Dòng nh?c k? ni?m v?i nh?c c? mi?n Nam (k? 265): Ph?m Duy: Tuy?n t?p Dân ca Bài 20: Bài Ca Tr?ng

T.V?n & B?n H?u th?c hi?n (2023)

B�i Ca Tr?ng � S�ng t�c: Ph?m Duy

Tr�nh b�y: Thanh Th�y

??C TH�M:

PH?M DUY

Tr?n Kh?i Xuy�n

(Ngu?n: http://tkxuyen.com/blog/pham-duy/)

T�i kh�ng t�m, t�i th?y!
(Pablo Picasso)

Nh?ng b?n ??c blog t�i h?n ?? � d?u v?t nh?c Ph?m Duy (PD) c� h?u h?t kh?p m?i n?i. Tuy v?y, t�i ch?a t?ng vi?t m?t b�i n�o ?? n�i v? �ng. L� do ??n gi?n: cu?c ??i v� �m nh?c PD l� m?t ?? t�i qu� r?ng l?n, t�i t? l??ng hi?u bi?t c?a m�nh kh�ng ?? ?? m� t? v? m?t con ng??i Vi?t Nam m� l?i c� th? phong ph� ??n v?y. Nh?ng ai mu?n hi?u v? PD, t?t nh?t l�� xin d?ng t?t c? vi?c ??c l?i ? ?�y, k? c? ??c b�i vi?t n�y. T? li?u tr�n internet v? ng??i nh?c s? v? ??i n�y c?ng kh� nhi?u, nh?ng ?i?u tr??c ti�n c?n l�m l� t�m v� nghe �t nh?t th� c?ng v�i ch?c, nhi?u th� v�i tr?m nh?c ph?m c?a PD, ?? bi?t v� hi?u �ng t? kh�a c?nh ?y, tr??c khi ??c xem ng??i kh�c vi?t nh?ng g�.

PD, �ng ???c g?i l� m?t ng??i Vi?t Nam Vi?t Nam nh?t. Hi?u theo ngh?a nh?ng g� t?t v� x?u ?i?n h�nh c?a ng??i Vi?t Nam ??u c� ??y ?? v� s?ng ??ng trong con ng??i �ng. V?y n�n xin nh�n nh?n �ng nh? m?t con ng??i b�nh th??ng nh? ch�ng ta, ??ng ??ng t? nh�n quan ch�nh tr?, t�n gi�o, l?ch s?, th?m ch� l� c?ng ??ng t? quan ?i?m t? c�ch ??o ??c m� ph�n x�t. ??n l�c n�y c� th? n�i m?t c�ch x�c t�n r?ng �ng l� nh?c s? Vi?t Nam v? ??i nh?t qua m?i th?i ??i, v� t?m v�c v??t l�n tr�n h?n nh?ng t�n tu?i ???c ?a s? qu?n ch�ng t�n vinh hi?n nay nh? Tr?nh C�ng S?n, V?n Cao. T�i th??ng ngh? n?u so s�nh Tr?nh C�ng S?n v� Ph?m Duy, c?ng nh? ?em ?om ?�m so v?i tr?ng r?m. Ph?i xin l?i nh?ng fan c?a nh?c s? h? Tr?nh nh?ng t�i kh�ng h? c� � ?? cao hay h? th?p ai khi n�i v?y, ch? c? g?ng ??a ra m?t so s�nh kh�ng kh?p khi?ng.

N?u ch�ng ta c?n nh?ng ca t? uy�n �o, tr?u t??ng, th� ?� ch�nh l� nh?c s? TCS, nh?ng n?u mu?n n�i ??n �m nh?c (musique), xin h�y nh??ng cho PD. T? l�c c�n r?t nh?, t�i ?� nghe v� h�t nh?c PD m� kh�ng h? bi?t ch�ng l� c?a �ng: Ai b?o ch?n tr�u l� kh?, ch?n tr�u s??ng l?m ch? (Em b� qu�), Tu?i th?n ti�n n�p trong tay m? hi?n, m?t d�ng s?a th?m xa x?a c�n truy?n (Tu?i th?n ti�n), Xu�n trong t�i ?� kh?i trong m?t ?�m vui, m?t ?�m m?t ?�m g?i ch?n ph�ng the ?�n cha m? v? (Xu�n ca)� L?n l�n, l?n ??u bi?t rung ??ng, t�i l?i h�t nh?c �ng m� v?n ch?a bi?t �ng l� ai: H�m qua t�i ??n nh� em, ra v? m?i nh? r?ng qu�n c�y ?�n (C�y ?�n b? qu�n), Ta ng?t ?i m?t c?m hoa th?ch th?o, em nh? cho, m�a thu ?� ch?t r?i (M�a thu ch?t), Tr? l?i em y�u, khung tr?i ??i h?c, con ???ng Duy T�n, c�y d�i b�ng m�t (Tr? l?i em y�u), Cu?c ??i l�m cho ?�i b�n y�u nhau c�ch m?t bi?n s�u, h?n h� g?p nhau thi�n thu cho phong ph� ??i ng??i sau� (H?n h�).

T�i s? c�n nh? m�i m?t k? ni?m kh� qu�n trong ??i, n?m t�i h?c l?p 8, ng�i tr??ng Tr?ng V??ng y�u d?u, th?y Sinh, m?t th?y gi�o c?a ch�ng t�i tr??c khi l�n ???ng ?i M?, ?� v�o l?p k? cho l? h?c sinh 13, 14 tu?i ch�ng t�i nghe v? nh?ng ?i?u: C�c em ?� ??n tu?i bi?t, c?n ph?i bi?t v� c?ng kh�ng n�n che gi?u. R?i th?y k? ch�ng t�i nghe chuy?n t�nh Quasimodo v� Esmeralda (Th?ng g� nh� th? ??c B� � Victor Hugo) v� �m ?�n h�t: Ng�y n�o cho t�i bi?t, bi?t y�u em r?i, �m m?i t??ng t?, ng�y n�o bi?t mong ch?, bi?t r?n r� bu?n vui ??i em d??i m?a. C�i t?p th? l?p 8/6 ng�y ?� ?� bi?t Bao gi? bi?t t??ng t? c?ng l� nh? ng??i th?y ngh? s? c?a ch�ng t�i.

V� c�n r?t r?t nhi?u ca kh�c kh�c, ng??i ta v?n h�t, t? gi?i b�nh d�n lao ??ng cho ??n gi?i tr� th?c, h?c gi?, v?n h�t ??y m� ch?a h?n ?� bi?t ?� l� nh?c PD. �ng xem ?� nh? m?t th�nh c�ng, khi qu?n ch�ng truy?n t?ng t�c ph?m c?a m�nh m� kh�ng c?n nh? ??n t�c gi?. C� chuy?n g?n ?�y tr�n m?t ch??ng tr�nh c?a VTV3 ph?ng v?n m?t c? gi� tr�n 100 tu?i nh?ng s?c kh?e, tr� nh? v?n c�n t?t, ng??i ta ?? ngh? b� h�t nh?ng kh�c nh?c m� b� c�n nh?, v� b� ?� h�t m?t �b?n d�n ca b� ???c nghe l�c tr?�: Ai c� nghe ti?ng h�t h�nh qu�n xa, m� kh�ng nh? th??ng ng??i m? hi?n� (Nh? ng??i ra ?i).

Sau n�y, t�i m?i c� ?? ?i?u ki?n ?? nghe PD m?t c�ch ??y ?? v� c� h? th?ng, m?i th?y c�i gia t�i �m nh?c kia th?t qu� v? ??i, v??t xa, r?t r?t xa t?t c? nh?ng nh?c s? Vi?t Nam kh�c kh�ng ch? ? s? l??ng, m� c�n ? ch? ?? ?a d?ng phong ph�, v� ??c bi?t l� ? nh?c thu?t tinh vi, bi?n h�a, ?a d?ng, nhi?u m�u s?c, nhi?u phong c�ch, nhi?u c?m x�c m?i l?, ??n m?c kh� c� th? n?m b?t h?t ???c. D??i ?�y, t�i xin m?n ph�p ???c �c??i ng?a xem hoa�, ?i?m qua m?t s? t�c ph?m v� c�c giai ?o?n s�ng t�c c?a PD. V� trong ch?ng m?c c� th?, tr�nh xa c�i b?i c?nh ch�nh tr? chia c�ch hai mi?n ??t n??c, v� tr�nh lu�n c? ??i t? �nasty� c?a t�c gi?. Xin c�c b?n l??ng th? cho quan ?i?m c?a t�i, nh?ng c�i c�u h?i v� l� ngh? thu?t v� ngh? thu?t hay ngh? thu?t v� nh�n sinh, ??n nay t�i v?n ch?a tr? l?i ???c. C�i g� ?� t?o n�n m?t t�m h?n ?a d?ng phong ph� ??n th?, ?i?u ?y ??n nay t�i v?n kh�ng th? t? l� gi?i, ch? bi?t m??n l?i c?a Picasso ?? n�i v? m?t thi�n t�i: T�i kh�ng t�m, t�i th?y!

Hai ti?ng Vi?t Nam qu� l?n,
m�u s? c�n ch?y bao nhi�u n?m n?a
?? t� th?m hai ch? Vi?t Nam?
(Ph?m Duy)

T�i ??c bi?t th�ch nh?ng t�c ph?m ??u ti�n c?a nh?c s? Ph?m Duy, t? C� h�i m?, T�nh k? n?� ??n Thu chi?n tr??ng, B�n c?u bi�n gi?i, Nh? ng??i ra ?i, B� m? Gio Linh� Nh?ng t�c ph?m ?y b�o hi?u m?t Ph?m Duy ??y s?c s?ng v� s?c s�ng t?o v? sau. V� cho ??n b�y gi? ?� v?n l� ??nh cao nh?t trong nh?ng nh?c ph?m ti?n chi?n. C� l? s? kh�ng ai k�m ???c n??c m?t khi giai ?i?u nh? th�i mi�n B� m? Gio Linh qua gi?ng ca o�n h?n �d?ng t�c g�y� Th�i Thanh: M? gi� cu?c ??t tr?ng rau, nghe tin x�m l�ng k�u g�o. Qu�n th� ?� b?t ???c con, mang ra gi?a ch? c?t ??u. Ngh?n ng�o kh�ng n�i m?t c�u, mang kh?n g�i ?i l?y ??u. Chi?u v? tr�n x�m bu?n teo, xa xa ti?ng chu�ng ch�a ng�n�

Ch? trong v�i n?m ??u c?a kh�ng chi?n 9 n?m, gia t�i �m nh?c c?a Ph?m Duy ?� ??t ??n m?c nhi?u ng??i ph?i ng??ng m? v� ?? k?. Xin m??n l?i c?a nh� nghi�n c?u �m nh?c Canada, G. E. Gauthier, ?? m� t? s? nh?n th?c c?a qu?n ch�ng th�nh gi? ??i v?i Ph?m Duy giai ?o?n n�y (m?t ?�nh gi� PD nh? ng??i nh?c s? l?n nh?t trong to�n b? l?ch s? �m nh?c Vi?t Nam): �C�c l?p qu?n ch�ng c?a ch�ng thanh ni�n Ph?m Duy ?� ch?c ch?n ?� ng? ng? r?ng m?t v� sao b?ng v?a m?i xu?t hi?n tr�n n�n tr?i ngh? thu?t Vi?t Nam, m?t v� sao b?ng c� l? ?� v?t ?i t? b?n ngh�n n?m v? tr??c��

C�i l?i ca ?y �m ?nh t�i, v� t�m h?n non n?t l�c nh? t�i ?� bi?t r?ng r?ng n??c m?t khi nghe nh?ng l?i ca: Nh?ng m?i khi d??i m�i nh� ??n s?, d?ng ch?i n?m tay m? h?i r?ng, r?ng, r?ng: Cha ch�ng con ?�u, v? mua b�nh cho con, m? ?i! (Nh? ng??i ra ?i). Nh?ng giai ?i?u v?a l� d�n ca, v?a kh�ng ph?i l� d�n ca, tho�t thai t? nh?ng g?c r? b�nh d? xa x?a, v?a mang ??y m�u s?c hi?n ??i v� t�n k?. Ph?i n�i ch? c� m?t m�nh �ng, PD, l� ?? t�i n?ng ?? l�m m?t c�ng cu?c Ph?c sinh cho d�n ca d�n nh?c. Nh?ng g� m� c�c t�c gi? sau n�y l�m: Tr?n Ti?n, Ph� ??c Ph??ng, D??ng Th?, Nguy?n C??ng� ch? l� copy & paste l?i d�n nh?c, kh� c� th? g?i l� �h?i sinh�. Trong s? nh?ng t�c ph?m c?a giai ?o?n n�y, t�i ??c bi?t y�u th�ch hai b�i: Thu chi?n tr??ng v� B�n c?u bi�n gi?i. ??n b�y gi? ch? ?? ?y v?n c�n ???c l?p l?i ?�i khi, ai ?� v?n c�n ??t c�u h?i: ??i t�i sao v?n c�n bi�n gi?i, l�ng t�i sao v?n ng?ng n?i ?�y?. C�i �m giai La th? huy?n b�, v?a thi�u thi?u, v?a ??y ?? trong Thu chi?n tr??ng qu? th?t qu� h?p d?n, ??c s?c v? m?t �m nh?c. Nghe Thu chi?n tr??ng t�i c?m gi�c nh? nghe m?t giai ?i?u b?c ph??ng n�o ?� c?a v�ng sa m?c, nghe kh�ng kh� Bi�n t�i c?a ???ng thi tr?i d?y.

M?i c�c b?n nghe k? hai t�c ph?m n�y, ch? m?t v�i l?n th�i ?? c?m th?y c�i �touch�, c�i kh? ch?m c?a thi�n t�i. B�n c?nh nh?ng ca kh�c l�m rung c?m c? m?t d�n t?c ?y, c�ng m?t l�c, con ng??i ngh? s? Ph?m Duy v?n loan truy?n ?i ni?m vui s?ng, n�t ph?i ph?i y�u ??i qua nh?ng giai ?i?u: Qu� ngh�o, N??ng chi?u, G�nh l�a, V? mi?n Trung, Ti?ng h�t s�ng L�, Chinh ph? ca� L?i l� ph?c sinh d�n ca d�n nh?c, nghe c? ??y m� m?i ??y, nh? m?t nguy�n l� fractal ??ng d?ng v?n ti?m ?n trong t?t c? h?y di?t v� t�i t?o c?a cu?c s?ng. M? t�i ??n gi? v?n hay h�t Qu� ngh�o: l�ng t�i kh�ng xa kinh k? s�ng ch�i, c� nh?ng c�nh ??ng c�t d�i�, c�i l?i ca l�m b� nh? l?i kh�ng gian m?t l�ng V? D? xanh bi?c nh? ng?c x?a, n?i nu�i bao k? ni?m tu?i ?u th?: n?m m?, m? th?y tr?m h? t?t t??i, m? th?y b�n l? cu?c ??i, �o d�i ?�a trong ti?ng c??i�

Trong nh?ng b�i ca vi?t cho qu� h??ng ?y, PD ?� l?t t? ch�nh x�c ??c tr?ng c?a t?ng v�ng mi?n, t? ??a l�, kh� h?u, gi?ng n�i ??n t�m h?n. �t ai c� ???c c�i c?m quan tinh t? s�u s?c nh? �ng. �ng l� ng??i ??u ti�n ?? c?p v?n ?? h? ng? cung Hu?, nghe �l? l?� kh�c h?n nh?ng h? ng? cung kh�c, v� ?� c� nh?ng ca kh�c ph?n �nh ch�nh x�c ???c nh?ng c?m nh?n ?y. Trong s? nh?ng t�nh ca qu� h??ng n�y, ngo�i T�nh ho�i h??ng m� t?m v�c c?a n� ?� ph? qu�t, t�i c�n r?t y�u th�ch b�i V? mi?n Trung. C�i giai ?i?u ch? c� th? tho�t thai t? gi?ng n�i, t�m h?n ng??i x? d�n g?y ?y: ?�m h�m nao gi� u bu?n tr�n s�ng v?ng, c� ti?ng h�t xao xuy?n �nh tr?ng v�ng. Ng??i ?i tr�n ??ng tro t�n, th??ng em nh? m? h??ng v�ng v? ?�u? Chi?u kh� n??c m?t r?ng s?u, tan th�n thi?u ph?, n�t ??u h�i nhi� V? mi?n Trung, c�n ch? mong n�i v? ??ng xanh, m?t chi?u nao ??t l?a r?c ?� th�nh�

Qua nh?ng n?m 50, nh?c s? Ph?m Duy l?i ti?p t?c cho ra ??i nh?ng nh?c ph?m vi di?u h?n n?a v? nh?c thu?t. D�ng nh?c, l?i ca kh�ng k�m ph?n m? mi?u, nh?ng ?� ???c m�i gi?a ?? tr? n�n ?�i c�c, sang tr?ng h?n. Giai ?o?n n�y ch? y?u l� nh?ng b�i t�nh ca qu� h??ng: N? t?m xu�n, Ti?ng s�o Thi�n Thai, T�nh ho�i h??ng, T�nh ca, Thuy?n vi?n x?, D? lai h??ng, B� m? qu�, L? h�nh, Vi?n du, Hoa xu�n, Ng�y tr? v?, H?n h�, Chi?u v? tr�n s�ng, Ti?ng h� mi?n Nam�

Ch?a ai x?ng t?ng qu� h??ng, v?a ri�ng t?, v?a ph? qu�t, th�nh c�ng ???c nh? Ph?m Duy. Ri�ng T�nh ca ph?i ???c xem nh? m?t tuy�n ng�n cho ti?ng n�i, cho con ng??i Vi?t, m?t tuy�n ng�n chan ch?a y�u th??ng v� t? h�o (xem th�m b�i v? T�nh ca trong m?t post tr??c c?a t�i). M?t t�c ph?m ?? l?i trong t�i d?u ?n r?t l?n l� Thuy?n vi?n x?. L?n ??u t�m nghe ???c, t�i ?� nghe ?i nghe l?i su?t c? m?t ng�y tr?i v� t? nh? v?i m�nh: t? nay m�nh ???c bi?t m?t lo?i �m nh?c m?i. T? ?� t�i d?n d?n chuy?n qua y�u th�ch c�c giai ?i?u ng? cung huy?n ?o. M?t b?n nh?c ??c bi?t n?a m� t�i c?ng r?t y�u th�ch: Chi?u v? tr�n s�ng, n?a ng? cung, n?a th?t cung, b?n nh?c ???c vi?t tr�n mode Dorian, lai lai g?n gi?ng h? ng? cung O�n c?a d�n ca Nam b?, g�y c?m gi�c bu?n, bu?n nh?ng thanh th?n.

H�y nh�n cho kh� s�u xa,
v� s? nh�n th?y kh�c ?i?u.
(Carlyle)

N?m 1954 ?�nh d?u m?t b??c chuy?n bi?n trong s�ng t�c c?a nh?c s? Ph?m Duy. �ng ho�n th�nh ph?n ??u ti�n c?a tr??ng ca Con ???ng c�i quan (ph?n T? mi?n B?c), v� b?t ??u chuy?n h??ng qua vi?t nh?c t�nh. ? ?�y t�i xin ph�p ???c b? qua nh?ng ph� b�nh h??ng v? ??i t? c?a t�c gi?, m?t ng??i c� h�ng ch?c (n?u kh�ng mu?n n�i l� h�ng tr?m) ng??i t�nh� Ch? c� m?t ?i?u, nh?c t�nh c?a Ph?m Duy c?ng tuy?t di?u kh�ng k�m g� nh?ng lo?i nh?c kh�c c?a �ng.

???ng x?a l?i c?, ???ng chi?u l� r?ng, Hoa r?ng ven s�ng, Cho nhau, Xu�n th�, T�m nhau, ??ng xa nhau, Ng�y ?� ch�ng m�nh, ???ng em ?i, Th� ?au th??ng, C�n g� n?a ?�u, Ki?p n�o c� y�u nhau� ch? l� m?t �t trong s? r?t nhi?u b?n nh?c t�nh tuy?t v?i c?a con ng??i ?�o hoa Ph?m Duy. M?t s? nh?c ph?m ch? l� nh?ng m?i t�nh �sinh vi�n� l�ng m?n, h?n h�, m?t s? l?i l� nh?ng cu?c t�nh g�y ch?n ??ng t�m t??ng v� ?? l?i nh?ng v?t c?t, v?t ?au l�u d�i.

Trong s? ?� ???ng chi?u l� r?ng l� m?t b?n nh?c ??c bi?t, r?t �kh� ch?u�, tinh vi v? nh?c thu?t, t�c gi? ?� b? � ??nh chi?u l�ng ?a s? qu?n ch�ng nghe nh?c m� ??t ngh? thu?t l�n tr�n h?t. ?�y l� m?t b?n nh?c ph?c t?p, r?t k�n ng??i bi?u di?n v� ng??i nghe. Tuy v?y, Ki?p n�o c� y�u nhau v� Ngh�n tr�ng xa c�ch m?i th?c s? l� m?t trong nh?ng ??nh cao c?a nh?c t�nh PD. C� l? PD ch? th?c s? y�u c� m?t ng??i, v� d�nh t?t c? nh?ng b�i t�nh ca hay nh?t c?a m�nh cho ng??i ?y, nh?ng ??y l?i l� m?t t�nh y�u Platonic (ch? c� ?i?u �ng l?i c� nh?ng c�i non-Platonic ? qu� nhi?u nh?ng ng??i kh�c!).

N?m 1960, PD ho�n t?t tr??ng ca Con ???ng c�i quan, m?t c�ng tr�nh c?a nhi?u n?m l�m vi?c v� c?a m?t l?i h?a th?i hoa ni�n: ghi l?i nh?ng g� �ng ?� tai nghe m?t th?y tr�n chuy?n du ca xuy�n Vi?t theo g�nh h�t ??c Huy. Qua nh?ng n?m 60, khi cu?c s?ng gia ?�nh ?� ?n ??nh t?i S�i g�n, khi ?� ho�n t?t nh?ng ??i t�c ph?m, nh?c s? PD quay sang s�ng t�c nh?ng t�c ph?m nho nh? xinh xinh: Xu�n ca, B�i ca tr?ng, B�i ca sao, N??c m?t r?i, Ng?m ng�i, M? kh�c� N�i v?y ch?c kh�ng ai tin. L�c t�i ?� c� v?, t�i ch? y�u m?t ng??i ph? n? trong 10 n?m tr?i v?i m?i t�nh r?t ngh? s?. T�i kh�ng ??ng ch?m t?i c�i ch�n l�ng c?a c� ?y. C� ?y l�m 300 b�i th? t?ng t�i, t�i vi?t t?ng c� ?y g?n 50 b�i t�nh ca hay nh?t ??i m�nh� NS PD n�i nh?ng l?i n�y hi?n nhi�n l� n�i th?t, t�i tin l� nh? th?. C� ?i?u ?� ch? l� m?t n?a s? th?t. C� th? �ng ?� y�u m?t ng??i 10 n?m tr?i m� kh�ng h? ??ng ch?m t?i c�i ch�n l�ng c� ?y, nh?ng c?ng trong th?i gian ?�, �ng c?ng c� th�m v�i ??a con r?i ? ?�u ?�. ?? bi?t v? c�i nasty reputation ng??i NS n�y, xin ??c 3 t?p h?i k� c?a �ng.

Ngo�i ra, �ng c�n b?t ??u vi?t nh?ng c�ng tr�nh nghi�n c?u v? d�n ca c? nh?c: ??c kh?o d�n nh?c Vi?t Nam (NXB Hi?n ??i, 1972) v� ???ng v? d�n ca (NXB Xu�n Thu, USA, 1990). Hi?n t�i m?i ch? t�m ???c soft-copy c?a c�ng tr�nh ??u, xin post ? ?�y, (format ebook PRC), cu?n ???ng v? d�n ca l� m?t t�c ph?m quan tr?ng nh?ng do xu?t b?n t?i M? n�n ??n gi? t�i v?n ch?a t�m ???c. Nh?ng b�i d�n ca ch�ng ta c�n nghe ???c h�m nay: Tr�o l�n Qu�n Gi?c, Qua c?u gi� bay, C�y tr�c xinh� l� nh? c�ng c?a �ng.

?i?u t�i y�u ? nh?ng ca t? c?a PD l� ch�ng ??p, t�n k? nh?ng ??n gi?n, g?n g?i, kh�ng tr?u t??ng xa v?i, kh�ng ?ao to b�a l?n. Ca t? c?ng nh? nh?c c?a �ng kh�ng tri?t l�, kh�ng si�u h�nh, ch? l� nh?ng tho�ng ch?p th?ng hoa c?a c?m x�c, c?a t�m h?n, v?y th�i: V�ng, t�i c�n y�u, t�i c�n l?o ??o mang nhi?u m?ng ngh�o, ???ng v? c�i ti�n xa v?i, nh?c tr?i ??t d�y t? r?i, th?n ??ng g�y ?�i c�nh v�ng t? t?i� V�ng, t�i c�n y�u, b�n b? su?i v?ng l?nh l?o ti�u ?i?u. D�ng l? h?t v?i l?i ??y, ng?p l?t th? gian ?�m ng�y, ch?p ch?n b�ng ma k�u b?y cu?ng quay� (T�i c�n y�u t�i c? y�u).

T�i bi?t r?ng ni?m ?au kh?
l� s? cao th??ng duy nh?t.
(Baudelaire)

Cu?i nh?ng n?m 60, 10 b�i t�m ca c?a ngh? s? PD l� m?t s? ki?n c� � ngh?a x� h?i l?n lao. L�c n�y, qu�n ??i Hoa K? ch�nh th?c c� m?t t?i mi?n Nam Vi?t Nam, v? m?t x� h?i, ?�y l� m?t giai ?o?n ?? v? v? ni?m tin v� lu�n l�, m?t th?i k? s? h�i, ho�i nghi v� khinh th?. 10 b�i T�m ca ra ??i l� ?? ph?n ?ng v?i ho�n c?nh ?y. 10 b�i T�m ca: T�i ??c m?, Ti?ng h�t to, Ng?i g?n nhau, Gi?t m?a tr�n l�, M?t c�nh c?i kh�, K? th� ta, Ru ng??i h?p h?i, T�i b?o t�i m�i m� t�i kh�ng nghe, H�t v?i t�i, l� nh?ng ca kh�c ??n gi?n v? m?t �m nh?c, nh?ng th?ng th?n v� �c li?t v? ng�n t?. Nhi?u trong s? nh?ng b�i t�m ca n�y ?� ???c c�c ca s? ph?n chi?n M? d?ch v� h�t b?ng ti?ng Anh. Ri�ng t�i, t�i ??c bi?t y�u th�ch n�t th�nh nh?c ??n gi?n m� thi�ng li�ng trong Gi?t m?a tr�n l�, b�i nh?c ?� ???c post ? Ph?m Duy 1.

Ch?a bao gi? t�i kh�c khi nghe ng??i ta h�t. Th? m� t?i h�m ?� n??c m?t t�i c? ch?c tr�o xu?ng trong su?t th?i gian t�i ng?i nghe nh?c s? Ph?m Duy h�t b�i t�m ca s? 5 c?a anh� Trong �nh m?t c?a nh?ng tr? tu?i h�m ?y, t�i qu? ?� ??c th?y tha th? v� tin y�u. (Th�ch Nh?t H?nh)

Sau 10 b�i t�m ca, PD vi?t V?a h� ca, T?c ca, nh?ng kh�ng ph? bi?n ra c�ng ch�ng, b?i v� nh?ng ca kh�c n�y ch? c� t�c gi? m?i d�m h�t! Ng??i ta ch? bi?t qua m?t s? nhan ?? v� ca t? ???c nh?c l?i: S?c m?y m� bu?n, B? ?i T�m, Ok� Salem� V? nh?ng chi ti?t n�y xin xem H?i k� Ph?m Duy, t?p 3, ch??ng 19. Nhi?u ng??i ph� b�nh Ph?m Duy ?� ?em ngh? thu?t ??n ch? nh?m nh�, th� b?, nh?ng t�i thi?t ngh? ?� l� nh?ng ca kh�c vi?t ch?i, kh�ng ph? bi?n. C�n ri�ng v? con ng??i t�c gi?, c?ng gi?ng nh? m?i ng??i ch�ng ta, ti?u l�m, t?c t?u ?�u ph?i l� c�i g� kh�ng ph? bi?n trong cu?c s?ng, ?�u ph?i l� chuy?n g� qu� to l?n?! B�n c?nh ng??ng m? t�i n?ng, t�i c�n th�ch PD ? ch? �ng l� m?t ng??i Vi?t Nam ?i?n h�nh, bao g?m c? r?t nhi?u ?i?m x?u: d? d�i, bao ??ng, ?�i l�c h?i h?t, dung t?c� nh?ng �t ra �ng v?n th?ng th?n: s?c m?y m� bu?n, n?i bu?n Giao Ch? kh�ng l?n�

Sau T�m ca, t�c gi? PD vi?t ti?p T�m ph?n ca, m?t ch�m ca kh�c tuy �t h?n T�m ca v? s? l??ng, nh?ng l?i ph?n u?t h?n nhi?u v? ca t?. Nh?ng ca kh�c n�y c� b?i c?nh ra ??i ch�nh l� T?t M?u Th�n 1968: T�i kh�ng ph?i g? ?�, Nh�n danh, Bi h�i k?ch, ?i v�o qu� h??ng, Ng??i l�nh tr?, Chuy?n hai ng??i l�nh v� B� m? Ph� Sa. Tuy nhi�n, t�i c� c?m gi�c r?ng nh?ng ch�m ca kh�c vi?t theo ch? ?? n�y (T�m ca, T�m ph?n ca), v? m?t �m nh?c l?i �t c� b�i hay, ch? c� nh?ng b�i ca l?, vi?t theo ng?u h?ng l?i l� nh?ng b�i xu?t s?c v? m?t �m nh?c.

M?t l�c n�o ?�, d??i nhi?u �p l?c, PD c?ng ?� vi?t nh?ng ca kh�c tuy�n truy?n ch�nh tr? (tuy v?y v?n mang t�nh tr�i kho�y, kh�i h�i ng?m ng?m, ki?u nh? M?t hai ba ta ?i l�nh C?ng h�a). Tuy c� nhi?u quan ?i?m kh�c nhau xoay quanh v?n ?? n�y, nh?ng t�i ngh?, kh�ng d? g� khu?t ph?c th�m t�m c?a m?t ng??i ngh? s? l?n. T? do t? t??ng, t? do s�ng t?o l� c�i t? do l?n nh?t c?a m?t con ng??i, nh?t l� m?t ng??i ngh? s? nh? PD.

Th?t ra cu?c s?ng �t th?c b?ng ngh? thu?t�
Ngh? thu?t ph?c th� cho cu?c s?ng!
(L.Pirandello)

Cu?i nh?ng n?m 60, m?i t�nh ??ng ??ng 10 n?m c?a ngh? s? PD d?n d?n nh? nh�ng r�t kh?i ??i �ng, ?? l?i m?t kho?ng tr?ng m� �ng ch? bi?t b� ??p b?ng nh?ng b?n t�nh ca ??p nh?t. Ngh�n tr�ng xa c�ch, T�c mai s?i v?n s?i d�i, Nha Trang ng�y v?, Gi?t ng??i trong m?ng, Ph??ng y�u� ?� l� nh?ng b?n t�nh bu?n da di?t, c� l�c m? m�ng ho�i ni?m qu� kh?: t�i x�y l?i m?ng m? n?m n�o, b? bi?n s�u, hai ??a t�i g?n nhau, c� l�c gi?n d?, o�n h?n v� m?t m?t m�t qu� l?n lao: gi?t ng??i ?i, gi?t ng??i trong m?ng ?� b?i th?�

M?t chu?i nh?ng kh�c nh?c t�nh ??p nh?t, ??nh ?i?m nh?t trong nh?ng t�nh kh�c c?a nh?c s? PD, ??i v?i nh�n quan gi?i tr? ch�ng ta b�y gi? ?�i khi �qu� ?y m?, qu� tuy?t v?ng�. Nh?ng ??y l� h? ch? nh�n th?y ph?n ca t? c?a c�c b�i h�t, c�n t�i, t�i l?i th?y ?� l� nh?ng d�ng nh?c ??p nh?t trong s? nghi?p s�ng t�c c?a PD.

M?t chu?i nh?ng tr?n tr? t�nh y�u n?i ti?p nhau, ?� c� qu� nhi?u suy t?, d?n v?t ?? r?i k?t th�c b?ng M�a thu ch?t, b�i th? n?i ti?ng c?a thi s? Ph�p Apollinaire ?y t�m ???c m?t ch?n an tr� v?nh h?ng trong m?t m? ph?n kh�ng k�m ph?n ??p ??: Ta ng?t ?i, m?t c?m hoa th?ch th?o. Em nh? cho m�a thu ?� ch?t r?i, m�a thu ?� ch?t, em nh? cho� ?�i ch�ng ta s? ch?ng c�n nh�n nhau n?a, tr�n c�i ??i n�y, tr�n c�i ??i n�y�

Nh?ng nh?ng t??ng k? ni?m ?� ch?t, ?� ng? y�n, k? ni?m v?n c�n tr? v? th?n th?c, gi�y v� trong Thu ca ?i?u ru ??n: M�a thu n?c n?, ti?ng th? d�i, ti?ng v? c?m, bu?n ru ?i?u ru ??n� L�ng ta kh?n kh?, ??n m?i m�n, bu?n ru ?i?u ru ??n� Ta ?i v� ta ?i, theo ng?n gi� cu?n ta ?i, tr�i d?t ?�y ?�, nh? chi?c l� m�a thu, l� ch?t v�ng kh�� L?i l� m?t b�i th? Ph�p n?a c?a Paul Verlaine. T�i ??c bi?t th�ch ca kh�c sau n�y, v� l? nh?ng ca kh�c tr??c ?� nghe nhi?u l�c nh?, Thu ca ?i?u ru ??n l� m?t ti?ng th? d�i m?i m?. H�nh nh? ch? nh?ng ?i?u ?ang t?i v� nh?ng ?i?u ?� qua l� duy nh?t ??p khi ??i di?n c�i th?c t?i ??ng ??ng t�n nh?n n�y.

Truy?n th?ng ch�n ch�nh kh�ng ph?i l� l�m l?i nh?ng
g� ng??i kh�c ?� l�m m� l� t�m l?i c�i tinh th?n
?� khi?n th?c hi?n n�n nh?ng ??i s? ?y!
(Paul Val�ry)

Ph?m Duy, �ng l� m?t con ng??i k? l?. L�c x� h?i Vi?t Nam n?a ??u th? k? tr??c c�n xem �m nh?c l� d?ng x??ng ca v� lo�i th� �ng ?� lang thang tr�n kh?p nh?ng n?o ???ng ??t Vi?t theo ch�n g�nh h�t ??c Huy, v� l�m b?n v?i t?t c? nh?ng nh�n v?t t�n tu?i trong n?n �m nh?c Vi?t Nam sau n�y nh?: V?n Cao, Ho�ng Tr?ng, Ho�ng Qu�, Cung Ti?n, ??ng Th? Phong, Tr?n V?n Kh�, v.v. �ng ?� quy?t con ???ng x??ng ca v� lo�i ?�, kh?i ?i t? ch? c? b?n nh?t: nu�i s?ng gia ?�nh b?ng �m nh?c.

�ng l� nh?c s? ??u ti�n v� duy nh?t ???ng th?i s?ng ???c v� s?ng t?t b?ng ngh? nh?c: mua nh�, mua �t�, nu�i con, th?y ??u b?ng nh?ng ho?t ??ng �m nh?c c?a m�nh. Khi nh?ng ??a con �ng l?n l�n, nh?ng Duy Quang, Th�i Hi?n� sau n�y, �ng c� nh?ng nh?c ph?m cho ri�ng nh?ng ng??i con c?a m�nh. V� nh?ng b�i ca vi?t cho tu?i th?, tu?i � mai n�y ??n b�y gi? v?n n?m trong top nh?ng b�i ca hay nh?t. Kho?ng cu?i c?p 1 ??u c?p 2, t�i c� m?t b?ng nh?c ch?ng 20 b�i ca vi?t cho tu?i th?: �ng tr?ng xu?ng ch?i, Ch� b� b?t ???c con c�ng, Th?ng B?m, B� b?t d?, ??t l� tr�n s�n� Nh?ng m� c�i t�m h?n �ng c? non c?a t�i l�c ?� kh�ng h?o nh?ng m�n n�y l?m, ch? khi l?n l�n r?i m?i bi?t nh?ng ca kh�c n�y ph� h?p v?i l?a tu?i nh? th? n�o.

C�n l�c ?� th� ?� b?t ??u th�ch nh?ng b�i ca cho tu?i � mai r?i . Trong t?t c? nh?ng t�c gi? s�ng t�c cho tu?i nh?, t�i ch?a th?y ai vi?t ???c hay nh? PD, nh?c ?i?u sinh ??ng, ca t? r?t d? th??ng. Nh?t l� nh?ng ca t? vi?t cho tu?i � mai, c�i tinh t?, l�ng m?n k�n ?�o ?� b?t ??u xu?t hi?n, ?�ng nh? v?a v�o tu?i ?y: Xin cho em, m?t chi?c �o d�i, cho em ?i, m�a xu�n t?i r?i. M?c v�o ng??i r?i ra, ng?i l?y ch�o m? cha, h�ng l?a l� th?m d�ng ti?u th?� Xin cho em m?t m? t�c d�i, cho em ph?i ngo�i hi�n n?ng r?i. R?ng m?t v�i s?i th�i, c�n l?i m?t con su?i, d�ng m??t m� bu�ng xu?ng ch�m vai� C�ng v? sau, nh?ng ?nh h??ng c?a h�a �m ph?i kh� M? ?� th?y r� trong nh?c PD, �ng vi?t nh?ng b?n �d�n ca m?i� cho tr? em tr�n n?n ti?t t?u nhanh, s�i ??ng, v� nhi?u bi?n h�a h?n. M?i l?n nghe l?i nh?ng b?n nh?c cho tu?i � mai n�y, t�i lu�n r?t th�ch ph?n h�a �m r?n r�ng, s�i n?i b�n d??i.

Ch? c� hi?n t?i l� kh�ng d?t!
(Schrodinger)

Nh?ng � t??ng s�ng t?o lu�n ??n m?t c�ch b?t ch?t, c�p nh?t� ?? ??n m?t l�c n� tr? th�nh nh?ng thay ??i trong xu h??ng, phong c�ch. T? nh?ng n?m 70 tr? v? sau, nh?c c?a PD chuy?n theo m?t h??ng m� kh�ng ph?i ai c?ng h�i l�ng. M?t s? t? b?o r?ng: ?, PD, �ng ta ?�u c�n nh? tr??c!. D? nhi�n t�i c?ng th�ch PD l�c tr? h?n, nh?t l� nh?ng n?m 60, khi nh?c thu?t ?� ??t ??n ch? ch�n mu?i, v� nh?ng ph?n h�a �m ph?i kh� c?ng ?� ???c tinh luy?n.

?� l� l�c �ng c�n ch?a b? cu?c ??i d?n v?t ??n m?c nh?c ph?i nhu?m m�u suy t? tri?t l�. Nh?ng t? nh?ng n?m 70, �m nh?c c?a �ng ?� chuy?n theo m?t h??ng th�m tr?m h?n, b�c h?c h?n, v� th? hi?n ??y ?? h?n nh?ng g� ???c t�ch l?y, c�p nh?t l� �ng. V?i nh?ng g� �ng ?� ??t ???c, vi?c b?t �ng ph?i l?p l?i ch�nh m�nh, ph?i s�ng t�c nh?ng ca kh�c ??nh cao nh? l�c tr??c l� ?i?u kh�ng th?. Nh?ng ?i?u ?� c?ng kh�ng c� ngh?a l� PD ?� b? t?c, c?n ngu?n trong nh?c h?ng, ch? c� m?t ?i?u nh?c c?a �ng ng�y c�ng �t cho c�ng ch�ng, m� c�ng cho ri�ng b?n th�n �ng. Ph�m nh?ng c�i ??t ??n ??nh cao th� t? quay v�o ch�nh m�nh v?y! Sau ?�y, ch�ng ta s? ti?p t?c c�ng cu?c �c?i ng?a xem hoa� ?? ?i?m qua Th?p m?c ng?u ?? � t?c m??i b�i ??o ca.

V? sau, ngh? s? PD c�n ti?p t?c l�m gi�u cho gia t�i �m nh?c c?a m�nh b?ng 10 b�i Thi?n ca, 10 b�i Rong ca. Nh?ng ca kh�c n�y ???c s�ng t�c khi �ng ?� ??nh c? l�u n?m ? M?, nhi?u b�i th? hi?n ??c m? h?i h??ng t? r?t s?m nh?: H?n em n?m 2000. Tr??c ?�y t�i ch? ???c bi?t m?t ph?n nh? trong nh?ng ca kh�c s�ng t�c sau n�y c?a �ng. Sau n�y nghe k? l?i c� th? th?y, nh?ng ngu?n c?m h?ng l?n cho c�c ca kh�c n�y ?� kh�ng c�n n?a, c�c giai ?i?u ph?n l?n l� nh?ng tr� ch?i �m thanh c?a ri�ng t�c gi?, m?t s? r?t ?�ng nghe, nh?ng nh�n t?ng th? nh?ng t�c ph?m n�y kh�ng c�n ??t ??n ??nh cao nh? tr??c.

�m nh?c l� m?t s? kh?i th?
l?n h?n m?i n?n lu�n l�.
(Beethoven)

Vi?t ??n ?�y, khi c? g?ng h? th?ng h�a, �chia l�� nh?ng s�ng t�c c?a nh?c s? PD (s? ph�n chia n�y m?t ph?n d?a tr�n s? t? ph�n lo?i c?a t�c gi?), t�i m?i nh?n ra r?ng l�m nh? th? v� h�nh chung ?� b? qua nhi?u ph?n s�ng t�c quan tr?ng c?a nh?c s?. PD �ng c� nhi?u s�ng t�c kh�ng ??n thu?n c� th? chia v�o m?t h?ng m?c n�o c? th?, h?n n?a nhi?u s�ng t�c l? l?i c� gi� tr? ngh? thu?t quan tr?ng. V� v?y ? ph?n n�y ch�ng ta l?i �th?p di�, ?i t�m b? khuy?t nh?ng thi?u s�t trong 7 b�i vi?t v?a qua.

C� r?t nhi?u ca kh�c nh?c ngo?i qu?c ch�ng ta ?ang h�t c� ph?n l?i Vi?t do ngh? s? PD ??t, v� nhi?u khi ch�ng ta ???c bi?t ph?n l?i Vi?t n�y tr??c khi ???c bi?t nguy�n t�c. Trong s? nh?ng b�i ca n�y c� nh?ng b?n nh?c c? ?i?n ph??ng T�y: D�ng s�ng xanh (Le beau Danube bleu), Tr? v? m�i nh� x?a (Retour � Soriento), V? n? th�n g?y (La Cumparsita), D? kh�c (Serenade)� M?t s? l� nh?ng b�i d�n ca c�c n??c hay nh?c Ph�p, M?: Cl�mentine, Khi x?a ta b� (Bang bang), Em ??p nh?t ?�m nay (La plus belle pour aller danser), Gi�n thi�n l� ?� xa (Scaborough fair), If you go away (Ne me quitte pas), H?i ng??i t�nh Lara (Chanson de Lara)� v� r?t nhi?u nh?ng b�i kh�c.

Trong nh?ng ca kh�c giai ?o?n ??u c?a �ng, nh?ng ca kh�c �d�n ca m?i�, t�i ??c bi?t l?u � m?t s? �t ca kh�c c� giai ?i?u r?t c? k�nh, n�t t�n k? ?n t�ng ?i ?�u m?t. Trong s? ?� c� Thu chi?n tr??ng v� Chinh ph? ca. Nghe nh?ng ca kh�c n�y ch�ng ta c� c?m gi�c ???c th??ng ngo?n l?i nh?ng gia t�i �m nh?c c? ?� th?t truy?n, kh�ng c�n ai bi?t ??n n?a. C�i bi?t t�i s�ng t?o c?a ngh? s? PD l� l�m ra nh?ng c�i m?i ch?a ai c�, th� m?t bi?t t�i kh�c, trong nh?ng ca kh�c n�y, l� h�nh dung l?i nh?ng c�i c? m� c?ng kh�ng ai c�n nh?. C� l? ??n m?t l�c n�o ?�, mu?n c� m?t h�nh dung v? �m nh?c c? truy?n Vi?t Nam, ch�ng ta ph?i nh? ??n nh?ng b�i nh? th? n�y ch?ng?

Trong s? nh?ng ca kh�c giai ?o?n ??u c?a nh?c s? PD, c� m?t ca kh�c r?t ?�ng ?? �: �o anh s?t ch? ???ng t� ph? th? b�i th? n?i ti?ng ??i t�m hoa sim c?a H?u Loan. Li�n quan ??n b�i th? n�y l� m?t ??i ng??i ?�y ??a, H?u Loan l� m?t ph?n c?a v? �n Nh�n v?n giai ph?m ng�y tr??c, h?n ph?i c� l�c n�o l?ch s? l?t l?i v? �n n�y, v?i nh?ng l?i xin l?i v� c�ng nh?n ch�nh th?c. Ri�ng v? ca kh�c n�y, ?�y l� m?t ??nh cao trong nh?c thu?t c?a PD, khi nh?, m?i l?n nghe ca kh�c n�y l� t�i l?i c� c?m gi�c gi� r?n r?n tr�n m? v�ng� C� ??n h?n 3, 4 ca kh�c c�ng ph? nh?c b�i th? n�y, nh?ng ch? m?i b?n nh?c c?a PD l� ?�ng nh? (nh?ng b?n kh�c c�n ch?a tho�t ra ???c th? lo?i bol�ro r? ti?n, ?�n ca nh?c nh?u.

C� m?t s? b�i h�t hi?n nay ch�ng ta ???c bi?t qua ph?n l?i ?� s?a ch?a c?a ch�ng. M?t s? b�i h�t ph?n nh?c r?t hay s�ng t�c trong kh�ng chi?n 9 n?m v? sau b? nh?c s? PD s?a l?i l?i, ph?n nhi?u l� v� nh?ng l� do ch�nh tr?. Nh? Bao gi? anh l?y ???c ??n T�y th??ng ???c bi?t d??i c�i ti�u ?? Qu� ngh�o hay Ti?ng h�t tr�n s�ng L� ?� ???c ??i th�nh Ti?ng h�t tr�n s�ng. Tuy v?y, hai b�i h�t ???c gi?i thi?u ? ?�y ??u c� ph?n l?i m?i kh� hay, nh?t l� b�i Qu� ngh�o.

Khi c�n b�, M? b?o:
l?n l�n ?i l�nh, con s? l�m t??ng,
l?n l�n ?i tu, con s? l�m gi�o ch?.
�ng ?� so?n nh?c v� tr? th�nh Ph?m Duy!
(ph?ng theo Picasso)

K?t th�c s�ri 9 b�i vi?t v? nh?c s? PD n�y, c� l? kh�ng th?a n?u nh?c l?i r?ng PD x?ng ?�ng l� nh?c s? v? ??i nh?t trong n?n �m nh?c Vi?t Nam t? c? ch� kim, m� ch?a m?t nh?c s? theo sau n�o b�n g�t ???c. Kh�ng th?a khi hi?n t?i ch? c� kho?ng v�i ch?c ca kh�c c?a �ng l� c� trong danh s�ch nh?ng b?n nh?c ???c ph�p l?u h�nh. Trong t�nh h�nh �m nh?c ?� kh� ngh�o n�n hi?n t?i, vi?c c?m kh�ng ph? bi?n nh?ng ca kh�c c?a �ng l� m?t t?n th?t l?n cho c�ng ch�ng y�u nh?c, khi h? ch? ???c bi?t m?t V?n Cao ch? v?i m??i m?y ca kh�c n?i b?t, m?t Tr?nh C�ng S?n v?i r?t nhi?u ca kh�c ?�ng y�u v? ng�n t? nh?ng kh�ng m?y phong ph� v? nh?c.

PD, t�c gi? m?t gia t�i t?m g?i v?i c�i t�n Ng�n l?i ca, l� kho?ng 1000 t�c ph?m phong ph� v? �m nh?c, t�n k? v? ng�n t?, mang nhi?u phong c�ch, nhi?u m?ng n?i dung ?a d?ng kh�c nhau. Ng�n l?i ca, ??c s?c nh?t ph?i k? ??n nh?ng b�i �d�n ca m?i�, ?em l?i s? h?i sinh cho d�n nh?c Vi?t Nam, kh�ng ph?i l� nh?ng th? �nh?i d�n ca� hay �t�n c? c??ng duy�n� nh? ch�ng ta c� hi?n nay. ?� l� nh?ng b�i nh?c h�ng trong kh�ng chi?n 9 n?m, nh?ng b�i t�nh ca qu� h??ng tuy?t ??p. Ti?p ??n n?a l� nh?ng b?n nh?c t�nh b?t h?, nhi?u b�i ch�ng ta, v� ?� nghe qu� nhi?u, qu� quen tai: C�y ?�n b? qu�n, Em b� qu�� m� kh�ng bi?t ?� l� c?a �ng, kh�ng bi?t ch�ng c� gi� tr? nh? th? n�o ch?ng? ?� l� nh?ng b?n du ca, t�m ca, t�m ph?n ca, ??o ca, rong ca, thi?n ca, v� nh?ng �b� ca�, nh?ng b�i ca vi?t cho tu?i nh?� ?� l� hai tr??ng ca: Con ???ng c�i quan v� M? Vi?t Nam, v? sau t�c gi? c�n c� th�m m?t tr??ng ca H�n M?c T?. ?� l� nh?ng t�c ph?m Minh h?a Ki?u, H??ng ca� s�ng t�c sau n�y.

Nh?c PD, v?i t�i kh�ng ph?i ch? l� nh?ng k? ni?m �m nh?c l�c nh?, ?� c�n l� m?t m?ng khu?t trong n?n ca kh�c VN kh�ng nhi?u ng??i bi?t ??n gi� tr?. Nh?c PD l� n?i t�i b?t ??u bi?t c�ch l?ng nghe nh?ng giai ?i?u ng? cung, nh?ng c�i ch�nh l� b?n ch?t con ng??i � ?�ng m�nh. Nh?c PD l� ?n d? v? nh?ng gia t�i VN b? ?�nh m?t, b? qu�n l�ng v� nh?ng l� do chi?n tranh, ch�nh tr?, x� h?i� nh?ng l� do kh�ng ??ng v?ng tr??c gi� tr? ngh? thu?t tr??ng c?u. Nh?c PD l� ?n d? kh�c bi?t, d?n v?t v? nh?ng ngh�o n�n v� phong ph�, t?m th??ng v� s�ng t?o, bao ??ng v� tinh t?�, c�ng m?t l�c, trong t?t c? nh?ng g� g?i l� ch�ng ta, con ng??i VN. ?? k?t l?i s�ri vi?t v? nh?c s? PD, m?i c�c b?n nghe m?t ?n d? b?ng �m nh?c kh�c, C�nh hoa tr?ng, ca kh�c k? chuy?n n�ng ti�n v� t�nh y�u, l�m huy�n n�o Thi�n ???ng m� b? ?�y xu?ng tr?n gian l?nh l?o.