng ch? t?ch l� b�i �ho?c anh in Tagaglau, ho?c t�i tr? l?i anh c�i th?�.

C?ng anh h�ng ch? b?! C� l? b?n m?t t�i l�c ?� m�o ch? k�m kh? b�c ph?i c?t g�, m?c c??i h?t bi?t, n�n anh nh?c s? n�y m?i ch?p ngay c? h?i m� l�n l?p:

– Hehe� l?n ??u ti�n trong ??i �ng anh ???c th??ng th?c s?c m?t th?m th??ng c?a th?ng em. Nh?ng hu?n ?�. N�y nh�, Cham m� b? t�i th? h?i vi�n H?i Nh� v?n Vi?t Nam ?� kh�, c� ???c v? th? nh? th?ng em b�y gi? c�ng kh� b?i ph?n. Anh th?y Tr?m th?a tr�nh ?? �m�t� ?? gi?i b�i to�n n�y m��

C�ng �n �m �m u u v?y m� l�m t�i ??n ng?.

Kat� 2003 ?ang c?n k?. Kh�ng th? ?? b� con m?i c? ??i l�u h?n n?a, t�i t�m ??u n?u� ch?y. Vi?t Nam truy?n th?ng v?n h�a ch?y, n�n ?i n�y kh�ng th? kh�ng v??t. Nh� xu?t b?n ?�i �tuy?n t?p� c� t�n khai sinh m?i, Tagalau ch? ch?u ph?n n�p b�ng th�i, t�i ?. C? h�ng ch? con giun c?ng cho ngh? ch?i, t�i ch?u lu�n.

Nh? th? ?n tr? b?a, t�i quy?t t?ng trang, in m�u c? 4 b�a, v�� l�m ph�p t�nh. C?m gi?y ph�p trong tay, kho�i qu�, t�i qu�n b?ng lu�n c? s? �??u ti�n� ?y. Trong khi gi� th�nh nh?y v?t l�n g?p ?�i, k? c? ph� cho ??u n?u. T�i ?� ngh? b�n Cty Inrahani, v� t�i kh�ng mu?n ng?a tay xin b� x�.

Ti?n ?�u? May, th?y L?u Quang Sang c� m?t v� ?ng c?u. �ng k�u g?i, v� b� con m?t tay m?t ch�n g�p v�o. Ti?n EURO, USD, Vi?t Nam ??ng… ?? c?. Tr?n g�i h?n m??i tri?u. ??nh m?nh v?n ch?a th�i ch?i kh?m Tagalau: Th�p t�ng Hani ra ?� N?ng, v?, t?t c? r? nhau c�ng samsonite h�ng hi?u v?i bao nhi�u t? li?u qu� bay theo tay t�i x? taxi tham lam. T�i c??i m?u. L?i ph?i m?t th�n m?t ng?a, ch?y.

T�i ?�nh b�i li?u. L?n ??u ti�n [v� cu?i c�ng] trong ??i, t�i vay ti?n. Kat� m?i (Tagalau-3) ch�o ??i nh?c nh?n nh? ??nh m?nh ch�m n?i c?a n�. B�i th? �Kh�ng ai c� th? h�t thay ch�ng ta� t�i cho in ngay trang ??u. ?? k? ni?m, v� nh? m?t c�ch h? quy?t t�m. T�i bi?t, sau 2 n?m Tagalau ng?ng tr?, b�i th? kia mang t�nh quy?t ??nh ?? v?c d?y tinh th?n anh em ?ang k� r?u r�.

KH�NG AI C� TH? H�T THAY CH�NG TA

Kh�ng ai c� th? h�t thay ch�ng ta

n?i ?�y v� l�c n�y

c? h�m sau, c� l?

Ng�y s?p l?t sang trang

?�m x� ng� d�ng n?ng cu?i c�ng

b�ng t?i mang khu�n m?t ??ng lo�

Kh�ng ai

tim d? t?n th??ng h?n tr�i tim ch�ng ta

ph�a m?t m�t

Ng�y mai ?� ch?c chi vang v?ng

h?n l�c n�y, h�m nay

Ti?ng h�t

v�ng xo�y �o c?m

c� l? l� t?t c�ng vinh d?

B?i

kh�ng c�n ai ??n thay ch�ng ta.

6. Bu?n vui chuy?n ti?n nong Tagalau

D� t�i coi ?�y ch? l� �tuy?n t?p�, v� kh�ng mu?n Tagalau th�nh m?t t? ch?c (s?ng trong ch? ?? n�y, t�i qu� hi?u ?i?u ?�), d� g� th� g�, Tagalau v?n m?c nhi�n ???c/ b? xem l� ??c san chung c?a Cham. N� t?n t?i ???c ??n h�m nay l� m?t� ph�p l?, b� con k�u th?. Kh�ng c? quan Nh� n??c t�i tr?, M?nh Th??ng Qu�n ?? ??u to�n ph?n: kh�ng, qu?ng c�o: kh�ng, b�n: �o u?t, v?y m� n� s?ng nh?n!

Qua 15 k�, fan Tagalau d� c� tr?i s?t, nh?ng h�m nay h?u h?t b� con Cham ch?p nh?n n�, l?i l� ph�p l? kh�c n?a. Ri�ng t�i, t�i ngh? ??n gi?n: nh? ?n tr?i. H?n n?a, t�i v?i t? c�ch k? ??u t�u lu�n l� ng??i may m?n! Gi? ch�t l�� may m?n.

V�i ??i gia Cham kh�ng d�m ?ng h? Tagalau, do ng?i Tagalau �ph?n ??ng�. M?t ??i gia Kinh d� h�m m? th? Inrasara v� s?n s�ng �t�i tr?� ri�ng cho c� nh�n Sara, nh?ng khi t�i g?i � h? tr? t�i ch�nh cho Tagalau-10 th�: �Th�i ?i �ng, m�nh r?t ng?i Tagalau kh�ng th�n ch�nh quy?n�! ?? hi?u sinh m?nh Tagalau b?p b�nh th? n�o. Khi bi?t t? n?m 2011, t�i b? ung th? m�ng� t�i, v�i b?n c� v? lo. T�i n�i: M�nh sinh ra d??i ng�i sao may m?n, ph�p m?u lu�n hi?n ??n v�o gi? th? 25.

??n h�m nay, t�i ch?a bao gi? xin c� nh�n hay t?p th? n�o ?? l�m Tagalau. B� con ho?c M?nh Th??ng Qu�n hi?u, th??ng Tagalau, v� cho. Thi?u, t�i b�. Nhi?u l?n t�i, ho?c Cty Th? c?m Inrahani b�. Sau n�y c� v�i MTQ Cham g�p s?c, l� ?i?u may m?n n?a.

Tagalau ti�u th? t?m ???c, t?ng c?ng kh� ch?y, c�n thu h?i v?n th� gay. Do Cham s?ng ph�n t�n, th�m v? thu b?c l?. T�nh kh� Cham ??m ngh? s? n?a! V� d? Tagalau-5, c� b?n ? H?i ??ng h??ng mang b�n ph?c v? 600 cu?n, h?i ti?n Tagalau ?�u, d? ch�u ti�u cho t?p th? h?t r?i. Do ?�, m?i k� Tagalauc? b� l? 7-8 tri?u. Sang k� 7-8 m?i h?t l?, do b?n th? Ch? M? Lan xung phong. S? 9-10, t�i l?i nh? v? Cty Inrahani ti?p. M�i k� 11 tr? ?i m?i h?t� b�, do c� anh Ysa Cosiem v� b?n tr? Cham n?a ?? ??n.

L? nh? th?, nh?ng Tagalau v?n s?ng kh?e, t? ?� g�y h? nghi r?ng �ng Inrasara nh?n ti?n Nh� n??c m?i s? 23 tri?u! (kh�o t�m ra s? 23). Ch? ai th?i bu?i b�y gi? l?i ?i l�m kh�ng c�ng. V?i l?i h?n thi?u �ti?ng t?m� ?�u m� b?o l�m ?? l?y ti?ng! Ngh?a l� c�i l� r?t ?�ng tin.

7. Tagalau & chuy?n h?p h�nh

Kh?i ??ng l�m Tagalau, t�i ??n g?p v� tham kh?o t?ng ng??i m?t � kho?ng 20 ng??i, ch? kh�ng �h?p�. H?p th? n�o c?ng h?ng. Ch�n ng??i m??i m?t �, ? ?� c� c? kh?i � ki?n l�ng h?t ch?u n?i. Song tho?i l� hay nh?t. Khi c� ?? 7 ng??i ?a, t�i quy?t.

Tagalau-1 ra m?t ? nh� t�i t?i Chakleng, ch? h?n ph�n n?a t�c gi? tham d?, c�n l?i, anh em ?ang l�m ? c�c c? quan Nh� n??c: b?n. T�i hi?u, v� c?m th�ng. Sau Tagalau-2, m?t l?n anh ch? em S�i G�n g?p m?t lai rai ? qu�n b�n h�ng S? Th�, t�i th? ??a Tagalau ra b�n, m?i ng??i l? l�, t�i im. T�i l�ng h?a v?i l�ng ?�y l� l?n cu?i c�ng. T? ?� t�i kh�ng bao gi? n�i v? Tagalau tr??c ?�ng ng??i n?a.

C� l?n sau bu?i b?o v? Lu?n �n Ti?n s? c?a Ph� V?n H?n, Quang D?ng k�o anh ch? em qua nh� D?ng ? Qu?n 8, Hani nh?c qua Tagalau, 1-2 ng??i c� � ki?n n�y n?, t�i v?i g?t ?i. L?n n?a, nh� th?y L?u Quang Sang ? T�n B�nh, kh�ng h?i � ki?n t�i, anh Phutra Noroya b?t ng? ??a Tagalau ra b�n, v� c� v? tr�ch v�i ng??i ?� kh�ng ?ng h? tuy?n t?p. Ng�y th? th? ch?! V?y l� c� s? c?. T�i ?� k? v? n�y trong H�ng M� k� ?c, mi?n nh?c l?i.

V?y ?�, m?i b?n ch??ng m?t ra ngo�i ?�m ?�ng l� m?i b?n h?ng.

�10 n?m H�nh tr�nh Tagalau� ? Chakleng ch? l� t?ng k?t, ch? kh�ng ph?i h?p. T?ng k?t, ti?c t�ng, v� vui. C�n l?i – tr??c/ trong qu� tr�nh l�m Tagalau, t�i ??n g?p t?ng ng??i, v� song tho?i. T�i ch? ??ng t?t c?. C� khi ng??i n�y kh�ng c?n bi?t � ki?n ng??i kia. T�i hi?m khi b�nh lu?n v? Tagalau, t�i c�ng kh�ng b�nh lu?n v? nh?ng b�nh lu?n. T�i im l?ng nghe, th?u hi?u, v� l�m.

D? nhi�n th�i ?? qu� qu?t kia m?y b?n khi?n anh ch? em phi?n l�ng, nh?ng ch?u. Bu?i s? k?t b�n giao cho th? h? m?i, t�i c?ng �tr?n�, b?i tr??c ?� t�i ?� g?p �ri�ng� Jalau An?k, v� c�ng vi?c b�n giao ?� ?�u v�o ??y.

Th? m� l?i hay!

8. S? c?�

T? �M? S?n ???ng v?� ??n �Th?c tr?ng x� h?i Ch?m�

N?u �M? S?n ???ng v?� c?a Tr� Vigia ? Tagalau-2 l�m cho Tagalau ?i�u ??ng, th� �Th?c tr?ng x� h?i Ch?m, m?t s? gi?i ph�p ch�nh� c?a Nguy?n V?n T? ??ng tr�n Tagalau-4 l�m cho ch�nh b?n th�n ch? bi�n kh?n ??n.

?�y l� hai c�y b�t h? tr? t�i nhi?u nh?t. Th?y T?: v? kinh nghi?m x� h?i, Tr� v? th�ng tin ngo�i l?. Nh?ng ch�nh h? l?i l� ng??i khi?n t�i g?ng m�nh th�o g? r?c r?i ?? c?u Tagalau. Website Chamyouth.com trang m?ng thanh ni�n Cham t�i g�p b�i nhi?u nh?t v� l� n?i t�i tr�ch nhi?m ?i?u ti?t b�i v? trong m?t th?i gian � li�n t?c nh?n ph?n h?i gay g?t v?i t�c gi?. C� b?n c�n k�u ch? bi�n ph?i ch?u tr�ch nhi?m v? v? �ng T? ??t ?i?u �n�i x?u� Cham.

X?a nay ?? vu?t ve l�ng t? h�o d�n t?c, ta hay th�i quen vi?t v? c�i hay, c�i ??p c?a d�n t?c m�nh, ai l?i l�m nh? �ng T? ?i "ch� bai" d�n t?c m�nh? K� ?c ta d? nh?t khi tr??c ?� kh�ng l�u, ? V?n ngh? D�n t?c & Mi?n n�i n?m 1996, Nguy?n V?n T? c� b�i vi?t r?t hay ?? ca ng?i v� n�u ??c t�nh t?t Cham: �Ng� v�o pl�y Ch?m�. Ch?ng ai khen �ng m?t ti?ng c?; v?y m� nay �ng th? n�u c�c ?i?m kh�ng hay c?a c?ng ??ng th� b? t? c�o kh?p n?i. T�i nh?n v� tr? l?i c? tr?m th? ph?n h?i. Nh� tr� th?c ph?n bi?n x� h?i ch?u thi?t th�i l� v?y. L? n�o x� h?i Cham to�n ngon l�nh! V� l? n�o m?t tr� th?c c� tr�ch nhi?m v?i c?ng ??ng l?i kh�ng n�n n�u khuy?t t?t x� h?i ra ?? s?a?

T?t c? nh?ng n?i ?y, t�i hi?u, v� t?ng ch?u tr?n. T? kinh nghi?m ?�, t�i tr? l?i email b?n ??c, minh gi?i nh?ng comments tr�n Chamyouth, v� cu?i c�ng c� b�i t?ng k?t: �Trao ??i xung quanh b�i �Th?c tr?ng x� h?i Ch?m� c?a Nguy?n V?n T?� ??ng ? Tagalau-5, m?i y�n. Hai n?m li?n Tagalau th?t thu kho?n t�i tr?, ? ?� th?y T? l� ng??i g�p c�ng l?n!

Tagalau-8 & Ariya Cham

D�n t?c Cham n?m k? l?c v? �ch? b?n ??a s?m nh?t ?�ng Nam ��: cu?i th? k? th? IV, k�o theo h? qu? l� d�n t?c �l?m ch?�. L?m ch? th�nh l?m chuy?n. ??n ??nh m?nh Akhar thrah song h�nh c�ng ??nh m?nh Cham: l?m chuy?n, tan t�c, nguy c? ti�u m?t nh?ng v?n c? t?n t?i.

L?m chuy?n th� kh�ng ai kh�ng bi?t: c? tour phim xem �Chi?n tr??ng Akhar thrah� th� ?? bi?t. Tan t�c c?ng r� n?a: tr�i gi?t v� kh�c bi?t, kh�c bi?t xa x?, kh�c bi?t trong m?t v�ng, trong m?t palei, v� ngay trong m?t Gru! Khi?n n� c? mu?n bi?n ti�u, bi?n ti�u nh? ??nh m?nh Cham: tr�i gi?t qua H?i Nam, Th�i Lan, Cam B?t, Malaysia� r?i M?, Canada, Ph�p�

[r?i tha h??ng ng�t m?t tha h??ng/ r?i thi?u s? gi?a l�ng thi?u s? – th? Inrasara]

V?y m� n� c? t?n t?i, m?i l?. Ph�p l?, ?�ng h?n

[x?a/ d??i c�i r�y l?ch s? kh?ng l?/ cha l?t s�ng s?ng s�t/ l?m ng?m b� d?y l�m ng??i/ m?t ph�p l? � th? Inrasara].

Akhar thrah Cham, ng??i gi?i ch? b?o v?, ng??i m?i bi?t ??c bi?t vi?t b?o v?, ngay c? ng??i kh�ng bi?t ch? K c?ng b?o v? n�, quy?t li?t. ?? ai d�m La-tinh h�a ch? Cham? ?? ai kh�ng cho Cham d?y ch? Cham trong nh� tr??ng! Kh�ng cho, Cham m? l?p d?y chui. Kh�ng l?, th? h? cha �ng t�i, palei Chakleng kh�ng c� �ng Cham n�o m� ch? Cham!

? ??c san Tagalau c?ng th?, Cham ?�i h?i n� ph?i c� h�ng Akhar thrah: �Tuy?n t?p s�ng t�c – s?u t?m – nghi�n c?u Cham�. ??n gi?n v?y th�i. C� th? n�i, v� c�ng khi�m cung n?a. V?y m� n� c? ??y ??nh m?nh! Nh? Cham�

Tagalau lu�n l?c su?t 4 k�, m�i Tagalau-7 m?i ???c ph?c h?i t�n TAGALAU v?i h�ng ch?, th� sang Tagalau-8 l?i c� chuy?n. T�i l�m vi?c v?i �t?nh, t�a� ?? gi?i tr�nh v? b?n ?? �H�nh tr�nh Xah Pakei – M?h Rat trong tr??ng ca Ariya Xah Pakei� (NXB V?n ngh? TPHCM, 2006) , k�m ti?u lu?n �V?n h?c Champa ? ?�u?� c?a Nguy?n Ph?m H�ng tr�n Tagalau-8. T�i ngh? ti�u r?i: Kh�ng d?ng �ng Inrasara ng?i c�ng l�c gi?a hai t�n t?i ph?m!

N?i b?n ?? th� d? v??t. ?� l� t�c ph?m khoa h?c, b?n ?? c?n c� m?t ?? th�m ch?ng t? thuy?t ph?c, v? l?i ?� ch? l� b?n ?? h�nh tr�nh c?a c?p t�nh nh�n kh?n kh? ?i qua l�ng m?c, s�ng su?i, n�i ??i. Ariya Xah Pakei l� t�c ph?m c? ?i?n, b? kh�ng ?ng b?o t?n b?n s?c hay sao ?�y. Hai n?m tr??c, c�ng tr�nh Ariya Tr??ng ca Cham ?� ???c H?i v?n ngh? D�n gian Vi?t Nam c�ng nh?n b?ng Gi?i th??ng cao r?i, kh�ng tin H?i chuy�n th� c�n tin ai. Th? l�, ?�ng ph� � m?i qua.

C�n �V?n h?c Champa ? ?�u?�. H?i th? l� th? n�o? T?i sao trong b�i c� ??n 3 l??t nh?c �th�n t�nh�? T�i n�i, ?� l� ti?u lu?n m?t gi�o s? ??i h?c H� N?i vi?t, Ban bi�n t?p nh� xu?t b?n duy?t n?i dung, v� v?n h?c Cham, m?t n?n v?n h?c kh�ng ph?i kh�ng ngon l�nh c?n c� m?t �t nh?t m?t ch??ng trong v?n h?c s? ??i gia ?�nh 54 d�n t?c Vi?t Nam. B�i n�y ch? mang t�nh ?�nh ??ng. T?i sao kh�ng?

Th? l�: t?i lu�n b�c t�i. V� h�ng ch? Akhar thrah ti?p t?c t?n t?i c�ng m?nh d�n t?c Cham n?i tr�i�

9. ??i tho?i ng?n: Tagalau c� ngon kh�ng?

M�a ?�ng 2005, t? Gi?i th??ng V?n h?c ?�ng Nam � v?, t�i s?m vai Tr??ng Tr?i S�ng t�c ??i L?i. Mang theo Tagalau-7 t?ng c�c b?n v?n d�n t?c thi?u s?, m?t b?n th? ng??i T�y n�i:

– Ch�ng t�i s? ra t?p ch� nh? th? n�y. T�i n�i ngay:

– C�c b?n kh�ng th? ?�u. T?i sao kh�ng th?, Inrasara ch? quan, t�i gi?i th�ch:

– Kh�ng ???c Nh� n??c bao c?p, ?? ??c san kh�ng ph?i ch?u ch?t qua c?n h?ng ph?n nh?t th?i, n� c?n ??n m?y y?u t?:

[1] Ng??i vi?t, t�i tin c�c b?n l�m ???c, d�n t?c T�y c� ??n non 20 h?i vi�n H?i Nh� v?n Vi?t Nam, sao l?i kh�ng ch?.

[2] C�c b?n c� ng??i ??c kh�ng, c�c ??c gi? ch?u mua ??c ?y? Ph?n n�y may r?i l?m, c�n Cham � c�, b?i ch�nh t�i ?� l�m th? nghi?m qua ??c san V?n ngh? D�n t?c & Mi?n n�i, v� th�nh c�ng l?n.

[3] Ai ??ng ch? bi�n, ch? h?i gi?a ba anh em ?ang ng?i ?�y, c� ai ch?u ng?i d??i tr??c ai kh�ng? M?c n�y 50-50, ch? ? Cham, t�i nh?n ???c 100% phi?u. [4] N?a, c�c b?n c� M?nh th??ng qu�n kh�ng? N?u kh�ng, c� ai ch?u ch?i nh? Inrasara m?i k� ch?u l? m?t c�y v�ng?

[5] Cu?i c�ng, ch? T�y c?a c�c b?n c� th?ng nh?t ???c nh? �Akhar thrah� c?a Cham? ?� l� ch?a k? ??n c?ng ??ng T�y s?ng t?n m�c ch? kh�ng t?p trung ? hai t?nh Ninh Thu?n v� B�nh Thu?n nh? Cham.

K?t nh�, thi?u 1-2 y?u t? th�i c?ng ?? ch?t, hu?ng h?. V� r?i 20 n?m qua, non 20 nh� v?n d�n t?c T�y H?i vi�n H?i Nh� v?n Vi?t Nam ?� ch?u cho r?ng �ch? quan� c?a Inrasara tr�ng nh?� b�i.

C?n T?t 2005, v?i b?n th�n l�u ng�y g?p l?i trong m?t qu�n bia h?i, t�i thao thao v? Tagalau. V? nh?ng c�y b�t ??y tri?n v?ng c?a Tagalau v� v? t�i. Hi v?ng Cham v� k� v?ng t�i. Ch�m d??i tuy?t v?ng ?en r?i tr?i l�n ??y d?ng m�nh, ti?ng x?u v� l?i khen t?ng, v?n ch??ng v� v?n h�a, hi?n t?i v?i t??ng l?i� ??t ng?t, anh b?n ng?t l?i t�i:

– M?y ch? t??ng m�nh ngon, Tagalau kh�ng c� g� gh� g?m l?m ?�u!

– Kh�ng c� g� gh� g?m c�n ??, m�nh th?y n� ch? l� g� c?!

– Kh�ng l� g� c? �? M?y n�i th?t?

– ?� th� m�nh c� n�i gi? bao gi? ?�u!

– Tao kh�ng hi?u qu�i m?y c?! Kh�ng l� g� sao m?y b? c? c�ng s?c hay ti?n b?c ra l�m?

– ??y, phi l� v?y ?�. C? s?ng cho h?t n?i s? phi l� ?y, r?i hi?u!

V?y th�i, anh b?n n�n thinh. Anh b?n kh�ng ch?u n?i gi?ng k? kho�i ho?t c?a t�i. �Khi th?ng kh�ng khoe khoang, khi thua lu�n lu�n vui v?�, – b�i h?c l?p T?, t�i nh?. Nh?ng t�i kh�c. Thua th� d? th??ng, th?ng l?i r?t d? gh�t! Thua, t�i k�u l�n: �ng th?t c?, c� t?m l?m; th?ng, t�i g�y: m?i v?n d?ng n?a c�ng l?c th�i m� b? li?ng xi?ng r?i th� ch?i th? n�o m� ch?i!

Kh�c v?i anh b?n t�i khi x?a ? Ban Bi�n so?n s�ch ch? Ch?m, thua ba v�n c? t??ng m� ??ng c?m chi?u ??n ch?p ch?n gi?c ng? t?i. Kh? th?!

10. Cu?i c�ng, Tagalau l� C?A ai?

M?t c�u h?i h?i� bu?n c??i. V� n� kh�ng L� c?a ai c?.

Trong v?n t? Cham kh�ng c� ti?ng �c?a�. T�i t?ng ?�a ngh?ch �c?a� trong v�i b�i th?, v� d�ng ng? ph�p ti?ng Cham �ph� c?u tr�c ti?ng Vi?t, qua ?� g�y d? ?ng nh? nh?n xinh xinh.

G?y d?ng c�ng vi?c mang t�nh t?p th? n�o b?t k� [? ?�y l� Tagalau] lu�n c�: [1] Ng??i ngh? ra, l?p n�n, ??ng m?i ch?u s�o (Inrasara: � t??ng, s�ng l?p, ch? bi�n); [2]? Ti?p ??n l� th�nh ph?n c?t c�n (Nguy?n V?n T?, Tr� Vigia, Phutra Noroya, Jalau An?k, Tu? Nguy�n, ??ng Chu�ng T?, Jaya Hamu Tanran, Ph� ??m, Jaya Thuksiam, Di?m S?n: c�y b�t ch? l?c); [3] Cu?i c�ng l� c�ng ch�ng r?ng l?n (M?nh th??ng qu�n, nh� ph�n ph?i, ??c gi?).

T?ng k?t �H�nh tr�nh 10 n?m Tagalau� t�i vi?t: N?u Cham kh�ng c� ng??i vi?t, kh�ng c� ??c gi?, kh�ng c� M?nh th??ng qu�n th� t�i kh�ng th? l�m n�n Tagalau. Tagalau sinh ra v� s?ng v?i/ v�/ qua c�c y?u t? ?�.