L?i Nguyn n
Hm nay, 05/9/2023, sinh nh?t th? 91 nh v?n Nguyn Ng?c, ti ??a l?i bi vi?t cch nay 8 n?m, m?ng sinh nh?t nh v?n. Ti c?ng ??a hai t?m ?nh ch?p trong m?t h?i th?o, c Nguyn Ng?c tham d?, v? c?i cch gio d?c n?m 1989 ? h?i tr??ng t?nh H ?ng c?, cng m?t nhm nh gio nh v?n thn thi?t.
——————————————–
Cn nh?, ch?ng vi ch?c n?m tr??c, ti c nh?ng l?n chuy?n tr v?i m?t h?a s? ? t?ng hnh ngh? ??p m?t n? ?? l?u l?y khun m?t ng??i, nn hay c nh?n xt v? ki?u lo?i nh?ng khun m?t ?ng ch . C hm nhn ni v? nh v?n Nguyn Ng?c (lc ?y ng ?ang l T?ng bin t?p tu?n bo V?n Ngh? c?a H?i Nh v?n Vi?t Nam), anh ?y nh?n xt: ng Ng?c c khun m?t tr?, tr? th?, th?m ch tr? con, nh? l khng bao gi? gi!
Ti thong nh? t?i nh?n xt ?y khi ngh? v? anh Ng?c, ???ng v?n c?a anh, ti?n tri?n t? t??ng v ho?t ??ng v?n ha x h?i c?a anh.
Nt th? nh?t ? Nguyn Ng?c l vai tr nh v?n; m?t nh v?n ?a n?ng, sng tc thnh cng trong nhi?u th? ti v?n xui, h? c?u v phi h? c?u, t? s? v ngh? lu?n, l?i c?ng c ?ng gp ?ng k? trong ho?t ??ng d?ch thu?t.
Vo ??i l ng??i lnh, anh s?m ???c giao lm bo, t? ??y t?p vi?t v?n. N?u ai ???c ??c m?t vi trang truy?n k c?a tc gi? ny tr??c 1954, h?n s? ni ? l th? v?n minh h?a, d? di trong nhn ng??i nhn vi?c. Th?c ra cng chng ch? bi?t ??n tn tu?i nh v?n Nguyn Ng?c k? t? ti?u thuy?t ??t n??c ??ng ln (1955). Tc gi? ???c giao ?? ti vi?t thnh tch anh hng chi?n s?, ? cho php mnh thot ci khung kh? truy?n k g b ?? phng bt thnh ti?u thuy?t. ? tc ph?m ny, nay nhn l?i s? d? th?y tnh minh h?a bi?u hi?n l? li?u. Song t ra v?n cn m?t ?i?m ghi nh?n ???c, ?y l s? l?a ch?n, sng t?o trong phong cch ngn ng?. Vi?t b?ng ti?ng Vi?t cu chuy?n nh?ng con ng??i thu?c cc s?c t?c Ty Nguyn m ti?ng Vi?t khng l b?n ng?, tc gi? ? t?o ra m?t gi?ng k? cng cc gi?ng ni ti?ng Vi?t theo l?i th? ngy, c khi ng? ngh?ch, ng? ng?, nh?ng bao gi? c?ng ch?t phc, chn ch?t. Phong cch ngn ng? th? ngy s? cn ???c Nguyn Ng?c v?n d?ng thnh cng trong cc t?p truy?n R?o cao (1962) vi?t v? vng cao Ty B?c, v R?ng x-nu (1969) c?ng vi?t v? vng ni Ty Nguyn.
Cc b?n v?n cng th?i v?i ng ? t?p ch V?n ngh? qun ??i t?ng nh?n xt: bn c?nh ngi bt vi?t truy?n ? Nguyn Ng?c cn m?t ngi bt ngh? lu?n, chnh lu?n. Ngay trong v?n xui, bn c?nh phong cch th? ngy tr? tnh, ng cn tm ti vi?t truy?n trong phong cch suy t?, c?t v?n cc v?n ?? ??i s?ng hi?n t?i. Truy?n M?ch n??c ng?m (1959) vi?t v? cng tr??ng xy d?ng trn mi?n B?c, ? lm nhi ln nh?ng cu h?i ng? v?c m? ng? v? con ng??i, ngay ? l?p cn b?, s? quan. Lu?ng d? lu?n c?ng r?n ? k?p ln ti?ng ch?t v?n tc gi?, tr??c lc Nguyn Ng?c ln ???ng vo Nam, tr? l?i vng Lin khu V, r?i xu?t hi?n trn bo ch mi?n B?c nh? m?t cy bt v?n ngh? gi?i phng t? mi?n Nam d??i bt danh m?i: Nguy?n Trung Thnh, v?i nhi?u truy?n ng?n, bt k, n?i ti?ng nh?t l bt k ???ng chng ta ?i (1965) ku g?i gi?c gi b?n tr? ???ng th?i ln ???ng v Nam ch?ng M? c?u n??c, ti?p ? l truy?n ng?n R?ng x-nu c?ng r?t n?i ti?ng.
Dng vi?t v? chi?n tranh ? Nguyn Ng?c d??ng nh? t?m d?ng ? ti?u thuy?t ??t Qu?ng t?p 1 (1971). Tc gi? tr? ra B?c, l s? quan (hm ??i t), ???c xem l cn b? ngu?n ?? c? c?u cho cc b? my lnh ??o, nh? Ph T?ng bin t?p t?p ch V?n ngh? qun ??i, ??i bi?u Qu?c h?i (1976-1980), B th? ??ng ?on H?i Nh v?n Vi?t Nam, Ph T?ng th? k H?i Nh v?n Vi?t Nam kha 2, ?y vin Ban ch?p hnh H?i Nh v?n Vi?t Nam kha 3 (1983-89), kha 4 (1989-1995).
T? cu?i nh?ng n?m 1970s, tr??c gi?i nh v?n v cng chng d?n d?n hi?n di?n r r?t m?t Nguyn Ng?c trong vai tr cn b? lnh ??o v?n ngh?. N?i b?t nh?t l vai tr T?ng bin t?p tu?n bo V?n ngh? nh?ng n?m cao tro ??i m?i (1987-1989).
Nh?ng tr??c ?, Nguyn Ng?c ? r?i vo m?t tai n?n v?n ch??ng, do b?n ?? d?n anh vi?t v ??c t?i h?i ngh? nh v?n ??ng vin (10/3/1979), tuy ch? y?u ni theo di?n ngn quy ??c th?i bao c?p v? n?n v?n ngh? bao c?p h?u chi?n, nh?ng c?ng ??ng t?i vi nh??c ?i?m c?a n (tnh tr?ng c sch m?i in ra m khng c tc ph?m, ng??i vi?t b?i r?i, thi?u ni?m tin; l lu?n ph bnh th thi?n ko di, h? th?p v?n h?c xu?ng thnh m?t s? sao chp hi?n th?c, coi gi tr? v?n h?c cao nh?t l lm sao c? sao chp cho ?ng nguyn hi?n th?c, v.v.), lm ph?t m?t vi lnh ??o c?p cao. Lc ny ?ang c s? tranh ch?p ng?m ng?m gi?a nh?ng quan ch?c t? chi?n tr??ng ra v?i nh?ng quan ch?c v?n yn v? ? h?u ph??ng; Nguyn Ng?c ch?a ph?i cn b? c?p cao, ch? n?m trong s? nh?ng nhn s? d??i quy?n cc quan ch?c ?ang ginh nhau quy?n th?. C l? s? th?t th? c?a ng l do khng ?? m?m m?i h? mnh tr??c s? cao ng?o c?a vi quan ch?c c?p cao. Song chnh v?p vp trong mi tr??ng quan liu l?i khi?n Nguyn Ng?c c d?p nhn su h?n vo c? ch? bao c?p, nh?n ra nh?ng nh??c ?i?m c?n b?n c?a n.
V v?y, khi cng cu?c ??i m?i ???c ??ng c?m quy?n pht ??ng (1986), ng ???c s? kh ?ng trong gi?i nh v?n ?ng h? ??m nh?n v? tr T?ng bin t?p tu?n bo V?n ngh?. D??i s? ?i?u hnh c?a ng, bo V?n ngh? tr? thnh m?t di?n ?n l?n c?a cng cu?c ??i m?i, t?p h?p ???c ?ng ??o nh v?n, nh bo, v?n ngh? s?, tch c?c c? v? t? t??ng ??i m?i t? duy, ??i m?i hnh ??ng, ?ng h? vi?c ??ng c?m quy?n chuy?n n?n kinh t? ch? huy quan liu bao c?p sang kinh t? hng ha th? tr??ng; ??ng th?i c?ng kh?i l?i vi?c th?o lu?n cc v?n ?? v?n ngh? c?t thi?t, qua ?, gi?i v?n ngh? s? t? r mu?n ti?t gi?m vi?c sng tc ph?c v? chnh tr?, kh?ng ??nh quy?n t? do sng tc, th?c ch?t l ?i l?i nh?ng ?i?u ki?n ho?t ??ng v?n ngh? thng th??ng nh?ng ? b? xa b? su?t th?i bao c?p. D??i th?i T?ng bin t?p Nguyn Ng?c, tu?n bo V?n ngh? ginh ???c s? quan tm ch?a t?ng c c?a ??c gi?, ???c ?nh gi l m?t trong vi ba t? bo sng gi nh?t ? vi n?m cao tro ??i m?i; ?y l m?t vinh quang khng th? l?p l?i. D??i th?i T?ng bin t?p Nguyn Ng?c, bo V?n ngh? ? pht hi?n ???c nh?ng ti n?ng v?n h?c l?n (Nguy?n Huy Thi?p, Ph?m Th? Hoi, B?o Ninh, v.v.), thc ??y v?n h?c bao c?p ?ng kn chuy?n sang v?n h?c h?u bao c?p c?i m? h?n, ti?p c?n d?n d?n h??ng ?i c?a cc n?n v?n h?c ???ng ??i bn ngoi.
Nh?ng ??u tranh v? ph??ng h??ng ??i m?i ? c?p cao di?n ra ??ng th?i v?i nh?ng tranh ch?p trong gi?i quan ch?c v?n ha-t? t??ng, ? d?n t?i vi?c Nguyn Ng?c b? bu?c thi ch?c T?ng bin t?p bo V?n ngh? (1989). Nh?ng vai tr quan ch?c v?n ngh? c?a Nguyn Ng?c cn ko di ??n ??u n?m 1995, khi ng v?n cn l ?y vin ch?p hnh H?i Nh v?n Vi?t Nam kha 4 (1989-1995).
T? nh?ng n?m 1990, nh?t l t? ??u th? k? XXI, tr??c cng chng ngy cng r Nguyn Ng?c nh? m?t tr th?c d?n thn, m?t ti?ng ni ph?n bi?n chn thnh, c? quy?t v kin tr.
Lc ny, Nguyn Ng?c c th?i gian cho mnh nhi?u h?n. ng tham gia vi?c chuy?n th? ti?u thuy?t ??t n??c ??ng ln sang mn ?nh; ng tham d? nh?ng chuy?n ?i tm d?u tch con ???ng ??a v? kh vo Nam b?ng ???ng bi?n v c t?p k s? C m?t con ???ng mn trn Bi?n ?ng (2000). ng c nhi?u d?p tr? l?i x? Qu?ng qu h??ng, tr? l?i ??t Ty Nguyn ni r?ng trng ?i?p khi x?a, ch?ng ki?n cu?c di dn ? ?t ?ang ?? v? ?y. ng t?n m?t th?y r?ng gi ngn n?m b? ph b? lm du t?m, c ph, b? ?o x?i ?? khai m?, b? san l?p lm th?y ?i?n, gy nhi?m t? r?ng ni xu?ng ??ng b?ng, t?n m?t th?y th? gi?i v?n nguyn b?n s?c c?a cc t?c ng??i Ty Nguyn b? thu h?p, ??ng tr??c nguy c? b? h?y ho?i, tan r.
? Nguyn Ng?c, b?n n?ng nh?y c?m c?a nh v?n nh? ? lm li?n m?ch ci tinh th?n trch nhi?m c?a ng??i cn b? tuyn hu?n c b?n l?nh t??ng ??i ??c l?p khi x?a v?i s? ph?n t?nh giu suy t? c?a ng??i tr th?c d?n thn hm nay. Nh?ng ?i?u ng ch?ng ki?n lun lun thi thc s? suy ngh?, ?o su tm ti phn tch, ?c rt thi ?? v ph??ng chm hnh ??ng.
??ng ch?m m?t Ty Nguyn ?ang ??i thay m?t cch nguy hi?m, ng tm ??c l?i d?ch l?i nh?ng cng trnh kh?o c?u dn t?c h?c Ty Nguyn c?a cc h?c gi? Php, nh?n ra tri?t l s?ng t? nhin nhn b?n c?a nh?ng t?c ng??i mi?n ni m khi x?a ng ? k? v? h? b?ng th? ngn ng? ch?t phc th? ngy, c?ng ph?n no l h? qu? ci nhn ??n gi?n ha v? h? h?i ?y n?i ng.
??ng ch?m nh?ng r?i r?m c?a cng vi?c ?i?u hnh v duy tr m?t ??i h?c, ng tm hi?u v nh?n ra nh?ng kh?ng ho?ng ? m?t n?n gio d?c thi?u tri?t l sng r.
??ng ch?m nh?ng phn ha gia t?ng trong gi?i nh v?n, ng t? n l?i ph?n b?o th? h?i tr??c (c? ??ng nguyn trong ci h?i bao c?p ny m vi?t ?ng h? cu?c ??i m?i c?ng ???c ch? sao!), ?i t?i t??ng m?i: V?n h?c v nh v?n khng l cng c? c?a ai h?t!, ch? khuy?n ngh? ??ng nghi?p c?m bt cng xy d?ng n?n v?n h?c ti?ng Vi?t t? do nhn b?n.
??ng ch?m nh?ng tranh ci b?t t?n trong cc gi?i v? con ???ng pht tri?n ??t n??c, ng tm hi?u l?i cc b?c ti?n b?i ??u th? k? XX v tm th?y ? t? t??ng Phan Chu Trinh (1872-1926) m?t l gi?i, m?t ki?n gi?i kh? th?, tuy ? b? h? th?p v xa lnh su?t m?t th? k?. Phan Chu Trinh ??t v?n ?? pht tri?n ??t n??c ch? khng ph?i b?ng m?i gi ginh ??c l?p; ??c l?p ch? c ngh?a khi dn t?c mnh pht tri?n ???c b?ng ng??i. Nguyn Ng?c tin r?ng t? t??ng ? c?a Phan Chu Trinh v?n cn nguyn ngh?a ch? ???ng cho ng??i Vi?t hi?n t?i.
N?m nay ? b??c sang tu?i 92, s?c vc khng cn ?? s?n ch?c, nh?ng tinh th?n, ch kh Nguyn Ng?c v?n m?nh m?, d?t khot. Ph?n kh ?ng trong gi?i nh v?n Vi?t Nam v?n nhn v? Nguyn Ng?c nh? m?t ng??i Anh C? ?ng tin c?y. Ph?n kh ?ng trong gi?i tr th?c Vi?t Nam v?n nhn v? Nguyn Ng?c nh? m?t t?m g??ng d?n thn can ??m. Nguyn Ng?c v?n l ni?m tin, ni?m t? ho c?a chng ti.
18/10/2017 5/9/2023
