(trích Màn Năm, màn cuối)
Hoàng Hưng soạn
Từ những năm đầu thập kỷ 1960, khi học khoa Văn ĐHSP Hà Nội, tôi có hai mùa hè được đi tới Trường Dân tộc Trung ương để ghi lại những “khan” Tây Nguyên theo lời kể của các cụ già (từ miền Nam tập kết ra Bắc). Từ lúc đó Khan Đăm San đã đập mạnh vào tâm tưởng của tôi. Sau đó tám năm dạy học cấp Ba ở Hải Phòng, năm nào tôi cũng dạy trích đoạn Khan này. Mỗi ngày càng thấy phục thấy mê. Đến nay, tôi đánh giá đây là tác phẩm dân gian lớn nhất của Việt Nam, cũng có thể là lớn nhất của toàn bộ văn chương các dân tộc VN cổ kim, kỳ vĩ tầm nhân loại. Lẽ ra nó phải được tìm cách quảng bá rộng rãi cho công chúng VN hôm nay và ra thế giới. Gần đây, tình cờ gặp lại nhạc sĩ Nguyễn Cường, hóa ra chàng trai da-Hà-Nội-hồn-Tây-Nguyên này từ lâu ấp ủ làm một tác phẩm âm nhạc về Đăm San mà anh mơ ước có thể như tập-đại-thành-âm-nhạc-Tây-Nguyên của mình. Chúng tôi bàn về chuyện này, và thống nhất rằng: Có lẽ hình thức quảng bá hiệu quả nhất cho Đăm San hôm nay là một tác phẩm sân khấu âm nhạc đương đại mang tính “quảng trường” khai thác bản hùng ca cổ. Theo gợi ý của nhạc sĩ, tôi soạn ra một kịch bản văn học cho anh chuyển thành Diễn xướng Ca múa nhạc. Tôi soạn kịch bản này dựa vào bản tiếng Việt mới nhất của Trường ca Đăm San, “Bài ca chàng Đăm San” của Y Wang Mlô Duôn Du, NXB Văn hoá Dân tộc 2012, nhưng có hình dung ra vài tình tiết khác với bản gốc. Phần lời thơ thì dựa vào những câu “chủ” trong văn bản gốc và khai triển theo đúng phong cách của nó.
Kịch bản này chỉ là sườn cho một tác phẩm Diễn xướng Ca Múa Nhạc tương lai. Lời thơ của kịch bản chỉ là gợi ý và gợi cảm cho nhạc sĩ sáng tác cả nhạc lẫn lời chứ không khống chế nhạc sĩ về chữ nghĩa cũng như nhịp điệu, tình tiết của kịch bản là gợi ý cho tác giả vũ đạo sáng tạo các màn múa minh hoạ cũng như độc lập.
Xin mạn phép giới thiệu cùng bạn đọc Văn Việt Màn Năm, là màn cuối của kịch bản, cũng là màn có vẻ đẹp bi hùng và ý nghĩa cao sâu về Khát vọng chinh phục, Khát vọng Tự Do của Con người Tây Nguyên xưa, cũng là của Con Người viết hoa muôn thuở.
H.H.
Màn Năm:
Đăm San đi hỏi con gái Thần Mặt Trời
Ánh sáng nền: Đen, rồi Vàng rực rỡ
Cảnh 1: Nghệ nhân kể Khan, Dàn Đồng ca (SK tối đen, chỉ rọi sáng mờ vào từng nhân vật)
– Nghệ nhân kể Khan (2 phút): trích đoạn trong Klei Khan Y Đăm San tương ứng cảnh này)
– Đồng ca:
Ơi Mặt Trời rực rỡ
Nguồn sáng của buôn làng
Nguồn sống của lũ làng
Nguồn sức mạnh của trai làng
Nguồn yêu thương của gái làng
Mặt Trời ngủ bảy ngày không thức dậy
Cả đất trời chìm trong bóng đêm thâu
Trời giận Đăm San phạm tội chặt cây Thần
Chặt sợi dây nuê thiêng liêng vạn kiếp
Ơi Mặt Trời!
Xin hãy mọc lên cho buôn làng sống lại!
Xin hãy mọc lên cho buôn làng sống lại!
Xin hãy mọc lên cho buôn làng sống lại!
Cảnh 2: Đăm San, H’Nhí, Dàn đồng ca
– Đăm San:
Anh sẽ đi vào rừng sâu mênh mông
Anh sẽ đi vào nơi rừng liền rừng
Anh sẽ leo lên những nơi núi giáp núi
Anh sẽ đi qua những vùng sông liền sông
Anh sẽ đi mãi đi mãi
Ngày này qua ngày khác
Đêm này qua đêm khác
– H’Nhí:
Sao anh còn đi nữa?
Anh còn thiếu thứ gì?
Bao nhiêu chiêng quý đều của anh
Bao nhiêu voi quý đều của anh
Rừng đầy nồi đồng của anh
Rẫy đầy nồi đồng cuả anh
Lợn dê anh đầy sân
Vợ anh đẹp và yêu thương anh
Tiếng tăm anh vang đến tận thần linh
Danh tiếng anh chói sáng như mặt trời không bao giờ tắt.
– Đăm San:
Anh phải đi chuộc lỗi với Trời
Cho Mặt Trời lại chiếu sáng trần gian
Anh đi hỏi con gái thần Mặt Trời làm vợ
Cho đất đai sông núi ta mãi mãi tốt tươi
Anh đi đến đâu tre alê phải cúi đầu
Anh đi đến đâu núi vỡ suối tan
Anh sẽ đi mười ngày, ngủ lại mười đêm
Không biết bao nhiêu tháng, bao nhiêu năm anh mới trở về
– Đồng ca:
Con gái thần Mặt Trời
Đẹp hơn mọi cô gái trên trần gian
Bắp chân nàng tròn như bắp chuối
Váy nàng lóng lánh muôn màu.
Khát vọng của Đăm San vượt ngoài tưởng tượng
Đòi con gái Thần Mặt Trời về làm vợ
Để buôn làng giàu mạnh muôn đời.
Cảnh 3: Dàn đồng ca, Đăm San, Con gái thần Mặt Trời
– Đồng ca:
Chàng ngồi trên lưng ngựa
Khoác áo ba màu rực rỡ
Tay cầm cây lao cán bịt bạc
Lưng đeo cây gươm cán chạm vàng
Trông chàng oai nghiêm hùng dũng không bút bào tả xiết
Chàng đi ngày này qua ngày khác, năm này qua năm khác
Chàng đi qua rừng đầy cọp dữ
Chàng đi trên đường đầy chông nhọn
Chàng đi qua sông, chàng ra biển cả
Chàng tới rừng sáp đen
Sáp sẽ chảy ra như nước khi mặt trời lên
Chôn vùi bao tù trưởng khoẻ mạnh trong đất lỏng
– Đăm San:
Mặc cho cỏ gianh cắt nát tay
Mặc cho gai mây cắn nát chân
Ta cứ phi ngựa qua rừng sáp đen
Ta chặt núi làm đường đi qua bùn lầy
Chẳng có gì ngăn được ta
Cái chết cũng không ngăn nổi.
Hỡi Nữ thần ánh sáng
Hãy về làm vợ ta
Để núi rừng ta mãi xanh tươi
Để buôn làng ta ngày càng giàu mạnh
Để sức lực ta ngày càng cường tráng
Để tên tuổi ta vang đến mọi thần linh
Đăm San, người dám nghĩ điều không ai dám nghĩ
Đăm San, người dám làm điều không thể làm!
Ánh sáng vàng bừng lên rực rỡ
– Đồng ca: (hát khi Con gái Thần MT đi ra)
Nàng hiện ra toàn thân ánh sáng
Cổ nàng như cổ con công
Tiếng nàng ngân nga bay tới trước.
Nàng đi như chim diều bay, như phượng hoàng liệng,
Nàng bước sang trái, ánh sáng toả sang trái
Nàng bước sang phải, ánh sáng toả sang phải
Nàng là con gái Thần Mặt Trời oai nghiêm
Nàng ban phát sự sống cho toàn cõi thế gian
– Con gái thần MT:
Chàng muốn gì, hỡi người trần thế?
Sao liều mạng sống đến nơi không ai đến được?
– Đăm San:
Ta đến xin Mặt Trời mọc lên
Cho buôn làng ta sống lại
– CGTMT:
Ta sẽ xin với Cha ta
Tha tội cho chàng và Mặt Trời sẽ mọc
Hãy về đi, cho kịp khi rừng sáp chưa tan.
– Đăm San:
Còn ước nguyện thứ hai
Xin Nàng chấp nhận
– CGTMT:
Còn gì đây nữa, hỡi chàng trai liều lĩnh của cõi Trần?
– Đăm San:
Ta muốn tắm cùng nàng
Ta muốn nàng xoa mùi nghệ lên mình
Hỡi Nữ thần ánh sáng
Hãy về làm vợ ta
Để núi rừng ta mãi xanh tươi
Để buôn làng ta ngày càng giàu mạnh
Để sức lực ta ngày càng cường tráng
Để tên tuổi ta vang đến mọi thần linh
– CGTMT:
Đăm San chàng ơi
Uy danh chàng đã vang lừng đến tận Trời
Nhưng em không thể theo chàng được
Vì em bước đến đâu là lửa cháy
Vì em đi đến đâu là biển cạn, núi khô
Chàng hãy về đi, đừng khao khát điều không thể có
Chàng hãy tỉnh mộng đi, đừng mong chờ điều không thể được
– Đăm San:
Ta muốn nàng dệt chăn ta đắp
Dệt khố áo ta mặc, nấu cơm ta ăn
Ta là Đăm San, người dám nghĩ điều không ai dám nghĩ
Ta là Đăm San, người dám làm điều không thể làm
Ta sẽ không về nếu không có nàng đi theo
Ta sẽ không về nếu ước nguyện ta không thành
– CGTMT:
Nhưng em không thể theo chàng được
Vì em bước đến đâu là lửa cháy
Vì em đi đến đâu là biển cạn, núi khô
Chàng hãy về đi, đừng khao khát điều không thể có
Chàng hãy tỉnh mộng đi, đừng mong chờ điều không thể được
– Đăm San:
Vậy thì từ biệt nàng, ta về với buôn làng thân thuộc của ta
– CGTMT:
Ơi Đăm San!
Có biết lòng ta đã xao xuyến vì chàng?
Hãy ở lại cùng ta trên cõi Trời cao sang
Cùng nhau cai quản Mặt Trời rực rỡ!
– Đăm San
Không thể được Nàng ơi!
Ta yêu Nàng, nhưng cũng yêu vợ ta nàng H’Nhí thủy chung
Yêu buôn làng ta yêu núi yêu rừng
Hãy theo ta về cõi Trần mà ta yêu quý
Hãy đem về ánh sáng cho nương rẫy ta cây lúa đầy bông
– CGTMT:
Nhưng em không thể theo chàng được
Vì em bước đến đâu là lửa cháy
Vì em đi đến đâu là biển cạn, núi khô
Chàng hãy về đi, đừng khao khát điều không thể có
Chàng hãy tỉnh mộng đi, đừng mong chờ điều không thể được
– Đăm San:
Vậy thì từ biệt nàng, ta về với buôn làng thân thuộc của ta
– CGTMT:
Hãy khoan, Mặt Trời sắp mọc
Hãy đợi một vị thần đưa chàng về
Hãy khoan, rừng sáp đen sẽ chôn vùi chàng trên đường về
– Đam San:
Không! Ước nguyện đã không thành, dũng sĩ hổ danh
Mộng ưóc đã không thành, ta xá gì cái chết
(Đăm San quay về, CGTMT đứng gọi theo)
– CGTMT:
Ơi Đăm San bướng bỉnh của ta!
Chàng sẽ không về được đến nhà!
Ôi sao ta phụ tình yêu của chàng
Ôi sao ta không là người con gái của buôn làng
Để sánh duyên cùng người dũng sĩ
Ơi Đăm San! Đăm San!
Cảnh 4: Dàn đồng ca, Đăm San, CGTMT, H’Nhí
– Dàn đồng ca:
Rừng sáp đen! Rừng sáp đen!
Mi đã chôn vùi bao nhiêu anh hùng
Mi đã chôn vùi bao nhiêu khát vọng
Của loài người chinh phục vầng dương
Mặt trời lên, sáp đen mềm dần
Mặt trời chếch, ngựa ngập bùn đến bụng
Mặt trời đến đỉnh đầu, đất loãng ra như nước
Ngựa ngập toàn thân, Đăm San lún sâu vào đất.
– Đăm San: (lún đến cổ, thấy Chim và Bướm bay qua)
Chim chim ơi
Hãy bay lên báo cho Nàng Con Gái Thần Mặt Trời
Đến cứu ta nơi rừng sáp đen đang tan chảy
– CGTMT:
Đăm San chàng ơi
Em hận vì em là Con gái Thần Mặt Trời
Không thể xuống Trần cứu anh được
Trời hỡi Trời, hãy nhìn Đăm San chết mà không ai cứu được
Chàng Đăm San đẹp như một vị Thần!
– Đăm San:
Bướm bướm ơi
Hãy bay ngay về báo cho vợ ta tin dữ
Hãy bay về gọi vợ ta là nàng H’Nhí đến cứu ta
Nơi rừng sáp đen tiếp giáp giữa Đất và Trời
– H’Nhí:
Ơi anh!
Em cách xa anh một trăm đêm, một ngàn ngày
Không làm sao cứu anh được
Em nguyện đổi hết trâu bò, chiêng ché, rừng suối buôn làng lấy sự sống của anh
Nhưng không Thần nào nhận lời em
Em nguyện đổi sự sống của em lấy sự sống của anh
Nhưng cây Thần hồn dòng tộc em không chấp nhận
– Đăm San:
Ôi khát! khát!
Cổ họng ta lửa mặt trời đốt cháy!
Toàn thân ta bùn sôi nung cháy!
Hỡi mưa đại ngàn, hãy trút xuống cho ta!
(Tiếng mưa trút như thác đổ, sấm chớp đùng đùng)
– Đăm San, CGTMT, H’Nhí (tam ca):
Chàng ở giữa Mặt Trời và Mặt Đất
Khát vọng gửi lên Trời, Tình Yêu gắn cùng với Đất
Người dũng sĩ không thể nào chết được
Trận mưa này sẽ đưa chàng tái sinh
Như chồi cây mọc trên thân cây bị cháy
Cảnh 5: H’Nhí, H’Bhí, Đăm San, Dàn đồng ca, Nghệ nhân kể Khan:
– H’Nhí:
Ơ anh!
Nếu anh đang ngủ say thì xin hãy thức dậy!
Nếu anh đang nằm nghỉ thì xin hãy đứng lên!
Nhưng anh không còn thở, còn nghe, để biết em đang nói
Nhưng anh không còn thở, còn nghe, để biết em đang khóc
Giờ đây em như gà mái không gà trống
Như heo cái không heo đực
Như con bò con trâu không người nuôi nấng
Anh ơi!
Giờ đây em như cây đa gãy nửa thân
Như cây sung bị chặt hết nhánh
Như con voi không có nài voi.
– H’Bhí:
Ơ anh!
Anh muốn tìm hoa brang aring thì nó đã mọc phía đông nhà
Anh muốn tìm hoa epang thì nó đã mọc phía đông kho lúa
Nhưng anh lại muốn con gái Thần Mặt Trời
Để đến nỗi phải chết trong rừng hoang
Không có ai nắn chân tay
Không có ai vuốt mắt
Ơ anh!
Buôn làng ta giờ đây không nghe gà trống gáy
Không nghe tiếng ngựa kêu
Chiêng trống đều im tiếng
Đàn bò anh mua đã thành bò rừng
Đàn gà đã thành đàn chim gầm ghì bay vào rừng
Chúng em biết sống làm sao, anh ơi!
– Đăm San:
Ơi các em!
Kiếp này, đời này anh phải xa em
Nhưng hãy đợi anh trở lại
Trong một thân hình Đăm San kiếp mới
Anh sẽ nằm trên võng, tóc buông đầy một chiếc chiêng đồng
Đợi hai em đến hỏi làm chồng.
– Đăm San, H’Nhí, H’Bhí (Cầm tay nhau tam ca):
Ta đợi gặp lại nhau em/anh nhé
Ta lại cưỡi chung một bành voi về buôn
(Đăm San): – Anh lại đi làm nương, bắt cá
(H’Nhí, H’Bhí): – Em lại ở nhà dệt khố, áo chờ anh
Buôn làng ta lại mạnh giàu, danh tiếng vang bốn cõi
Tình yêu ta lại rực rỡ như bảy sắc cầu vồng.
– Đồng ca:
Tôi đã kể bạn nghe chuyện chàng Dũng sĩ Đăm San
Con người của Tự Do, của những Khát vọng lớn
Và chuyện tình của chàng với nàng H’Nhí
Mối tình bất tử như núi rừng Tây Nguyên
Dàn đồng ca vocalise một âm điệu bi hùng làm nền cho Nghệ nhân kể Khan ra sân khấu, ngồi kể đoạn kết thúc Klei Khan Y Đăm San.
Cây bông bắn tung ánh sáng ngũ sắc lên trời.
Ảnh: – Chiến sĩ Tây Nguyên (ảnh chụp đầu TK 20)
– Hoàng Hưng và một nghệ nhân dân ca Ê Đê
