(Viết và đọc nhân dịp ra mắt tập “TRINH THIÊNG” tại TRUNG TÂM
NGÔN NGỮ & VĂN HOÁ ĐÔNG TÂY, HÀ NỘI, THÁNG 4. 2012)
Nguyễn Trọng Tạo
Người đọc đã quá quen với giọng thơ công dân của Bùi Minh Quốc, từ bài thơ đầu tay “Lên miền Tây” nổi tiếng, đến những bài thơ viết tại chiến trường “Mảnh đất nuôi ta thành dũng sĩ”, và sau này là giọng thơ chính luận… Nhưng anh cũng nổi tiếng với những bài thơ tình từng được chép trong “sổ tay chiến sĩ”, “sổ tay sinh viên” như “Bài thơ về hạnh phúc”:
Hạnh phúc là gì? Bao lần ta lúng túng
Hỏi nhau hoài mà nghĩ mãi chưa ra
Nhiều người thuộc bài thơ bốn câu “Có khi nào”, nhưng không biết đó là thơ Bùi Minh Quốc:
Có khi nào trên đường đời tấp nập
Ta vô tình đi lướt qua nhau
Bước lơ đãng chẳng ngờ đang để mất
Một tâm hồn ta đợi đã từ lâu
Năm 2002, Bùi Minh Quốc cho xuất bản một tập thơ tình mỏng chỉ vài chục trang với tên sách “Ru xa”. Ru xa cũng là tên một bài thơ anh mới viết thời đó:
Bé xa, Bé xa
Giờ Bé ngủ nha
Choàng Bé đêm hoa
Anh ru, ru vọng
Anh ru, ru xa
Tay anh lóng ngóng
Lòng anh dịu mềm
Anh ru thật êm
Ngoan ngoan Bé ngủ
Anh ru, anh ru
Qua trời bão tố
Anh ru, anh ru
Qua đồi mượt cỏ
À ơi bão tố
Lùi xa lùi xa
À ơi đồi cỏ
Ru thơm mượt mà
Bé xa, Bé xa
Ngủ ngon vào mộng
À ơi tiên nga
Này anh ru vọng
À ơi ngọc ngà
Này anh ru xa
Ru xa, ru xa…
Đọc những câu thơ đầy nhạc, đầy dịu dàng yêu mến như thế, ít ai ngờ tác giả của nó lại chính là một nhà thơ chiến sĩ với tâm hồn bão lửa luôn hừng hực với lẽ sống cách mạng chưa bao giờ chịu tắt.
Tôi gặp anh ngoài đời cũng thấy rõ điều đó. Anh như một người có hai tâm hồn: Yêu thương và Căm giận. Hình như có kẻ thù nào đó luôn làm anh căm giận sục sôi. Nhưng cũng hình như có một mê cung nào đó luôn níu anh về dịu dàng say đắm. Đó chính là tình yêu mà anh luôn nâng niu chăm chút.
Phải chăng tình yêu chính là giống nòi căn cốt của Bùi Minh Quốc? Điều đó không sai. Tình yêu với anh không chỉ là mơ màng tưởng tượng, mà là giao hòa cuộn xiết. Những câu thơ nhục cảm của anh được viết rất thanh tao, lại đầy cảm giác:
Em đấy ư, lưng trời hương sắc quyện
Ươm trọn đời anh nào vực nào đồi
Muôn ngón tay mơ trên vùng cỏ mịn
Mi-mô-da thảng thốt nở hoa rồi
(Đà Lạt xuân)
Năm nay, Bùi Minh Quốc lại cho ra mắt thêm một tập thơ tình mới: “Trinh thiêng”. Chỉ mỏng mảnh 9 bài thơ ngắn. Nhưng số trang lại dày gấp 3 số bài thơ đó, vì nó được dịch ra hai thứ tiếng Anh và Pháp.
Có cảm giác tình yêu với thơ Bùi Minh Quốc là ngọn đèn hiệu cho người lính trận trở về căn nhà yêu dấu trong đêm tối mịt mùng. Đấy là nơi không còn nghe tiếng súng, không còn căm giận sục sôi, không còn đằng đằng sát khí, không còn máu me rác bẩn… mà chỉ còn một không gian sạch trong riêng biệt chờ đón, che chở và an ủi người về mà anh gọi đấy là chốn “Trinh thiêng”.
Vâng, tình yêu với anh là Trinh thiêng sau “nghìn đêm lửa đạn” bỗng thấy “Giữa vườn thơ trắng tinh/ Vụt nở một đóa hồng/ Rực thắm/ Máu Trinh”; hoặc một đóa tường vi nhỏ nhoi lẫn giữa vô thường:
Ôi đoá tường vi ngan ngát hương
Lẫn trong bờ bụi giữa vô thường
Anh đi không mỏi đường muôn dặm
Em nở lặng thầm tan gió sương
Chỉ thế thôi mà thi sĩ coi đó là ân phúc cho thơ. Cũng không có gì là quá, khi tình yêu đã mang tới cho thi sĩ một sự hồi sinh quẫy cuộn:
Phút ấy hương hoa ngọc ngà toả quyện
Ôi hồng hoang hiền hậu hiến dâng nhau
Ôi réo thác ôi dậy ngàn động biển
Ôi loé ngời quẫy cuộn đến đâu đâu…
Anh dùng khá nhiều thán từ “ôi” mà có người vẫn cho là quá cũ với thơ hôm nay. Tôi cũng giật mình, sao thi sĩ “ôi” nhiều đến thế? “Ôi thế thế thế là ta thế thế”. Hóa ra anh không kìm được tiếng kêu xáo động trước ân phúc mà tình yêu hiến tặng. Đó cũng là niềm hạnh phúc quá lớn đến ngọng nghịu không nói nên lời. Để rồi, có ngày anh được thú nhận điều bí mật:
Có phép mầu giao cảm với bao la
Anh thú nhận quả thật mình hạnh phúc.
Đọc thơ tình Bùi Minh Quốc luôn thấy hiện lên một không gian linh thiêng với hương hoa hương người thơm ngát từ những câu thơ nương nhẹ vì sợ làm tan vỡ cõi thiên cung:
Người bỗng hiện ngời trong áo đêm
Đêm êm êm tỏa trọn nguồn êm
Xin nương nương cánh êm người mở
Người mở êm hòa tận cõi thiêng.
Đôi lúc cảm giác không gian trong thơ tình của anh như lạc sang một cõi khác, giống như cõi mộng trong thơ Hàn Mặc Tử hay cõi Thiên Thai của âm nhạc Văn Cao:
Bao vẩn bụi phàm trần thanh tẩy hết
Trong cảm hòa ươm ngát cả tinh cung.
Thì ra Bùi Minh Quốc đang coi Thiên Nhiên như một Giáo Tòa, và tình yêu chính là Tôn giáo của riêng anh:
Anh lập tôn giáo EM
Mình em ngôi CHÚA HIỀN
Mình anh quì ngưỡng niệm
Trong GIÁO TÒA THIÊN NHIÊN.
Nhưng như trên đã nói, Bùi Minh Quốc có hai tâm hồn. Khi anh thu mình vào tình yêu thì chính là lúc anh mở ra một cõi thanh bình tuyệt diệu. Khi anh cởi lòng ra với xã hội thì ngùn ngụt nộ khí xung thiên. Phải chăng, đôi lúc anh cũng tự thấy mình mệt mỏi khi gợn lên những ám ảnh hận thù qua:
Anh xin riêng thức che ngày cũ
Vẫn ám vọng hoài những đợt bom.
Bùi Minh Quốc đau đáu đổi mới “tư duy thơ” nhưng anh không đổi giọng (hay không đổi được giọng?). Thì anh là thế đó – Bùi Minh Quốc – là tình yêu mãi Trinh thiêng.
Hà Nội tháng 4.2012
(Bài được dùng làm Lời Bạt trong tập Bùi Minh Quốc – Thơ tình, nxb Hội Nhà văn, 2023)
