Ngh? c?a Nhà th?

Elias Canetti, Nobel V?nch??ng n?m 1981, nguy�n v?n ti?ng ??c, vi?t n?m 1975-76
Quy�n Ho�ng d?ch t? b�i �Elias Canetti on Being a Writer in a Tumultuous and Troubling World�, b?n d?ch ti?ng Anh c?a Lucas Zwirner, 2022

C� nh?ng t? ng? l�u nay h�o m�n trong s? b?t l?c, b? xa l�nh v� x?p x�, nh?ng t? ng? m� ta s? t? c??i nh?o b?n th�n n?u th?y m�nh d�ng ??n ch�ng, nh?ng t? ng? v� ?� c?n ki?t � ngh?a n�n t? ch�ng queo qu?t v� tr? th�nh nh?ng c?nh b�o kh�ng hay � trong s? ?�, ta th?y t? �nh� th?�. V� b?t k? ai v?n ch?n theo ?u?i ho?t ??ng vi?t l�ch, v?n m�i lu�n t?n t?i, s? t? g?i m�nh l� �m?t ng??i vi?t�.

T??ng r?ng vi?t lu�n ??ng ngh?a v?i vi?c r? b? nh?ng kh?ng ??nh sai l?m, ??t ra nh?ng ti�u chu?n m?i, tr? n�n nghi�m kh?c h?n v?i b?n th�n, v� tr�n h?t, tr�nh xa m?i th? ??a ta ??n th�nh c�ng ng?y t?o.  Th?c t? l?i tr�i ng??c. Nh?ng k? k?ch li?t c�ng k�ch c�i t? �nh� th?� ?� l?p n�n m?t ki?u ch? ngh?a gi?t g�n c?a ri�ng h?. H? ??a ra l?i tuy�n b? th?m h?i r?ng v?n ch??ng ?� ch?t v� in tr�n nh?ng trang gi?y ??t ?? c�i � t??ng nh? nhen c?a m�nh, nh? th? l?i kh?ng ??nh tr�n c� g� ?� ?�ng ?? ta suy x�t.

Theo l? t?t y?u, v?n ?? m� h? kh?i m�o nhanh ch�ng b? nh?n ch�m b?i ch�nh s? l? b?ch c?a n�, nh?ng nh?ng ng??i kh�c � nh?ng t�m h?n ch?a kh� t�n ??n m?c ph?i ??a ra nh?ng tuy�n b? �s?c c�ng l?c ki?t�, m� thay v�o ?�, h? vi?t ra nh?ng cu?n s�ch n?u th�ng tu? th� l?i cay ??ng � s?m ???c m?nh danh l� �nh?ng c�y vi?t�. H? l�m c�i vi?c m� nh?ng nh� th? ?i tr??c h? t?ng l�m: h? vi?t ?i vi?t l?i m?t cu?n s�ch thay v� gi? im l?ng. V� b?t k? nh�n lo?i c� nhi?u khi?m khuy?t v� x?ng ?�ng tr??c c�i ch?t ra sao trong m?t h?, con ng??i ta v?n c� m?t ph?n s?: t�n d??ng nh?ng ng??i vi?t. B?t k? ai kh�ng mu?n l�m ?i?u ?�, nh?ng ai c?m th?y ch�n n?n tr??c kh?i l??ng s�ng t�c ? ?t, b?t t?n v� m�i l?p ?i l?p l?i, ??u b? ?�y ??a hai l?n: l?n ??u ti�n v?i t? c�ch l� m?t con ng??i � kh�ng g� c� th? gi�p c?u v�n lo�i ng??i ???c n?a � v� ti?p ?�, v?i t? c�ch l� m?t ng??i kh�ng ch?u th?a nh?n r?ng n?i �m ?nh b?t t?n v?i c�i ch?t � hay n?i �m ?nh v?i c�i ch?t c?a nh?ng ng??i vi?t � ch�nh l� n?i �m ?nh duy nh?t c� gi� tr?.

V� l? tr�n, t�i d�nh s? nghi ng?i nh? nhau cho nh?ng ng??i ch? ??n thu?n vi?t l?n nh?ng ng??i v?n th?a m�n g?i m�nh l� nh� th?. T�i kh�ng th?y s? kh�c bi?t n�o gi?a h?; h? gi?ng nhau nh? hai gi?t n??c, v� h? xem s? c�ng nh?n t?ng ???c trao cho h? tr??c ?�y l� c�i quy?n b?t di b?t d?ch.

Th?c ra, kh�ng ai ng�y nay c� th? l�m nh� th? n?u anh ta kh�ng ho�i nghi m?t c�ch nghi�m t�c v? c�i quy?n ?? tr? th�nh m?t nh� th?. B?t k? ai kh�ng nh?n ra th? gi?i n�y ?ang ? trong t�nh tr?ng ra sao s? kh� c� th? ??a ra th? g� ?� ?�ng ?? n�i. Hi?n tr?ng nguy kh?n c?a th? gi?i, m?t th?i l� m?i b?n t�m ch�nh thu?c ph?m tr� t�n gi�o, nay ?� b? ??y v�o ??a h?t c?a nh?ng s? v? th? t?c, v� nh?ng ai kh�ng ph?i l� nh� th? th� d�i theo s? t�n di?t c?a th? gi?i (kh�ng ch? t�i di?n m?t l?n) v?i m?t phong th�i ?i?m t?nh. Trong s? h? c�n c� nh?ng k? tr� ho?ch tri?n v?ng l?n l?i nhu?n ??n t? s? suy t�n c?a th? gi?i, bi?n ho?t ??ng tr�n tr? th�nh c�i ngh? c?a h?, xem ?� l� c�ng c? ?? v? b�o b?n th�n. Nh?ng l?i ti�n tri nay kh�ng c�n gi� tr? k? t? khi ta giao ph� ch�ng cho m�y m�c: khi ta c�ng ng�y c�ng ??o ??c b?n th�n th�nh v?n m?nh, khi ta c�ng ng�y c�ng ??t ni?m tin v�o nh?ng v?t th? v� h?n, ta s? c�ng m?t ?i kh? n?ng ki?m so�t nh?ng g� x?y ??n v?i m�nh. Quy?n n?ng ng�y m?t l?n c?a ch�ng ta tr??c v?n v?t � v� h?n l?n t?n t?i s? s?ng � v� ??c bi?t l� quy?n n?ng v?i ch�nh b?n th�n ch�ng ta, ?� tr? th�nh m?t th? l?c t??ng ch?ng nh? ?em l?i nh?ng gi� tr? t�ch c?c nh?ng ?n s�u trong ?� l� th?c t? ??i ngh?ch, ?� l� th? l?c m� ch�ng ta t??ng r?ng m�nh v?n ?ang n?m to�n quy?n ki?m so�t. H�ng tr?m, th?m ch� h�ng ngh�n th? ??u c� th? ???c ??a ra ?? b�n lu?n v? v?n ?? n�y, nh?ng ch�ng ??u ?� tr? n�n qu� quen thu?c. C� ch?ng, ?i?u khi?n ta ng?c nhi�n nh?t v? s? m?t ki?m so�t ? ?�y l?i l�: m?i chi ti?t xoay quanh n� ??u ?� tr? th�nh tin t?c h�ng ng�y, m?t s? t?m ph�o qu? quy?t. Kh�ng ai c?n t�i l?p l?i ch�ng. H�m nay, t�i ??m nh?n m?t vi?c kh�c, m?t vi?c khi�m t?n h?n.

Tr??c t�nh tr?ng hi?n nay c?a th? gi?i, c?ng ?�ng ?? ta suy ng?m v? vi?c li?u v?n c� c�ch n�o ?? m?t nh� th? (hay c�i c�ch m� ch�ng ta ??nh ngh?a v? m?t nh� th? cho ??n nay) c� th? khi?n anh ta tr? n�n h?u d?ng. Suy cho c�ng, d?u c�i t? �nh� th?� ?� h?ng ch?u nhi?u c� ?�n ch� m?ng do ch�nh c�c nh� th? g�y ra, m?t ph?n nh?ng g� m� t? n�y kh?ng ??nh v?n c�n nguy�n gi� tr?. D� n� l� g� ?i ch?ng n?a, v?n ch??ng ? ?�y ch�nh l� nh?ng con ng??i v?n b�m tr? v?i n�: n� ch?a ch?t. Nh?ng cu?c s?ng c?a nh?ng ng??i ??i di?n cho v?n ch??ng tr�ng ra sao ? th?i ?i?m hi?n t?i, v� h? c� g� ?? n�i v?i ch�ng ta?

G?n ?�y, t�i t�nh c? b?t g?p ghi ch�p c?a m?t nh� v?n t�i kh�ng th? n�u t�n v� kh�ng ai bi?t �ng ta l� ai. ?o?n ghi ch�p khuy?t danh ???c so?n ng�y 23 th�ng 8 n?m 1939, m?t tu?n tr??c khi Th? chi?n Hai b�ng n?. N?i dung nh? sau: �M?i th? nay k?t th�c th?t r?i. N?u t�i th?c s? l� m?t nh� th?, t�i ?� c� th? ng?n c?n cu?c chi?n�. Ng�y nay, ta th?y suy ngh? n�y th?t ng? ng?n, v� ta ??u bi?t nh?ng g� ?� x?y ra trong qu� kh?. Th?t ki�u ng?o! M?t ng??i kh�ng th�i c� th? ng?n c?n c�i g� c? ch?? V� t?i sao, trong s? t?t th?y m?i ng??i, l?i l� m?t nh� th?? Ta c� th? t??ng t??ng ra ?i?u g� phi th?c t? h?n hay kh�ng? V� ?i?u g� khi?n c�u n�i tr�n tr? n�n t�ch bi?t kh?i l?i l? khoa tr??ng c?a nh?ng k? c? t�nh d�ng c�u ch? c?a m�nh ?? k�ch ??ng chi?n tranh?

Ban ??u, t�i ??c d�ng ghi ch�p tr�n trong s? b?c b?i kh� ch?u, v� trong s? b?c b?i kh� ch?u ng�y m?t l?n, t�i vi?t n� ra tr�n gi?y. Sau ?�y l� th?, t�i t? nh?, khi?n t�i c?m th?y gh� t?m v? c�i t? �nh� th?� � m?t th? tham v?ng m�u thu?n c?c k? v?i nh?ng g� m� m?t nh� th? c� kh? n?ng ??t ???c tr�n th?c t?. T�m l?i, d�ng ghi ch�p tr�n l� v� d? cho nh?ng l?i l?m nh?m ng? ng?n khi?n t? �nh� th?� kh�ng c�n ???c t�n tr?ng v� gieo v�o l�ng ch�ng ta n?i ng? v?c m?i khi th?y m?t ai ?� v? ng?c x?ng t�n g?i m�nh l� nh� th? v� b?o v?i m?i ng??i v? nh?ng ?i?u to t�t, v? ??i m� anh ta s? l�m.

Nh?ng r?i, v�i ng�y ti?p theo, tr??c s? ng?c nhi�n c?a ch�nh m�nh t�i nh?n ra c�u n�i tr�n v?n kh�ng ?? t�i y�n � n� c? l?n v?n trong ??u t�i, t�i v?n t�m ??n n�, s?p x?p l?i n�, xua n� ?i ch? kh�c, k�o n� l?i g?n m?t l?n n?a, nh?ng th? n� ph? thu?c v�o t�i, v� ch? t�i m� th�i, ?? c?t ngh?a. Ph?n m? ??u c?a l?i ghi ch�p th?t l? l�ng: �M?i th? nay k?t th�c th?t r?i�. M?t s? di?n ??t n?i th?t b?i tuy?t ??i v� v� v?ng ngay th?i ?i?m th?ng l?i li�n ho�n l� th? ?ang ???c k? v?ng. Trong l�c m?i th? ??u ?ang h??ng ??n th?ng l?i, c�u n�i tr�n bi?u l? c?nh b?i tr?n tan hoang, nh? th? ?� l� ?i?u kh�ng th? tr�nh kh?i. Xem x�t k? h?n, ph?n ch�nh c?a l?i ghi ch�p � �N?u t�i th?c s? l� m?t nh� th?, t�i ?� c� th? ng?n c?n cu?c chi?n� � l?i th? hi?n th?t r� t? th? ??i l?p v?i nh?ng l?i l?m nh?m r?ng tu?ch: c? th?, ?� l� l?i th� nh?n s? th?t b?i ho�n to�n. Nh?ng h?n th?, n� truy?n ??t nh?n th?c v? tr�ch nhi?m, v� ?�y l� ?i?u g�y kinh ng?c � n� l�m ???c ?i?u ?� trong m?t t�nh c?nh kh�ng li�n quan g� ??n tr�ch nhi?m theo c�i c�ch ?�ng ??n m� ta nh�n nh?n kh�i ni?m n�y.

?�y, t�i nh?n ra, l� m?t ng??i r� r�ng to�n t�m to�n � trong l?i n�i c?a �ng ta v� �ng ta n�i ra n� trong im l?ng, v� khi l�m ?i?u ?�, �ng ta bu?c t?i ch�nh m�nh. �ng ta kh�ng qu? quy?t v? nh?ng l?i kh?ng ??nh c?a m�nh, �ng ta t? b? ch�ng. Trong n?i tuy?t v?ng tr??c nh?ng g� nay t?t y?u x?y ??n, �ng ta k?t t?i ch�nh m�nh v� kh�ng k?t t?i nh?ng k? ?� th?c s? g�y ra t�nh c?nh n�y � nh?ng k? �ng th?a bi?t danh t�nh, b?i �ng s? c� c�i nh�n l?c quan h?n v? t??ng lai n?u �ng th� kh�ng bi?t ??n ch�ng. V� v?y, ch? c�n s�t l?i m?t nguy�n do khi?n t�i ban ??u c?m th?y b?c b?i kh� ch?u: c�i � ngh? c?a ng??i ?�n �ng n�y v? vi?c nh� th? l� ng??i th? n�o, ho?c n�n l� ng??i th? n�o, v� vi?c �ng ta t? xem m�nh l� nh� th? cho ??n l�c, khi chi?n tranh b�ng n?, m?i th? s?p ??.

Ch�nh l?i kh?ng ??nh phi l� v? tr�ch nhi?m n�u tr�n ?� khi?n t�i kh?ng l?i v� th?y ?n t??ng. D� v?y, c?ng c?n n�i th�m r?ng th�ng qua t? ng? � s? v?n d?ng m?t c�ch c� nh?n th?c v� th??ng l? nh?ng t? ng? b? b?o ng??c � m� h�nh th�nh m?t t�nh c?nh khi?n chi?n tranh tr? th�nh ?i?u t?t y?u. N?u c� qu� nhi?u th? ??t ???c nh? con ch?, t?i sao c� r?t �t th? m� con ch? c� th? c?n tr?? Kh�ng qu� ng?c nhi�n khi m?t ng??i t?t b?t v?i ch? ngh?a h?n th?y nh?ng ng??i kh�c s? ??t nhi?u k? v?ng h?n ? ch�ng.

Nh� th? ph?i l� ng??i (v� c� l? t�i ?� qu� h?p t?p trong c�ch nh�n nh?n n�y) ??c bi?t xem tr?ng con ch? v� th�ch s?ng c�ng v?i ch�ng, c� ch?ng c�n h?n c? vi?c anh ta th�ch d�nh th?i gian b�n ??ng lo?i; ?� l� ng??i, d� anh ta d�ng hi?n b?n th�n cho con ch? l?n nh�n lo?i, v?n tin t??ng con ch? nhi?u h?n. Anh ta th?m ch� c� th? k�o nh?ng con ch? c� ??c tr�n v? th? cao v?i v?i c?a ch�ng xu?ng ?�y nh?m khi?n ch�ng t�i h�a nh?p v?i th? gi?i b?ng h?t s?c b�nh sinh. Anh ta nghi�n c?u con ch? v� ch?m ??n ch�ng; vu?t ve, c�o b?, m�n m�, v� v? ch�ng; v� th?m ch� sau khi ?� ch?i ?�a h? h� c�ng ch�ng trong c�i ri�ng t?, anh ta v?n nghi�ng m�nh tr??c ch�ng trong s? k�nh s?. Ngay c? khi anh ta l?m d?ng m?t con ch? (m?t c�ch th??ng xuy�n), h�nh ??ng n�y xu?t ph�t t? t�nh y�u.

?n sau cu?c ch?i n�y l� m?t th? l?c anh ta th?m ch� nhi?u l�c kh�ng hi?u, m?t th? l?c ?a ph?n y?u ?t nh?ng ?�i khi l?i �p ??o ??n m?c khi?n anh ta b? gi?ng x�. ?� l� kh�t khao ch?u tr�ch nhi?m cho m?i ?i?u � ngh?a m� con ch? mang l?i v� bu?c anh ta, v� ch? ri�ng anh ta m� th�i, ph?i ??ng ra gi?i tr�nh cho s? th?t b?i c?a ch�ng.

Nh?ng l�m th? ?? l�m g� � c�i h�nh ??ng nh?n tr�ch nhi?m v� ng??i kh�c c� ph?n huy?n t??ng n�y? Ch?ng ph?i n� kh�ng c� s?c t�c ??ng th?c th? n�o b?i ch�nh s? ??t sai ch? c?a n�? T�i tin r?ng ngay c? nh?ng c�i ??u c� suy ngh? h?n h?p nh?t v?n c� th�i ?? nghi�m t�c v?i nh?ng g� h? t? �p bu?c b?n th�n h?n l� nh?ng g� m� ng??i kh�c �p ??t l�n h?. V� ta s? kh�ng c?m th?y th?t g?n h?n v?i m?t s? ki?n, ta s? kh�ng c� quan h? m?t thi?t h?n v?i m?t s? ki?n, tr? phi ta c?m th?y ph?i ch?u tr�ch nhi?m cho n�. N?u t? �nh� th?� ?� tr? n�n c?n ki?t � ngh?a bao l�u nay, ?� l� v� con ng??i ta ?� g�n gh�p cho n� m?t s? ph� phi?m nh?t ??nh � thi ca l� th? ?� tho�i lui kh?i th? gi?i nh?m khi?n con ???ng n� ?ang ?i tr? n�n b?ng ph?ng. V� m?i li�n h? r� r�ng gi?a th�i ki�u ng?o v� m? h?c, ngay c�i l�c b?t ??u m?t trong nh?ng giai ?o?n ?en t?i nh?t trong l?ch s? lo�i ng??i (?i?u m� c�c nh� th? kh�ng nh?n ra ngay c? khi n� ?� ??n th?t g?n tr??c m?t h?), ?� kh�ng th? kh?i d?y s? t�n tr?ng. L�ng tin sai ch? m� c�c nh� th? ??t v�o nhi?u th?, ph�n ?o�n sai l?m c?a h? v? th?c t? (m?t th?c t? m� h? ti?p c?n v?i th�i ?? khinh mi?t v� thi?u s�ng su?t), s? ph? nh?n c?a h? v? m?i m?i li�n h? v?i th?c t?, c�ch th�m t�m h? c?t ??t m?i li�n h? v?i m?i th? ?ang th?c s? di?n ra xung quanh h? � b?i trong ng�n ng? m� h? ?ang s? d?ng kh�ng t?n t?i qu� nhi?u s? th?t � v� nh?ng l� do n�y, ta c� th? d? d�ng hi?u ???c t?i sao nh?ng con m?t v?n nh�n g?n h?n v� k? h?n nh?ng ng??i kh�c l?i ngo?nh m?t quay l?ng kh?i b?y nhi�u m� qu�ng trong n?i khi?p s?.

D?u v?y, ta v?n ph?i nh? r?ng nh?ng c�u ch? nh? l?i ghi ch�p khi?n t�i b? �m ?nh v?n t?n t?i. Mi?n v?n c� ?� nh?ng c�u ch? (v� ch?c ch?n ch�ng nhi?u h?n m?t) t? g�nh tr�ch nhi?m cho con ch?, v� trong tr??ng h?p m?i th? s?p ?? ho�n to�n nh?ng c�u ch? n�y v?n c?m nh?n c�ng c?c tr�ch nhi?m n�u tr�n, ch�ng ta v?n s? c� quy?n vin ch?t v�o m?t t? � nh� th? � v?n lu�n ???c d�ng ?? m� t? ch? nh�n c?a nh?ng t�c ph?m gi�p lo�i ng??i ??nh ngh?a ch�nh m�nh. V?ng ?i nh?ng t�c ph?m n�y ta s? kh�ng bi?t r?t cu?c ch�ng ta l� g�. Ch�ng nu�i d??ng v� duy tr� ta ch?ng kh�c g� b�nh m� th??ng nh?t, d� s? nu�i d??ng c?a ch�ng thu?c v? m?t ph?m tr� kh�c. V� n?u ch?ng c�n g� ?? l?i cho ta tr�n ??i, n?u ta th?m ch� c�n kh�ng bi?t nh?ng t�c ph?m tr�n ?� ho�n to�n ??nh h�nh ch�ng ta ra sao, th? th�, trong n? l?c t�m ki?m v� v?ng th? g� ?� ngang h�ng v?i ch�ng ? th?i ??i n�y, ta v?n s? b?t g?p m?t l?a ch?n s?n c�: n?u ta ?�nh gi� th?i ??i n�y m?t c�ch c?c k? nghi�m kh?c, v� th?m ch� c�n nghi�m kh?c h?n khi t? ?�nh gi� b?n th�n, ta s? c� th? th?a nh?n r?ng ng�y nay ta kh�ng c� b?t k? nh� th? n�o c?, v� d?u v?y v?n ti?p t?c ??m say v?i ??c mong v�o ?i?u ng??c l?i.

Nh?n ??nh tr�n nghe ch?ng c?c k? l?n lao, v� n� s? kh�ng n?m gi? t?m quan tr?ng g� n?u ta kh�ng l�m s�ng t? vi?c ng�y nay m?t nh� th? c� th? ?em l?i cho ta ?i?u g� ?? khi?n anh ta x?ng ?�ng v?i c�i t??c v? n�y.

??u ti�n v� tr??c nh?t, t�i mu?n n�i r?ng nh� th? l� ng??i b?o t?n s? bi?n th? (ti?ng Anh: metamorphosis) � anh ta b?o t?n s? bi?n th? b?ng hai c�ch kh�c nhau. M?t m?t, nh� th? s? khi?n di s?n v?n ch??ng c?a nh�n lo?i, v?n gi�u s? bi?n th? phong ph�, tr? th�nh th? g� ?� c?a ri�ng anh ta. Ta ch? ?ang m?i b?t ??u th�ng hi?u di s?n tr�n phong ph� v� gi�u ??p ra sao, nay m� h?u nh? m?i v?n b?n c?a nh?ng n?n v?n h�a ?i tr??c ?� ???c gi?i m�. M�i ??n t?n th? k? 19, b?t k? ai v?n l?u t�m ??n c�i kh�a c?nh trung th?c v� b� hi?m nh?t n�y c?a nh�n lo?i � s?c m?nh c?a s? bi?n th? � ??u b? gi?i h?n b?i hai v� d? ??n t? th?i c? ??i. V� d? �tr?� h?n, t�c ph?m Metamorphoses c?a nh� th? La M� Ovid, ?em ??n cho ta m?t t?p h?p g?n nh? l� h? th?ng m?i s? bi?n th? mang t�nh th?n tho?i v� �th?n th�nh� v?n ?� tr? n�n qu� ??i quen thu?c. V� v� d? th? hai, l�u ??i h?n, The Odyssey, th� xoay quanh nh?ng s? bi?n th? ??n t? cu?c phi�u l?u c?a m?t ng??i ph�m, Odysseus. ??nh ?i?m c?a m?i s? bi?n th? m� anh ta kinh qua l� khi anh ta tr? v? qu� h??ng trong b? d?ng m?t k? ?n m�y, t?c t?ng l?p th?p k�m nh?t c� th?. Kh�ng m?t nh� th? n�o theo sau c� th? ??t ??n, ch?a k? ??n vi?c c?i thi?n, s? tr?n v?n v� ho�n h?o ??n t? l?p c?i trang c?a anh ta. S? th?t bu?n c??i n?u t�i th? lu?n gi?i t?m ?nh h??ng c?a hai t�c ph?m tr�n ??n n?n v?n h�a �u ch�u tr??c, v� ??c bi?t l� sau, th?i Ph?c h?ng. T�c ph?m Metamorphoses c?a Ovid ??u xu?t hi?n trong c�c s�ng t�c c?a Aristotle v� Shakespeare, c?ng nh? trong v� v�n t�c ph?m c?a bao ng??i kh�c, v� s? th?t kh? d?i khi cho r?ng n� kh�ng c�n t�c ??ng g� ??n ch�ng ta, nh?ng k? ?ang s?ng ? th?i hi?n ??i. Ta v?n b?t g?p Odysseus ng�y nay: anh ta l� nh�n v?t ??u ti�n ??t ch�n v�o ??a h?t c?t l�i c?a v?n ch??ng, v� s? r?t kh� ?? ta n�u t�n m?t v�i nh�n v?t ??m tr�n ??u ng�n tay c� t?m ?nh h??ng l?n h?n anh ta.

D� Odysseus l� ng??i ??u ti�n trong s? nh?ng nh�n v?t m� ta th?y hi?n h?u kh?p m?i n?i n�y, anh ta kh�ng h? l� ng??i c� �tu?i ??i� l�u nh?t; ?� thu?c v? m?t ng??i kh�c. Nay v?n ch?a t?i tr?m n?m k? t? khi S? thi Gilgamesh (ni�n ??i 2100-1200 TCN) thu?c n?n v?n minh L??ng H� ???c ph�t hi?n. Thi�n anh h�ng ca n�y b?t ??u v?i s? bi?n th? c?a Enkidu � m?t ng??i mang b?n t�nh hoang d� v� s?ng c�ng ??ng v?t � ?? tr? th�nh m?t con ng??i v?n h�a v� v?n minh, m?t ch? ?? v?n li�n quan ??n ch�ng ta ng�y nay khi ta ?ang s? h?u nh?ng b?ng ch?ng c? th? v� x�c th?c v? nh?ng ??a tr? ???c ?�n s�i nu�i n?ng trong r?ng. Thi�n anh h�ng ca k?t th�c v?i c�i ch?t c?a Enkidu, ?? l?i ng??i b?n Gilgamesh ??n ??c, chu?n b? ?? ???ng ??u v?i c�i ch?t � s? ???ng ??u duy nh?t kh�ng khi?n cho m?t ng??i hi?n ??i c?m nh?n ???c d? v? cay ??ng ??n t? vi?c t? huy?n ho?c b?n th�n.

Sau ?�y l� b?ng ch?ng t? ch�nh cu?c ??i t�i ?? cho th?y m?t v� d? hy h?u: kh�ng m?t t�c ph?m v?n ch??ng n�o, kh�ng h? t?n t?i m?t t�c ph?m n�o kh�c, gi�p ?�ng vai tr� then ch?t trong vi?c quy?t ??nh s? nghi?p c?a t�i nh? thi�n anh h�ng ca c� tu?i ??i 4000 n?m m� h?n m?t th? k? qua kh�ng ai bi?t ??n n�y. T�i b?t g?p n� l?n ??u v�o n?m 17 tu?i, v� cho ??n nay t�i ch?a bao gi? qu�n ???c n�. T�i lu�n t�m v? n� nh? th? n� l� m?t quy?n th�nh th?, v� song song v?i t�c ??ng c?a n� l�n c� nh�n t�i, t�c ph?m n�y c?ng ?ong ??y trong t�i ni?m k? v?ng v�o th? g� ?� hi?n c�n l� ?n s? v?i v?n h�a c?a ch�ng ta. S? l� b?t kh? ?? t�i xem nh?ng tr??c t�c kinh ?i?n ???c truy?n l?i cho ta v� nu�i d??ng ta l� th? g� ?� b?t bi?n. V� th?m ch� n?u x?y ra tr??ng h?p kh�ng m?t s�ng t�c v?n ch??ng n�o sau n�y c� th? ??t ???c t?m quan tr?ng t??ng ???ng v?i ch�ng, ta v?n c�n ?� m?t kho t�ng ?? s? nh?ng t�c ph?m truy?n mi?ng c?a nh?ng ng??i ?i tr??c.

Trong ch�ng lu�n d?t d�o nh?ng s? bi?n th? m� ta ?ang b�n ??n ? ?�y. Ta c� th? d�nh ra c? cu?c ??i ?? suy ng?m v� t�i hi?n ch�ng, v� cu?c ??i ?y s? kh�ng ho�i ph� ch�t n�o. C�c b? l?c v?i d�n s? �t h?n tr?m ng??i ?� ?? l?i cho ta nh?ng b�u v?t m� ta ch?c ch?n kh�ng x?ng ?�ng ???c th?a h??ng. Ta l� k? ?�ng tr�ch cho s? tuy?t di?t c?a ch�ng, v� ch�ng s? ti?p t?c th?t truy?n v� s? b?t c?n c?a ta. Ch�ng l?u gi? nh?ng c�u chuy?n th?n tho?i c?a m�nh ??n gi�y ph�t cu?i, v� ngh?ch l� ? ?�y l� g?n nh? kh�ng t?n t?i th? g� kh�c c� th? cho ta th?y r� s? h?u �ch c?a n�, g?n nh? kh�ng t?n t?i th? g� kh�c gi�p kh?i d?y trong ta ni?m hy v?ng tr�n tr?, nh? l� nh?ng b�i th? l�u ??i, v� song t? nh?ng con ng??i ?� v� ?ang b? ta s?n l�ng, ?�y ??a, v� c??p b�c cho ??n khi h? g?c ng� trong n?i th?ng kh? v� cay ??ng. H? � nh?ng con ng??i m� ta khinh th??ng b?i v?n h�a gi?n ??n c?a h?, v� nh?ng con ng??i m� ta ti�u di?t m?t c�ch m� qu�ng v� nh?n t�m � ?� ?? l?i cho ta m?t di s?n tri th?c v� bi�n. Ta kh�ng th? c?m ?n sao cho ?? nh?ng h?c gi? ?� c� c�ng c?u v?t n�. S? l?u gi? c�i c�ng vi?c n�y, s? ph?c h?i n� trong ??i s?ng quanh ta, l� ph?n s? c?a nh� th?.

T�i ?� mi�u t? nh� th? l� ng??i b?o t?n nh?ng s? bi?n th? t? th?i qu� v�ng, nh?ng h? c?ng l� nh?ng ng??i b?o t?n m?t th? kh�c n?a. Trong m?t th? gi?i qu� ch� tr?ng v�o th�nh t?u v� s? chuy�n m�n h�a , m?t th? gi?i kh�ng c�ng nh?n th? g� kh�c ngo�i ??nh cao c?a s? th�nh c�ng, m� n� xem l� m?t th? h? qu? t?t y?u; trong m?t th? gi?i d?n m?i s?c l?c c?a n� ??n s? c� qu?nh l?nh l?o n?i ??nh ch�p v� xem th??ng v� x�a b? m?i th? n?m d??i n� � qu?n ch�ng, s? th?t � v� ch�ng kh�ng mang l?i ?�ng g�p g� ?�ng k? cho n?i ??nh ch�p; trong m?t th? gi?i m� s? bi?n th? ?ang c�ng ng�y b? ng?n c?m v� n� m�u thu?n v?i m?c ?�ch duy nh?t c?a s?n xu?t, v?n gia t?ng ph??ng th?c n� t? h?y ho?i ch�nh m�nh m?t c�ch li?u l?nh v� b�p ngh?t b?t c? th? g� b?m sinh trong ta nh?m ch?ng l?i n� � trong m?t th? gi?i nh? v?y, c�i n?i m� ta ph?i g?i l� m� qu�ng nh?t trong t?t c? c�c th? gi?i, s? l� vi?c h? tr?ng khi v?n c�n v�i ng??i trong ch�ng ta, b?t k? th? gi?i n�y ra sao, v?n ti?p t?c th?c h�nh ngh? thu?t c?a s? bi?n th?.

?�y, t�i cho r?ng, ch�nh l� ph?n s? th?c th? c?a nh� th?. M?t nh� th? n�n c? g?ng, d� c�i gi� ph?i tr? l� g� ?i ch?ng n?a, ?? l?u gi? m?t m�n qu� m?t th?i l� c? h?u nh?ng nay ?� tho�i tr�o, v� anh ta n�n l�m ?i?u ?� nh?m gi? cho c�nh c?a gi?a ng??i v?i ng??i lu�n r?ng m? � gi?a anh ta v� nh?ng ng??i kh�c. Anh ta ph?i c� kh? n?ng tr? th�nh m?i ng??i: ng??i nh? b� nh?t, ng??i ng�y th? nh?t, ng??i b?t l?c nh?t. Nh?ng c�i kh�t khao th?u hi?u tr?i nghi?m c?a nh?ng ng??i kh�c t? b�n trong n�y kh�ng bao gi? c� th? b? chi ph?i b?i nh?ng m?c ti�u t?o th�nh th? m� ta hay g?i l� cu?c s?ng b�nh th??ng hay ch�nh quy. Kh�t khao n�y s? ph?i ho�n to�n tho�t ly kh?i b?t k? hy v?ng n�o h??ng ??n th�nh c�ng ho?c th�nh t?u; n� s? ph?i ???c t?o th�nh t? ch�nh c�i kh�t khao c?a ri�ng n�: c�i kh�t khao cho s? bi?n th?.

T�m th? lu�n s?n l�ng l?ng nghe v� ?�n nh?n l� ?i?u c?n thi?t. Nh?ng th? th�i v?n ch?a ??. ?a ph?n con ng??i ng�y nay g?n nh? kh�ng th? di?n ??t ch�nh m�nh b?ng ng�n ng?. C�ng ng�y, h? c�ng l?p ?i l?p l?i nh?ng l?i l? s�o r?ng t? b�o ch� v� c�c ph??ng ti?n truy?n th�ng ??i ch�ng kh�c m� kh�ng th?c s? truy?n ??t b?t k? ngh?a l� g� c?. Ch? v?i s? bi?n th? theo � ngh?a c?c ?oan nh?t c?a t? n�y � c�i � ngh?a m� t�i ?ang s? d?ng ? ?�y � th� ta m?i c� th? c?m nh?n ???c c�i con ng??i ph�a sau l?i l? c?a anh ta, ?? n?m b?t s? t?n t?i l�u b?n c?a s?c s?ng th?c th?. ?�y l� m?t qu� tr�nh b� ?n, m?t qu� tr�nh hi?m hoi ???c t�m t�i, v� d?u v?y v?n l� con ???ng th?c th? duy nh?t gi�p ta th?u hi?u nh?ng ng??i kh�c. T�i ?� th? nhi?u c�ch kh�c nhau ?? t�m ra t�n g?i cho qu� tr�nh n�y � ??i kh�i n� l� th? m� ta t?ng g?i l� �s? ??ng c?m� (ti?ng Anh: empathy) � v� t�i v?n ?ang s? d?ng c�i t? �s? bi?n th?� ??y uy l?c n�y v� nhi?u l� do kh�c m� t�i kh�ng ti?n n�u ra ? ?�y. Nh?ng d� ch�ng ta g?i qu� tr�nh n�y l� g�, kh�ng ai c� th? ph? nh?n r?ng m?t th? g� ?� r?t th?c v� c?c k? qu� gi� ?ang b? ?e d?a. Trong c�ch th?c h�nh m�i ti?p di?n n�y, trong vi?c tr?i nghi?m m?i cung b?c c?a nh�n lo?i m� ta kh� c??ng l?i n�y � ??c bi?t l� c�i kh�a c?nh thu h�t �t s? ch� � nh?t c?a nh�n lo?i � trong c�ch th?c h�nh kh�ng ng?i ngh? v?n kh�ng b? t�n �a ho?c l�m cho t� li?t b?i b?t k? h? th?ng n�o, t�i nh�n th?y c�i ngh? ch�n ch�nh c?a nh� th?. C� th? t??ng t??ng ra ???c, th?m ch� l� c� nhi?u kh? n?ng, r?ng ch? m?t ph?n r?t nh? c?a c�i tr?i nghi?m n�u tr�n s? xu?t hi?n trong s�ng t�c c?a anh ta. C�ch ta ?�nh gi� t�c ph?m n�y ra sao � m?t l?n n?a, n� thu?c v? c�i th? gi?i n?i uy th? v� ??nh cao th?ng tr? � kh�ng ph?i l� m?i l?u t�m c?a ta. Ng�y nay ta quan t�m ??n vi?c n?m b?t kh�i ni?m m?t nh� th? s? l� ng??i th? n�o, n?u anh ta c� th?c s? t?n t?i, thay v� ?�nh gi� c�ng tr�nh m� anh ta ?? l?i sau n�y.

N?u t�i xem th??ng m?i th? li�n quan ??n th�nh c�ng, n?u t�i ng? v?c n�, ?� l� v� n� ?i k�m v?i m?t m?i nguy h?i m� b?n th�n m?i ng??i s? t? bi?t trong tr??ng h?p c?a ch�nh h?. C�i ham mu?n h??ng ??n th�nh c�ng, c?ng nh? b?n th�n s? th�nh c�ng, c� m?t t�c ??ng mang t�nh g� b�. M?t ng??i ch? ch?m ch?m mu?n c� ???c th�nh t?u s? xem b?t c? th? g� kh�ng gi�p anh ta ??t ???c m?c ti�u l� g�nh n?ng. Anh ta v?t b? ch�ng, v� t? ?� tr? n�n hi?u qu? h?n. Anh ta kh�ng b?n t�m r?ng c� th? anh ta ?ang v?t b? ph?n ??p ?? nh?t c?a ch�nh m�nh v� anh ta xem tr?ng th�nh t?u h?n c?. Anh ta ?u m�nh l�n cao h?n n?a, t? n?i n�y ??n n?i kh�c, v� so ?o s? c�ch bi?t m� anh ta ?� ??t ???c. V? tr� l� t?t c?; n� ???c quy?t ??nh b?i nh?ng y?u t? n?m ngo�i b?n th�n anh ta, v� anh ta kh�ng t?o ra n�. Anh ta kh�ng c� ti?ng n�i trong n�. Anh ta th?y n� v� ph?n ??u ?? ??t ???c n�. Nh?ng d� cho nh?ng n? l?c n�y c� h?u d?ng v� quan tr?ng ra sao trong nhi?u l?nh v?c c?a cu?c s?ng, ??i v?i nh� th?, v� ta c?ng mu?n r?ng anh ta s? l� ng??i nh? th?, ch�ng ho�n to�n l� nh?ng n? l?c t�n h?y.

V� h?n t?t th?y, nh� th? ph?i t?o ra nhi?u kho?ng tr?ng h?n n?a trong ch�nh b?n th�n anh ta: kho?ng tr?ng cho tri th?c � tri th?c m� anh ta th�u n?p kh�ng v� m?t m?c ti�u c? th? n�o c? � v� kho?ng tr?ng cho nh?ng ng??i kh�c, nh?ng con ng??i anh ta va ch?m v� bi?n h? th�nh m?t ph?n c?a m�nh th�ng qua qu� tr�nh bi?n th?. X�t ??n tri th?c ??n thu?n, anh ta ch? c� th? thu n?p n� th�ng qua c�c quy tr�nh trong s?ch v� trung th?c v?n x�c l?p m?i h? th?ng tri th?c. Nh?ng gi?a mu�n v�n nh�nh r? kh�c nhau, v� nh?ng nh�nh r? n�y c� th? n?m c�ch nhau r?t xa, anh ta kh�ng ???c d?n l?i b?i b?t k? quy t?c ch? ??nh n�o c?, m� thay v�o ?� l� m?t s? th�m kh�t kh�ng t�i n�o gi?i th�ch ???c. Khi anh ta v?a m? l�ng m�nh v?i nh?ng con ng??i mang nhi?u tr?i nghi?m qu� kh�c bi?t v?i anh ta v� v?a hi?u ???c h? th�ng qua c�c ph??ng th?c khoa h?c c? x?a nh?t � s? bi?n th? � khi anh ta t? ?� r?i v�o m?t tr?ng th�i r?i lo?n n?i t�m th??ng tr?c v� m�i kh�n ngu�i v� anh ta kh�ng th? ??nh ngh?a cho n� m?t m?c ti�u n�o � th� l�c ?�, anh ta kh�ng thu th?p ng??i v?i ng??i; anh ta kh�ng s?p x?p h? c?nh nhau m?t c�ch h? th?ng; anh ta ch? ??n thu?n b?t g?p h? v� khi?n h? tr? th�nh m?t ph?n c?a m�nh nh? c�i c�ch h? ??n v?i anh v� nh? c�i c�ch con ng??i h? v?n d? � v� khi nh?ng c� h�ch c?m x�c b?t th�nh l�nh x?y ??n t? nh?ng cu?c g?p g? n�y, nhi?u kh? n?ng ch�ng s? ??a anh ??n nh?ng b??c ngo?t b?t th�nh l�nh khi?n anh chuy?n h??ng sang nh?ng nh�nh r? m?i c?a tri th?c.

T�i bi?t ?? xu?t tr�n c� th? g�y quan ng?i ra sao. N� s? kh�ng tr�nh kh?i vi?c b? ch? tr�ch. Nghe ch?ng nh? th? nh� th? ch? ch?m ch?m nh?m ??n s? h?n lo?n v� s? m�u thu?n v?i ch�nh b?n th�n anh ta. Hi?n t?i, t�i kh�ng s? h?u g� nhi?u trong tay ?? ??a ra l?i ph?n bi?n cho l?i bu?c t?i n�y � n� th?c s? l� m?t l?i bu?c t?i ?�ng n?. Nh� th? ch? th?t g?n nh?t v?i th? gi?i khi anh ta mang s? h?n lo?n tr�n b�n trong m�nh, th? nh?ng � v� ?�y l� gi? ??nh ch�ng ta ?� b�n ??n ban ??u � anh ta c?m th?y m�nh ph?i ch?u tr�ch nhi?m cho n�. Anh ta kh�ng ch?p thu?n n�. Anh ta kh�ng c?m th?y ?n khi mang n� theo m�nh. Anh ta kh�ng th?y m�nh quy?n l?c hay to t�t g� h?t ch? v� anh ta c� kh? n?ng ch?t ch?a trong m�nh bi?t bao th? l?ng l?o v� b? ph?n ??i. Anh ta c?m gh�t s? h?n lo?n n�y. Anh ta c?m gh�t n�, nh?ng anh ta kh�ng t? b? hy v?ng r?ng anh ta s? c� th? v??t qua n� v� nh?ng ng??i kh�c v� nh? v?y, v� ch�nh b?n th�n anh ta.

N?u m?t nh� th? mu?n n�i l�n ?i?u g� c� � ngh?a v? th? gi?i, anh ta kh�ng ???c ph�p ??y th? gi?i ra xa m�nh ho?c t�m c�ch l?ng tr�nh n�. D� m?i k? ho?ch v� � ??nh t?t ??p nh?t ?� ???c v? ra, th? gi?i l?i ?ang h?n lo?n h?n bao gi? h?t, v� s? h?n lo?n n�y ?ang ??y th? gi?i ??n b? v?c t?-h?y di?t m�nh v?i t?c ?? ng�y m?t kinh ho�ng. Nh� th? ph?i g�nh v�c s? h?n lo?n n�y v?i m?i b?n ch?t th?t s? c?a n� � m?t b?n ch?t kh�ng b? �l� ph?ng� hay �?�nh b�ng� nh? vi?c l??c b? nh?ng g� b? xem l� kh�ng thu?n tai v?a m?t (thu?t ng? La-tinh: ad usum Delphini) � theo c�i c�ch khi?n anh ta kh�ng b? n� l�m cho m? m?t. Th�ng qua nh?ng tr?i nghi?m c?a anh ta, nh� th? ph?i ch?ng ??i n� t? b�n trong v� d?n s?c m?nh c?a m?i ni?m hy v?ng t?n t?i trong anh ta nh?m ph?n kh�ng l?i n�.

Nh?ng ni?m hy v?ng n�y l� g�? V� t?i sao ni?m hy v?ng n�y ch? c� gi� tr? khi n� ???c nu�i d??ng nh? nh?ng s? bi?n th? � nh?ng s? bi?n th? xu?t ph�t t? ni?m h�n hoan khi anh ta ??c nh?ng cu?n s�ch tr??c ?�y, ho?c nh?ng s? bi?n th? ???ng ??i, m� anh ta �p d?ng cho th? gi?i hi?n ??i nh? th�i ?? r?ng m? c?a m�nh? M?t m?t, s?c m�nh li?t t�n b?o c?a nh?ng nh�n v?t n�y chi?m l?nh anh ta, v� ch�ng kh�ng bao gi? t? b? c�i kh�ng gian ch�ng ?� l?p ??y trong anh. Ch�ng h�nh ??ng th�ng qua anh, nh? th? ch�ng l� th? t?ng g?p n�n to�n b? s? t?n t?i c?a anh ta. Ch�ng l�m n�n �t nh?t l� c�i ph?n ch? ??o c?a t�m h?n anh, v� v� ch�ng s?ng trong anh, m?t c�ch c� � th?c v� t? t??ng, ch�ng l� c�ch anh kh�ng c? c�i ch?t. M?t ??c t�nh c?a nh?ng th?n tho?i truy?n mi?ng ch�nh l� vi?c ch�ng ?�i h?i ta ph?i thu?t l?i ch�ng. Nh?ng s? t?n t?i l�u b?n c?a ch�ng l?i b?t ngu?n t? nh?ng kh�a c?nh v?n h�a ??c th�, v� v?y m?t ??c ?i?m kh�c c?a ch�ng n?m ? vi?c ch�ng s? kh� m� suy ??i. V� th?, ta c� th? ph�t hi?n ???c s?c s?ng c?a ch�ng ??n t? ?�u trong m?i l?n k? chuy?n ri�ng bi?t, v� c� ch?ng r?t hi?m khi ta d�nh th?i gian nghi?n ng?m nh?ng y?u t? cho ph�p ch�ng ???c k? ?i k? l?i nhi?u l?n v� l?u truy?n m�i t?n nay. Ta c� th? mi�u t? ?i?u g� s? x?y ra v?i m?t ai ?� khi anh ta l?n ??u ti�n b?t g?p m?t c�u chuy?n th?n tho?i, nh?ng m?t b?n mi�u t? ho�n ch?nh t? ph�a t�i l� vi?c b?t kh?, v� m?t b?n mi�u t? kh�i qu�t s? l� th? v� ngh?a. T�i mu?n ch? ra m?t ?i?u duy nh?t: c�i c?m gi�c v? s? ch?c ch?n v� kh�ng th? b�n c�i m� nh?ng c�u chuy?n th?n tho?i mang l?i cho ta, ?i?u m� ch�ng mu?n n�i ??n ? ?�y l�: m?i th? tr??c ?�y l� nh? v?y ??y; ch�ng kh�ng th? hi?n di?n theo c�ch n�o kh�c. D?u cho c�c c�u chuy?n th?n tho?i mu?n truy?n ??t b?t c? th? g� � d� nh?ng s? ki?n x?y ra trong nh?ng c�u chuy?n n�y s? c� v? hoang ???ng trong b?t k? b?i c?nh n�o kh�c � trong m?i l?n ri�ng bi?t khi th?n tho?i ???c thu?t l?i, tr?i nghi?m c?a ch�ng ta v? n� kh�ng g?n ch�t h? nghi, v� th?n tho?i tr? th�nh m?t th? th?c nh?t qu�n, kh�ng nh?m l?n ?i ?�u ???c.

Ngu?n t�i nguy�n gi�p ?em l?i c?m gi�c ch?c ch?n tr�n ?� ???c truy?n l?i cho ch�ng ta, nh?ng n� ?� b? ng??c ?�i v� nh?ng m?c ?�ch k? qu�i nh?t. Ta bi?t qu� r� nh?ng th? th?c mang t�nh ch�nh tr? c?a s? ng??c ?�i n�y. Nh?ng c�ng d?ng th?p k�m ?� ?� l�m bi?n d?ng, h? b?, v� x�u x� c�i s? ch?c ch?n tr�n khi ch�ng v? l?y v� v? ch?t nh?ng c�u chuy?n th?n tho?i cho ??n khi m?i th? v? v?n. Nh?ng s? ng??c ?�i nh�n danh khoa h?c l?i c� b?n ch?t ho�n to�n kh�c. T�i s? ch? n�u ra ??n c? m?t v� d? r� r�ng: d� ta ngh? g� v? t�nh x�c ?�ng c?a ph�n t�m h?c, m?t ph?n kh�ng nh? c?a c�i quy?n l?c m� n� s? h?u l?i ??n t? c�i t? �Oedipus�. Nh?ng s? ph� b�nh nghi�m t�c v? ph�n t�m h?c, d� ch�ng ch? m?i ?ang th�nh h�nh, ??u h??ng m?i r�u chu?n x�c v�o c�i t? n�y.

Ta c� th? gi?i th�ch n?i �c c?m th?i nay v?i nh?ng c�u chuy?n th?n tho?i th�ng qua bi?t bao s? ng??c ?�i ?� v� ?ang ?eo ?u?i ch�ng. Ta c?m th?y ch�ng l� nh?ng l?i d?i tr� v� ta ch? bi?t ??n nh?ng ng??c ?�i kh�ng th�i, v� v?y ta th?y c? hai th? n�y sang m?t b�n. Nh?ng g� m� ch�ng c� th? mang l?i cho ta th�ng qua ph??ng th?c c?a s? bi?n th? tr�ng c� v? kh�ng ?�ng tin c?y, v� ta ch? c�ng nh?n m?t s? ?i?u k? di?u trong ch�ng m?t khi ch�ng ?� ???c hi?n th?c h�a nh? nh?ng c�ch t�n c�ng ngh?. Ta th?t b?i trong vi?c nh�n nh?n m?t c�ch c�ng b?ng r?ng nh?ng c�u chuy?n th?n tho?i ch�nh l� kh?i ngu?n nguy�n th?y cho m?i s? s�ng t?o t�i t�nh trong ta.

Nh?ng ngo�i nh?ng tr??ng h?p c? th? n�u tr�n, ?i?u l�m n�n t�nh c?t l�i c?a nh?ng c�u chuy?n th?n tho?i n?m ? nh?ng s? bi?n th? m� ch�ng ch?a ??ng b�n trong. Ch�nh x�c l�, th�ng qua nh?ng s? bi?n th? n�y m� con ng??i t?o ra ch�nh m�nh. Th�ng qua ch�ng, anh ta t?o d?ng n�n th? gi?i c?a ri�ng m�nh; th�ng qua ch�ng, anh ta c� m?i li�n k?t b?n ch?t v?i th? gi?i. D? d�ng ?? ta th?y anh ta c� ???c quy?n n?ng c?a m�nh nh? s? bi?n th?, nh?ng c?ng nh? n� m� anh ta s? h?u m?t th? kh�c c�n tuy?t v?i h?n n?a � l�ng tr?c ?n.

?i?u quan tr?ng ? ?�y l� ta kh�ng tr?n tr�nh kh?i c�i t? tr�ng c� v? kh�ng ?? t?t trong m?t nh?ng ng??i ?ang nghi�n c?u c�c l?nh v?c nh�n v?n. L�ng tr?c ?n � v� ?�y c?ng l� m?t h? qu? c?a qu� tr�nh chuy�n m�n h�a � ?ang c�ng ng�y b? ??y l�i v�o ??a h?t c?a t�n gi�o, v?n ?� ch? ??nh cho n� nhi?u c�i t�n kh�c nhau v� gi�m s�t c�ch n� v?n h�nh. L�ng tr?c ?n ?ang b? t�ch bi?t kh?i nh?ng quy?t ??nh mang t�nh kh�ch quan trong ??i s?ng h�ng ng�y c?a ch�ng ta, v� th? nh?ng quy?t ??nh n�y ?ang ng�y m?t tr? n�n m�y m�c.

T�i ?� b�n ??n vi?c nh� th? ch? c� th? l� ai ?� ch?u g�nh l�n vai tr�ch nhi?m, d� r?ng anh ta kh�ng th? l�m g� nhi?u ?? ch?ng t? anh ta ?� th?c s? l�m v?y th�ng qua nh?ng h�nh ??ng c?a anh ta. ?� l� m?t th? tr�ch nhi?m anh ta s? ph?i g�nh v�c c? cu?c ??i � m?t cu?c ??i s?ng trong m?t th? gi?i ?ang t? h?y ho?i s? s?ng c?a ch�nh n� � v� ta kh�ng n�n c?m th?y h? th?n khi n�i r?ng tr�ch nhi?m n�y ?ang ???c nu�i d??ng b?i l�ng tr?c ?n. Tr�ch nhi?m n�y s? tr? n�n v� gi� tr? khi n� b? ?�nh ??ng v?i m?t th? c?m x�c m? h? v� chung chung. Thay v�o ?�, n� ph?i ?�ng vai tr� nh? m?t l?i hi?u tri?u cho s? bi?n th? ch�n ch�nh ? m?i c� th? ?ang t?n t?i tr�n c�i ??i n�y. Th�ng qua th?n tho?i, th�ng qua v?n ch??ng th?i qu� v�ng, nh� th? s? h?c h?i v� di?n t?p s? bi?n th? n�y. Nh� th? s? kh�ng l� g� c? n?u anh ta kh�ng �p d?ng th?n tho?i m?t c�ch kh�ng ng?i ngh? v�o c�i th? gi?i bao quanh anh ta. H�ng v?n l?p lang s? s?ng ?ang th?m v�o huy?t m?ch c?a anh ta, d� nh�n t? m?i v? b? ngo�i ch�ng v?n c� v? t�ch bi?t kh?i anh ta trong m?i c�ch th?c ch�ng bi?u th? b?n th�n, ch�ng s? kh�ng b? suy r� h�nh m?t ph?m tr� ph�n lo?i mang t�nh kh�i ni?m thu?n t�y. Thay v�o ?�, cu?c s?ng n�y truy?n cho anh ta s?c m?nh nh?m ???ng ??u v?i c�i ch?t v� t? ?� tr? n�n th? g� ?� c� s?c lan t?a s�u r?ng.

Ph?n s? c?a nh� th? kh�ng th? ch? xoay quanh vi?c c?u r?i nh�n lo?i cho ??n khi anh ta l�a ??i. Nh� th?, c�i con ng??i m? l�ng v?i m?i ng??i, s? tr?i nghi?m n?i phi?n mu?n kh�n ngu�i tr??c quy?n l?c ng�y m?t l?n d?n c?a c�i ch?t ? v� s? ng??i kh�c. Anh ta s? v?t l?n v?i c�i ch?t v� kh�ng bao gi? nh??ng b? k? c? khi nh?ng n? l?c c?a anh ta t??ng ch?ng nh? v� v?ng. V?i l�ng ki�u h�nh anh ta s? gi? v?ng l?p tr??ng tr??c nh?ng s? gi? c?a s? tr?ng r?ng v?n ?ang sinh s�i n?y n? trong n?n v?n ch??ng c?a ch�ng ta, v� anh ta s? ch?ng ch?i ch�ng b?ng nh?ng th? v? kh� c?a ri�ng m�nh. Anh ta s? tu�n th? m?t th? lu?t l? v?n kh�ng ???c t?o ra cho anh ta nh?ng v?n l� c?a anh ta m� th�i:

H�y ?? anh ta kh�ng ??y v�o c�i h? v� nh?ng k? s?n l�ng s?ng trong c�i h? v�. H�y ?? anh t�m ki?m c�i h? v� h?ng ki?m ra l?i tho�t kh?i c�i h? v� v� chia s? l?i tho�t ?� ??n v?i m?i ng??i. H�y ?? anh ta ch�m trong n?i s?u mu?n v� tuy?t v?ng ?? r?i anh ta bi?t c�ch k�o nh?ng ng??i kh�c kh?i n?i s?u mu?n v� tuy?t v?ng, v� kh�ng ghen t?c tr??c ni?m h?nh ph�c c?a nh?ng sinh v?t kh�c, cho d� ch�ng c�o x� v� ch�m gi?t v� chia c?t nhau ra sao.