Ng Th? Vinh
G?i 20 tri?u c? dn ?BSCL khng ???c quy?n c ti?ng ni
G?i Nhm B?n C?u Long
L?i D?n Nh?p: N?m 2020, ? c m?t lc bao nhiu tri?u c? dn vng h? l?u sng Mekong th? pho nh? nhm khi nghe tin B? ?i?n L?c Cam B?t tuyn b? hon m?i d? n thu? ?i?n trn sng Mekong trong 10 n?m t?i [1], nh? v?y l t nh?t c m?t th?i k? d??ng th??ng cho dng sng b? ??y nh?ng v?t c?t do chu?i ??p thu? ?i?n c?a Trung Qu?c v Lo pha th??ng ngu?n. Nh?ng r?i m?i ?y, ch? hai n?m sau, 2022, l m?t tin ch?n ??ng khc: Phnom Penh tuyn b? cho ti ph?c ho?t / resurrection d? n th?y ?i?n Stung Treng 1.400 MW trn dng chnh sng Mekong pha ?ng b?c Cam B?t st ranh gi?i v?i Lo. D? n ny khng ch? s? tn ph sinh c?nh cc khu ??t ng?p ???c b?o v? b?i Cng ??c Ramsar k k?t t? n?m 1971, m cn gy tc h?i v l??ng trn hai vng chu th? ph nhiu Tonl Sap v ?BSCL. ?y l bi ??u tin trong lo?t ba bi vi?t nhn l?i ton c?nh cu?c hnh trnh gian trun c?a m?t dng sng sng Mekong h?n n?a th? k? qua.
*
MEKONG S? KHNG XY THM ??P THU? ?I?N M?I
T?ng Gim ??c ?i?n L?c Cam B?t, Keo Rattanak ? ni v?i cc phng vin bo ch t?i ta nh H?i ??ng B? tr??ng ? Phnom Penh ngy 8/8/2019.
Cam B?t khng c k? ho?ch xy cc ??p th?y ?i?n trn dng chnh sng Mekong m?c d v?n ?? cc nhm nghin c?u kh?o st ti?m n?ng c?a cc d? n. Chng ti khng bn ci v? b?t c? ??u t? no trong lnh v?c ny, Rattanak ni ti?p. Nh? v?y, qu v? khng ph?i quan tm v? v?n ?? ny. Chng ti s? c? g?ng ?p ?ng nhu c?u ?i?n theo nh?ng ph??ng th?c khc. [1]
Cam B?t ph?i ??i ??u v?i tnh tr?ng thi?u ?i?n tr?m tr?ng, v?i cc khu dn c? hng ngy b? cp ?i?n cng v?i gi ?i?n t?ng. Th? t??ng Hun Sen ni s? g?i ng Rattanak ?i Th? Nh? K? mua m?t con tu pht ?i?n (Power ship 200 MW) ?? b ??p. Chnh ph? c?ng c? g?ng gia t?ng s?n xu?t ?i?n m?t tr?i ?? ?p ?ng nhu c?u ?i?n cho c? dn.
Hem Odom, m?t chuyn vin tham v?n ??c l?p v? ngu?n n?ng l??ng thin nhin, ? hoan nghnh pht bi?u c?a ng Rattanak, v?i c?nh bo v? m?t con ??p dng chnh sng Mekong s? gy nh?ng t?n th?t r?ng l?n, v?i xi l? hai bn b? sng, c?n ki?t ngu?n c c?ng l ngu?n protein trong b?a ?n hng ngy c?a ng??i dn Cam B?t. Khng ph?i ch? c Cam B?t, m c? Vi?t Nam c?ng b? ?nh h??ng. Thi?u n??c t? th??ng ngu?n sng Mekong v t? Bi?n H?, n??c m?n xm nh?p vo ?BSCL su v xa h?n.
TIN T?T ??P CHO SNG MEKONG
World Wildlife Fund (Qu? ??i S?ng Hoang D Th? gi?i) ? vui m?ng khi nghe ???c bnh lu?n m?i ?y c?a Ngi Keo Rattanak, T?ng Gim ??c ?i?n l?c Cam B?t, r?ng ng khng mu?n th?y hai d? n th?y ?i?n dng chnh sng Mekong Sambor v Stung Treng ???c c trong quy ho?ch n?ng l??ng t? nhi?u ngu?n / mix energy.
Bnh lu?n trn ???c pht trong ch??ng trnh truy?n hnh h?i th?o T?m nhn N?ng l??ng ? Phnom Penh do Phng Th??ng m?i Hoa K? t? ch?c v ???c vui m?ng ?n nh?n do gi tr? v h?n c?a m?t dng ch?y t? do trn sng Mekong ??i v?i hng tri?u c? dn Cam B?t ?ang s?ng ph? thu?c vo con sng, v?i l??ng c b?t ???c l ngu?n protein chnh c?a h?.
Sng Mekong l ??nh hnh ??a l c?a ??t n??c Cam B?t. Ch?y xu?ng t? bin gi?i Nam Lo, v cu?i cng th ?? vo ?BSCL c?a Vi?t Nam qua hai nhnh: sng Ti?n, v sng Bassac c tn l sng H?u khi vo Vi?t Nam. Sng Mekong c?ng l ngu?n c n??c ng?t l?n nh?t th? gi?i. Vng ??t ng?p Ramsar thu?c t?nh Stung Treng c?ng l n?i c? tr c?a cc ch?ng lo?i c v cng hi?m qu nh? Irrawaddy Dolphin [c n??c V?n Vi?t] v Pla Beuk [c tra d?u V?n Vi?t] ch? c trn sng Mekong v ?ang c nguy c? b? tuy?t ch?ng.
Cho t?i hi?n nay, khc sng Mekong h? l?u pha Nam Lo cn ch?y t? do. N?u Cam B?t xy ??p l?n ng?n ch?n b?t c? ? khc ?o?n no c?ng s? gy nh?ng r?i lo?n v? th?y h?c v h?y ho?i c?a c? m?t h? sinh thi khng th? ??o ngh?ch, v c?ng l thi?t y?u cho s? s?ng cn c?a Bi?n H? v?i con sng Tonl Sap ch?y hai chi?u theo ma m?i n?m.
Nh?ng dng sng thong ch?y ?em t?i nh?ng l?i ch quan tr?ng t? h? sinh thi. Dng sng b?o d??ng ngu?n c n??c ng?t b?o ??m an ton l??ng th?c cho hng tri?u c? dn, ?em ph sa mu m? cho canh nng v c? ng?n ng?a t?n th?t cc c? s? h? t?ng v ??t ?ai do s?t l?.
Thay v xy nh?ng con ??p kh?ng l? nh? Stung Treng v Sambor, Cam B?t nn ch tm t?i ngu?n n?ng l??ng ti t?o b?n v?ng nh? n?ng l??ng m?t tr?i v ?i?n gi. Nh?ng tr?i ?i?n m?t tr?i c th? ???c xy d?ng nhanh chng, v?i gi thnh r? h?n v tc ??ng mi sinh r?t t. Trong khi nh?ng con ??p th?y ?i?n kh?ng l? th c?c ??t v t?n km, m cn ??a t?i h?u qu? h?y ho?i ngu?n c, s? ?a d?ng sinh h?c v ??i s?ng c?ng ??ng.
M?t dng sng thong ch?y s? gip cho hng tri?u c? dn v?n s?ng ph? thu?c vo con sng ?y ti?p t?c duy tr cu?c s?ng ?n ??nh, v?i s? ?a d?ng sinh h?c c?a dng sng, ?? pht tri?n l?i ch cho nh?ng th? h? t??ng lai Teak Seng, WWF Cambodia director
https://www.phnompenhpost.com/opinion/good-news-mekong
M?I HAI N?M M ? B??C QUA L?I NGUY?N
D? n ??p Stung Treng 1.400 MW trn dng chnh sng Mekong ?ang ng? yn b?y lu, th nay 2022 l?i ???c ph?c sinh (resurrection), khi?n cc c?ng ??ng c? dn trong l?u v?c h?t s?c lo ng?i, v c? gi?i b?o v? mi sinh v cng ng? ngng.
Ch? ba ngy tr??c khi b??c sang n?m 2022 (29/12/2021), Nhm Hong Gia / Royal Group thu?c T?p ?on (Conglomerate) ti phi?t l?n v thanh th? nh?t c?a Cam B?t ? vi?t th? cho chnh ph? Phnom Penh xin php cho h? ???c nghin c?u trong vng 6 thng tnh kh? thi (feasibility) c?a con ??p th?y ?i?n Stung Treng. Yu c?u trn ? ???c B? tr??ng N?ng l??ng v H?m m? Cam B?t ch?p thu?n, v t?nh tr??ng Stung Treng Svay Sam Eang c?ng ? ra l?nh cho cc gi?i lnh ??o qu?n h?t h?p tc v?i Nhm Nghin c?u v Pht tri?n SBK ???c Nhm Hong gia thu m??n. [1]
V? tr nghin c?u ?? xy con ??p th?y ?i?n l?n nh?t x? Cha Thp n?m trn cc vng ??t ng?p (wetlands) t?nh Stung Treng pha ?ng b?c Cam B?t ???c b?o v? b?i Cng ??c Ramsar 1971 m?t Cng ??c m chnh Cam B?t c?ng ? ??t bt k cam k?t tun th? t? 1999.
D? n th?y ?i?n Stung Treng ? c t? n?m 2007 nh?ng ? ph?i kh?ng l?i do b? cc t? ch?c b?o v? mi sinh ch? trch m?nh m? v nh?ng tc ??ng h?y ho?i r?ng l?n trn mi tr??ng v c? sinh k? c?a ng??i dn Cam B?t.
??n nay 2022, d? n ?y l?i ???c Nhm Hong Gia Cam B?t ph?c ho?t m ai c?ng bi?t Royal Group l m?t nhm ti phi?t c?a chnh quy?n Phnom Penh, ? t?ng ??ng sau d? n th?y ?i?n H? Sesan-2 (Lower Sesan-2) trn m?t ph? l?u l?n nh?t c?a sng Mekong ? t?ng gy tai ti?ng trong cc c?ng ??ng c? dn trong l?u v?c.
Khu ??t ng?p Ramsar t?nh Stung Treng chi?m m?t di?n tch 14.600 hectares, tr?i di 40 km ln t?i pha b?c n?i con sng ph? l?u Sekong ?? vo sng Mekong, ngay st v?i bin gi?i Cam B?t v Nam Lo. ?y c?ng l sinh c?nh (habitats) cu?i cng cn s?ng ???c cho cc loi c hi?m qu v r?t nhi?u loi chim n??c ?ang c nguy c? tuy?t ch?ng.
VNG XY CON ??P STUNG TRENG:
N?m 2007 nhm Bureyagesstroy thu?c t?p ?on Th?y ?i?n nh n??c Nga (RusHydro) tham gia cu?c nghin c?u xy ??p Stung Treng, nh?ng ch? hai n?m sau, cng ty Nga ny b? cu?c. V r?i Cng ty qu?c doanh Sng ? c?a Vi?t Nam nh?y vo thay th?. K?t qu? c?a cc cu?c nghin c?u ?y ? gy ra r?t nhi?u ch? trch gay g?t nn d? n Stung Treng ph?i gc l?i. [1]
T?i n?m 2012, cu?c kh?o st c?a Vi?n Nghin c?u v Pht tri?n Ng? nghi?p N?i ??o (Inland Fisheries Research and Development Institute)
thu?c B? Ng? nghi?p Cam B?t nh?n th?y con ??p Stung Treng s? lm gi?m l??ng th?y s?n xu?ng t?i 24% vo n?m 2030. V cc nh nghin c?u ? c?nh bo con ??p Stung Treng c th? gy tnh tr?ng suy dinh d??ng v ?nh h??ng t?i s?c kh?e c?a cc c?ng ??ng c? dn ngho.
Hnh 1: Tri, s? ?? khu ??t ng?p trong t?nh Stung Treng, n?i Nhm Hong Gia d? tr s? xy con ??p th?y ?i?n 1.400 MW; ph?i: c?nh quan c?a vng ??t ng?p Stung Treng. [ngu?n: Gerald Flynn / Mongabay] [1]
Thng 10/2017 Th? T??ng Hun Sen ? ??n Stung Treng ch? tr l? khnh thnh ??p th?y ?i?n H? Sesan-2 cng su?t 400 MW v?i di?n tch h? ch?a 340 km2 g?n b?ng n?a di?n tch ??o qu?c Singapore do Cng ty HydroLancang c?a Trung Qu?c n?m 51% c? ph?n, Nhm Hong gia Cam B?t 39% v T?p ?on ?i?n l?c Vi?t Nam (EVN) 10%.
Con ??p H? Sesan-2 ???c xem l t? h?i nh?t: n ?e d?a s? sinh t?n c?a h?n 50 ch?ng lo?i c v c?ng lm gi?m 9,3 % t?ng s?n l??ng c trong l?u v?c [kho?ng 200.000 t?n c/ n?m]. ?nh h??ng tc h?i mi sinh ? khng ch? trn lnh th? Cam B?t m ln xa t?i Lo, Thi Lan v xu?ng t?i ?BSCL, ???c coi nh? v?a la c?a Vi?t Nam.
N?m 2021, T? ch?c Theo Di Nhn quy?n (Human Rights Watch) ? ?n hnh m?t h? s? dy 137 trang g?i H? Sesan-2 m?t th?m h?a Lower Sesan-2 a disaster [1], ln n cc nh xy ??p ? vi ph?m nhn quy?n, ch ??p cc c?ng ??ng c? dn b?n ??a (indigenous peoples) v con ??p ? h?y ho?i ngu?n c trn sng Sesan m?t cch nghim tr?ng, cng lc l s? th?t b?i c? v? m?c tiu c?a s?n xu?t ?i?n. Ch? c chnh ng??i dn Cam B?t l ph?i tr? m?t ci gi qu ??t!
Hnh 2: T??ng c?n ni thm l EVN / Electricity of Vietnam, Cng Ty ?i?n Qu?c Doanh Vi?t Nam c?ng ? nhng tay r?t su vo d? n H? Sesan-2 ny ngay t? nh?ng b??c ??u.
V?i nh?ng h?u qu? tiu c?c ? khi?n cng ty xy ??p Trung Qu?c HydroLancang v Nhm Hong Gia thn chnh ph? Hun Sen v ? c? g?ng t v? sao cho t?o ra ???c m?t hnh ?nh tch c?c v? con ??p H? Sesan-2. Nh?ng v?n c m?t c?n bo ch? trch t? cc t? ch?c NGOs b?o v? mi sinh ??ng lo?t ln n d? n ??p H? Sesan-2 do nh?ng than vn c?a bao nhiu ch?c ngn c? dn ? ph?i di d?i (resettlements), do h? ch?a ? lm ng?p 30.000 m?u ??t v?n l nh?ng khu sinh s?ng tr ph yn ?n v h?nh phc b?y lu c?a bao nhiu ngn gia ?nh qua r?t nhi?u th? h?.
? t?ng qua nh?ng tr?i nghi?m ??ng cay t? con ??p H? Sesan-2, nay c? dn sinh s?ng trong t?nh Stung Treng ?ang v cng lo ng?i khi th?y Nhm Hong Gia tr? l?i v v?n v?i ton Nghin c?u v Pht tri?n SBK kh?o st ??a ch?t (geological studies) cho con ??p l?n 1.400 MW thay v hon l?i cho t?i n?m 2030.
Mao Sareth, tr??ng khu ng? nghi?p Koh Khan Din, l m?t n?i ??o vng pha nam khu ??t ng?p Ramsar, t?nh Stung Treng ? pht bi?u:
Chng ti ? t?ng ph?n ??i con ??p Don Sahong c?a Lo v bi?t r n s? tc h?i tr?c ti?p trn cu?c s?ng c?a chng ti. Nh?ng r?i, nh?ng ph?n ??i ?y c?ng v ch v ch?ng thay ??i ???c g. Con ??p Don Sahong v?n c? hon t?t. R?i chng ti ph?n ??i con ??p H? Sesan-2 ngay trong lnh th? ??t n??c chng ti v r?i c?ng v ch thi, con ??p ?y v?n hon t?t, ch? c chng ti l m?t t?t c?: ma mng, th?y s?n v sinh k? cu?c s?ng. [1]
Ian Baird, g?c Canada l m?t tn tu?i r?t quen thu?c, nh ho?t ??ng mi sinh, t?ng s?ng nhi?u n?m trn ??t Lo, Cam B?t v l chuyn gia b?o v? ngu?n c sng Mekong, khi nghe ni v? k? ho?ch ph?c ho?t ??p thu? ?i?n Stung Treng 1.400 MW, Ian Baird nh?n ??nh r?ng con ??p ?y s? l m?t ?e d?a nghim tr?ng trn l?u v?c sng Mekong.
Cng ??c Ramsar qu? th?t l r?t y?u, chnh quy?n v?n c th? lm ?i?u m h? mu?n, nh?ng n?u so v?i Vi?t Nam v Lo, th Cam B?t v?n c quan tm nhi?u h?n t?i ph?n ?ng c?a c?ng ??ng qu?c t? v v?i Cng ??c Ramsar. ? l l do m n?m 2020, Cam B?t ? tuyn b? hon m?i k? ho?ch th?y ?i?n trong 10 n?m 2020-2030. ?i?u m cc qu?c gia Mekong khc trong l?u v?c khng h? lm.
Hnh 3: TS Ian Baird, ??i h?c Wisconsin, nh ho?t ??ng mi sinh, t?ng s?ng nhi?u n?m trn ??t Lo, Cam B?t v l chuyn gia b?o v? ngu?n c sng Mekong. [Ngu?n: Tom Fawthrop]
C r?t nhi?u l do ?? ph?i quan tm ? ?y, n?u con ??p Stung Treng v?n c? ti?n hnh. Con sng Mekong ?ang ch?t b?i hng ngn v?t c?t / death by a thousand cuts. Ti ? quan st trong nhi?u n?m, v th?t l bu?n, nh?ng nh?ng li?u chng ta s? lm ???c g? [1]
V?N C M?T L?A CH?N T?T H?N
Tr??c m?t th?c t?: Cam B?t ?ang thi?u ?i?n, m gi ?i?n th r?t cao, v th?y ?i?n c?ng khng h? r?. Khng nh?ng th?, hai d? n ??p dng chnh Stung Treng v Sambor s? c tc ??ng h?y ho?i mi sinh r?t nghim tr?ng trn ngu?n n??c v ngu?n c trong l?u v?c.
Cu h?i ??t ra l li?u c m?t l?a ch?n no t?t h?n th?y ?i?n cho ??t n??c Cam B?t? Cu tr? l?i l c, KS Ph?m Phan Long ? vi?t trn t?p ch chuyn ngnh PV Magazine (03/12/2019) v? ti?m n?ng ?i?n m?t tr?i n?i (FSS / floating solar system) c?a Bi?n H? c th? ln t?i 28 GW (t?c l 28.000 MW), t?c l g?p 20 l?n cng su?t con ??p Stung Treng (1.400 MW), v?i gi thnh cho kwh r? h?n, khng k? ci gi mi sinh ph?i tr? v?i th?y ?i?n. D? n FSS ny c th? ???c th?c hi?n qua nhi?u giai ?o?n trn m?t ph?n m?t Bi?n H? v?i m?t m?ng l??i t?i ?i?n thng minh (smart grid) s? c kh? n?ng gi?i quy?t nhu c?u n?ng l??ng ?i?n s?ch, l m?t ?u ?i?m v?i thin th?i, ??a l?i, nhn ha m?t ?u ?i thin nhin m ??t n??c Cam B?t c ???c. [3]
Sng ki?n d? n m?t tr?i n?i khc trn h? ch?a ??p th?y ?i?n ph? l?u Nam Ngum, KS Ph?m Phan Long ?? xu?t cng b? trn PV Magazine 01/11/2019 nay ?ang tr? thnh m?t hi?n th?c qua b?n tin c?a Laotian Times ngy 20/02/2020: Chnh ph? Lo ? k k?t v?i cng ty Trung Qu?c Hangzhou Safefound Technology ?? xy d?ng gin ?i?n m?t tr?i n?i 1.200 MW trn m?t h? ??p Nam Ngum-1 khi hon thnh c th? coi nh? l?n nh?t th? gi?i.
N?u Phnom Penh c?ng nh? Lo quy?t tm th?c hi?n d? n m?t tr?i trn Bi?n H? th hai con ??p Stung Treng v Sambor s? v?nh vi?n khng c?n thi?t, m FSS cn b?o ??m sinh k? cho h?n 30 tri?u c? dn s?ng trong hai vng chu th? Tonl Sap v ?BSCL Vi?t Nam. Nh?ng ??n bao gi??
KH?I ??U CHO M?T K?T THC: M?T NHN L?I
S? ki?n Phnom Penh b??c qua l?i nguy?n, cho ph?c sinh d? n ??p Stung Treng 1.400 MW, s? l con ??p dng chnh ??u tin v l?n nh?t trn sng Tonl Thom (tn Khmer c?a con sng Mekong) trong lnh th? Cam B?t, nh? m?t h?i chung bo ??ng cho gi?i b?o v? mi sinh, h? coi nh? ?y l b??c kh?i ??u cho m?t k?t thc ??i v?i h? sinh thi trong L?u V?c D??i sng Mekong (Lower Mekong Basin).
?y c?ng chnh l lc ?? chng ta N C? TRI TN, nhn l?i cu?c hnh trnh gian trun h?n n?a th? k? c?a m?t dng sng, l m?ch s?ng (lifeline) c?a h?n 70 tri?u c? dn s?ng ven sng trong l?u v?c.
NH?NG CON ??P LANCANG-MEKONG
V?y m ? 65 n?m t? khi Lin Hi?p Qu?c khai sinh ?y Ban Sng Mekong 1957 (Mekong River Committee) cng v?i cc d? n ??p th?y ?i?n trn sng Mekong ? c r?t s?m, nh?ng r?i cc d? n ?y b? gc l?i do cu?c chi?n tranh Vi?t Nam ko di v lan ra c? ba n??c ?ng D??ng, sau chi?n tranh th l m?i e ng?i v? tc h?i r?ng ri c?a cc con ??p ?y trn mi sinh.
C th? ni, tr??c th?p nin 1970, Mekong v?n cn l m?t con sng hng v? v hoang d, l?n th? ba Chu , ch?y qua b?y qu?c gia k? c? qu?c gia Ty T?ng* (Ty T?ng v? ph??ng di?n ??a d? chnh tr?, b?y lu ng??i vi?t v?n ghi nh?n nh? m?t qu?c gia cho d ?ang b? Trung Qu?c xm chi?m), v?i ngu?n ti nguyn thin nhin v cng phong ph, ch? ??ng th? hai sau con sng Amazon Nam M?.
V?i chi?u di 4.800 km, Mekong l con sng l?n th? 11 c?a th? gi?i,
v?i ti?m n?ng th?y ?i?n kho?ng 60.000 MW, chia ra nh? sau:
_ 28.930 MW cho L?u V?c Trn sng Mekong (Upper Mekong Basin) hon ton n?m trong lnh th? Trung Qu?c;
_ 30.000 MW cho L?u V?c D??i (Lower Mekong Basin) n?m ngoi lnh th? Trung Qu?c, ch?y qua n?m qu?c gia Myanmar, Lo, Thi Lan, Cambodia v Vi?t Nam.
Nh?ng cho t?i nay, do nhu c?u n?ng l??ng ?i?n ngy cng gia t?ng cho pht tri?n, con sng Mekong ?y ? v ?ang b? hng ngn v?t c?t do v s? nh?ng con ??p th?y ?i?n trn dng chnh v kh?p cc ph? l?u, t? b?c xu?ng nam v?i m?t chu?i nh?ng h?u qu? tiu c?c nh? sau:
1/ _ Cc H? Ch?a Th?y ?i?n Gi? L?i H?n 75 t? m3 N??c:
K? s? Ph?m Phan Long, Viet Ecology Foundation ng??i ? theo di v ln ti?ng b?o v? sng Mekong r?t s?m t? th?p nin 1990 ? lm m?t k?t ton v? dung tch t?ng c?ng (total storage) chu?i h? ch?a ??p th?y ?i?n hi?n nay, k? c? cc h? ch?a ??p ph? l?u (tributary dam reservoir) trong l?u v?c sng Mekong, v?i k?t qu? l: t?ng s? dung tch ln t?i 75 t? mt kh?i (m3), chi?m 16% l?u l??ng trung bnh hng n?m c?a sng Mekong,[2] l??ng n??c l?u tr? v t? l? so v?i t?ng n??c gp vo sng Mekong nh? sau:
_ Trung Qu?c chi?m ph?n l?n nh?t 43 t? mt kh?i (56%),
_ Lo 25 t? mt kh?i (15%),
_ Thi Lan 5 t? mt kh?i (6%)
_ Cam B?t 1.8 t? mt kh?i (2%)
_ Vi?t Nam ch? c 1 t? mt kh?i (1.5%).
Hnh 4a (tri), nh?ng ??p th?y ?i?n dng chnh Sng Mekong: 11 con ??p trn sng Lancang-Mekong Vn Nam, TQ ? l?u tr? 43 t? m3 n??c, s?n xu?t 21.300 MW ?i?n; ring Lo ?ang hi?n th?c gi?c m? tr? thnh Bnh ?i?n Chu / Asias Battery, v?i 9 ??p th?y ?i?n dng chnh v v s? ??p ph? l?u. Lo c?ng l?u tr? 25 t? m3 n??c. Ring con ??p Luang Prabang 1.410 MW do cng ty qu?c doanh PetroVietnam l ch? ??u t?. [Ngu?n: Michael Buckley, Ng Th? Vinh c?p nh?t v ghi ch].
Hnh 4b (ph?i), vng xm l L?u V?c L?n Sng Mekong [GMS / Greater Mekong Subregion] di?n tch: 795.000 km2, chi?u di chnh: 4.400 km, dng ch?y trung bnh: 15.000 m3 /giy. [Ngu?n: MRC Secretariat 2000].
Khng ph?i ch? c l??ng n??c, cn thm cc y?u t? quan tr?ng h?n n?a l ph??ng th?c v?n hnh (operation) v ?i?u ti?t (regulation) c?a cc con ??p ?y. Do l?y n??c vo cc h? ch?a trong ma m?a nn ? lm suy y?u dng ch?y c?a con sng Mekong, tri?t tiu s?c m?nh c?a nh?p l? (flood pulse), ?? t?o ???c dng ch?y ng??c (reverse flow) trn con sng Tonl Sap ??a n??c vo Bi?n H?, v?n l m?t h? ch?a n??c ng?t thin nhin l?n nh?t th? gi?i nh? m?t tri tim ?i?u ha v ti?p mu cho hai vng chu th? Tonl Sap c?a Cambodia v ?BSCL Vi?t Nam. [2]
V?i h?u qu? nhn ti?n l: th?i ?i?m con sng Tonl Sap ch?y ng??c vo Bi?n H? khng nh?ng ??n tr? h?n ba thng (2019) v c?ng ch?m d?t s?m h?n, ch? cn c ba thng thay v n?m thng nh? tr??c ?y. R?ng l? / floodforest thi?u l? v c khng ?? th?i gian ?? vo ?? tr?ng v t?ng tr??ng… Cho nn cc ma thu ho?ch c ch?a bao gi? th?p ??n nh? v?y.
Hnh 5: (1) Th?i k? tr??c ??p (Pre-Dam Period): Di?n tch Bi?n H? co gin theo hai ma M?a N?ng: Ma Kh (tri) l h? c?n ch? v?i di?n tch 2.500 km2; Ma M?a (ph?i), t? thng 5 ??n thng 9, do n??c sng Mekong d?ng mnh ?? v?, con sng Tonl Sap ??i chi?u, ch?y ng??c vo Bi?n H? lm n??c h? dng cao h?n t? 8 t?i 10 mt v trn b? v lm ng?p cc khu R?ng L? / flooded forest, di?n tch Bi?n H? t?ng g?p n?m l?n h?n, kho?ng 12.000 km2. (2) Th?i k? sau ??p (Post-Dam Period): do cc h? ch?a th??ng ngu?n l?y n??c vo ma m?a, l?u l??ng d??i ngu?n b? gi?m m?nh, sng Mekong m?t nh?p l? / flood pulse, khi?n cho con sng Tonl Sap khng cn duy tr ???c dng ch?y ng??c, Bi?n H? thi?u n??c, thi?u ph sa, thi?u c ???c v nh? m?t tri tim thi?u mu ?nh h??ng t?i hng tri?u c? dn s?ng trn hai vng chu th? Tonl Sap v ?BSCL. [Ngu?n: b?n ?? Tom Fawthrop; ghi ch Ng Th? Vinh].
T? 15 n?m qua di?n tch Bi?n H? ngy cng b? thu h?p; ??c tnh l??ng n??c t? sng Mekong th??ng (upper Mekong) ?? vo Bi?n H? ? gi?m m?t 30 t? m3/ n?m ?nh h??ng tr?m tr?ng t?i ngu?n n??c, ngu?n c v c? thi?u ph sa l ngu?n phn bn thin nhin thi?t y?u cho ??t ?ai nng nghi?p.
Ngy H?i N??c S? Tr? Thnh Qu Kh?: Khng bi?t t? bao lu r?i, L? H?i N??c Bon Om Tuk c l? c t? th?i vua Jayavarman VII th? k? th? XII, ng??i c cng xy d?ng khu ??n ?i Angkor nh? m?t k? quan c?a th? gi?i, v t? ? c? hng n?m, khi v?a h?t Ma M?a, m?c n??c sng Mekong b?t ??u ?n ??nh v con sng Tonl Sap l?i ch?y xui dng ?em theo v s? tm c t? Bi?n H? ?? vo cc nhnh sng Mekong, xu?ng xa t?i ?BSCL. ?y c?ng l th?i ?i?m c?a Ngy H?i N??c ???c tnh theo tu?n tr?ng vo kho?ng thng 11 di?n ra tr??c Hong Cung, n?i b?n nhnh sng Mekong h?i t?, khu m ng??i Php g?i l Quatre Bras*. Trong d?p l? h?i ny, vua v hong h?u t?i ?y chung vui v?i th?n dn, v Khai Ma cho ng? dn ?nh c, cho nng dn b?t ??u ma gieo tr?ng.
[*Quatre Bras, ti?ng Php l b?n cnh tay, tn Khmer l Chatomuk, l n?i h?i t? c?a 4 nhnh sng: nhnh th? nh?t t? th??ng ngu?n l sng Mekong Th??ng (1), t?i Phnom Penh chia lm hai nhnh: Mekong H? (2) v sng Bassac (3) l cnh tay th? hai v th? ba, c?ng l sng Ti?n v sng H?u khi ch?y vo Vi?t Nam, cn cnh tay th? t? l con sng n??c ng?t Tonl Sap (4) b?t ngu?n t? Bi?n H?. ?y c?ng l n?i di?n ra Ngy H?i N??c Bon Om Tuk vo kho?ng thng 11 hng n?m tr??c Hong Cung.]
Nh?ng r?i nh?ng n?m g?n ?y, theo tin bo Phnom Penh Post [31/10/2015] TT Hun Sen m?t l?n n?a ? ph?i k s?c l?nh hu? b? ngy L? H?i N??c d? tr t? ch?c vo ngy 24 t?i 26 thng 11 "do m?c n??c sng qu th?p v tnh tr?ng h?n hn m V??ng qu?c Cam B?t ?ang ph?i ??i ??u." ?y l l?n th? t? trong vng n?m n?m chnh ph? Hun Sen ? ph?i h?y b? L? H?i N??c truy?n th?ng hng n?m, th??ng t? h?i hng m?y tr?m ngn ng??i ?? v? th? ? Nam Vang ?? tham d? l? h?i ?ua thuy?n trn sng Tonl Sap.
Nh? m?t nh?p ?i?u c t? ngn n?m, v?i con Sng Tonl Sap ch?y hai chi?u m?t hi?n t??ng thin nhin ???c coi nh? k? quan c?a th? gi?i r?i ra s? khng cn n?a v tr? thnh truy?n c? tch cho cc th? h? mai sau c?a ??t n??c Khmer.
2/ _ Cc H? Ch?a C?t Gi?m H?n 65% L??ng Ph Sa:
Tr??c n?m 1992 khi ch?a c nhi?u th?y ?i?n, trung bnh hng n?m qua hai nhnh sng Ti?n v sng H?u, sng Mekong ?? ra Bi?n ?ng 166.7 Mt/ n?m ph sa ((Mt/ Megatone: tri?u t?n)), t? n?m 1993 do cc h? ch?a trn th??ng ngu?n ? ch?n gi? l?i m?t s? l??ng l?n ph sa, t?i th?i ?i?m 2020, l??ng ph sa ?y ? gi?m xu?ng ch? cn 57.6 Mt/ n?m, gi?m 65% v t?i n?m 2040 c l? s? khng cn l??ng ph sa ?ng k? no t? con sng Mekong ?? ra bi?n.[4]
Tnh tr?ng ng?n ch?n ph sa trong cc h? ch?a khng ch? lm m?t ngu?n dinh d??ng cho ??t; dng ch?y ?i ph sa (hungry water) cn gy ra m?t ti?n trnh ??o ng??c, thay v vng chu th? ?BSCL ???c b?i ??p thm ??t th nay dng ch?y l?i n?o vt s?i ct ph sa d??i lng sng (riverbed incision), gy xi mn s?t l? su?t d?c hai bn b? sng v c? cc vng ??t duyn h?i. H?u qu? l m?t ?BSCL ?ang m?t ??t, v m?i C Mau th ?ang b? c?t l?m m?i n?m. Theo ??c tnh c?a TS L Anh Tu?n, nguyn Ph Vi?n tr??ng Vi?n Nghin C?u Bi?n ??i Kh H?u ??i h?c C?n Th? th m?i n?m ?BSCL ? m?t ?i h?n 600 hectares ??t do s?t l?. V do khng c dng ch?y m?nh v?i ph sa ?? ch?n sng, khi?n n??c bi?n ngy cng l?n su v xa thm vo trong ??t li?n.
3/ _ L??ng N??c Quan Tr?ng T? Cc Ph? L?u Sng Mekong
N??c sng Mekong khng ch? t? ngu?n tuy?t tan trn Cao nguyn Ty T?ng, m ph?n n??c t? cc ph? l?u ?? vo c?ng r?t quan tr?ng. Theo t??ng trnh t? ?y H?i Sng Mekong (MRC) th t? l? trung bnh hng n?m ph?n gp n??c t? cc ph? l?u theo m?i qu?c gia nh? sau:
Trung Qu?c 16%, Lo l l?n nh?t 35%, r?i t?i Thi Lan 18%, Cambodia 18%, Vi?t Nam 11%, Myanmar l t nh?t 2%.
M?i Hi?m Nguy M?ng L??i ??p Ph? L?u: Nam Ngum 150 MW c th? ???c xem l con ??p th?y ?i?n ph? l?u ??u tin c?a Lo v ???c hon t?t r?t s?m 1971 gi?a ging bo c?a cu?c chi?n tranh Vi?t Nam.
Tr??c khi Lo v Cambodia c k? ho?ch th?c hi?n d? n 12 con ??p dng chnh h? l?u, th Lo, Cambodia, Vi?t Nam, Thi Lan ? v ?ang lin t?c xy nh?ng ??p ph? l?u. Thi Lan v?i ??p Pak Mun 136 MW (1994) trn sng Mun, Vi?t Nam v?i con ??p Yali Falls 720 MW (1996) cng v?i cc con ??p ph? l?u khc trn sng Sesan v Seprok trn Cao nguyn Trung ph?n, Lo th t? sau con ??p Nam Ngum (1971), ? xy thm nhi?u con ??p ph? l?u khc nh?: Nam Theun-Hinboun 210 MW trung Lo, Nam Leuk 60 MW trong vng B?o t?n Sinh thi t?nh V?n T??ng, Nam Theun 2 l?n nh?t 900 MW trung Lo, Houay Ho 150 MW gi?a hai t?nh Champassak v Attapeu nam Lo, Xe Pian-Xe Namnoy 438 MW trn cao nguyn Bolovens ?ng nam Lo, Xe Kaman 1.468 MW t?nh Attapeu c?c ?ng nam.
Vi?t Nam tuy ??ng hng th? n?m trong su n??c, nh?ng c?ng ? xy nh?ng ??p th?y ?i?n trn kh?p cc ph? l?u sng Mekong trn Cao nguyn Trung ph?n; Vi?t Nam cn l m?t thnh vin ??u t? vo d? n Mekong c?a Lo v Cam B?t nh? v?y, Vi?t Nam khng ph?i l hon ton v can, bn tay c?ng ? t? nguy?n nhng chm gp ph?n tr?c ti?p gy bi?n ??i l?u l??ng v c? st gi?m ph sa trn dng chnh con sng Mekong.
Cng v?i cc con ??p dng chnh Mekong, m?ng l??i nh?ng con ??p ph? l?u c?ng c ?nh h??ng tch l?y ?ng k? ??i v?i tnh tr?ng dng ch?y, l??ng ph sa v ngu?n c l?u v?c sng Mekong.
Hnh 6: Nam Ngum, con ??p ph? l?u ??u tin c?a Lo, bi?u ng? gi?ng ngang con ??p ?nh d?u 25 n?m th?ng nh?t n??c Lo. Hi?n ?ang c m?t d? n ?? ph trn m?t h? ??p Nam Ngum-1, xy d?ng gin ?i?n m?t tr?i n?i 1.200 MW n?u hon thnh s?m c th? coi nh? l?n nh?t th? gi?i. [ngu?n: photo by Ng Th? Vinh 2000]
??p Ph? L?u H? Sesan-2: Cng v?i cc con ??p dng chnh Mekong, m?ng l??i nh?ng con ??p ph? l?u – ?i?n hnh l con ??p ph? l?u H? Sesan 2 (Lower Sesan 2) ? c ?nh h??ng tch l?y ?ng k? ??i v?i tnh tr?ng dng ch?y, l??ng ph sa v ngu?n c l?u v?c sng Mekong.
Con ??p ph? l?u H? Sesan 2 gy ?nh h??ng nghim tr?ng h?n c? do n?m d??i ?i?m h?p l?u c?a hai con sng Sesan v Srepok. 3S l tn h? th?ng 3 con sng ph? l?u l?n sng Mekong: Sekong, Sesan, Srepok cng ?? vo dng chnh sng Mekong n?i t?nh Stung Treng, ?ng b?c Cam B?t.
??p H? Sesan 2 v?i chi?u cao 75 m, di?n tch h? ch?a 340 km2 (g?n b?ng n?a di?n tch ??o qu?c Singapore), cng su?t 400 MW. ?i?n L?c Vi?t Nam (EVN/ Electricity of Vietnam) ? gp 10% c? ph?n trong s? 816 tri?u MK, ph?n cn l?i l c?a Nhm Hong Gia Cam B?t (Cambodia’s Royal Group) v Cng ty N?ng l??ng Lan Th??ng Trung Qu?c (HydroLangcang International Energy Co., Ltd). L?i v?n Trung Qu?c, ngoi chu?i ??p b?c th?m kh?ng l? Vn Nam, nay cnh tay TQ n?i di xu?ng xa t?i c? nh?ng con ??p ph? l?u h? ngu?n.
Hnh 7: M?ng L??i 3S, ba sng ph? l?u: Sekong, Sesan, Srepok
cng h?i t? ?? vo dng chnh sng Mekong [ngu?n: Decarboni]
Hnh 8: Cng ty qu?c doanh ?i?n L?c Vi?t Nam (EVN / Electricity of Vietnam) c?ng chung s?c xy ??p thu? ?i?n H? Sesan 2 nh? hnh ??ng c?m sng b?n vo chn mnh. [Ngu?n: Decarboni]
C? dn Cam B?t s?ng trong vng xy ??p H? Sesan 2 ? cng v?i Nhm B?o v? 3 Dng Sng (3S Rivers Protection Network), ? vi?t th? ln Qu?c H?i Cam B?t ph?n ??i con ??p, v h? c?ng ko nhau ln t?i th? ? Phnom Penh bi?u tnh t?o p l?c nh?ng ? khng ??a t?i m?t k?t qu? no.
Tr??c nh?ng tc h?i hi?n nhin c?a con ??p H? Sesan 2 trn ?BSCL: bi?n ??i dng ch?y, m?t ngu?n n??c, m?t ngu?n ph sa v c… Vi?t Nam khng nh?ng ? khng c ti?ng ni ng?n ch?n ph?n ??i m cn gp v?n cho Cam B?t th?c hi?n d? n tai h?i ?y, c th? v nh? m?t hnh ??ng c?m sng t? b?n vo chn mnh / shoot oneself in the foot.
Ngu?n N??c Sng Mekong Theo Ma: n?u tnh theo ma, th vo ma kh do tuy?t tan nhi?u h?n trn Cao nguyn Ty T?ng, l??ng n??c t? khc sng Lancang-Mekong Vn Nam ?? qua Lo xu?ng t?i V?n T??ng chi?m t?i 80%, v xu?ng t?i t?nh Krati ?ng b?c Cambodia l t?i 40%. [2]
Khi Trung Qu?c hon t?t 11 con ??p dng chnh trn khc sng Lancang-Mekong, v ch? ring v?i hai con ??p l?n nh?t nh? hai con kh?ng long N?a Trc ?? (Nuozhadu, 2014) 5.850 MW v?i h? ch?a l?n nh?t v Ti?u Loan (Xiaowan, 2010) 4.200 MW l con ??p cao nh?t theo Fred Pearce, ??i h?c Yale, th sng Mekong ? tr? thnh thp n??c v nh my pht ?i?n c?a Trung Qu?c. Philip Hirsch, Gim ??c Trung tm Nghin c?u sng Mekong ??i h?c Sydney ??a ra nh?n ??nh Hai con ??p N?a Trc ?? v Ti?u Loan s? ?nh h??ng trn su?t dng ch?y c?a con sng Mekong xu?ng t?i t?n ?BSCL c?a Vi?t Nam.
Khng th? khng k? t?i nh?ng y?u t? h?y ho?i khc t? Trung Qu?c: ph nh?ng khu r?ng nguyn sinh (deforestation); dng ch?t n? dynamite khai thng cc khc sng gh?nh thc, v?n l sinh c?nh (habitats) thi?t y?u c?a cc loi c, ?nh h??ng nghim tr?ng trn s? cn b?ng th?y h?c, gy s?p l? b? sng cng ph h?y cc lo?i hoa mu tr?ng ven sng, v?i m?c ?ch ch? ?? m? r?ng lng sng cho cc con tu l?n Trung Qu?c d? dng ?i xu?ng ph??ng nam.
V?i h?n 40 t? mt kh?i n??c d? tr? trong cc h? ch?a kh?ng l? Vn Nam, Trung Qu?c c trong tay th? v? kh n??c ??y quy?n l?c ?? ging cho cc n??c nh? Mekong nh?ng bi h?c. V trong th?m l?ng, Trung Qu?c ? pht ??ng m?t cu?c chi?n mi sinh m khng c?n tuyn chi?n.
V?N M?T ?I?P KHC NG?Y BI?N C?A TRUNG QU?C
Ngay t? th?p nin 1990, khi ch? m?i c con ??p dng chnh ??u tin M?n Loan (Manwan) 1.500 MW (1993), trong su?t bao nhiu n?m sau ?, nh? m?t ?i?p khc, cc h?c gi? Trung Qu?c lun lun ng?y bi?n cho r?ng: Cc con ??p th?y ?i?n Vn Nam ? gip t?ng dng ch?y trong ma kh lm gi?m h?n n?i cc qu?c gia h? ngu?n, nh? v?y cc con ??p Trung Qu?c ch? c l?i ! [sic].
? th?, m v?n c nh?ng v? khoa b?ng ng??i Vi?t, c?ng ch? d?a trn l lu?n th thi?n ?y v?i con s? 16% l?u l??ng trung bnh/ n?m t? khc sng Lancang-Mekong Vn Nam ?? b?o r?ng tc h?i c?a chu?i ??p thu? ?i?n b?c th?m Vn Nam / Mekong Cascades l khng ?ang k? v ??ng c ?? l?i cho Trung Qu?c! [sic]
KS Ph?m Phan Long, trong m?t bi vi?t trn VOA, ? nh?n ??nh: Do Bi?n ??i Kh H?u, m?a t d?n n?i l?u v?c trn l c th?t, nh?ng h?n hn t?i s?m h?n v kh?c nghi?t h?n khi thi?u m?a l do tr? n??c vo cc h? ch?a th?y ?i?n, chnh chng c kh? n?ng gy ra h?n hn c? khi c m?a, ch?a k? vo nh?ng n?m t m?a, l?i v?n tch tr? n??c gy h?n hn cng thm kinh kh?ng.
Hnh 9a: M?n Loan (Manwan) 1.500 MW, l con ??p l?ch s?, con ??p th?y ?i?n dng chnh ??u tin (1993) trn sng Lancang-Mekong, Vn Nam. Ng Th? Vinh 09/2002 ??ng bn chn con ??p Manwan. Hng ch? Hn pha trn ??p: M?n Loan ?i?n X??ng ???? . [T? li?u Ng Th? Vinh, Vi?t Ecology Foundation]
Hnh 9b: N?a Trc ?? (Nuozhadu) 5.850 MW, con ??p dng chnh l?n nh?t (2014) trn sng Lancang-Mekong, Vn Nam. Hng ch? ?? bn tri: Hoa N?ng N?a Trt ?? th?y ?i?n tr?m [Tr?m th?y ?i?n N?a Trt ?? c?a cng ty Hoa N?ng / Huaneng Power International, Ltd.]; Hng ch? tr?ng bn ph?i t?m hnh: N?ng nguyn vu th?y H?u dung ni ??i (Kh? n?ng b?t ngu?n t? n??c C s?c ch?a s? thnh l?n). [Photo by Ying Qiu, International River]
V nh? ? phn tch, chu?i tc h?i khng ??n gi?n ch? c y?u t? n??c, [m ngu?n n??c ?y c?ng r?t b?t tr?c do Trung Qu?c ty ti?n x? ra trong ma kh t? cc con ??p th??ng ngu?n], m cn ph?i k? t?i nh?ng y?u t? sinh t? khc nh?: (1) ph v? chu k? dng ch?y thin nhin c?a con sng Mekong, (2) tri?t tiu nh?p l? flood pulse trong ma m?a khi?n khng cn dng ch?y ng??c trn con sng Tonl Sap ti?p n??c cho Bi?n H? c?ng l tri tim ti?p mu cho hai vng chu th? Tonl Sap v ?BSCL, (3) lm m?t ngu?n ph sa, m?t ngu?n dinh d??ng cho ??t canh tc, gy s?t l? hai bn b? sng v c? vng duyn h?i khi?n m?t ??t v di?n tch vng chu th? ?BSCL ngy m?t teo qu?t l?i, (4) l?u l??ng hng n?m trn hai con sng Ti?n sng H?u ngy m?t xu?ng th?p, dng ch?y khng cn ph sa t? tr?ng th?p khi ?? ra Bi?n ?ng r?t y?u, khng c kh? n?ng ch?n sng khi?n n?n ng?p m?n ngy cng l?n su v l?n xa vo vng chu th? Ch?a k? t?i y?u t? kp: ??t ln do l?m d?ng khai thc cc t?ng n??c ng?m. Theo Th?c s? Nguy?n H?u Thi?n, t?t nghi?p ??i h?c Wisconsin, m?t chuyn gia sinh thi vng ??t ng?p (wetlands) ? ??a ra nh?ng con s? bo ??ng (2017): "Nng thn vng sng n??c C?u Long by gi? ton xi n??c ng?m; c kho?ng 1 tri?u gi?ng khoan m?i ngy rt ln 2 tri?u m3/ngy, dng cho sinh ho?t ?? th?, v?y nn ?BSCL ?ang b? s?t ln nhanh g?p 10 l?n n??c bi?n dng do bi?n ??i kh h?u."
T?i thng 3/2022, theo T?ng C?c Th?y L?i, vi?c khai thc n??c ng?m n?i ?BSCL ? t?ng ln v?i 2 tri?u gi?ng khoan, m?i ngy rt ln 2,5 tri?u m3/ngy, v 40% l??ng n??c ng?m ?y ph?c v? cho sinh ho?t, ph?n cn l?i cho s?n xu?t nng nghi?p v cng nghi?p.[5]
T? sau 1975, nh?ng d? n tr?ng ?i?m c?a nh n??c CS Vi?t Nam ???c c? xu l ?? "c?i t?o" ?BSCL, nh?ng th?c t? ? ch?ng minh l gy tc h?i nhi?u h?n. ? l nh?ng h?y ho?i mang tnh tch l?y. V k?t lu?n d? dng nh?t ?? r? b? m?i trch nhi?m l ?? l?i cho M? Thin nhin, cho Bi?n ??i Kh h?u m khng k? t?i m?t nh?ng h?u qu? tch l?y c?a nh?ng y?u t? nhn tai, do chnh con ng??i gy ra do s? v c?m v ch?y theo cc nhm l?i ch c?a gi?i c?m quy?n H N?i.
Hnh 10: V?i h?n 600 km b? sng cc t?nh Mi?n Ty ?ang b? s?t l?; hnh tri, Sng H?u t?nh An Giang v?i nhi?u khc b? sng b? s?t l? do nhi?u y?u t? nhn tai: m?t l??ng ph sa do h? ch?a n?i nh?ng con ??p th?y ?i?n th??ng ngu?n, n?n ph r?ng, n?o vt lng sng kh?p n?i ?? khai thc ct. [VN Express 15.05.2017]; hnh ph?i, b? Sng H?u s?t l? n?i huy?n H?ng Ng? t?nh ??ng Thp. [photo by PanNature VN 2009]
Ng??i dn Vi?t Nam ?ang ph?i ch?ng ki?n m?t k?ch b?n ?m ??m, nh? m?t cu?n phim quay ch?m, m?t ??ng B?ng Sng C?u Long cn r?t non tr? ?ang t? t? tan r cng v?i c? m?t n?n V?n Minh Mi?t V??n c?ng ch? m?i h?n 300 n?m tu?i.
NG TH? VINH
Columbus Day, 10/10/2022
Tham kh?o:
1/ Cambodian Mega Dams Resurrection on the Mekong The Beginning of the End. Gerald Flynn, Nehru Pry,15 Sept. 2022
2/ Th?y ?i?n Lancang-Mekong gy kht n??c v ?i ph sa cho ??ng B?ng Sng C?u Long cch no? Ph?m Phan Long, PE., Viet Ecology Foundation, 20.03.2020 http://vietecology.org/article/article/2382
3/ M?t Tr?i Trn Bi?n H? C?u Dng Mekong. Ph?m Phan Long, PE, Viet Ecology Foundation, 15.12.2019 http://vietecology.org/article/article/1351
4/ Effects of riverbed incision on the hydrology of the Vietnamese Mekong Delta. Doan Van Binh, et al. First published: 02 January 2021, https://doi.org/10.1002/hyp.14030
5/ V? Kh Gi?i C?u Sng Mekong: Ch?t Xm v Ti?ng Ni. Phng vin Mi sinh L Qu?nh, bo Ng??i ? Th? ph?ng v?n BS Ng Th? Vinh 25/04/2016.
https://quynhmon.wordpress.com/2016/04/25/vu-khi-giai-cuu-mekong-chat-xam-va-tieng-noi/
6/ ?ng ph s?t ln ??t ? vng ??ng b?ng Sng C?u Long. T?ng C?c Thu? L?i 13/03/2022. http://www.tongcucthuyloi.gov.vn/tin-tong-hop/ung-pho-sut-lun-dat-o-vung-dong-bang-6260
