Paris, 6-2-2024
Kính gửi Ban Chủ trương Văn Việt
Thưa Quý Anh Chị,
Ngày 4/2 vừa qua tôi có gửi điện thư cho Quý Anh Chị, nay do lời yêu cầu của Ý Nhi tôi xin thêm ít điều sau đây.
Tôi học trường Pháp từ nhỏ đến lớn, sau tú tài học Đại học Văn khoa Sài Gòn, được hai chứng chỉ: Dự bị văn khoa Pháp và Văn chương Pháp. Sau đó dạy môn Pháp văn tại trường Bùi Thị Xuân Đà Lạt bốn năm. Sang Pháp, bỏ hai chứng chỉ thi đỗ ở Việt Nam mặc dù được nhìn nhận là tương đương, tôi học lại từ đầu và lần lượt lên các bậc ở Đại học Sorbonne. Khi làm luận án tiến sĩ, tôi chọn ngành ngôn ngữ học với đề tài: Étude de l’emploi du subjonctif en milieu scolaire, dưới sự hướng dẫn của bà giáo sư Jacqueline Pinchon. Trong suốt ba năm tôi mài miệt nghiên cứu, luận án gần xong thì xảy ra vụ ăn trộm trong khi gia đình đi nghỉ hè. Vào thời đó chưa có Internet với những bộ nhớ để lưu giữ tài liệu, cho nên tôi mất sạch mấy thùng tài liệu, ghi chép, mà thế nào kẻ trộm cũng đã vứt đi vì thấy đã lấy nhầm và không phải là của quý giá. Tôi xót xa, tuyệt vọng và bỏ học đi làm công chức cho Bộ Giáo dục Pháp.
Nhiều năm trôi qua, tình yêu văn chương bỗng khiến tôi trở lại đại học để làm một luận án thứ hai. Tuy sống ở Pháp lâu năm, bao giờ tôi cũng có cái tâm trạng mình là người xa lạ trong xã hội này, tâm hồn luôn gắn bó với quê hương. Cho nên tôi quyết vinh danh văn học Việt Nam bằng cách nghiên cứu một nhà văn Việt Nam. Thế là tôi chọn Võ Phiến, ngày đêm tôi đọc tác phẩm của ông trước khi chọn hướng đi của luận án, tôi nhận thấy có nhiều vấn đề trong tác phẩm rất đáng được khai thác mà trên hết là vấn đề liên văn bản, cho nên đề tài nghiên cứu của tôi là: Võ Phiến, culture nationale, lectures occidentales. Trong bốn năm tôi thường thư từ trao đổi với ông Võ Phiến, đương nhiên cái nhìn của tác giả khác với cái nhìn của người nghiên cứu, nhưng cũng giúp ích rất nhiều. Ngày tôi bảo vệ luận án, tôi được hạng Tối ưu với lời khen của Ban Giám khảo (Mention Très honorable avec Félicitations du jury), có một giáo sư trong Ban Giám khảo đặc biệt khen tôi viết tiếng Pháp hay.
Tôi ham thích tìm hiểu và nghiên cứu văn học Việt Nam, phương pháp của tôi là áp dụng những lý luận phê bình văn học của Tây phương vào văn học Việt Nam.
Trong số bạn bè quen biết nhiều người hỏi tôi sao học trường Pháp từ nhỏ rồi vào đại học Pháp mà lại viết toàn tiếng Việt, nghiên cứu văn học Việt Nam. Muốn trả lời phải trở lại quá khứ. Hồi tôi học trung học Pháp, trong chương trình mỗi tuần chỉ có 2 giờ học tiếng Việt được xem là một sinh ngữ, thật là mỉa mai cho học sinh Việt Nam. Mặc dù đang tuổi mới lớn tôi nhận thấy có cái gì không ổn, một cách tự nhiên tôi tìm đọc tiểu thuyết Tự Lực Văn Đoàn, thuộc lòng những câu ca dao mà mình cho là hay, và thuộc khá nhiều bài thơ của Thơ mới. Cách phản ứng tự nhiên đó trước sự áp đặt của nền giáo dục Pháp đã đưa tôi trở về với nguồn gốc văn hóa Việt Nam.
Trước khi chấm dứt tôi xin có lời khen diễn đàn Văn Việt, một diễn đàn cởi mở, đa dạng. Xin chúc Văn Việt tồn tại lâu dài.
Liễu Trương
T.B. Xin mời Quý Anh Chị vào “Liễu Trương – Tủ sách Trẻ” của Trẻ Magazine.
