V?n H?i ngo?i sau 1975 (k? 56): Ph?ng v?n Nam Dao: Trách nhi?m c?a nhà v?n

Mai Ninh th?c hi?n

Mai Ninh: T? s�u n?m tr? l?i, Nam Dao ???c xem l� ng�i b�t �n?ng n?� nh?t ? h?i ngo?i. T�c ph?m c?a anh ??n v?i ??c gi? qua nhi?u th? lo?i: truy?n ng?n, k?ch, nh?n ??nh� ??c bi?t hai b? ti?u thuy?t Gi� L?a v� ??t Tr?i. Tuy th?, theo Mai Ninh ???c bi?t, tr??c ?� Nam Dao l� m?t ng??i y�u v� chuy�n l�m th?. Anh c� th? cho bi?t l� do n�o ?� khi?n anh nghi�ng h?n v? v?n xu�i sau n�y?

Nam Dao: T�i vi?t v?n xu�i t? n?m 98. Qu? tr??c ?� t�i c� y�u, l�m th?, v� th? th??ng l� ?? g?i g?m b?n b�. V� ch? ?? g?i b?n b�, th? l� h�nh th?c c� ??ng, nh? n??c ngu?n, l�c ?a ra ???c th� tr�o l�n r?t nhanh, kh�ng c?n lo?i lao ??ng �v?n xu�i� th??ng c?n th?i gian, th? n�y tr??c kia t�i c� r?t �t v� c�n ph?i t?p trung gi?ng d?y v� nghi�n c?u khoa To�n Kinh T?, ch?a c� ?i?u ki?n ?? tr? nghi?p, c�i nghi?p b?t b�nh t?c minh theo c�ch n�i c?a H�n D?, n�m na l� kh�ng nh?n ???c th� kh?c n�i. Nh?ng n�i g�? N�i ?? ai nghe? V?n ch??ng li?u c� chia s? ???c v?i nh?ng ai? Ch�ng ta c� c�ng m?t l?ch s? th?t bi tr�ng, nh?ng v?i t�i, t�i lu�n lu�n c� c?m t??ng b? l??ng g?t, b? l?a ph?nh, qua lu?ng ch�nh s? th??ng b? quy?n l?c o �p c??ng b?c. Nhu c?u chi?m h?u l?i cho m�nh m?t l?ch s? qua l?ng k�nh ch? quan ng�y m?t b?c b�ch, tr? th�nh y?u t? ??y t�i v�o th? lo?i Ti?u Thuy?t L?ch S?. N?m 99, Gi� L?a l� t�c ph?m ??u tay. Nh?ng xin n�i ngay, nghi�ng th� c� nh?ng t�i ch?a nghi�ng h?n v? v?n xu�i ?�u! Khi Th? b� Ch�a c?a ng�n ng? v?i ??n, t�i s? ch?ng c??ng l?i ???c. Nh?ng hi?m l� b� Ch�a v?n kh� t�nh, kh�ng ph?i v?y g?i t?t c? m?i ng??i, d?u c? n??c m�nh, trong v� ngo�i, ai c?ng t? x?ng l� nh� th?. L?c b�t ?t r?t truy?n th?ng, v?n ?i?u ni�m lu?t t?t l� c? ?i?n, v� n?u tr�c tr?c l�n ?�o xu?ng su?i th�… g?i sang tr?ng l� h�nh ng�n c�ch t�n h?u hi?n ??i�

MN: V�o th?i ?i?m b?t ??u vi?t v?n xu�i, Nam Dao nh?n ??nh th? n�o v? n?n v?n xu�i Vi?t Nam, trong c?ng nh? ngo�i n??c?

ND: N�i nh?n ??nh th� s? qu� nghi�m t�c ch?ng, nh?ng th�i, c?ng xin th?a th?t m?t �t c?m t??ng. Khi thi?u ni�n, t�i nh? nh�m T? L?c V?n ?o�n h?i sinh �t l�u trong mi?n Nam sau Di C? v?i V?n H�a Ng�y Nay. Cu?i nh?ng n?m 50, c� Duy Lam, T??ng H�ng� nh?ng kh�ng g�y ???c ?n t??ng n�o ?�ng nh?. Khi r?i qu� h??ng t�i m?i 18 tu?i, l�c ?� ch? bi?t th�m m?t s? t�c ph?m c?a Do�n Qu?c S?, V? Kh?c Khoan, Thanh T�m Tuy?n, Mai Th?o, D??ng Nghi?m M?u� t?c l�, qu? c? v�o, ta g?i l� nh�m S�ng T?o cho g?n. Sau n�y, t�i ??c Nguy?n Th? Ho�ng, Th?y V?, Nh� Ca, V� Phi?n, Th? Uy�n, Phan Nh?t Nam� ?� l� mi?n Nam tr??c 75, v� ch?c ch?n mi?n Nam ?� c� nh?ng ?�ng g�p ?�ng k? v�o n?n v?n h?c Vi?t Nam. Sau 75, v?n ch??ng h?i ngo?i b�ng ph�t. Nh?ng t�n tu?i n?i tr?i c� Nguy?n M?ng Gi�c v? ti?u thuy?t, c� Ho�ng Kh?i Phong v� Cao Xu�n Huy v? h?i k� chi?n tranh. V? th? lo?i truy?n ng?n th� xu?t hi?n m?t s? c�y b�t t�i hoa nh? V? Qu?nh H??ng, Tr?n V?, Th? Giang, ?? Kh, Ph?m Th? Ng?c, Tr�n Sa� v�o cu?i th?p ni�n 80. ?�y l� m?ng, theo thi?n �, V?n H?c H?i Ngo?i mang l?i nh?ng ?�ng g�p kh�ng th? ph? ??nh ???c. ??n th?p ni�n 90, h�nh nh? c� nh?ng b? t?c: ?? t�i ch?ng c�i n�y, theo c�i n?� h?i b? nh�m. Th?m k?ch v??t bi?n, h?c t?p c?i t?o, r?i cu?c s?ng l?u ?�y ?n g?i ? nh?, ???c ch?m tr? qua c�i l?ng k�nh c?m h?n m?t m�t, nh?ng v?n ch? m?i g�i ngo�i da, ch?a mang h?t ?? s�u ?o cho ?? k�ch th??c h?ng h?t ??n ch�ng m?t c?a nh?ng cu?c ??i ??i kh?ng khi?p. V?n ch??ng th?i ?� h�nh nh? ti?p t?c b� g?n v�o c�i t�m th?c S�i G�n n?i d�i, l? thu?c m?t th? qu� kh? clich� t�i t?o b?ng qu�n t�nh, kh�ng quan t�m ??n th? gi?i b�n ngo�i l� n?i m�nh ??nh c?, v� c? th? mang t? ch?t ghetto t? v?n c�ch cho ??n n?i dung.

V?n xu�i mi?n B?c trong th?i k? kh�ng chi?n ch?ng Ph�p c� nh?ng Ng??i ng??i l?p l?p c?a Tr?n D?n, V??t C�n ??o c?a Ph�ng Qu�n� g�y ?n t??ng. ??n khi h�a b�nh l?p l?i, Nh�n V?n v� Giai Ph?m th?i l�n m?t ng?n gi� t? v?n v?i nh?ng truy?n ng?n nh? �ng B�nh V�i c?a Phan Kh�i, Con ng?a gi� c?a Ch�a Tr?nh c?a Ph�ng Cung ch?ng h?n. Sau, c�i r?i r?t l?i ch? l� c�i th�n ph?n th� thi?t c?a m?t s? nh?ng nh� v?n, nh� th?� Ti?p theo, l� n?n v?n h?c ph?c v? chi?n tranh, v?i nh?ng r�ng bu?c t?t nhi�n, v� nh?ng V? B? c?a Nguy?n ?�nh Thi hay S�ng G?m c?a Nguy�n H?ng kh�ng th? coi l� th�nh c�ng, v?ng ti?ng vang, �t ?nh h??ng. C�i �truy?n th?ng� r?t ?�ng h�i l� n?n v?n ch??ng minh h?a th�nh h?ng th?y d�m cho nh� v?n ch?t ?u?i ngay tr�n c?n. Sau 75, c?ng v?y� V?n ch??ng l�c n�o c?ng c� ??nh h??ng ch�nh tr? ki?u hi?n th?c x� h?i ch? ngh?a, nh� v?n t? ki?m duy?t, tr? n�n qu� kh�n kh�o nh? G?p g? cu?i n?m c?a Nguy?n Kh?i� r?t �t t�nh thuy?t ph?c c?a v?n ch??ng ?�ch th?c. Th?i k? ??i M?i ??t nhi�n cho ph�p nh?ng ??t ph� r?t ngo?n m?c. ??u ti�n l� D??ng Thu H??ng v?i Nh?ng thi�n ???ng m�, B�n kia b? ?o v?ng�Sau ??n T??ng v? h?u c?a Nguy?n Huy Thi?p, r?i Thi�n s? c?a Ph?m Th? Ho�i, N?i bu?n Chi?n tranh c?a B?o Ninh, ?i v? n?i hoang d� c?a Nh?t Tu?n� Ngo�i t�nh ph� ph�n, c� nh?ng t�c ph?m t?o n�n v?n c�ch m?i (??i v?i v?n xu�i th?i tr??c), v� k�o ???c d?m ba n?m cho ??n ??u th?p ni�n 90. Sau, th� l?i ph?i ch?�

??u thi�n ni�n k? n�y, ch�ng ta c� g� ?? mong ??c: trong n??c, d?u ch?a c� nh?ng t�c ph?m ”th?p to�n�, m?t s? c�y b�t ?� ch?ng t? b?n l�nh v?n xu�i c?a m�nh, nh? Nguy?n B�nh Ph??ng, T? Duy Anh, H? Anh Th�i, Nguy?n Ng?c T?, g?n ?�y c� ?? Ho�ng Di?u� Ngo�i n??c, �t h?n, nh?ng t�c gi? t?p truy?n xu?t s?c C�i ch?t sau qu� kh? l� Tr?n V? c?m b�t tr? l?i sau m?t th?i k? ?i hoang, r?i Mai Ninh ?�nh ??ng v?i v?n phong ri�ng t? trong H?p �m trong v�ng s�n khu?t, ?o ??ng. Phong tr�o t�m t�i c�i m?i c?ng manh nha tr�n nh?ng t? b�o v?n h?c nh? H?p L?u ch?ng h?n� Nh?ng ch?t th?t, t�i ?ang l�m c�i vi?c c� v? nh? �nh?n ??nh� th?t, v?y xin ng?ng ngay ??ng t�c nhai l?i n�y�

MN: �anh ch?a ?? c?p ??n nh?ng ?i?m m?nh v� nh?ng ?i?m y?u?

ND: V? c�i m?nh, th? Vi?t Nam th? k? 20 l� m?t n�t n?i tr?i b?t ph�, c� ch? ??ng tr�n v?n ?�n th? gi?i. Theo c?m nh?n ri�ng, t�i cho r?ng nh?ng t�c gi? nh? T?n ?�, H�n M?c T?, B�ch Kh�, Huy C?n, Xu�n Di?u, L?u Tr?ng L?, V? Ho�ng Ch??ng, H? Dz?nh, Nguy?n B�nh… g�y ???c nh?ng d?u ?n ti?n chi?n r?t n�t. Sau ?�, th? �tr�ng s?� c?a Th�m T�m, Huy?n Ki�u, Huy?n Tr�n, th? l�nh c?a Quang D?ng, r?i th? sau v? �n Nh�n V?n- Giai Ph?m c?a Tr?n D?n, Ho�ng C?m, Ph�ng Cung… n?i c?m l�n nh? nh?ng ?�ng g�p ?�ng tr�n tr?ng. Th?i chi?n tranh, th? l�nh n?i d�ng Quang D?ng v?i Nguy?n B?c S?n trong Nam, Ph?m Ti?n Du?t v� Nguy?n Duy ngo�i B?c r?t hay. Th? mi?n Nam c?ng th?t ??c s?c; t?m k? Thanh T�m Tuy?n, Nguy�n Sa, T� Th�y Y�n, Ph?m Thi�n Th?… Sau 75, th? d�ng H?i Ngo?i c?ng c� nh?ng ?�ng g�p kh�ng th? kh�ng n�i ??n. Cao T?n, Nguy?n T?t Nhi�n l� hai trong nhi?u t�c gi? ???c l?u t�m… R?i m?i ?�y, nh?ng nh� th? tr? ?ang tr�n con ???ng th? nghi?m c�ch t�n, nh? Vi Th�y Linh, Nguy?n Qu?c Ch�nh, Th?n Nhi�n, L� ??i, Nguy?n H?u H?ng Minh, Phan Huy?n Th?… ti?p t?c b?i s?c s?ng cho th?.

N�i v? th?, t�i xin k? c? th? ???c h�t, v?i nh?ng ca kh�c c?a Tr?nh C�ng S?n. T�i r?t y�u chu?ng Bob Dylan v� Jacques Brel, nh? nhi?u ng??i c�ng th? h?. Ba b?n n?m tr??c, khi ??n Bruxelles gh� b?o t�ng Jacques Brel, m?t nh� th? h�t th? c?a m�nh, t�i kh�ng kh?i so s�nh, v� g?t qua nh?ng y?u t? ??c l? v?n h�a c?c b?, t�i cho r?ng S?n l� m?t ngh? s? r?t l?n, c� l? v� ngh? thu?t c?a anh ph?i tru�n chuy�n v?i c�i th�n ph?n con ng??i Vi?t Nam qua m?t cu?c chi?n 30 n?m v� nh?ng ??o l?n l?ch s? kh?ng khi?p. R?i so v?i Bob Dylan, t�i c?ng ngh? h?t nh? th?�

V? truy?n ng?n, t�i ngh? truy?n ng?n Vi?t Nam c?ng l� m?t n�t ?�ng k?. Ch? 15 n?m g?n ?�y, ch�ng ta ??m c?ng c� tr�n d??i n?m, b?y m??i truy?n hay, hai ba ch?c th?t xu?t s?c. Nguy?n Huy Thi?p v?i nh?ng t�c ph?m d?ng l?i ? ??u th?p ni�n 90 g�y ?n t??ng m?nh. H?i ngo?i, Tr?n V? t?o m?t v?n c�ch ??c bi?t. Trong n??c c� ?? Ph??c Ti?n, Nguy?n Th? ?m ??n r?i ?i nh? nh?ng �nh sao b?ng. Th?t ?�ng ti?c. Nh?ng t?i sao h? l?i ph? r?y v?n ch??ng nh? v?y�

MN: C�n m?t y?u?

ND: ?�ng l? nh?ng c�u h?i n�y n�n ch? h?i nh?ng ng??i l�m Ph� B�nh v� L� Lu?n v?n h?c. Nh?ng kh�ng ?�p, s? ph? l�ng b?n ??c, v?y xin n�i v�i c�u, d?u c� thi?u x�t hay th?m ch� sai l?ch. C� ba m?t y?u:

Th? nh?t l� ti?u thuy?t. H?u nh? v? m?t hi?n th?c ph� ph�n ch?a ai qua ???c V? Tr?ng Ph?ng v� Nam Cao. C�n v?n ch??ng l�ng m?n (hi?u cho ?�ng ngh?a) ch?ng c�i x� h?i c�ng th?c v� duy l� h?u x�y d?ng con ng??i v� x� h?i cho ng??i h?n, Kh�i H?ng v� Nh?t Linh v?n l� hai khu�n m?t l?n. ?� l� th?i k? tr??c kh�ng chi?n ch?ng Ph�p. Sau, ??n ti?u thuy?t hi?n th?c x� h?i ch? ngh?a, nh?ng th�nh qu? n?u c�, th� kh� d? qu�n. Trong mi?n Nam tr??c 75, c� th? c� m?t �t ti?u thuy?t lo?i truy?n v?a, ph?n �nh s? loay hoay g?i cho sang tr?ng l� hi?n sinh n�y n?, nh?ng c?ng l� lo?i kh� nh?. Th?i gian 10, 15 n?m qua, c� Nh?ng thi�n ???ng m� c?a D??ng Thu H??ng, N?i bu?n chi?n tranh c?a B?o Ninh v� ?i v? n?i hoang d� c?a Nh?t Tu?n l� �m ?nh. Ngo�i M�a bi?n ??ng c?a Nguy?n M?ng Gi�c ? h?i ngo?i, h?i k� Th�ng ba g�y s�ng c?a Cao Xu�n Huy, Mi?n V?nh Ph�c c?a V? Qu?nh H??ng, �t c� t�c ph?m n?i c?m, v? c? ph?m l?n l??ng. C� l? ti?u thuy?t ?�i h?i th?i gian, d�i h?i� trong khi chuy?n mi?ng c?m manh �o, o�i o?m thay, v?n l� b?c thi?t m?c d?u ch�ng ta s?ng ? nh?ng n??c gi�u nh?t nh� th? gi?i.

M?t y?u th? nh� l� K?ch, ??c bi?t r?t hi?m hoi nh?ng k?ch b?n v?n h?c. Mi?n Nam ng�y tr??c c� Vi Huy?n ??c, v� th?nh tho?ng V? Kh?c Khoan. Mi?n B?c x� h?i ch? ngh?a th� L?u Quang V?. V?y l� ch� �t� T?i sao? Trong khi ?�, k?ch l� m?t th? lo?i ??n tr?c ti?p v?i kh�n-th�nh gi?, ?i th?ng v�o cu?c ??i b?ng c? n??c m?t l?n ti?ng c??i, ?�o ngay tr�n l?ng c�i x� h?i, c� th? qu?ng n� xu?ng, ho?c c?u mang n� khi ?�ng c?u mang.

M?t y?u th? ba l� Ph� B�nh v� L� Lu?n V?n H?c. ? ?�y, t�i l�m c�i vi?c �tr�i ph�p� l� ph� b�nh Ph� B�nh. Thi?n ngh?, khi ph� b�nh m?t s�ng t�c v?n ch??ng ng??i vi?t kh�ng ph?i ch? �ph�n� qua c?m t�nh c?a m�nh v� �p ??t c�i c?m t�nh ?y tr�n ng??i ??c. Ng??i ??c v?n b?n Ph� B�nh c� th? ?�i h?i m?t g�c ?? nh�n, v� c�i g�c ?? ?� ch�nh l� ?i?u m� ch�ng ta g?i l� L� Lu?n, t?c l� t? L� Thuy?t V?n H?c. T�i li�n t??ng ??n Godel, ng??i ???c g?i l� ho�ng t? c?a To�n h?c, c�ch ?�y 70 n?m ?� ch?ng minh r?ng kh�ng m?t h? s? h?c (arithmetics) n�o to�n t�c (complet) m� kh�ng ph?i d?a tr�n m?t y?u t�nh b?t quy?t (undecidable). Nh? v?y, ch? tr�n m?t log�ch h�nh th?c kh�ng th�i, ta ?� kh�ng th? x�y d?ng m?t h? l� thuy?t m� kh�ng ph? thu?c v�o m?t ??nh ?? ch? c� th? ch?p nh?n nh? m?t ?i?u hi?n nhi�n n?m ngo�i h? th?ng. H? lu?n: th? th� c� c�i g� c� th? g?i l� ch�n l� tuy?t ??i, ??c nh?t, kh�ng th? b�n c�i tri?t gi?i? V?y cho n�n L� Thuy?t th� nhi?u. V� v?n h?c l� b? m�n kh�ng ?o ??m ???c, ch?c ch?n s? l� thuy?t kh�ng th? �t h?n s? l� thuy?t v?t l�, c?ng ? s? nhi?u, m� ??i t??ng ch? m?t, l� th? gi?i kh�ch quan c� kh? n?ng ki?m nghi?m ???c.

MN: ….nh?ng ?i?u n�y quan h? th? n�o v?i Ph� B�nh?

ND: Ch�nh v� L� Thuy?t V?n H?c nhi?u n�n theo t�i, nh� Ph� B�nh L� Lu?n ch? t??ng t??ng m�nh ??c quy?n m?t th? ch�n l� t?i cao (c� t�nh c�ch t�n gi�o) v� cao ti?ng ph� b�nh v?i gi?ng ?i?u ph�n x�t, ban ph�t s? th?t, r?i cu?i c�ng, ra tay b? th� danh v?ng cho nh� v?n m�nh th�ch, la l?i d� b?u nh� v?n m�nh kh�ng ?a, m?c d?u ?�i khi, v� nh?t l�, s? ?a th�ch v?a n�i ch?ng d�nh d�ng g� ??n l� lu?n k� khai nh? h� d?a. T�i thi?t t??ng, vai tr� c?a Ph� B�nh l� gi?i thi?u c�ch nh�n t�c ph?m qua m?t l?ng k�nh l� thuy?t M? h?c v� Tri?t h?c m� b?n th�n nh� Ph� B�nh tr�n tr?ng, ??n v?i ??c gi? ?? chia s?, v� t�n tr?ng t�c ph?m nh? m?t s�ng t?o ??c l?p v?i, nh?ng c� th? soi s�ng qua, nh?ng ?�nh gi� c?a m�nh. Nh� Ph� B�nh l?m l�c t??ng m�nh l� k? c?m c??ng cho con ng?a nh� v?n trong khi c�ng vi?c ph� b�nh v� l� lu?n v?n h?c l� s? t�i t?o t�c ph?m m�nh ph� b�nh qua m?t h? m? quan, m?i ??c gi? y�u m?t t�c ph?m (ch? n?u kh�ng th� ??ng ??c, th? th�i) v� hi?u m?t t�c gi?. Nh?ng r?t hi?m khi t�i c� d?p ??c nh?ng v?n b?n Ph� B�nh nh? v?y. Ph?i ch?ng v� nh� Ph� B�nh ch?a, ho?c m?i n?m s? s? h? m? quan ?�, n�n chi n� l?t ph?t b�n ngo�i, ch?a th�nh da th�nh th?t, v� ch?a kh? d?ng trong c�ng vi?c ph� b�nh? H? lu?n l� trong s�ch b�o h?i ngo?i, v?n b?n ph� b�nh tr?ng t�n nh?ng �ng (b�) T�y ?� c� nh�n hi?u tr�nh t�a trong v?n h?c �u ch�u ra d?a, n�o l� Barthes, Lyotard, Simonne de Beauvoir, r?i Derrida, Nabokov, Steiner� nh? b?o k� cho s? c�m c�i vay m??n. ? ?�y, xin n�i th�m v? c�i vay m??n l?m khi nh? tr� ?�nh tr�o c?a ng??i ?i l�m xi?c ch?. Ng�n ng? n�o c?ng ?�o b�ng m?t h? c?m quan, th?m ch� m?t m� th?c suy t?, c� bi?t so v?i nh?ng ng�n ng? kh�c. Nh� v?n trong m?t n?n v?n h�a ??c th� n�o c?ng ?�o b�ng m?t h�nh trang nghi?m sinh c� bi?t, v� ch�nh s? c� bi?t ?� l?i c� kh? n?ng tr? th�nh ph? qu�t. B?i t? n�, s? c� bi?t kia v?n l� m?t h�nh th�i c?u th�nh cho c�i chung, l� con ng??i. Khi mang l� lu?n ho?c nh?ng th�nh qu? c?a v?n h?c �u ch�u ra, c�u h?i ??u ti�n l� n?n v?n h?c ?� mang ???c g� cho v?n h�a Vi?t? T?t nhi�n c�, v� c� nhi?u. Nh?ng theo t�i, vi?c ph?i suy ng?m v� ?�nh ??ng l?i l� nh?ng ?i?u n� kh�ng th? mang l?i ???c, v� ?� l� ph?n m� ng??i vi?t v?n b?ng ti?ng Vi?t c� kh? n?ng c?ng hi?n b?n s?c c?a ri�ng m�nh, kh�ng tha h�a, ?i b?t ch??c, l?y v?n d?ch ng??i l�m v?n c?a m�nh. Ng�y x?a Ph� �t, B�nh nhi?u trong v?n c?. Nay, ch�ng ta th?y Ph� th� nhi?u, c�n B�nh th??ng mang d?ng t�n t?ng l?m khi ??n ?? l�m ng??i ??c ?? m?t. Cu?i c�ng, t�i cho r?ng nh?ng t�c ph?m v?n h?c ?�ch th?c l� nh?ng t�c ph?m ph� v? v� v??t qua nh?ng gi?i h?n s?n c� c?a nh?ng n?n M? v� Tri?t h?c ?� v� ?ang t?n t?i, t?c l� n� khai ph� nh?ng b??c L� Thuy?t ch?a gi?m ch�n v�o. Trong tr??ng h?p ?y, n� ?i ra ngo�i Ph� B�nh� D? nhi�n nh?ng t�c ph?m t?m c? ?� r?t hi?m tr�n to�n th? gi?i, t? c? ch� kim!

MN: Trong th?p ni�n cu?i th? k? 20 v� c? cho ??n g?n ?�y, nh� v?n Nam Dao nh?n th?y con ???ng v?n ch??ng Vi?t Nam n�i chung ?� ?i ??n ?�u? N� c� ???c c?i bi?n t?t ??p h?n, d?n t?i ch�n tr?i m? v� l�i cu?n hay v?n l� con ???ng c? v?i c?nh th? quen thu?c, v?i ?� g?ch nh?a ???ng ch?p v�?

ND: ?� l� th?p ni�n c� �t nhi?u th? nghi?m, v� n?n v?n ch??ng c?a ch�ng ta v?n gi? s?c b?t. Nh? ?� n�i, nh?ng nh� v?n trong n??c ?ang t�m t�i c�i m?i, v? v?n phong c?ng nh? v? n?i dung. ??c Tr� nh? suy t�n, Nh?ng ??a tr? ch?t gi� c?a Nguy?n B�nh Ph??ng, T? s? 265 ng�y c?a H? Anh Th�i, hay Ng?n ?�n kh�ng t?t c?a Nguy?n Ng?c T?, ch�ng ta d?u ch?a ho�n to�n y�n t�m v? m?t th�nh t?u, nh?ng ph?n kh?i v?i nh?ng khai m? s�ng t?o. ? b�n ngo�i, Ban bi�n t?p H?p L?u hai n?m qua ?� c? g?ng th?i m?t l�n gi� m?i, k�u g?i khai ph� trong truy?n ng?n v� ?�nh ??ng s�ng t�c ti?u thuy?t. V?i nh?ng ch? ?? nh? Nh� cho thu�, hay Y�u, Th? h? sau chi?n tranh, H?p L?u t?o m?t s�n ch?i v?n ch??ng l� th� v�, trong m?t ch?ng m?c nh?t ??nh, cho th?y c� m?t s? s�ng t�c g�y ch� �. Nh?ng th?c s?, c? trong v� ngo�i n??c, 10 n?m v?a qua kh�ng ph?i l� 10 n?m c� nh?ng b?t ph� ?�ng k?. N�i nh? v?y, ph?n n�o t�i ?� tr? l?i v? th? hai c?a c�u h?i.

MN: Anh ngh? t?i sao?

ND: Gi?n d? th�i, trong n??c, th?i v?n h?c ??i m?i l� v?n h?c c?a ph� ph�n v� c?a nh?ng s? th?t x� h?i kh�ng c�n che ??y v?ng v? ???c n?a. �t nh?t, th?i ?� v?n ch??ng b??c qua, d?u c� ch�t r?t r�, s? b�ng gi�, �m ch?, ?n d? c?a hai ch?c n?m tr??c v?n ?� g�y t� trong ho�n c?nh l?ch s? v� khu�n kh? ch�nh tr? c?a c? x� h?i. Nh?ng sau ph� ph�n v� b�c tr?n s? th?t l� ??n l�c ph?i x�y n�n nh?ng d? tu?ng ?? v??t c�i th?c t?i kia th� nh� v?n h?u nh? ch?ng l?i. Ch�ng ta ??c nh?ng ph�ng s? tr�n VNExpress, Tu?i Tr?� v� c� kh? n?ng n?m b?t ???c hi?n th?c x� h?i nhi?u h?n l� ??c nh?ng t�c ph?m v?n ch??ng. H?n n?a, n?m b?t c�i hi?n t?i d?u c?n nh?ng ch?a ?? ?? x�y m?t c�i g� m?i h�ng v??t tho�t ??n m?t t??ng lai. Mu?n x�y, ph?i c� ki?n th?c th?c s?. Ki?n th?c ?� ??n t? kh? n?ng t? duy ??c l?p, kinh qua s? g?n l?c c?a tr� tu? v� kinh nghi?m, kh�ng b� khu�n v�o nh?ng ranh gi?i �p ??t, kh�ng d? d�i ch?y theo nh?ng m?u m?c th?i th??ng. V?n h?c t??ng quan v?i m?i m?t c?a x� h?i. Khi n� ??i m?i, x� h?i ?ang c?c c?a sinh s�i. Khi n� b? t?c, nh?ng ph?m tr� t??ng l� t�ch b?ch v?i n� c?ng ?ang b? t?c, th?m ch� ? m?c ?? c� th? c�n gay g?t h?n. Trong th?i ??i Internet, c� qu� nhi?u th�ng tin, c� ng??i cho r?ng th�ng tin l� ki?n th?c. Ch�nh v� th? ng??i ta n�m v�o ??u cho ch?t th�ng tin. Th�ng tin kh�ng g?n l?c v� h? th?ng h�a ch? c� th? gi?t ki?n th?c v� kh? n?ng t? duy ??c l?p. X� h?i n??ng v�o t?p h?p nh?ng th�ng tin l?n nh?n ch? c�n ?�o tr�n l?ng th? t? duy v?n v? c?c b?, t?o c�i ?o gi�c ki?n th?c qua b?ng c?p khi?n nay trong n??c n�o Gi�o s?, n�o Ti?n s? v� Ph� ti?n s? th?t l?n gi?� ch?y r�ng ??y ???ng. Nh?ng nh? v?y, l?y g� ?? x�y m?t x� h?i ?ang gi?m ch�n tr??c th?i ??i, ?ang hoang mang tr??c ng� ba ???ng � th?c h?, ?ang ng?n ng? b�n c?nh h? s�u t?t h?u? Khi kh�ng c�n n?n t?ng n�o c?, con ng??i, trong ?� c� nh� v?n, kh�ng l�m n?i ch?c n?ng c?a m�nh, ?? b?n n?ng sinh v?t ??a c? x� h?i v�o t�nh tr?ng tho�i h�a ??o l�, qu� ?? ti?n t?i m?t x� h?i v� lu�n, thu?n v?t th? v?i c�i gi� tr? ??ng ti?n ???c n�ng l�n c?p th?n linh v� d? d�i bi?n minh v?i th? ch? ngh?a th?c d?ng hi?u ? ngh?a c?n!

MN: ??y l� trong n??c, c�n ? ngo�i?

ND: ? ngo�i n??c, nh?ng n?m 80 l� th?i k? v?n ch??ng ch?ng C?ng, c� bao nhi�u m?t m�t oan khi�n mang ra n�i, m�i r?i c?ng nh�m, c?ng h?t. V? l?i, tho�t ???c chuy�n ch�nh v� s?n th� ?�m ??u v�o �chuy�n ch�nh t? s?n�, v?i t?t c? h�o quang c?a x� h?i ti�u th? th?a m?a. V?i nhi?u ng??i, �h?nh ph�c� t�m v�o nh?ng y?u t? nh? anh (ch?) mua nh� c� v??n, m?y garage, xe anh l� lo?i xe g�, con anh h?c ? ?�u, c� v�o tr??ng Y kh�ng? ??n th?p ni�n 90, giai ?o?n ??u l� h?p l?u, t�m v� nh?p d�ng v?i v?n ch??ng trong n??c. Nh?ng ti?c thay, h?p l?u cho ??n nay n�i chung v?n ch? m?t chi?u, v?i nh?ng ?o t??ng tan ra nh? b?t x� ph�ng. Tuy c� nh?ng ?�ng g�p c?a m?t s? nh� v?n tu?i ch?a ??n 40, v?n ch??ng b�n ngo�i v?n ch?a d?n ??n nh?ng ch�n tr?i m? so v?i truy?n th?ng. Giai ?o?n cu?i th?p ni�n 90 v� ??u thi�n ni�n k? ?� c� kh�c, nh?ng c�n ch?p ch?ng. Hi?n ?� c� nh?ng c�y b�t tr? ti?p t?c x�ng v�o nh?ng ch�n tr?i m?, ph� nh?ng kh�ng gian kh�p k�n, t? nh?ng ch�n tr?i ?� v?n phong c?ng t? n� khai ph�ng v� thay ??i. Nh?ng ?�y m?i l� d?m b??c ??u�

T�i kh�ng ph?i l� ng??i ??u ti�n nghe ti?ng than r?ng v?n ch??ng Vi?t Nam ?ang b? t?c. H�nh nh? s? b? t?c n�y c�ng m?t l�c hi?n di?n ? nhi?u n?i tr�n th? gi?i, k? c? ? �u v� M? ch�u. Hi?n c? th? gi?i ?ang b? t?c: khoa h?c k? thu?t th� ti?n qu� xa so v?i s? ph�t tri?n con ng??i v? c�ch l�m ng??i v?i nhau, t?c l� ph??ng di?n ??o l�. V?n ch??ng b? t?c l� m?t m?t, nh?ng � m?t c�ch bi?n ch?ng � m?t kia l� con ng??i c?ng ?ang c? v�ng ra kh?i nh?ng b? t?c ?�. ? trong n??c, nh� v?n Nguy�n Ng?c khuy�n m?i ng??i vi?t n�n c? n?m b?t l?y c�i ph�ng tri?t h?c c? b?n c? ?�ng l?n T�y, h?c l?y m?t ngo?i ng?, ??c ?? m? t?m nh�n, ?? ti?p thu tinh hoa v� nh?ng ph�t ki?n hi?n ??i. T�i cho ?� l� m?t l?i khuy�n ch�n th�nh v� ch� l�. Ph?i bi?t ??c v� hi?u r� nh?ng gi?i h?n c? th� m?i khai ph� ???c nh?ng c�i m?i. D? nhi�n, c�i m?i n�o c?ng c� n?n t?ng, v� n?n t?ng ?� ch�nh l� c�i c?, nh?ng l� c�i c? ?� b? ph? ??nh ?? l�m b�n ??p m? ???ng khai ngu?n cho s�ng t?o. Tinh th?n c?u ti?n c?u h?c ?? s�ng t?o trong ng�n ng? c?a m�nh, kh�c xa v?i s? l�m d�ng, vay m??n, b?t ch??c k?ch c?m… th?nh tho?ng ta b?t g?p, nh? Mai Ninh ??a h�nh t??ng, con ???ng c? v?i c?nh th? quen thu?c v� ?� g?ch nh?a ???ng ch?p v�

MN: Anh v?a kho�c cho v?n h?c di d�n Vi?t Nam th?p ni�n 80 chi?c �o cho�ng Ch?ng C?ng. V?y theo anh, c�c t�c ph?m trong n??c c�ng th?i ?i?m ?y nh? �c m?ng c?a Ng� Ng?c B?i v? th?m k?ch c?i c�ch ru?ng ??t, Nh?ng m?nh ??i ?en tr?ng c?a Nguy?n Quang L?p v? m?t kia c?a chi?n tranh ch?ng M? c?u n??c l� g�?

ND: T�i n�o d�m kho�c �o cho c�i g� ?�u… C? gi? th? t�i k�u v?n ch??ng c?a c?ng ??ng di d�n c?ng… h??ng v? x�y d?ng ??t n??c, mang ??m ?� b?n s?c d�n t?c v� t? t??ng H? Ch� Minh, ph�t huy ni?m t? h�o t? cu?c chi?n th?n th�nh Ch?ng M? C?u N??c ??… v� v�n v�n… th� ?�ng l� t�i kho�c �o th?ng ?? t? sao v�ng… cho m?t chuy?n hoang t??ng. Theo hay Ch?ng l� hai m?t c?a m?t th�i ?? d?n th�n, t? th�i ?? ?y ??i v?i nh?ng ng??i c?m b�t l� ?i?u ?�ng qu� ?�ng tr?ng. V� th?, t�i kh�ng c� th�nh ki?n g� v?i v?n ch??ng ch?ng C?ng. Sau 75, h�ng tr?m ngh�n ??ng b�o v??t bi�n ch?t tr�n bi?n c? th� ??t c�u h?i t?i sao v� ch?ng nh?ng c�i ?� g�y n�n s? ch?t ?� th� c� chi ?? tr�ch c?? V?n ?? trong v?n ch??ng, cho c? ch?ng hay theo, l� bi?u ??t th? n�o. Theo ki?u b�i h?ng v� h� kh?u hi?u, ch?ng ai nghe. Ch?ng b?ng c�ch b�i ?en, c?ng h� kh?u hi?u, t�c ??ng ch?ng kh�c g� m?y. Vi?t v?n, l� ?i t�m, n�i ki?u ?� nh�m, ch�n-thi?n-m?, ?? chia s? v?i nh?ng ng??i ??c m�nh. V?y theo hay ch?ng, c? vi?c, nh?ng cho ?�ng, cho ??p, v� n?u c� th? th� h??ng ??n nh?ng ?i?u t? t? ?? c?u mang t??ng lai. ?i?m ch?t cho c�i theo hay c�i ch?ng v?n c? l� th�n ph?n con ng??i, nh?t l� th�n ph?n n?n nh�n, b? nghi?n n�t ra d??i c�i b�nh xe kh?c nghi?t c?a l?ch s?. Vi?t v?i ch?t li?u c?u th�nh t? m�u v� n??c m?t c?a nh?ng n?n nh�n th� kh�ng th? h� kh?u hi?u, ho?c b�i h?ng t� ?en, v� c�ch x?p lo?i theo c�i n�y, ch?ng c�i kia tr? th�nh kh�ng m?y c?n thi?t.

T�i ch?a ???c ti?p c?n Ng� Ng?c B?i nh?ng ?� ??c Nguy?n Quang L?p. Trong m?ch n�y, ph?i k? th�m Nguy?n Huy Thi?p, D??ng Thu H??ng, Nh?t Tu?n… M?ch ?� l� m?ch hi?n th?c ph� ph�n, v?ch tr?n t? n?n v? ??o l�, x� h?i. Nh?ng n?u c�u h?i �m ch? h? ch?ng C?ng th� t�i e ?i qu� xa, v� t�i s? ??y m?i l� ??ng t�c kho�c �o cho h?.

V?n ch??ng (k? c? v?n lu?n chi?n) ch?ng C?ng kh�ng d?. Tr??c ti�n, ph?i t�m ???c nh?ng c�i l? h?ng trong t? t??ng M�c, v� trong s�ch l??c L�-nin. Sau, l� b?n ch?t phong ki?n c?a t? t??ng Mao. K? ??n, ch?ng minh ki?u theo ?u�i kh�ng ph� ph�n ? Vi?t Nam, t?t c? d?a tr�n ?�n b?y l�ng y�u n??c v� ni?m tin r?t t�n gi�o v�o b?n ch? th?n th�nh ??c-l?p th?ng-nh?t, ??y m?y ch?c tri?u con ng??i v�o m?t cu?c chi?n 30 n?m. Cu?c chi?n ?y son ph?n th�nh huy?n tho?i, ?n s�u v�o t�m th?c d�n t?c, th�nh kh� gi?i b?o v? v� bi?n minh cho x� h?i hi?n nay m?c d?u, nh�n l?i, n� ?ang h�nh th�nh ng??c h?n l?i v?i nh?ng m?c ?�ch C�ch M?ng ban ??u, c� khuynh h??ng phi nh�n, phi ??o l�, vong th�n, th?c d?ng ??n ?? b�n m�nh nh? m?t m�n h�ng… T�m l?i, s? th?t b?i c?a m?t ch? ?? x� h?i ch�nh tr? l� m?t s? th?t b?i v?n h�a. Trong ch?ng m?c, n� bi?u hi?n qu� tr�nh ??n t�nh tr?ng m?t x� h?i phi v?n h�a, v?i nh?ng con ng??i, l� s?n ph?m v� ??ng th?i c?ng l� nh?ng t�c nh�n sinh th�nh ra x� h?i ?�. ??i t??ng v?n ch??ng, nh? ?� n�i, l� con ng??i-n?n nh�n, v?i nh?ng v�ng v?y, ?? ti?p t?c l�m ng??i, v?i ch�n-thi?n-m?…

MN: Anh c� ngh? m�nh vi?t kh�c h?n nh?ng ng�i b�t ???ng th?i? N?u c�, tr�n nh?ng ph??ng di?n n�o: n?i dung, k? thu?t, h�nh th?c�?

ND: V? n?i dung v� h�nh th?c (trong ?� c� v?n ?? k? thu?t), t�i ngh? tuy g?i l� hai nh?ng n?i dung v� h�nh th?c g?n b� v?i nhau ??n ?? nh? m?t. H�nh th?c chuy?n t?i m?i, ch?c ch?n n� c� kh? n?ng dung ch?a n?i dung m?i. N?u c�i n?i dung th?c s? l� m?i, n� kh�ng th? b? c�u th�c v�o ph??ng c�ch chuy?n t?i c? ???c. H�nh th?c v� k? thu?t m?i l� c�i d? ph�t hi?n, nh?ng n� chuy�n ch? n?i dung n�o m?i r?t kh� th?m ??nh. T�i cho r?ng n?u n?i dung m?i kh�ng c�, ho?c c� nh?ng ch?a ?? ch�n, nh?ng h�nh th?c k? thu?t g?i l� m?i kia s? b? th?i v�o qu�n l�ng. Nh?ng n�i cho c�ng, v?n ch??ng m?i c? n?i dung-h�nh th?c ch? ??ng th?i t?n t?i v?i m?t x� h?i l�c n�o c?ng ??i m?i, v?i nh?ng con ng??i n?m b?t c�i m?i v� d?ng c?m ?i khai ph� n�.

Nh?ng c�i t�i ?� vi?t, kh�c th? n�o th� xin d�nh quy?n th?m ??nh cho b?n ??c. C�n nh?ng g� s? vi?t, l�m sao t�i bi?t ch?c ???c t�i s? vi?t g� nh?? Nhi?u khi ??nh m?t ?�ng, l�c c?m b�t th� nh�n v?t ??y ch�nh t�c gi? ??n m?t n?o kh�c! Trong truy?n ng?n Kho?ng ch?i v?i, t�i c� ?? c?p ??n t??ng quan v� t??ng t�c gi?a t�c gi? v?i nh�n v?t. V?i t�i, ?� l� c? m?t v?n ?? khi vi?t. Truy?n sinh ??ng khi nh�n v?t s?ng v� h�nh ??ng theo t�nh c�ch t�c gi? x�y d?ng, c�i t�nh c�ch ?y d?n d� l�i nh�n v?t ?i, th?m ch� l�i vu?t kh?i � ??nh v� t?m ki?m so�t duy � ch� c?a t�c gi?. T�c gi? c� n�u, nh�n v?t v?n gi?ng ra. S? ?�i co n�y l?m l�c ??y t�c gi? t? y�u ??n gh�t nh�n v?t, nhi?u khi ??n c? � ?? mu?n �gi?t� nh�n v?t g�y v?n ??. Nh?ng th?t o�i o?m, th? l� ??ng ngh?a v?i s? h?y ho?i lu�n s�ng t�c c?a m�nh� Nh� v?n ch?m t?i g�t ch�n Th??ng ?? s�ng t?o ra th? gian v� con ng??i ? c�i bi k?ch ?�!

C�n v?i nh?ng b?n v?n ???ng th?i, khi ??c, t�i ?i t�m ph?n h?n trong v?n ch??ng c?a h?. M?t t�c ph?m th?t b?i, r?t d? nh?n. ?� l� nh?ng t�c ph?m m� ??c gi? b? r?i, truy?n ng?n th� ??c d?m d�ng ??u, ti?u thuy?t th� hai ba trang r?i g?p l?i, tr? t�c ph?m v�o c�i v?c l�ng qu�n. V??t ???c c�i ph?n ?ng b? b? r?i, t�c ph?m ph?i c� gi?ng v?n v� t?o ra ???c kh�ng kh�. Kh�ng kh� ?� t�y c?u tr�c truy?n, trong ?� ph??ng th?c s? d?ng y?u t? th?i gian v� kh�ng gian l� c?n b?n. Gi? ???c ??c gi?, t�i quan t�m ??n nh?ng b?t ng?, tr�nh ?? ??c gi? ?o�n tr??c ???c s? vi?c v� d� ra di?n ti?n ??n chung cu?c, d?u h? c� m? ra ??c ph?n k?t ngay t? ??u. Nh?ng th? hi?n ???c nh? v?y, theo t�i, t�c ph?m v?n ch? ? m?c tr�n trung b�nh. Mu?n th?t hay, ?�i h?i nhi?u h?n. Ng??i x?a mang h�nh t??ng ?? x?p lo?i. Hay th� nh? m?t ti?ng chu�ng ?�nh l�n, ai c?ng nghe th?y, v� ti?ng chu�ng c�n ng�n nga sau khi ??c xong. Nh?ng mu?n xu?t s?c, ti?ng chu�ng ?� ?�nh l�ng b�n n�y, l�ng b�n kia v?n nghe ???c ti?ng chu�ng ng�n. T�i xin th�m, ti?ng chu�ng ng�n nga �m ?nh, v� n?u c� m?t ai ?�, ch? m?t th�i c?ng ??, ??c xong t�c ph?m r?i th?y m�nh kh�ng c�n nh�n s? v?t v� cu?c ??i nh? tr??c khi ??c th� ?� m?i l� tuy?t t�c. Ti?ng chu�ng ng�n ?� l� ph?n h?n ng??i vi?t. ?i?u n�y, k? thu?t h�nh th?c kh�ng mang ??n ???c. N� t�y v�o n?i dung, v� mu?n hay kh�ng, n� l� c�i nh� v?n c� g� ?? chia s? v?i ng??i ??c, bi?t m�nh vi?t ?? l�m g�. Khi ti?ng chu�ng ng�n t? n?m n�y qua n?m kh�c, th?i n�y qua th?i kh�c, th� n� v??n l�n t?m kh�i qu�t nh?t. ?� l� c�i m?u s? chung c?a con ng??i ??t ??n qua s? c� bi?t c?a nh� v?n, t? th�n ph?n, l?ch s? ??n v?n h�a� T�i ?� vi?t trong l?i t?a c?a hai t?p truy?n Trong bu?t pha l� v� Kho?ng ch?i v?i, r?ng �Vi?t l� c�ch l�m ng??i c?a nh� v?n. Vi?t kh�ng ??n gi?n l� chuy?n v?n hay ch? t?t. V?n ch??ng kh�c v?i son ph?n. Kh�c v?i �nh ?�n s�n kh?u c?a nh?ng m�n k?ch tung h�. C�i c�n, ?o b?ng ?? l?ng c?a v?n ch??ng ? chi?u s�u t�m th?c ng??i ??c.� Tr? l?i c�u Mai Ninh h?i, v� l� c�i ph?n h?n, t�i tin m?i ng??i m?t kh�c v� hy v?ng r?ng nh?ng ng�i b�t ???ng th?i tr�n tr�i ??t n�y kh�ng ai gi?ng ai. V� ??ng ai gi?ng ai!

MN: Ch? trong v�i n?m, v?i 2 cu?n ti?u thuy?t l?ch s?, 1 truy?n v?a, h�ng ch?c truy?n ng?n, 7 v? k?ch, 9 c�i k� v? m?t s? nh�n v?t trong v?n h?c, r?i c�n ti?u lu?n, nh?n ??nh� ph?i xem l� m?t c�ng tr�nh ?�ng k?, Nam Dao c� h�i l�ng v?i s?c vi?t c?a m�nh kh�ng? ?� th?y nh?ng g� m�nh mu?n vi?t, mu?n t? b�y ???c v?i ?i?

ND: Ph?i n�i r�, trong s? truy?n ng?n c� 10 l� nh?ng ch??ng trong b? Ti?u Thuy?t L?ch S? trong ?� t�i d�ng th? ch??ng-h?i. Mai Ninh h?i t�i c� h�i l�ng kh�ng, t�i ch? c� th? tr? l?i, v? con t�i th� kh�ng h�i l�ng l?m� Trong ?i?u ki?n th?i gian h?n h?p, t�i h?i qu� ?�, ?�i khi t�i t? h?i m�nh c� vi?t nh?ng c�i th?a th�i l�m m?t th?i gi? ng??i ??c kh�ng? Hy v?ng r?ng kh�ng, n?u l? c�, xin b?n ??c l??ng th? cho. C�n nh?ng ?i?u t? b�y c� v?i ?i kh�ng th� d? nhi�n l� c�, v� c�ch hi?u c�u h?i cho ch�nh x�c th� c� v?i ??n s?p c?n ki?t ch?a? N�i ?�a th�i, v?i th� c� v?i, nh?ng nh?ng ?i?u mu?n n�i, nh?t l� v? c�i th?i c?n ??i v� hi?n ??i th� t�i c�n. T�i ?ang ho�n th�nh ti?u thuy?t B? D�u, m?t trong c�i b? ba ti?u thuy?t l?ch s? m� hai t?p ??u l� ??t Tr?i v� Gi� L?a. T�i ngh?, ch�ng ta m?i ng??i ph?i t�i t?o v� chi?m h?u l?i L?ch S?, x?p ??t nh?ng s? ki?n th? n�o ?? nh?n bi?t sai tr�i, hi?u ra nh?ng ngh?ch l�, v� ??nh h�nh nh?ng chuy?n t?u nh? trong qu� kh?. T?t c? nh?ng ??ng n�o ?� l� nh?m x�y d?ng m?t c�ch nh�n t??ng lai, mong sao cho t??ng lai kh�ng m?t m� nh? nh?ng ng�y x?a kh?n kh� Ch? y?u l� ph?i ??t l?i m?t s? v?n ?? V?n H�a, v� ?i ??n t?n c�ng, th�i ?? t?m nh�n ch�nh tr? ng?n h?n chi ph?i!

MN: Trong ba th? lo?i ch�nh c?a v?n xu�i, th? lo?i n�o cho ng�i b�t c?a nh� v?n Nam Dao ???c ung dung ph�ng th? nh?t? Theo quan ni?m c?a anh, c� nh?ng kh�c bi?t ?�ng l?u t�m n�o gi?a c�ch vi?t ti?u thuy?t v� truy?n ng?n? N�i c�ch kh�c, nh?ng ?i?u m� m?t nh� v?n c?n ph?i tr�nh hay ?? � ??i v?i lo?i n�y hay lo?i kia ?? h�nh th�nh m?t t�c ph?m hay.

ND: Th?t t�nh, ch?ng c� th? lo?i n�o Nam Dao ung dung ???c m� ph�ng th?! Nh?ng t�i mong g�y ???c quan t�m v? K?ch b?n V?n h?c, b? m�n ch�ng ta r?t y?u. K?ch ch? y?u d?a tr�n ??i tho?i v� l� th? ??ng, n�n nhi?u khi tho?i trong K?ch kh�ng gi?ng nh? tho?i trong Truy?n. V?i truy?n ng?n Kh�ng c� vua, tho?i c?c hay nh?ng khi Nguy?n Huy Thi?p chuy?n sang K?ch th� �i th�i, n� c?� nh? th? n�o ?y� Trong th?i ??i ??y ph??ng ti?n truy?n h�nh truy?n thanh, thi?u K?ch l� thi?u m?t m?ng l?n. Tr??c vi?n t??ng nh?ng bi?n chuy?n x� h?i, K?ch di?n tr??c c�ng ch�ng mang ng�i c?a nh?ng tr�i bom n? cho � th?c vu?t kh?i qu�n t�nh � l�. V� th?, K?ch b?n V?n h?c l� m?t nhu c?u c?p thi?t cho nh?ng x� h?i c?n thay ??i.

V? ti?u thuy?t v� truy?n ng?n, kh�c bi?t hi?n nhi�n l� chi?u d�i (ch? kh�ng ph?i d�y) c?a t�c ph?m. Truy?n ng?n c� ??ng, v� th? kh�ng th? chuy?n t?i qu� nhi?u ?i?u, t?t nh?t l� ch? m?t, v� t?p trung xo�y v�o n� v?a tr�n m?t c?m t�nh, v?a tr�n m?t tr� tu?. V?n c�ch trong truy?n ng?n nh? v?y r?t ?�i h?i, kh�ng ph?i ki?u c? �h?ng� l�n l� vi?t ???c. Ti?u thuy?t kh�c ? ch? kh�ng v� th?i gian th??ng l� bao qu�t h?n, ng??i vi?t c� nhi?u ch? ?? v?y v�ng h?n, c� th? ?? c?p ??n nhi?u n?i dung. Nh?ng c?ng ch�nh th? m� ti?u thuy?t l?i c?n m?t th? c?u tr�c ch?t ch?, v� n?u kh�ng, ng??i vi?t ?i l?c, v� ng??i ??c t?t nhi�n c?ng th?. V� s? trang t??ng ??i nhi?u, gi? l�m sao cho ??c gi? kh�ng g?p s�ch qu?ng v�o qu�n l�ng l� c? m?t v?n ??. M?i ch??ng trong ti?u thuy?t, t??ng ???ng v?i m?i ?o?n trong truy?n ng?n nh?ng kh�c ? ch? l� n� ph?i m?, ?i?u ki?n ?? c� nh?ng ch??ng sau. V� m? th? n�o cho ??c gi? ti?p t?c ??c l� c�ch th? l? l?ng ?? k�ch th�ch t??ng t??ng v� t� m� c?a ng??i ??c (truy?n ch??ng Kim Dung l� b?c th?y tr�n ph??ng di?n n�y). Ngo�i ra, y?u t? tho?i trong Ti?u Thuy?t c?n h?n trong Truy?n Ng?n, th? nh?t l� ?? ??c gi? �th?� v� th? nh� l� t?ng m?c sinh ??ng (c? th? ??c 400 trang kh�ng c� l?y m?t c�u tho?i trong ?i t�m th?i gian ?� m?t c?a Proust m� xem, r?t m?t!). Nh?ng ?i?u t�i v?a n�i l� kinh nghi?m ri�ng, n� c� gi� tr? nh? m?t t? b�y t�m t�nh th�i. T�i kh�ng h? d�m l?p thuy?t, v� ch�nh t�i, t�i c?ng c� th? d? d�ng t�m ra nh?ng th� d? trong v?n h?c th? gi?i kh�ng n?m trong nh?ng kinh nghi?m ri�ng t? n�i tr�n.

Cho t�i ???c k?t th�c ph?n tr? l?i nh? th? n�y: truy?n ng?n hay ti?u thuy?t qu� ? b? d�y ch? kh�ng ph?i chuy?n d�i ng?n. C�i g?i l� b? d�y ??n t? ?�u? T? cu?c s?ng, t? c�ch nh�n c?a ng??i vi?t, t? nh?ng g� ng??i vi?t mu?n chia s?, ngh?a l� c�ch nh� v?n ?�p c�u h?i vi?t ?? l�m g�.

MN: G?n ?�y, tr�n di?n ?�n v?n ch??ng, m?t v�i ng�i b�t n�u l�n v?n ?? v?n ch??ng d?n th�n, kh�ng tr�nh n� hi?n th?c x� h?i m�nh ?ang s?ng. Theo Mai Ninh, v?n ch??ng d?n th�n ph� ph�n l?i hay ?i k�m v?n ch??ng ?n d?. Nam Dao ngh? sao v? l?i vi?t ?� g?i l� ph� ph�n m� r?i l?i ?n d? b� hi?m ?�?

ND: ?, l? nh?, th? l� c� c�i th? lo?i v?n ch??ng kh�ng d?n th�n �? Hay ng??i ta hi?u v?n ch??ng d?n th�n l� ph?i g?ng l�n ch?ng c�i n�y, theo c�i n?. Vi?t Nam ta th� x?a nay th? lo?i n�y kh�ng hi?m. Th? d?n th�n m� l?i ?n d? b� hi?m l� l�m sao? Nh? m?t k? thu?t trong v?n ch??ng, ?n d? l� l?y c�i n�y ?? n�i c�i kia. K? thu?t cao, ?n d? mang t�nh t??ng tr?ng v� c� t�c ??ng c??ng ?i?u h�a t�nh bi hay t�nh h�i c?a ?i?u m�nh mu?n n�i, nh? M�tamorphose c?a Kafka, hay Les chaises c?a Ionesco. C??ng ?i?u h�a ???c, b?i k? thu?t ?n d? nh?m k�ch th�ch tr� t??ng t??ng c?a ng??i ??c, quy?n r? h? gia nh?p cu?c ch?i t�i t?o t�c ph?m qua s? t??ng t??ng, t? duy v� c?m nh?n c?a ch�nh h?.

C�u h?i, t�i hi?u, l� v?n ch??ng kh�ng tr�nh n� hi?n th?c x� h?i n?i m�nh ?ang s?ng m� l?i hay ?n d? b� hi?m th� l� c�i g�? ? m?c ?? th�nh c�ng, ?n d? l� ngh? thu?t n�ng c?p ph� ph�n ??n ?? tri?t ti�u to�n b? nh?ng hi?n th?c x� h?i thi?u nh�n t�nh. Kh�ng ??t ???c nh? v?y, ?n d? ch?ng l� c�i g� c?, ngo�i th? ng�n t? c� ch�t tr� tr� gi? h�nh, l?p l?ng n??c ?�i, ?? m?u c?u hai ch? b�nh an c?a nh?ng k? �s?ng kh�n ngoan� v?i ng�i b�t c?a m�nh. Chao �i, ?� �kh�n� th? sao l?i c�n mu?n vi?t? Ch? kh�n ngoan, t�i ngh? h? c� th? th�nh b?t c? ai, nh?ng h? kh�ng th? th�nh nh� v?n ???c. C�n n?u c? co ng�i b�t n�p m�nh tr?n trong c�i �k? thu?t� ?n d? b� hi?m m?p m? gi?a an sinh c� nh�n v� m?t hi?n th?c x� h?i b?c b�ch � th?c h?u c� c? t?o n�n nh?ng thay ??i t?t y?u, th� m?t ng�y kia c� ng??i s? n�u l�n c�u h?i gay g?t v? ch?c n?ng v� tr�ch nhi?m c?a nh� v?n th?i h?u ??i m?i. C�u tr? l?i, t�i ?oan ch?c, l� ch?ng ??p ?? g�!

MN: Ti?p t?c chuy?n �d?n th�n�… C�ch ?�y ?�ng m?t n?m Nam Dao tham d? ch? ?? K� do H?p L?u ?? x??ng, ph?i h?p r?i th?c hi?n tr�n V?n Xu�n Qu� M�i. Th? m?i c?a ban ch? bi�n khi ?y ?�i h?i K� d?n th�n, kh�ng t??ng nh??ng b�ng t?i hay tr�nh n� th?c tr?ng Vi?t Nam nh? nh� v?n Ho�ng Kh?i Phong ?� m?nh m? ?? ngh? K� �qu?t �. K� m� b?n ?i l� v?n ho� v� b?n ?? c?ng l� v?n ho�. Nh?ng sau ?�, Nam Dao nh?n x�t nh� v?n Vi?t ch?a s?n s�ng ??i m?t th?c t? Vi?t Nam. L� m?t ng??i vi?t K�, ?� t?ng c� nhi?u b�i k� Ho�ng C?m m?t v? thu?c ??ng, Ph�ng Cung th? v� ng??i, X? B?i vi?t v? Tr?n D?n… anh gi?i th�ch th? n�o v? t�nh tr?ng khan hi?m K� v� ??c bi?t thi?u d?n th�n n�y?

ND: B?o r?ng Nam Dao nh?n x�t nh� v?n Vi?t ch?a s?n s�ng ??i m?t th?c t? Vi?t Nam th� c� h?i qu�. Tr??c h?t, l� nh� v?n Vi?t Nam ? h?i ngo?i v? th?m qu� cha ??t t? th�i. C�n sau, ??i m?t l� th? n�o? N?u k? ra t? tr?ng x� h?i th� ch�ng ta th?y nhi?u nh� b�o trong n??c, tr�n b�o ?i?n VNExpress ch?ng h?n, ?� l�m nh?ng ph�ng s? n�o l� v? tr? em b?i ??i, d�n ghi?n ma t�y, n?n m�i d�m, �ng th? tr??ng L??ng Qu?c D?ng ?i mua d�m c?a con n�t, nh?ng ng??i ? giai ?o?n cu?i b?nh AIDS, c�c c� g�i qu� l�n S�i G�n ??ng ??i ?? v�i ch?c �ch� r?� ?�i Loan tuy?n ch?n, c�c ki?u n? ?i �s?n ch?ng T�y� ? khu Ph?m Ng? L�o, c�c c�ng t? ??i gia ?ua xe Mercedes, BMW… tr�n ph? ph??ng trong th�nh ph? mang t�n B�c (ch?c ng?m c??i th�i !). Nh?ng ?? t�i n�y, n?u ch? k?, t�i e ng??i ngo�i kh�ng th? r�nh nh? ? trong ?�u, cho n�n b?o tr�nh n� th?c t? Vi?t Nam th� h?i oan. Th? kh�ng l? l?i k� v? chuy?n n??c ph? b? qu� nhi?u m� ch�nh? B�nh cu?n Thanh Tr� m� ?n v?i n??c m?m pha ???ng? L�n ?� L?t th?y nh� c?a khu ch? ng?n ngang, kh�ng qui ho?ch, v� th? l�… t�i bu?n, t�i nh? m?t th?i qu� v�ng, n??c m?t r?ng r?ng?

Hi?n nay, ph?i n�i trong n??c t??ng ??i tho�ng h?n tr??c, cho n�n nh?ng chuy?n v?t nh? kh�ng c?p visa du l?ch hay �?�n �p� gia ?�nh th�n quy?n v� m?t b�i k� l� chuy?n t??ng t??ng. X?a, th� m?ng ?i t�m t? do, kh�ng l? h�m nay mang t? do b�n r? ??i con d?u th? th?c nh?p c?nh m� du kh�ch ??n t? Nh?t, Singapore… v�o Vi?t Nam kh�ng c?n n?a? Ch�ng ta vi?t ???c c�i g� m� quan tr?ng ??n c�i ?? ph?i c?m c?n ?y? Th? nh?ng t?i sao k�u g?i v?n h?u k� �qu?t�, kh�ng t??ng nh??ng b�ng t?i… m� r?i kh�ng c� b�i?

C� th?, t�i xin gi? thi?t, r?ng K� l� m?t th? lo?i kh�ng d? vi?t ch?ng? Ph?n t�i th� th? th?t. V?i t�i, t�i vi?t v? nh?ng th�n ph?n-n?n nh�n c?a nh?ng ng??i t�i qu� m?n. N�n khi vi?t, t�i th?m n?i ?au c?a h?, hoang mang lo s? nh? h?, ?m ?c t?i h?n qua h?. Kh�ng nh? v?i nh?ng nh�n v?t �h? c?u�, h? c� th?t, v� t�i ?�m ra ph?i tr?i nghi?m t�m t? h?, ho� th�n th�nh h?, v� may thay, ch? ? c�i kho?nh th?i gian c?n c� ?? vi?t v? h?. Vi?t k�, v� th? r?t m?t. Vi?t xong, nh? tr�t n?. Th? nh?t l� ??i v?i h?, tr? l?i cho h? m?t ch�t c�ng l�, d?u mu?n nh?ng c?ng l� nh?ng an ?i, v� nh?t l� l�ng bi?t ?n v? nh?ng ?�ng g�p c?a h? v�o v?n h�a. Th? nh� l� ??i v?i b?n ??c c?a t�i, trong quan h? h?n h?p c� nh�n, t�i gi?i thi?u trung th?c nh?ng con ng??i t�i tin l� ?�ng nh?…

MN: Nh? k?ch th� c?ng c� l�c ph?i h? m�n. Anh c�n ?i?u g� mu?n n�i th�m v?i ??c gi? H?p L?u, xin anh c? n�i.

ND: Ch?ng ch? K?ch, m� cu?c ??i ch�ng ta r?i c?ng ??n l�c s? c� c�i �ng Xanh tr�n kia �ng ?y k�o m�n xu?ng h?. Mai Ninh ph?ng v?n, t�i r?t vui, nh?ng ?�y l� l?n cu?i. Ch?ng ph?i v� t�i kh�ng d�m nh?n tr�ch nhi?m v? nh?ng g� m�nh n�i, nh?ng th?t t�nh, t�i n�i d�i r?i m� h�nh nh? v?n thi?u, ch?a th?y m�nh n�i g� c?? V� ng�n, m?i l� b?t t?n ng�n! Trong cu?c trao ??i gi?a ch�ng ta, t�i th�m m?t l?i t�m t�nh. ?i t�m danh, l?i hay quy?n uy c� h�ng tr?m c�ch, nh?ng l?p th�n t?i k? th? v?n ch??ng, t�m qua v?n ch??ng r?t h�o huy?n. V� th?, nh� v?n ?i t�m c�i ph?n h?n m�nh mu?n g?i g?m, ngay b�y gi?, ??ng ??i mai sau, v� vi?t nh? ?i ??n t?n c�ng c�i th�n ph?n m�nh, c?n th� l?y n??c m?t, th?m ch� l?y m�u l�m m?c. C? vi?t, r?i t�m nguy?n nh? ?? Ph?: V?n ch??ng thi�n c? s?. Th?t ??c th?n t�m tri, ngh?a l� v?n ch??ng t? mu�n thu?, hay d? ch? l�ng m?i bi?t m� th�i.

Th�n x�c s? th�nh c�t b?i, bi?t ?�u c�i ph?n h?n ?� c?a nh� v?n l?i kh�ng t?n t?i ? c�i kho?ng th?i gian ta kh�ng c�n ?� ?? th?y huy?n h�o ph� v�n. T�i s? bay qua th? gi?i n�y nh? m?t ?�m m�y, v� ch? xin m?t hy v?ng, l� ??ng che �nh n?ng ban mai hay l�m m?a nh? xu?ng cu?c ??i. Ch? th? th�i, c?ng l� ??!

Mai Ninh th?c hi?n qua ?i?n th? 10-2004.

Ngu?n: http://amvc.free.fr/Damvc/Nam_Dao/TapVan/TrachNhiemNhaVan.htm