Nh? Phái

Nam Dao

N?m b?nh, kh�ng s?c l�m g� kh�c h?n l� l?c l?i c�i vi?t l�ch c?a m�nh, v� t�nh c? t�m ???c Nh? Ph�i ?� ??ng tr�n b�o ??t Vi?t, Canada, n?m 1988. Nay nhu?n ch?nh l?i, xin vi?ng ng??i h?a s? t�i hoa n�y sau khi �ng r?i c�i t?m h?n ba th?p ni�n, nh?c nh?ng ng??i c�n s?ng ch? qu�n v?n h�a ngh? thu?t ? ?�u c?ng c� c?i ngu?n…

B?n ??n. V? ch?ng con c�i t�u t�t. Con b� �t, v?a ???c ba tu?i, ng�y c�ng n�i nhi?u. N� ng?ng ngh?u, h�t:

 Au clair de la lune, mon ami Pierrot,

         pr�tes-moi ta plume pour �crire un mot…

N� vung tay m�a, v?ng v?, nghi�ng b�n ph?i, ng? b�n tr�i. N� m?c c?, im ti?ng. Ch�u c? h�t ?i, ng?ng m?t ch�t nh?ng th? l?i hay. Anh b?n c??i. Ch? b?n c?ng c??i. C??i h? h?. B?ng anh h?i: �B�i Xu�n Ph�i ? ph? n�o nh??�.

??nh b?ng ?�p Ph? Ph�i, ch? Nguy?n Tu�n b?a, nh?ng t�i l?i n�i: �Ph? Thu?c B?c th� ph?i…�.

Anh b?n n�i, v? l? ??nh: �Ph�i m?i m?t, h�m hai m??i m??i b?n th�ng s�u!�.

Nghe b?n b�o tin, t�i nh�i trong l�ng. Th?ng th?t, t�i h?i l?i, th?a th�i: �Th?t �?�. Th?t ??y. M? gi� ??nh m?nh g?i, ai tr�nh ???c. V? l?i, tr? nh?ng k? ?i t�m thu?c tr??ng sinh nh? T?n Th?y Ho�ng, m?y ai th?t l�ng c? c? tr�nh m�i.

Th? l�… ng??i ??i k�u, m?t ng�i sao ?� l�a c�i tr?n th? tai ??ng n�y. Thi�n h? ?i, nh?ng ng??i y�u Ph�i v� c? nh?ng ng??i gh�t Ph�i, d?u mu?n nh?ng ta c�ng nhau vi?t m?t c�u ph�ng ?i. C?n ca ng?i, ch? d� d?t toan t�nh, ch? tung h� m� s??ng s�ng g??ng g?o. H�y ??m cho th?c k? s? tranh Ph�i v?, ch�p mi?ng th� th�o v?i nhau th? m� c?ng ch?ng phong Ngh? s? Nh�n d�n. Nh�n ti?n, h�y n�i nh?ng ?i?u nh�n ngh?a. Th?m ch� h�y t?o nh?ng huy?n tho?i quanh Ph�i, th? huy?n tho?i th?c l� c?n cho nh?ng ng??i ?ang s?ng m� ch?ng bi?t v? ?�u… Ph?i, b�y gi? ai c?ng l�m nh? v?y ???c. N�n l�m, c? l�m, th?nh th?i m� l�m, l�m cho l??ng t�m y�n ?n. V� nay, B�i Xu�n Ph�i ?� n?m xu?ng. �ng kh�ng nghe n?a, kh�ng nh�n n?a, kh�ng n�i n?a. V� kh�ng v? n?a. V� n�y, h?i nh?ng ng??i ?ang s?ng, bao gi? c?ng d? ?? l??ng h?n v?i nh?ng ng??i ch?t h?n l� v?i nh?ng ng??i ?ang s?ng. Kh?n kh? thay!

Ph� c�i tr?ng t�nh t?ch m?ch, anh b?n b?o: �C? Ph?m Huy Th�ng n?a, m?i ?�y c?ng m?t r?i. B�o ch� ??ng tin t�m lum, Nh�n D�n cho m?t c?t l?n. C�n v?i Ph�i th� kh�ng, ch? d?m t? b�o nh? m?i nh?c, nh? H� N?i M?i, V?n Ngh?��. T�i th?m nh?, th? l� may cho Ph�i. C?t ngang � ngh? t�i, anh b?n ti?p: ��ng c� bi?t Ph?m Huy Th�ng kh�ng?�. C�, g?p nhau b�n �c, c�ch ?�y c� l? ??n 5, 6 n?m r?i. �Th�n th? �ng ?y th? n�o?�. �ng ta l� m?t trong nh?ng ng??i l�m th? m?i nh?ng n?m 30. Sang Ph�p du h?c, �ng g�p ph?n x�y d?ng phong tr�o Vi?t Ki?u thu? ?�. R?i sau C�ch m?ng th�ng T�m, �ng v? n??c. �ng sau n�y l� Ph� Ch? nhi?m ?y ban Khoa h?c X� h?i Vi?t Nam� �N�y, n??c ta l�m g� m� c� lo?i khoa h?c ?y?�. C� ch?, c�i g� m� ta l?i ch?ng c�! Nh?ng cu?i c�ng �ng Th�ng ch? l�m vi?c Kh?o c?. C�i vi?c ?? ??ng ?? ?� �t t�nh giai c?p, l�m cho vui, v� bi?t ?�u l?i ch?ng c� ch�t �ch l?i. �Th?i bu?i n�y th� n� v� b?! �ng ta c� c�ng tr�nh g� kh�ng?�. C� ch?! ??y, l� ti�n phong trong phong tr�o th? m?i. C�n c�ng tr�nh g� �? Ti?ng s�o hay ti?ng ??ch s�ng� Ch?ng nh? l� s�ng n�o, s�ng D?ch hay s�ng �, t�i ch?u!

*

N?u ch? mi?t m�i ?i t�m c�i ??p v� tr�nh cho th?t xa c�i v�ng quan tr??ng th� ch? c� nh?ng t? b�o �nh?� nh?c khi anh n?m xu?ng. L�c ch?a xu�i tay, ngh?a l� khi c�n c?m ???c c?, pha ???c m�u, v� c�n d�ng c? nh?ng h?p di�m b� t� t?o l�m khung v?, ch? c� b?n b� nh?c ??n anh. Nh? Nguy?n Tu�n ch?ng h?n.

Nguy?n Tu�n ?� vi?t �Ph? Ph�i�. Nh?ng ph? Ph�i xi�u v?o. X�m. ?en. Nh?ng trong v�ng x�m ?en xi�u v?o v?n c� nh?ng b�ng con ng??i. Khi t?t t?, khi nh?c nh?n. Nh?ng l�c n�o m�u v? con ng??i c?ng v?n b?t l�n s? ti?m ?n c?a hy v?ng, n�t bung ra s?c s?ng, th??ng m?nh m?, qu? c?m. M�u v? qu?n �o l?m l�c ??, cam. Nh?, ch?m ph�, nh?ng v?n l� nh?ng con ng??i c� t??ng lai, c�n hy v?ng trong c�i x�m s?m ???ng ph? H� N?i v?n xi�u v?o l?i c�ng th�m xi�u v?o.

Ph? c?a Ph�i l� th? ??y! Nh? ??n H� N?i l� nh? ??n nh?ng con ng??i, l� nh? ??n ph? Ph�i, v�� nh?t l� nh? Ph�i. C?n b?c b?i ch?t �a v? l�m l? trong l�ng. N�y, thi�n h?, Ph�i ?� n?m xu?ng r?i, h�y can ??m c?t l�n ti?ng n�i ch?. �t nh?t, n?u kh�ng kh?ng ??nh g� th� c?ng n�u v�i c�u c?n h?i. T? nh?, sinh th?i Ph�i ???c ?�i ng? th? n�o? Sau v? �n Nh�n V?n, Ph�i ph?i s?ng ra sao? Ngh? thu?t c?a anh b? v�y b?a o �p th? n�o? Ph�i c� nh?ng ph??ng ti?n g� ?? ti?p t?c s�ng t?o?

 V� h?i nh?ng ng??i kh�ng c�n ch?u n?i th? v?n h�a s?n s�i c?a nh?ng c�i l??i g?, th? v?n h�a tung h�, n� b?c, th?c ch?t l� ph?n v?n h�a, ?� ??n l�c ch�ng ta ph?i m? mi?ng. Kh�ng th? c? m�i ?�nh ?? v?i l??ng t�m. Kh�ng th? n�m r�c r??i c?n d? v�o b�i b?n t�m h?n. Kh�ng th? c? m�i c�m n�n. Ch�ng ta nay bu?c ph?i m? mi?ng thu?c men gi?i ph�ng cho ch�nh m�nh. Cho b?t t�n t?t. Cho b?t nh?ng ?i?u v� c�ng phi l�. B�y gi?, ph?i ngo?nh m?t nh�n lui ?? bi?t ta th�nh t?u g�. V� ph?i bi?t nh?ng ?i?u ch?a l�m ???c ?? ti?p t?c vun tr?ng m?t n?n v?n ho� c� b�ng con ng??i. Nh?ng con ng??i th?t. C� anh h�ng, li?t s? v?i nh?ng chi?n c�ng gi? n??c. C� nh?ng h�n y?u, th?t b?i, n�ng c?n th?i th�i chi?n tranh. Nh?ng ph?i t�n tr?ng s? th?t. S? th?t n�o c?ng g?n g?i v?i nh?ng con ng??i b�nh th??ng, bi?t y�u, bi?t gh�t, ph?i ?n, ph?i m?c. Nh?t l� ph?i c� hy v?ng.

V?i ph? c?a �ng, Ph�i c? gi? nh?ng hy v?ng ?� cho nh?ng con ng??i s?ng trong ba m??i s�u c�i ph? ph??ng H� N?i.

*

[�] L?n ??u g?p anh, t�i ?i v?i D??ng T??ng. Anh v?a ngao du ? ?�ng ??c v?, h?n nhi�n khoe: �L?n ??u m�nh xu?t ngo?i trong ??i ??y!�. Anh l?c l?i cho ch�ng t�i xem nh?ng b?c tranh nh? x�u v? tr�n nh?ng m?nh b�a. A, kh�ng ph?i ch? c� ph?. C� nh?ng n�ng ki?u n? m?c �o t? th�n h? h�nh khoe b? ng?c no tr�n. C� minh h?a th? b� c� t? H? Xu�n H??ng, n�o l� ?�nh ?u, n�o l� S? ch�a� ? k�a, Con ng?a v� chi?c xe th?. T�i d�n m?t nh�n, sao c� ??n l?. Anh th?ng th?nh: �V? t? h?i kh�ng chi?n ch?ng Ph�p, tr�n Cao B?ng�. T�i nh?m m?t l?i. B�y gi? ch?ng ch? c� c� ??n. T�i nh�n ra s? nh?n n?i. V� nh?t l� m?t t�m h?n d?u d�ng.

Tr??c khi v?, anh t?ng t�i m?t b?c tranh. Anh vi?t sau l?ng b?c tranh, nh?c ?i nh?c l?i: �Gi? k? nh� C� bi?t th? n�o l� tranh ??p kh�ng? Cho nh?ng k? ch?ng bi?t g� th� ti?c l?m!�. V�ng, ti?c th?t. Nh?ng ti?c h?n c? l� c� nh?ng ng??i kh�ng bi?t c�i ??p m� l?i c� quy?n ??nh ra khu�n th??c c?a n�, t? ?� ?i ph� ph�n, o �p v� r?i tr�i bu?c kh�ng cho ph�p ai t? do s�ng t?o. Ai l?i v? ph? nh? Ph�i, bu?n ch?t, ch?ng h? h?i ch�t n�o, thi?u c�i t�nh hi?n th?c x� h?i ch? ngh?a, ngh?a l� ch? nh�n hi?n th?c b?ng m?t con m?t t� m�u ??. K?t qu?, Ph�i v?, r?t c� ??n, trong nh?ng ho�n c?nh ng?t ngh�o. Tranh anh l� tranh c?a s? t�ng qu?n. V? tr�n t?t c? nh?ng g� c� th? v? ???c. T? bao di�m ??n m?nh b�a c?t t? nh?ng th�ng h�ng ? ngo?i qu?c g?i v? c?u tr? th�n quy?n trong n??c.

C�n Ph�i. M?nh kh?nh, x? x�c, ??a tay cho t�i b?t. M?t anh r?t s�ng. Anh s?ng trong s? qu�n c�i hi?n th?c v�y b?a nh? ch?n song b?ng s?t c?a t? h�m ch?ng th?t c?n thi?t. Anh l?i nh?c: �Gi? tranh cho k? nh�, kh�ng th� ti?c l?m!�. R?t h?n nhi�n. Anh c??i. V�ng, ch�nh s? h?n nhi�n ?� m?i cho ph�p s?ng v� v? nh? B�i Xu�n Ph�i ???c.

*

�K? v?a r?i �ng v? �ng c� g?p �ng Ph�i kh�ng?�, anh b?n h?i r?i quay sang b?o con b� �t l�m ?n cho ng??i l?n n�i chuy?n. �C� ch?, l�c ?y �ng Ph�i b? vi�m h?ng, ho s� s?, kh�ng n�i ???c th�nh ti?ng�. ?� l� l?n t�i v? H� N?i sau 6 n?m b? c?m c?a t? 1982 v� l� do g� th� t�i ch? c� th? ?o�n m� kh�ng bi?t ch�nh x�c (c� l? l� v� b?n G�p � v? ?n ??nh v� ph�t tri?n kinh t? Vi?t Nam � n�i ki?u ng�y nay � r?t �di?n bi?n h�a b�nh�� m� t�i ?� vi?t theo y�u c?u c?a �ng Ph?m V?n ??ng ?? g?i ??n H?i ??ng B? tr??ng th?i ?�). T�i nh�n Ph�i, t??ng t??ng ch?c r?i c?ng ch? ?au ?m qua loa. Ch? Ph�i b?o so v?i tu?n tr??c th� anh ?y kh� h?n, kh�ng s?t n?a. T�i v?i tay xem m?y l? thu?c.Thu?c l� thu?c tr? sinh lo?i nh?, do m?t anh b?n t�i t? Toronto mang v?.

Ph�i l?c tay nh? g?t chuy?n thu?c men qua m?t b�n. Anh c?m chai r??u tr?ng r�t v�o m?t ly, ly lo?i c? cao d�ng ?? u?ng liquor. Anh nh�n, kh�ng u?ng. D??ng T??ng ch�p mi?ng: �Ch?c s?p kh?i r?i. Th? chuy?n ?i Ph�p th�ng 7 n�y v?i B?u Ch? ?� ch?c ch?n ch?a?�. Anh g?t. Ch? Ph�i ??: ��ng ?y n�i kh�ng ???c ch? th??ng m� g?p b?n l� huy�n thuy�n nhi?u chuy?n l?m!��. Anh nh�n, tay ch? v�o mi?ng, c? g?ng th?t �n�i b?ng m?t�. V�ng th?a anh, ?� c?ng l� m?t c�ch n�i. N�i th?, ch?c �t ?i?u th?a th�i. Quan tr?ng h?n, kh� n�i d?i. X?a nay khi anh n�i nh?ng ?i?u trong t�m can c?a ng??i ??i, anh ?� ch?ng v? ?? b?t h? nghe v� hi?u b?ng m?t ?� sao!

Ra kh?i nh� Ph�i, ch�ng t�i sang b�n kia ???ng ?? tr�nh d?m ba ng??i ?n xin ch?c t? Thanh Ho� ra H� N?i m?i n?m. V� t�i th?m ??c, �??c g� kh�ng c� nh?ng ng??i ch?t ?�i tr�n ph? Ph�i�. Chi?u v?, t�i nh? T??ng c?m ??n cho Ph�i m?t l? tr? sinh lo?i m?nh h?n. T?i ??n, tr?i m?a nh? tr�t n??c. B�ng khu�ng, t�i t? h?i ch?ng bi?t nh?ng ng??i t? Thanh Ho� ra ?�y s? tr� ?n ? ?�u. V� t�i l?i th?m ??c, �??c sao tr?i kh�ng m?a th? n�y tr�n ph? Ph�i�.

Tu?n sau, t�i c�ng T??ng ?i S�i G�n. Ch�ng t�i ??n atelier c?a ?inh C??ng ? Ph� Nhu?n. Nh?c ??n Ph�i, T??ng v?n l?c quan ��ng ?y c�n kho? ch�n� Ch?c ?m s? s?, V?n Cao n?m nh� th??ng m?i ?�ng lo�. T�i nh�n l�n t??ng, th? T� Th�y Y�n ch�p ch? kh? l?n nh?y m�a kh�c Ta v?, r?ng r?ng th?m v�o l�ng l?i �c�m ?n hoa ?� v� ta n?/ tr�i ??t vui t? m?i l? loi�.

Tr?a S�i G�n n�ng kinh ng??i. Tr?nh C�ng S?n c?i tr?n ra, l�i h�i r�t Ararat, th? cognac ?�ng �u, v�o ly. S?n b�y gi? g?y gu?c, c� kh�c chi ?�u m?t c�nh v?c. S?n c?ng v?. Anh v? Nguy?n Tu�n ?? nh? Nguy?n Tu�n. Nh? m?t ng?n n?n c� ??n, ph�a tr�i c� m?t gi?t m�u nh? xu?ng, t? tim. C??ng b?o ?� n?p ??n xin c�ng c? gia ?�nh ?i M?. Ch�ng t�i tr�nh nh�n nhau nh?ng ph�t ?�. Li?u c� ph?i ?i l� ch?t trong l�ng m?t �t kh�ng? ?i th?, kh�c c�ch Ph�i sau ?� v�i th�ng ra ?i. Anh ?i lu�n, v� ph?i ?�o ??t l�n ch�n xu?ng. ?i kh�ng ngo?nh m?t, kh�ng v?y tay, kh�ng � ?i h?n ng�y tr? l?i.

Nh?ng nh?ng ng??i ngh? s? bu?c ph?i tha h??ng t�m ???ng s?ng h?n ch?t trong l�ng. Nh?ng ng??i c�n c?m c? qu�t m�u l�n canvas ? l?i mong ch?t trong l�ng m?t t� m� ch?ng ???c. H? ch? c�n bi?t ??t h??ng ph�ng vi?ng ch�nh m�nh. V� c?m m?t c�nh hoa m?ng m?nh cho ng�nh Ngh? thu?t Vi?t Nam c? d?n d� phai nh?t. Nghe ?�u Nguy?n Tr?ng Kh�i c?ng v?a ?i Boston ?? ?o�n t? v?i gia ?�nh kho?ng th�ng nay r?i.

*

Ch? b?n th?p m?t n�n h??ng c?m v�o ch?u c�y nh�i ?ang ra hoa. N�n h??ng vi?ng Ph�i ?� n?m xu?ng h�m 24 th�ng 6 n?m 1988. H�m ?y, c� l? D??ng T??ng c�n ? S�i G�n, ch?c kh�ng ra H� N?i k?p. Tr?n D?n v� Ph�ng Qu�n c�n rong ru?i ? Hu?. V� B?u Ch?, ch?c l?i �m m?t kh�c nh? t?ng kh�c Nguy?n Tu�n, kh�c m� kh�ng l�m g� ???c.

M�i h??ng thoang tho?ng m?t bu?i b�ng ?�m ch?p ch�ng ?p xu?ng. Anh b?n ch�p mi?ng: �C�c �ng ?y ?i h?t th� nay v? H� N?i ch?ng c� h?ng th� g�!�. Th? d�i, t�i c?ng bi?t th?. H?ng m�nh v�o m?t kho?ng t?i t?ch m?ch, t�i nghe ?�u ?� m?t ti?ng k�u, c�c b?n ?i� B?n vi?t, c? vi?t. V?, c? v?. L�m th?, c? l�m, nh? nh?ng con ng??i t? do. L�m ngh? thu?t, xin l�m nh? l�m t�nh, tr�n m?i ng? ph? Ph�i. Xin c�c b?n ti?p t?c nh?ng con ???ng c?a nh?ng ng??i nh? Nam Cao, Nguy�n H?ng, ??ng Th? Phong, V? Tr?ng Ph?ng, Nguy?n Tu�n� V� B�i Xu�n Ph�i. ?? t�i c�n v? v� xin l�m quen c�c b?n!

C� l? ch?a bao gi? ch�ng ta l?i thi?u ch? ngh?a, thi?u �m thanh, thi?u m�u s?c nh? b�y gi?.

Bao gi? th?i k? Ph?c H?ng b?t ??u?

C�c b?n ?i� ?�ng g�p v�o n?n v?n ho� ph?c h?i trong t??ng lai ?� l� c�c b?n mang tr? l?i hy v?ng cho nh?ng ng??i b�nh th??ng tr�n nh?ng ng? ph? Ph�i. Ng??i b�nh th??ng ch? mong ??c m?t cu?c s?ng b�nh th??ng v?i ch�t hy v?ng v�o t??ng lai. T??ng lai ?y h?n �t ?i nh?ng anh h�ng, li?t s? c?a th?i chi?n nh?n nh?o m?i qua. T??ng lai ?y c?ng ch?ng c?n ??n nh?ng d?i l?a gian manh, nh?ng kh?u hi?u m? d�n, nh?ng m?u ?? c? h?i c?a th? quy?n l?c ma �m trong m?t th?i b�nh m?i v?a ch?p ch?ng.

Con ch�u b� l?i ngh�u ngao:

     Ma chand�le est morte

                     il n�y a plus de feu

      Ouvres-moi ta porte,

    pour l�amour de Dieu

  Th?m th�a t?ng c�u h�t, t�i ?a n??c m?t. Gi?ng ch�u ng?ng ngh?u n�n ch�n th?t, v� t�i m?n ph�p b?n xin d?ch l?i ?? ta chia s? v?i nhau:

       D??i �nh tr?ng, b?n t�i ?i

                  h�y cho t�i m??n c�y b�t

        ?? t�i vi?t l?i m?t l?i

 ?�u c�n l?a n?a, ng?n n?n ?y t�n r?i

           H�y m? c?a,

 H�y m? c?a cho (ch�ng) t�i, l?y Tr?i!

4/7/1988