Inrasara
1. B?n s?c cng v?i truy?n th?ng l khi ni?m ???c dng dy ??c, khi nh?c t?i v?n ha, th?i gian qua. Ton c?u ha, th? gi?i cng ph?ng th con ng??i cng ?i tm b?n s?c, nh? l ?i?u c?p thi?t khng th? b? qua.
V?y, th? no l b?n s?c? B?n s?c c ph?i quay nhn lui v? qu kh? hay ?i gi?t li v? ngu?n? Cn ph?i ?i t?i ?u m?i g?p ngu?n nh? l ngu?n?
H?i ngi thp Chm kia c bao nhiu ph?n tr?m l ?n ??, bao nhiu l Cham? N ???c ng??i ?n mang t?i hay do ngh? s? Cham no ? vi?n d??ng qua ?n ?? n?i h?ng khnh v?, khng l v?n ??. Nh?ng mu?n ???c l thp Chm, ng??i ngh? s? ? h?y ph nhi?u, r?t nhi?u ti?p thu sng t?o, nh? chng ta d? di ni th?. Trong hnh ??ng ph ny, v th?c (b?n s?c c?) v th?c (ti n?ng ngh? s?) cng c m?t. Ti n?ng c nhn cng l?n th ph?n ph cng v??t tr?i. M?t khi c ??t bi?n trong sng t?o, chng ta g?i ? l thin ti.
Nh? v?y, b?n s?c ?a ph?n l ci ?ang chuy?n ??ng hnh thnh ch? khng/ t l ci ? ?ng b?ng. M mu?n lm nn b?n s?c, k? sng t?o ph?i th?t s? d?ng c?m. Bi?t v dm khnh v? l d?ng c?m, dm v bi?t ph cng d?ng c?m tr?m l?n h?n. B?i mi lo kh? kh? m l?y kho b?n s?c (c?), ta ? t? cch li v c l?p mnh v?i th? gi?i xung quanh. ?? r?i, ch?ng nhch ln t?i ?u c?!
B?n s?c l ci khc c?a vng mi?n/ dn t?c ny so v?i vng mi?n/ dn t?c kia.
H?i Cham (hay Vi?t Nam) c ai ? nu b?t h?t cc b?n s?c kia ch?a? Cu tr? l?i thnh th?t nh?t: ch?a! Ta ch?a h?c t?p ng b, ch?a h?c t?p cc dn t?c trn ??t n??c Vi?t Nam th lm sao ni ??n h?c th? gi?i?!
V, t?i sao khng sng t?o?
N?u ch? khm ph mnh nh? l mnh th ? ?? ch?a? N?u ch? gom gp ?? b?o t?n, chng ta s? lm k? gi? kho c?a cha ng, khng h?n. Ti?p thu v sng t?o. Ti?p thu mnh v thin h? ?? lm ra ci m?i. V?n cn l ch?a ??, khi ta nhn truy?n th?ng, b?n s?c v?n ha dn t?c nh? l b?t di b?t d?ch. V ngay b?n s?c c?ng l cc sng t?o tr?m tch qua nhi?u th? h?. C th? ni ??y l ti?p thu v sng t?o ???c ng b ta chia ? th qu kh?. Th? h? ??n sau s? g?i l b?n s?c ?i?u ta ?ang d?c s?c sng t?o hm nay. B?n s?c khng ch?u d?ng l?i ? nh?ng g ? c, khng c? mi vu?t ve lng kiu hnh qua b?o v?t ng b ?? l?i m ph?i dm lm ra s?n ph?m m?i, c ?ng gp m?i.
M?t khi ta cn gi? ???c tm h?n Cham, suy t? Cham th b?t k lm g, Cham tnh trong ta v?n bi?u hi?n. D ta l?y v? Php, ht nh?c pop, sng tc th? t? do b?ng ti?ng Vi?t hay phiu lng ??n cng tr?i cu?i ??t ?i n?a.
V?n ch??ng khng ch? ? s? l??ng. N?u b?n gp thm m?t Akayet Dewa M?no hay m?t Ariya Gl?ng Anak m?i th v?n ch??ng Cham ch?ng v th? m m?p ln. Cu?c sng t?o ?i h?i b?n ph?i lm khc, ? hm nay. Chnh ci khc ny quy?t ??nh sinh ph?n c?a v?n ch??ng v ngn ng? dn t?c ngy mai.
2. Nh? ? ni, b?n s?c l ci KHC bi?t so v?i bn c?nh. V?n ch??ng Cham c g khc bi?t? M?t nh dn t?c h?c n?i ti?ng Paul Mus ? ti?n bn th? k? XX cho v?n h?c Cham c th? ch? tm g?n trong 20 trang gi?y. Ngh?a l: ch?ng c g ?ng ni c?!
Ti ??c n n?m 15 tu?i, t? i dn t?c, nn quy?t ?i tm. Lc ? v?n h?c Cham ch?a ???c bi?t ??n, hon ton chm trong vng m? c?a k ?c c?ng ??ng. Sau 30 n?m ti ? tm ???c, v g?i tn ln. T?t c? th? hi?n trong b? V?n h?c Cham. T?m k? b?n th?:
S? thi – Akayet Cham c xu?t x? t?/ mang m h??ng M Lai/ ?n ?? ???c vi?t vo th? k? XVI-XVIII, l sng tc thnh v?n ??c tr?ng Cham, m?t hi?n t??ng khng c trong v?n h?c s? Vi?t Nam. N?a, Cham s? h?u b?n s? thi n?i ti?ng; nh?ng khc v?i cc dn t?c anh em ? Ty Nguyn nh? ? hay Bana s? thi Cham ? ???c v?n b?n ha t? th? k? XVI. S? thi Cham cn khc ?n ?? ? s? th? m?i chi ti?t t?p trung vo s? pht tri?n c?a cu chuyn, ngoi ra khng g thm th?a. Cng khng c kho?ng d?ng ?? k? l? v? phong t?c t?p qun.
Ba Tr??ng ca – Ariya tr? tnh n?i ti?ng m n?i dung mang ch? s? ??i khng quy?t li?t gi?a H?i gio B-la-mn gio d?n ??n ?? v? v ci ch?t, c?ng l m?t d? bi?t khc. Ng??i Vi?t c?ng c truy?n th?, nh?ng ? ? khng c s? ??i khng mang tnh th?c h? ? t?m th? gi?i. Khc l v?y.
Cham c hai tr??ng ca tri?t l: Ariya Nau Ikak (Th? ?i bun) v Jadar (Th?ng Chn) r?t ??c ?o, c tr??ng ca th? s?, vn vn. ? ? th?y c m?t nhi?u th? php ngh? thu?t kh hi?n ??i.
V? hnh th?c, Cham c th? ariya m ti t?m d?ch l l?c bt Cham. ?y l th? th? nh? l?c bt Vi?t, nh?ng n linh ho?t trong c?u trc h?n, nn kh? n?ng sng t?o l?n h?n. ??n nay ch?a c nghin c?u no xc minh dn t?c no vay m??n dn t?c no. Ch? bi?t r?ng ariya – l?c bt c ?, lm phong ph n?n v?n h?c Cham v Vi?t x?a v n?n v?n h?c ?a dn t?c Vi?t Nam hm nay. B?i c?u trc ngn ng? khc nhau (?a m ti?t/ ??n m ti?t l m?t trong nh?ng), nn l?i pht tri?n hai dng th? ? c khc bi?t nh?t ??nh.
V g n?a
3. S?m vai c? non ?? thnh t?u v? nghin c?u nh? th?, ?ng logic hnh th?c th ti ph?i yu thch ci c?, ci ?n ??nh, d?n ??n ?ng thng ??ng gi?ng ???ng thnh v? gio s? m ph?m g ??u thin h? l nguy c? kh trnh. Nh?ng khng.
Ngay t? thi?u nin, ti b? cu?n ht k l? b?i nh?ng con ng??i tr?i ?i (ho?c ti nhn h? theo h??ng tr?i ?i). Ngy cng b? li cu?n. Khng th? c??ng.
Quang D?ng, Tr?n D?n, Bi Ging, Tu? S?, Ph?m Cng Thi?n, Mai Th?o, T Thy Yn, Thanh Tm Tuy?n, Nguy?n ??ng Th??ng, Hong Ng?c Bin, Nguy?n Qu?c Chnh, ?inh Linh, Nguy?n Hong Nam, ?? Kh, Ph?m Th? Hoi, Nguy?n Th? Hong B?c, L Th? Th?m Vn, Nguy?n Vi?n, Bi Cht, Phan B Th?, L ??i, Nguy?n H?ng Qu?c, Hong Ng?c-Tu?n, L Anh Hoi, L V?nh Ti. V
Ngh?a l ton nh?ng tay xu h??ng ph h?y. Ch? c?n m?t cu th? ng?u nh?, m?t thi ?? vu v?, hay m?t pht ngn (b?a bi) c?a h?, c?ng ?? cho ti. Ch?c ch?n, ti d?n thn vo ph bnh qua g?i h?ng t? h?, v v h?.
Mang tinh th?n t? t??ng Shiva: Ph h?y l sng t?o; thm: yu m?n nh?ng ngh? s? xu h??ng ph h?y, ph bnh (c?a) ti ?i vo ci ph h?y l b?t ??c b?t nhin.
Lm th? no ?? tri?t l v?i cy ba? Nietszche h?i, sau ? Nietszche ni ti?p (qua l?i d?ch Ph?m Cng Thi?n): Chnh l?i l? im l?ng nh?t m?i mang t?i bo t?.
N?a, qu trnh di lm c? non (nh? bin so?n t? ?i?n, nghin c?u v?n h?c c? b? b? qun) thm thi ?? ?i?m t?nh (hay qu khch ? ???c ki?m ch?, v??t b?), th? nn khc Nietszche , ti tr tr v?i cy ba c?a mnh (xin ch? nh?m v?i loi ba c?a m?t nh no ?).
Chnh xc: ? l Ph bnh Khoan c?t b-tng.
Khoan c?t vo thnh tr ??nh ki?n thm c?n c? ??, vo quan ?i?m l?i th?i np vy n?i l?c h?u c?a b? ph?n ??c gi? b? b?t m?t th?i gian di, vo vu?t ve xoa bp vi thnh tch b con Tm: vo c? th? sau m?y l-c?t truy?n th?ng, b?n s?c nh? th? bnh phong che ??y s? gi? t?o, nng c?n, h?i h?t v?i ??y ??.
Hnh trnh t? Ph bnh L?p bin b?n ??n Ph bnh (mang tnh) khai phng l nh?ng tr?n khoan c?t tr tr ?
4. Hnh trnh vi?t c?a ti l hnh trnh ph h?y b?n s?c ti. V?i t? cch con ng??i, tm h?n ti ??c keo tinh th?n v?n ch??ng Cham.
V?i t? cch ng??i nghin c?u, ti ???c coi l chuyn gia v? v?n h?c Cham.
V?i t? cch ngh? s? sng t?o, ti ph?i h?y ph c? hai th?, b?ng ph??ng th?c ti?m ng?
Khi vi b?n v?n Vi?t nh?n th?y th? Inrasara Vi?t qu, khng tm ?u ra th?y b?n s?c Cham ? ?. Cn m?t tc gi? Cham trn m?t ??c san Cham h?i ngo?i quy?t r?ng ??c gi? Cham c?m th?y kh c?n, xa cch v khng rung c?m v?i cc t?p th? c?a Inrasara.
D ng??i tr??c ph bnh ni m, cn ng??i sau th ni gim, l? l h? l?i kh ?ng.
B?i hnh trnh vi?t c?a ti l hnh trnh ph h?y b?n s?c ti, ngh?a l b?n s?c v?n ch??ng Cham trong ti.
Cho d th? ti c ??n 80% mang ch?a ?? ti Cham, thi li?u v tm c?m Cham, ti v?n ph?i t?ng b??c h?y ph b?n s?c Cham, b?ng th? php ngh? thu?t khc nhau, cch ni khc v m?i.
N?u Thp n?ng (1996), Sinh nh?t cy x??ng r?ng (1997), Hnh h??ng em (1999) ti d?ng l?i ? th? php ti?n hi?n ??i, th ? L? T?y tr?n thng T? (2002): ti d?n vo hi?n ??i, v m?t ph?n h?u hi?n ??i. Cn Chuy?n 40 n?m m?i k? & 18 bi Tn hnh th?c (2006): l th? php h?u hi?n ??i v tn hnh th?c. ? t?p ny ti s? d?ng thi php ??i th??ng (ch? c?a Kh? Im) ?? k? ton chuy?n ??i th??ng Cham. Ti c?n ph?i ?i xu?ng t?n cng tm h?n Cham l?n cu?i cng, ?? chu?n b? lm c NH?Y t?i h?u.
V ti ? nh?y: ? n?i ?y [th? th?i cu?c] (2012, t?t c? ? ??ng trn Tienve.org), ti khng cn lin can ??n v?n ??, b?i c?nh, ?? ti, thi li?u Cham n?a; cn th? php th thu?n h?u hi?n ??i.
Cu?i r?t, tr??ng ca m?i nh?t: S?u ca trn ??i ct Nam K??ng (2014), ti c?t ??t v?i th? php c?a phong tro th? no b?t k n?a. Ti c?ng khng quan tm vi?c in hay ??ng n ? ?u. Ti ? s? s? v ng?i v?i th?.
R?i b? ru?ng ??ng quen thu?c, ng?n ??i thn th??ng
dong bu?m vo h?i ??o m kh?i b?t tr?c
ng??i th?y th? gi ? khng ch? v? ma vng thu ho?ch
ch? th?y bay l? trn cnh bu?m kho?ng n?ng khoan dung
(Hnh h??ng em, 1999)
Si Gn, 1-9-2016
