Nh?ng ??o di?n ?i?n ?nh Vi?t Nam ch?a ???c ng?m c??i n?i chín su?i

(T�m s? v?i m?t th� sinh thi tr??t n?ng khi?u ?i?n ?nh)

??o di?n Mai An Nguy?n Anh Tu?n

I. �B? PHIM L� M?T B�I TH? ???C VI?T B?NG �NH S�NG�

T�i hi?u n?i th?t v?ng, s? ?au l�ng c?a em sau ??t thi n?ng khi?u chuy�n ng�nh ??o di?n v?a r?i; v� m?i l?i an ?i l�c n�y l� v� ngh?a. T�i ch? c� ?�i d�ng t�m s? may ra c� th? gi�p em b�nh th?n l?i, d� l�c n�y c� th? m?t s? ng??i th�n gia ?�nh em ?ang b?u m�i: �Ai b?o c? kh�ch n� ?i v�o c�i ngh? "ch�n kh�ng t?i ??t c?t kh�ng t?i tr?i", m? m?ng vi?n v�ng! K? s?, b�c s? c�n ch?ng ?n ai, n?a l� c�i ngh? �?�o gi?ng� (nh?i vui c�ch n�i c?a ng??i mi?n Trung Trung B?)�

N?a n?m tr??c, th?y em m� ?i?n ?nh, l�n la h?i han v? nh?ng g� li�n quan t?i ?i?n ?nh, t�i n�i ch?i: �Th? th� em th? thi v�o ?i?n ?nh ?i!� Kh�ng ng?, ?i?u ?� th?i b�ng l�n trong em ng?n l?a kh�t v?ng v?n �m ? bao l�u nay; em d?p b? ??c v?ng ti?ng Nh?t, ti?ng H�n c�ng h�ng ??ng s�ch ngo?i ng? ?? t�m xem c�c phim kinh ?i?n th? gi?i � tr??c h?t l� 100 t�c ph?m ?i?n ?nh xu?t s?c nh?t m?i th?i ??i do ch�nh nh?ng ng??i ?ang l�m vi?c t?i Hollywood l?a ch?n, r?i sau ?� l� c�c phim do t�i ?? xu?t cho em xem v?i t? c�ch l� ng??i t? ph�t hi?n ra n?ng khi?u c?a m�nh tr??c khi ?i tham d? n?ng khi?u c?a tr??ng ??i h?c S�n kh?u – ?i?n ?nh H� N?i�

D� t�i ?� b�o tr??c nhi?u n?i gian tru�n kh?n kh? c?a ng??i l�m ?i?n ?nh, nh?t l� l�m ?i?n ?nh ? n??c ta, v?i tr?i nghi?m c?a ri�ng t�i v� m?t s? ??ng nghi?p – nh?ng k? v?n t? tr�o l� �sinh ra nh?m ??a l�� v?i ngh? nghi?p n�y, d� ?� b�o tr??c l� n?n ?i?n ?nh n??c nh� nh? ng�i ??n hoang ph? t?ng b? nh?ng ng??i c� tr�ch nhi?m nh? Li�n hi?p ?i?n ?nh ph� n�t, c�n hi?n gi? b? phim �m? ?n li?n� v� phim �m�c t�i kh�n gi?� b?ng m?i gi� l?n �t; song t?t c? nh?ng ?i?u ?� l?i t?a �l?a ?? th�m d?u� ??i v?i em�

N?u v?y th� s? th?t b?i v?a qua c?a em � n?u nh? mu?n n�i l� �th?t b?i� � ch?ng c� ch�t ngh?a l� g� ?? Ngh? nghi?p m� em m? ??c th?c ra v?n ? trong t?m tay em � tr??c h?t l� trong ch�nh ?�y s�u t�m h?n em ?� b?t ??u n�ng b?ng th? ng�n ng? c?a N�ng Ti�n th? B?y. ??ng l�m nh? m?t s? b?n vi?t tr�n Ph�y ?�i Ban Gi�m kh?o ph?i c�ng b? s? ?i?m thi, th?m ch� ?�i ph�c kh?o� T�i kh�ng trong Ban Gi�m kh?o v� c?ng ch?ng h? bi?t ai l�m Gi�m kh?o k? n�y, c� th? ?oan ch?c v?i em r?ng: c�c th?y Gi�m kh?o c?ng nh? t�i, h?t s?c tr�n tr?ng l�ng ?am m� ?i?n ?nh c?a c�c em song c?ng r?t c�ng b?ng, ph?i n�i l� r?t s�ng ph?ng tr??c n?ng khi?u bu?i ??u c?a c�c em. V� cu?c thi n�y c?ng l� m?t cu?c �th? th�ch� nho nh? nh?ng kh� quan tr?ng ? ch?: xem c�i kh�t v?ng kia c?a em c� ph?i l� �l?a r?m� ch?c l�t hay l� m?t c�i g� th?t s? �m ?, d? d?i, ?? c� kh? n?ng theo ?u?i s? nghi?p gian nan su?t m?t ??i�

C�i gian nan, th?m ch� kh?n kh? kh?n n?n, c? nh?ng s? b?t c�ng t?i t? trong ng�nh c�ng bao n?i cay ??ng t�i ph?i ch?u ??ng, t�i s? ti?p t?c k? cho em nghe � n?u em kh�ng b? l?i t?t ??c v?ng� Khi ?�, n?u em v?n kh�ng nh?t ch�, t�i c� th? vui m?ng m� giang tay ?�n ch�o em nh? m?t ??ng nghi?p t??ng lai! C�n b�y gi?, xin ch�p t?ng em m?y c�u sau ?�y l�m h�nh trang ??u ??i – ??u ngh?:

B? PHIM L� M?T B�I TH? ???C VI?T B?NG �NH S�NG (Ren� Clair, ??o di?n ?i?n ?nh Ph�p).

T�I L� M?T NH� TH? S? D?NG M�Y QUAY NH? M?T PH??NG TI?N ?? ?I ??N NH?NG ??C M? (Jean Cocteau, ??o di?n ?i?n ?nh Ph�p).

II. TH�N PH?N LONG ?ONG BI TH?M C?A ??O DI?N HUY V�N

Nhi?u n?m qua, t�i l?ng l? t�m hi?u v? cu?c ??i c?a nh?ng nh� ?i?n ?nh Vi?t Nam th? h? ??u ti�n, trong ?�, bi th?m nh?t c� l? l� ??o di?n Huy V�n. T�i c� � ??nh s? l�m m?t phim ch�n dung v? ??o di?n n�y, khi c� ?i?u ki?n; nh?ng v� n?i th?t v?ng c?a em, h�m nay t�i xin k? s? s? m?y ?i?u m� t�i bi?t � qua c�c th�ng tin c?a ??o di?n T? Huy, nh� v?n ?o�n L�, nh� v?n V? Th? Hi�n, nh� v?n T� Ho�ng, nh� bi�n k?ch ?o�n Tu?n, nh� b�o Xu�n ?�i�

�ng Huy V�n v?n l� m?t ng�i b�t ?� c� ti?ng t?m trong cu?c kh�ng chi?n ch�n n?m ch?ng Ph�p. �ng l� d?ch gi? ti?ng Vi?t s?m nh?t v� ??u ti�n cu?n ti?u thuy?t �Th�p ?� t�i th? ??y� c?a nh� v?n X� Vi?t N. Ostrovsky. R?i �ng tr? th�nh m?t c?ng s? ??c l?c cho R. Karmen, t�c gi? b? phim t�i li?u n?i ti?ng �Vi?t Nam� trong su?t 7 th�ng l�m phim ? n�i r?ng Vi?t B?c v� trung du, ??ng b?ng B?c b? v?i 40.000 m�t phim ?� ???c quay. R. Karmen r?t th�ch nghe Huy V�n k? chuy?n, b?i �ng k? th?c hay v? ??t n??c m�nh, d�n t?c m�nh v?i bao nhi�u truy?n thuy?t, phong t?c, t?p qu�n. V� �ng c�n bi?t nhi?u c�u t?c ng? Nga� �ng l� m?t ng??i m� R. Karmen li�n t?c nh?c ??n trong hai cu?n h?i k� ��nh s�ng trong r?ng th?m� v� �Vi?t Nam chi?n ??u�, gi?a h? c� s? ??ng c?m ??n n?i Karmen ph?i th?t l�n: �V?ng anh ?y m?t ng�y l� t�i c?m th?y bu?n�.

Cu?c h�n nh�n ??u ti�n c?a n? ngh? s? Tu? Minh l� v?i ??o di?n ?i?n ?nh Huy V�n. Sau 1954, khi n??c ta chu?n b? b?t tay l�m phim truy?n ?i?n ?nh, b� Tu? Minh theo h?c l?p di?n vi�n, c�n �ng Huy V�n theo h?c l?p ??o di?n do c�c gi?ng vi�n Li�n X� h??ng d?n. T?t nghi?p kh�a h?c, �ng Huy V�n t? vi?t k?ch b?n, th?c hi?n m?t b? phim truy?n nh?a h?n 100 ph�t: �M?t ng�y ??u thu�, k? v? l?p thanh ni�n Vi?t Nam theo c�ch m?ng v� b??c v�o kh�ng chi?n. Di?n vi�n Tu? Minh ?�ng vai ch�nh trong phim n�y. M?t s? ??o di?n, nh? N�ng �ch ??t khen Huy V�n r?t nhi?u, khen nh?t l� Huy V�n r?t ch?u kh� t�m t�i trong c�ng t�c ??o di?n v� r?t y�u ngh?. ??o di?n Huy Th�nh minh h?a l�ng y�u ngh? ?�: Huy V�n l� ??o di?n, v? ?�ng vai ch�nh ??n c?n c?nh v? v?i b?n di?n nam l� ng??i t�nh c?a nhau trong phim, �m nhau th?m thi?t, Huy V�n h�t r?t l?n: �m ch?t v�o�

Nh?ng �M?t ng�y ??u thu� v?a ???c khen tr�n b�o ch�, b?ng c� l?nh �c?m chi?u�, nghe ?�u l� �?n ph?i �b?� di?n bi?n h�a b�nh c?a b?n x�t l?i Li�n X��! Cho t?i h�m nay, kh�ng m?t v?n b?n, kh�ng m?t l?i l? n�o gi?i th�ch c? th?. C� ?i?u, k? t? ng�y ?y b? phim �M?t ng�y ??u� ch?a bao gi? ???c ra r?p chi?u l?i ?? g? ti?ng oan. Ngay b?n g?c N�gatif phim �M?t ng�y ??u thu� c?ng ?� b? h?y ho?i b?i ?m m?c trong kho t? li?u phim. C�n �v? �n� v? ??o di?n Huy V�n v� c�i ch?t ??y bi th?m c?a �ng, cho ??n t?n h�m nay c?ng kh�ng m?t c? quan c�ng quy?n n�o l�m s�ng t? ?�ng, sai.

Huy V�n ?i t� kh�ng �n g?n s�u n?m, c� l? b?i �ng ?� ?�i l?n g?p g? trao ??i ch�nh ki?n v?i nh?ng ng??i c� t�n trong �s? ?en c� v?n ??� tr??c Ngh? quy?t 9 v� hi?n t�nh ??t n??c. H?i h?c Ngh? quy?t, th?y c?p tr�n n�i cho b?o l?u � ki?n, n�n �ng ph�t bi?u th?ng th?ng: Ngh? quy?t Trung ??ng ??i h?i 3 ?� ghi r�: x�y d?ng mi?n B?c v?ng m?nh, ti?n t?i h�a b�nh th?ng nh?t ??t n??c, Ngh? quy?t 3 ch?a r�o m?c th� Ngh? quy?t 9 ?� ch?ng l?i! �ng ng�y th? kh�ng bi?t l� nh?ng l?n �ng g?p g? c�c b?n c�ng quan ?i?m nh? Ho�ng Minh Ch�nh, L?u ??ng, Tr?n ??nh, v.v. ? c�ng vi�n Th?ng Nh?t ??u b? c�ng an theo d�i� R?i �ng b? t?ng v�o H?a L�, sau ?� c?ng nh? c�c b?n �x�t l?i�, �ng b? ?�y ?i c�c tr?i tr�n n�i r?ng Vi?t B?c.

Huy V�n ???c ra t�, v? Ninh B�nh l�m ? m?t h?p t�c x� g� ?�, �t l�u sau th� v? H� N?i v?i v? con. Nh?ng �ng b? v? ?u?i ra kh?i nh�, ?�m ?�m ra ng? ? v??n hoa H�ng ??u, nh? con th� t�m ??n nh� nh�n qua khe c?a, ng?m con ng? m?t l�c th� b? ?i… ??o di?n T? Huy c� l?n trong cu?c r??u k? t�i nghe chuy?n Huy V�n ?n c?p xe ??p, c? t�nh cho ng??i m?t xe b?t t?i tr?n ?? ???c ??a ra t�a, c� d?p k�u oan cho b� con thi�n h? bi?t v? vi?c m�nh b? ?i t� kh�ng �n l� tr�i ph�p lu?t, ?? ???c ??a c�ng khai ra x? to�n th? anh em d�nh v�o v? �n x�t l?i.

Huy V�n v? H� N?i kh�ng ? m?t ch? n�o nh?t ??nh, nay ng? nh� n�y mai ng? nh� kh�c, g?n ch?c nh� c?a b?n b� ? su?t t? B?ch Mai cho ??n B??i, c�n ti?n ?�u ?n ??y, l�c nh� b?n l�c c?m ??u gh?, c� khi ng? ngo�i ga H�ng C? ho?c gh? ?� v??n hoa� Khi c�n b? ch?p ph�p h?i l?nh tha t�, �ng n�i nh? kh�c: B?t t�i kh�ng c� l?nh, th? kh?i t� th� c� l?nh t?m tha nh?ng l?nh n�y khi nh?p h? kh?u ? Ninh B�nh, c�ng an gi? l?i l�m h? s?…

R?i �ng phi�u b?t v�o S�i G�n t�m vi?c l�m. C� b?n th�n g?i � �ng th? ??n X??ng phim TP. H? Ch� Minh xin l�m ??o di?n, h?p ??ng t?ng phim m?t, ho?c vi?t k?ch b?n phim truy?n, phim t�i li?u, n?i nh� v?n nh� bi�n k?ch V? Th? Hi�n c?ng r?i bi�n ch? H�ng phim truy?n Vi?t Nam v�o vi?t k?ch b?n cho h?. Sau ?� �t l�u c� tin Huy V�n ?� c�ng m?t ng??i con g�i l�n S?n La, ??nh v??t bi�n sang Trung Qu?c v� b? b?n ch?t… M?i ?�y, theo nh� v?n Th�i K? To?i, �ng Huy V�n d?ch "Th�p ?� t�i th? ??y" m?t m�nh ch? kh�ng d?ch c�ng ai nh? m?t s? ng??i ?� k?; �ng t?ng l�m phi�n d?ch cho Ch? t?ch H? Ch� Minh ?i Li�n X� v�o n?m 1955, 56 g� ?�. R?i �ng b? b?t ? Qu?ng Ninh. L?n sau b? b?t ? H� N?i giam ? S?n La, ch?t trong t� v� b? lao n?m 1982. Nh� v?n Th�i K? To?i ?� l�m th? t?c gi�p gia ?�nh b?c m? �ng n?m 1989…

III. C�I CH?T ?AU ??N C?A ??O DI?N NGUY?N ?? NG?C

C�i ch?t ?au ??n gi?a th?i b�nh c?a ng??i ??o di?n ?i?n ?nh n�y ?� ???c nh� bi�n k?ch ?o�n Tu?n b?n t�i mi�u t? l�: �mang tinh th?n v� s? ??o� (c� l? ph?i th? m?i ???c duy?t in), trong m?t b�i vi?t ch� t�nh ch� ngh?a c?a anh, v� c?ng l� duy nh?t c?a gi?i b�o ch� ch�nh th?ng l?n ngo�i lu?ng vi?t v? �ng: �Nguy?n ?? Ng?c: Ng??i ngh? s? mang tinh th?n v� s? ??o� (https://cand.com.vn/Nhan-vat/Nguyen-Do-Ngoc-Nguoi-nghe-si-mang-tinh-than-vo-si-dao-i587893/).

Khi t�i m?i v? H�ng phim nh?n vi?c, d�ng v? phong th�i c?a �ng ?� chinh ph?c t�i: v�c ng??i t?m th??c, ?�i m?t m? m�ng c� ch�t ri?u c?t sau c?p k�nh tr?ng, m�i t�c b?ng b?nh ??y ch?t l�ng t? c�ng ch�m r�u nh? nh�n v?t ho�ng th�n M?skin trong ti?u thuy?t �Th?ng ng?c� c?a �ng gi� ??t ng??i Nga (Dostoievsky)�

Ch�ng trai H� N?i Nguy?n ?? Ng?c, anh b? ??i c? H? trong kh�ng chi?n ch?ng Ph�p sau khi t?t nghi?p khoa V?n ??i h?c T?ng h?p H� N?i ?� t�m ??n ngh? thu?t th? b?y, r?i ch�ng c?u chi?n binh ?y ???c g?i sang Bungari h?c ngh? ??o di?n ?i?n ?nh. Khi t�i b?t ??u h�nh ngh? tr�n c??ng v? ph� ??o di?n v�o cu?i nh?ng n?m 80, �ng ?� n?i danh l� ??o di?n sung s?c v?i c�c b? phim do �ng ??o di?n v� vi?t k?ch b?n: M?t chi?n c�ng (1968); D�ng s�ng �m vang (1974); C�ch s?ng c?a t�i (1978); ???ng su?i c?n (1984); V? �n vi�n ??n l?c (1987)� �ng c�n l� t�c gi? m?t s? t�c ph?m v?n xu�i g�y ti?ng vang, ??c bi?t truy?n ng?n �T? t? tr�nh l�ng�, l� d?ch gi? cu?n ti?u thuy?t trinh th�m Bungari: �Ch? ch?t khi kh�ng c�n s?ng�.

Vi?t v� l�m phim ??i v?i Nguy?n ?? Ng?c ?� l� c�ch duy nh?t, t?t nh?t ?? �ng v� gia ?�nh nh? c?a �ng v??t qua nh?ng ?o?n tr??ng kh? ?i c?a c? ??t n??c m?t th?i ng?n s�ng c?m ch?, Gi� – L??ng – Ti?n chao ??o, khi m� d??ng nh? c� r?t �t c�ch ?? m?u sinh… Nh?ng v?i ng??i ngh? s? nhi?u tr?n tr? nh? Nguy?n ?? Ng?c, l� t??ng v� kh�t v?ng tinh th?n b? s?t m?, ?? v? tr??c hi?n th?c ?� khi?n �ng nhi?u khi ph?i c?m th?y b?t l?c, tuy?t v?ng ??n � ch?…

�ng t? ra ??c bi?t qu� t�i � th?ng em �l�nh m?i t� te� v�o ngh? ??o di?n c�n n?ng ?u�i v?n ch??ng, ham t�m h?c h?i c�c ?�n anh trong ngh?� �ng ?� m?i t�i v? nh� �ng, c?n nh� ??i di?n v??n hoa H�ng ??u, ???c tr� chuy?n v?i ng??i v? t?n t?o c?a �ng – m?t ngh? s? ch?i Flut, v� c� con g�i nh? y�u v?n c?a �ng. C� th? th?y r�, �ng l� m?t ng??i s?ng ch?t v� ngh? thu?t ?i?n ?nh, l�c n�o c?ng b?t r?t, kh�t v?ng l�m ???c nh?ng b? phim ?�ng theo � m�nh; ?i ?�u, g?p ai, �ng c?ng ??u say s?a k? v? nh?ng � t??ng c�c b? phim m�nh s? l�m� C� l?n, t�i ?� �ch?u tr?n� ng?i nghe �ng xi-n� m?m phim v? Th�nh Th? Cao B� Qu�t t? ch?p t?i t?i khuya, ?? c�ng �ng th?m th�a cay ??ng r?ng: � t??ng n�y c�ng nhi?u � t??ng n�o kh�c c� li�n quan t?i s? �thao th?c�, �qu?y ??p�, �ph� v?�, �t�m t�i� ??u l� s? �c?m k?� tuy?t ??i trong l�ng n?n ngh? thu?t hi?n th?c x� h?i ch? ngh?a! Kh�ng ng?, ?� l� l?n cu?i c�ng t�i ???c g?p �ng�

S?ng trong X??ng phim nh? m?t k? c� ??n, v� h�nh nh? c?ng c� t�n trong s? ?en nh�m �x�t l?i ch?ng ??ng� t? nhi?u n?m tr??c, n�n khi l�nh ??o Tr??ng ??i h?c S�n kh?u – ?i?n ?nh H� N?i g?i � �ng sang tr??ng th� �ng r?t ph?n kh?i, v� �ng s? th?c hi?n ???c � ??nh mang nh?ng ki?n th?c v� kinh nghi?m l�m phim truy?n l?i cho c�c th? h? sinh vi�n� Nh?ng �ng ?� mang c�i �n �nguy hi?m v?i ch? ??� chuy?n t? X??ng phim sang Tr??ng; l?i v?n l� con ng??i kh� kh�i, trung th?c, y�u l? ph?i, d? ?ng v?i t?t c? nh?ng g� khu?t t?t kh�ng l??ng thi?n, n�n ?� v� t�nh b? r?i v�o m?t �c�i b?y� ??i v?i m?t t�m h?n ch�nh tr?c nh? �ng! K?t c?c, gi?a th?i c? n??c ?�i, t�i �ng th� r?ng, �ng ?� b? tr??ng c?t l??ng, ch? ???c h??ng �tr? c?p x� h?i� nh? m?t k? ?n m�y m� v?i m?t ng??i c� l�ng t? tr?ng cao mang bao kh�t v?ng s�ng t?o s�i s?c nh? �ng, kh�c g� m?t ?�n gi�ng ch� t?! M?y n?m sau g?p l?i ch? Th?ng v? �ng ? S�i G�n, ch? k? trong n??c m?t: �Anh ?y t?p t?nh (sau l?n b? tai n?n � t� g?y ch�n) b??c v? nh�, �m m?t kh�c n?c v� k�u l�n v?i con g�i: �Ch�ng n� c?t n?t c�i d? d�y c?a b? r?i!��

�M?t ?�m m�a h� n?m 1989, �ng ?� quy?t ??nh t? gi� cu?c ??i theo ?�ng phong c�ch c?a nh?ng v� s? ??o�. B?n t�i ?� th?n tr?ng v� k�m n�n ?au x�t vi?t nh? th?; v� t�i c� l? c?ng s? vi?t nh? v?y, trong nh?ng ng�y ?y, v� cho b�o ch�, ?? ?? �ch??ng tai gai m?t� ??i v?i l�nh ??o v?n ngh?, v� c?ng ?? l�m gi?m b?t n?i bi th??ng trong c�i ch?t c?a �ng, gi?m ?i n?i ?au l�ng c?a ng??i th�n �ng tr??c m?t s? ki?n kh?ng khi?p:

Trong gian b?p l?nh ng?t, �ng ?� d�ng con dao tr?u cau r?ch b?ng, t? k�o ru?t m�nh ra v� c?t ch�ng th�nh m?y ?o?n ?? kh?i b? c?u s?ng� C�i ch?t ti�u c?c n�y, ?? l?i s? b�ng ho�ng x�t th??ng nhi?u n?m trong l�ng ??ng nghi?p, d� sao c?ng l� m?t s? ph?n kh�ng c� � ngh?a ??i v?i s? ??u c�ng, s? �t? t?� gi? v?, th�i ??o ??c gi? che ??y l�ng tham lam �ch k? gi? ?�y ?� b?t ??u tr�n ng?p, th?ng tr? x� h?i�

??o di?n Huy V�n v� ??o di?n Roman Karmen

Ch�n dung ??o di?n Nguy?n ?? Ng?c n?m 1988)