Hi?u Tn
Ti r?t vui m?ng v m?t s? tnh c? ti ???c g?p g? v lm vi?c v?i Tr??ng Hoa Sen, v c?ng tc v?i Ban Tu th?, qua d?ch gi? Mai S?n, v ?i?u th v? l cu?n sch ti d?ch ??u tin cho Ban Tu th? chnh l cu?n Learning Theories in Childhood (LTiC) (Cc l thuy?t v? h?c t?p ? tu?i th?).
Nh?ng v?n ?? v? d?y v h?c l ci m ti v?n quan tm, trong nh?ng lc ti t?ng h?c v t?ng d?y. Lun khao kht nh?ng t??ng m?i m? v? d?y v h?c: ??c l?p suy ngh?. ??ng c? h?c t?p. L?y ng??i h?c lm trung tm. Gi?i quy?t tnh hu?ng c v?n ??… Metacognition (LTiC, 118) trong khi nghi?n ng?m v? h?c, ti th?y m?t t??ng m cho ??n by gi?, qua cc sch mnh ??c ti v?n th?y n l c?a ring mnh: Tr thng minh/kh? n?ng h?c t?p c?a ng??i h?c (learner) khng ph?i ch? l th? tr?i cho, n c th? v c?n ???c pht tri?n ngay trong qu trnh h?c.
Sau ?y l nh?ng ?i?u tm ??c khi d?ch cu?n sch.
Cu?n sch trnh by nhi?u l thuy?t, khng nh?t thi?t theo trnh t? th?i gian, m c?t cho ta th?y l?ch trnh pht tri?n nh?ng t? t??ng v? h?c t?p.
Xin ???c b?t ??u b?ng m?t vi cu chuy?n.
Cu chuy?n th? nh?t
Ti v?n l ng??i ???c gio d?c trong nh tr??ng x h?i ch? ngh?a. N?m 1976, l?n ??u tin vo mi?n Nam cng tc, ti ti?p xc v?i Si Gn, v c ???c ??c m?t s? sch v? c? ?? l?i. Ti ??c ???c m?t cu?n gio khoa v? tm l h?c ? b?c ??i h?c (hnh nh? l sch d?ch). Trong sch trnh by gi?i thi?u r?t nhi?u l thuy?t khc nhau v? tm l h?c, nhi?u ci mu thu?n nhau. Ti c?m th?y h?i b?i r?i v … b?c mnh. V n khc l?m v?i nh?ng g ti bi?t v? cch gi?ng d?y l thuy?t. Sau khi ??c t?t c? cc l thuy?t ???c trnh by, ng??i ??c khng bi?t nn theo thuy?t no, m tc gi? c?ng ch?ng gip g v? chuy?n ?, ?? m?c ng??i ??c gi?a m?t r?ng t? t??ng. R?ng hoang. Ti nh? tr??c ? ? mi?n B?c, ti c ??c cu?n Tm l h?c, m?t cu?n sch tri?t do Vi?n Hn lm Khoa h?c Lin X bin so?n, kho?ng 5-7 tr?m trang. Cu?n ? ch? trnh by ring v? m?t thuy?t m thi, khng ni ra th ai c?ng bi?t, h?c thuy?t Marx-Lenin. N?u n c nh?c m?t thuy?t no khc, th ch? nu s? b? ?? ph phn, theo l?p tr??ng Marx-Lenin. Sch trnh by kh ch?t ch?, h? th?ng, nh?ng sau khi ??c xong th khng th?y n?i dung tm l ?u c?, m ?ng h?n, ch? th?y n l nh?n th?c lu?n marxist. Ch?ng th?y khoa h?c ? ch? no, ??c xong ng??i ??c s? ???c m?t lo?t nh?ng k?t lu?n ch?c n?ch nh? chn l, v ch? cn c?n h?c thu?c, nh? k? l xong.
Cu chuy?n th? hai
Ti c m?t ng??i b?n th?i tr? d?y ton ? ??i h?c (H N?i). Anh k? c l?n t? b? mn anh h?p chuyn mn, c m?t v?n ?? ton h?c hai gio vin c hai ki?n gi?i khc nhau, tranh lu?n r?t gay g?t, gio vin trong t? chia thnh hai phe ?ng h? hai tr??ng phi ny. Cu?i bu?i h?p v?n khng phn th?ng b?i, cc gio vin gi?i tn, t? tr??ng b? mn ng? ngc: ? hay, cc c?u v? , ph?i k?t lu?n ?i ch?, khng c k?t lu?n t? bi?t d?y sinh vin nh? th? no?.
Ci nhu c?u c?n k?t lu?n c s?n ?? s? d?ng hnh nh? khng thch h?p v?i cu?n LTiC.
LTiC l?n l??t ??a ra nhi?u l thuy?t, nh?ng c ?u ?i?m l c phn tch so snh, v c? nh?ng ph phn ph?n bi?n. Nh? cc tc gi?, n khng m?i g?i theo thuy?t ny ?? lo?i b? thuy?t kia, t?t c? ??u c ?ng gp vo vi?c hi?u ch? ?? m ta ?ang quan tm, v cch t?t nh?t l ??c n nh? nh?ng l?i g?i cho ta trong qu trnh suy ng?m v? ch? ??.
??i v?i ti, gi?ng nh? m?t b?n nh?c, m?i l thuy?t c hai ph?n, ph?n k? thu?t v ph?n tinh th?n. Nh?ng t? t??ng m cc nh t? t??ng l?n c?ng hi?n cho nhn lo?i trong v?n ?? d?y h?c nh? Locke (h?c t?p l ni?m vui thch), Rousseau (h?c m?t cch t? nhin, ??a tr? ham thch do nhu c?u), Dewey (l?y tr? em lm trung tm/ ??c nh?t c?a ??a tr?/Gio d?c v x h?i, dn ch?) ch? y?u l v? tinh th?n. Tnh k? thu?t n?i r nh?t trong cc l thuy?t nh? Pavlov, Watson. Ph?n x? c ?i?u ki?n l ci m t?t c? chng ta ? bi?t ? b?c h?c ph? thng, ?y l m?t pht minh khoa h?c c?a Pavlov, c ngh?a r?t quan tr?ng trong vi?c hi?u hnh vi ?? p d?ng vo d?y h?c, nh?ng tr??c Watson, n ch? ???c dng trong hu?n luy?n th trong r?p xi?c ch?ng h?n. (R?t ti?c ? ?y khng nh?c ??n h? th?ng tn hi?u th? hai c?a Pavlov v?i t?m quan tr?ng c?a ngn ng?, nh?ng n ???c ph?n nh trong l thuy?t c?a Skinner, ch?c ch?n l ng??i ? k? th?a l thuy?t ny). Watson l?n ??u tin p d?ng n vo ng??i, ? ?y, m?t k? thu?t cho ta th?y r rng tnh hi?u qu?, khi?n cho thuy?t hnh vi ng? tr? h?n 50 n?m cho ??n khi n b? Bandura v??t qua. Thuy?t ny s? d?ng nh?ng ph??ng ti?n c?a khoa h?c t? nhin (th nghi?m), nh?ng v? m?t tnh th?n th n thi?u nhn v?n, n l?nh lng coi con ng??i ch? l ??i t??ng ?? thao tc, ?? ?i?u khi?n. N?u theo ?ng l?i pht bi?u n?i ti?ng c?a Watson (34, LTiC)[1] th con ng??i ch? l c?c ??t st ?? ng??i ta mu?n nho n?n thnh g c?ng ???c. V vi?c thao tc, ?i?u khi?n con ng??i th khng ch? ? tu?i ?u th?: cc tn gio v?i thin ???ng ??a ng?c, cc nh qu?ng co v?i nh?ng chiu tr lu?n lch vo tm l con ng??i ?? ??t ???c m?c ?ch c?a mnh, ??u l nh?ng minh ch?ng c?a thuy?t hnh vi. T? nhin ti c m?t ngh?: li?u trong qu trnh b? thao tc, c khi no con ng??i t?nh ng? v quy?t ??nh t? nay s? t? thao tc, t? ?i?u khi?n mnh khng nh?. ???c nh? th?, ? l ng??i tr??ng thnh. V ph?i ch?ng m?c ?ch chn chnh c?a gio d?c khng c g khc h?n l bi?n nh?ng con ng??i non n?t thnh nh?ng k? tr??ng thnh?
May thay, chng ta th?y trong ti?n trnh pht tri?n c?a t? duy v? h?c t?p ? tr? em, vai tr ch? ??ng, tham gia tch c?c c?a tr? em vo qu trnh ??t ??n ki?n th?c ngy cng ???c nh?n th?c su s?c. T? Thorndyke, Skinner, ??n Piaget, ng??i coi tr? em h?c l nh?ng nh khoa h?c c ??n, m?t so snh r?t su s?c (tr? em gi?ng nh khoa h?c: ph?i ?i t? ci ? bi?t ??n ci ch?a bi?t. T?i sao l?i c ??n? V ph?i t? mnh khm ph). B? sung cho Piaget l Vygotsky, coi tr?ng vai tr c?a th?y gio trong vi?c gip ?? tr? em leo d?n t?ng b?c ln ci thang ki?n th?c (b?c gin), ? ?y ta th?y vi?c b?c gin mang nhi?u y?u t? k? thu?t, nh?ng tinh th?n c?a n l tn tr?ng s? ??c l?p c?a ??a tr? (th?y b?c gin, nh?ng tr ph?i t? leo). Theo Bandura, ??ng c? l then ch?t trong s? pht tri?n c?a tr? v kh? n?ng t? lo c?a ??a tr? l trung tm c?a pht tri?n gio d?c.
Ch??ng 8 ni v? nh?ng nghin c?u m?i v? tr? em trong x h?i cung c?p cho chng ta nh?ng quan ni?m m?i nh?t, cho ??n nay l ti?n xa nh?t trong l thuy?t v? h?c t?p ? tr? em; ??c bi?t l ? Vi?t Nam, n khng ch? l m?i m? m, ? nhi?u kha c?nh, n cn l xa v?i n?u ta mu?n ?em p d?ng vo th?c ti?n gio d?c. ? ?y ??ng ch?m ??n nh?ng v?n ?? nhn v?n v ti?n b? x h?i, m tiu ?i?m l Cng ??c Lin Hi?p Qu?c v? Quy?n Tr? Em (UNCRC, 1989)[2]. Ti ngh? v?i cc nh th?c hnh gio d?c ? ta, ?y l m?t thch ?? to l?n.
Ch??ng 9, ch??ng cu?i cng c?a cu?n sch v? vi?c ??a l thuy?t vo th?c hnh, v?i ni?m ng??i th?c hnh suy t?, l ng??i ? c t?t c? nh?ng l thuy?t trong ??u ?? t? mnh l?a ch?n, nh?ng khng ph?i ?? p d?ng ??n gin vo th?c hnh, m ch? coi chng l nh?ng g?i ?? ngh? xem trong th?c hnh nn lm g v nh? th? no. Theo ti, ? c?ng chnh l m?c ?ch c?a cu?n sch ny, n ch? cung c?p cho ta nh?ng g?i , nh?ng d?n h??ng, ph?n cn l?i ?? ng??i th?c hnh trong khi th?c hnh v?n ??m mnh vo suy t? v tm ra gi?i php, ra cch lm ring c?a mnh.
Cu?i cng, xin chia s? v?i cc b?n vi ngh? c?a ng??i d?ch: cu?n sch ny c?n cho ai? T?t nhin tr??c h?t l nh?ng ng??i lm cng tc gio d?c, cc thy c gio; nh?ng ngay c? cch v? ph? huynh c?ng c th? th?y ? ?y r?t nhi?u ?i?u b? ch. Ti c hai c em, m?t em gi m?t em du, l gio vin c?p 1 v c?p 2. Ti mu?n t?ng sch ny cho cc c nh?ng l?i ng?n ng?i khng bi?t c nn khng. V hai l?: m?t l ti khng th?y cc c ??c sch bao gi? (ngoi sch gio khoa), hai l li?u cc c c quan tm ??n nh?ng sch l thuy?t nh? th? ny khng, khi m nh tr??ng khng b?t bu?c, m nh?t l n?i dung c?a n ch?ng gip ch g cho vi?c d?y thm (m?t ph?n vi?c r?t quan tr?ng c?a cc c), v c?ng ch?ng gip ch g cho s? th?ng ti?n c?a cc c, n?u mu?n ph?n ??u ln hi?u ph hay t? tr??ng ch?ng h?n. Ti l?y th d? tiu bi?u ny ?? suy ngh? v? th?c tr?ng gio d?c ? ta, ??ng tr??c thch th?c c?a nh?ng t? t??ng m?i m? m cc l thuy?t ny mang l?i. Khi m?t n?n gio d?c cn b? ? n?ng d??i nh?ng t? t??ng v l? thi c? k?, khi m tnh v? l?i cn lan trn m?i ng ngch v trm l?p nh?ng ??ng c? trong sng, th vi?c ??a nh?ng l thuy?t ???c g?i trong sch ny vo th?c t? s? cn g?p nh?ng tr? ng?i kh?ng l?, thch ?? ngh? l?c v c? s? d?ng c?m c?a nh?ng ng??i th?c hnh. G?i h? l nh?ng chi?n s? c?ng khng ph?i l ni qu. V cu?n sch ny, nh?ng l thuy?t ny l v? m?t n?n gio d?c th?t, ?ng ngh?a.
Xin cm ?n cc b?n.
[1] Give me a dozen healthy nfants, well-formed, and my own specified world to bring them up in and Ill guarantee to take any one at random and train him to become any type of specialist I might select doctor, lawer, artist, merchant-chief and, yes, even beggar-man and thief, regardless of his talents, penchants, tendencies, abilities, vocation and the race of his ancestors (1928) (Hy ??a cho ti m?t ch?c ??a tr? kho? m?nh, hi?u bi?t t?t, ti s? nui d?y chng trong th? gi?i ??c bi?t c?a ti, v ti ??m b?o ch?n h ho?a b?t k ??a no trong s? ? v ?o t?o n thnh m?t chuyn gia b?t c? lo?i no m ti ch?n bc s?, lu?t s?, ngh? s?, nh bun l?n, v, vng, th?m ch ?n my, ?n tr?m, cho d ti n?ng, thin h??ng, xu h??ng ngh? nghi?p, n?ng l?c v dng gi?ng c?a t? tin n nh? th? no.)
[2] Ch?ng h?n, ?i?u kho?n 13 c?a Cng ??c kh?ng ??nh tr? em c quy?n t? do pht bi?u, quy?n ny bao g?m quy?n t? do tm ki?m, thu nh?n v ph? bi?n m?i lo?i thng tin v t? t??ng, b?t k? bin gi?i, d??i d?ng truy?n mi?ng, vi?t ho?c in, d??i m?i hnh th?c ngh? th?t, ho?c thng qua b?t k lo?i ph??ng ti?n truy?n thng no khc do ??a tr? l?a ch?n. (trang 228)
