Elias Canetti, Nobel V?nch??ng n?m 1981, nguyn v?n ti?ng ??c, vi?t n?m 1975-76
Quyn Hong d?ch t? bi Elias Canetti on Being a Writer in a Tumultuous and Troubling World, b?n d?ch ti?ng Anh c?a Lucas Zwirner, 2022
C nh?ng t? ng? lu nay ho mn trong s? b?t l?c, b? xa lnh v x?p x, nh?ng t? ng? m ta s? t? c??i nh?o b?n thn n?u th?y mnh dng ??n chng, nh?ng t? ng? v ? c?n ki?t ngh?a nn t? chng queo qu?t v tr? thnh nh?ng c?nh bo khng hay trong s? ?, ta th?y t? nh th?. V b?t k? ai v?n ch?n theo ?u?i ho?t ??ng vi?t lch, v?n mi lun t?n t?i, s? t? g?i mnh l m?t ng??i vi?t.
T??ng r?ng vi?t lun ??ng ngh?a v?i vi?c r? b? nh?ng kh?ng ??nh sai l?m, ??t ra nh?ng tiu chu?n m?i, tr? nn nghim kh?c h?n v?i b?n thn, v trn h?t, trnh xa m?i th? ??a ta ??n thnh cng ng?y t?o. Th?c t? l?i tri ng??c. Nh?ng k? k?ch li?t cng kch ci t? nh th? ? l?p nn m?t ki?u ch? ngh?a gi?t gn c?a ring h?. H? ??a ra l?i tuyn b? th?m h?i r?ng v?n ch??ng ? ch?t v in trn nh?ng trang gi?y ??t ?? ci t??ng nh? nhen c?a mnh, nh? th? l?i kh?ng ??nh trn c g ? ?ng ?? ta suy xt.
Theo l? t?t y?u, v?n ?? m h? kh?i mo nhanh chng b? nh?n chm b?i chnh s? l? b?ch c?a n, nh?ng nh?ng ng??i khc nh?ng tm h?n ch?a kh tn ??n m?c ph?i ??a ra nh?ng tuyn b? s?c cng l?c ki?t, m thay vo ?, h? vi?t ra nh?ng cu?n sch n?u thng tu? th l?i cay ??ng s?m ???c m?nh danh l nh?ng cy vi?t. H? lm ci vi?c m nh?ng nh th? ?i tr??c h? t?ng lm: h? vi?t ?i vi?t l?i m?t cu?n sch thay v gi? im l?ng. V b?t k? nhn lo?i c nhi?u khi?m khuy?t v x?ng ?ng tr??c ci ch?t ra sao trong m?t h?, con ng??i ta v?n c m?t ph?n s?: tn d??ng nh?ng ng??i vi?t. B?t k? ai khng mu?n lm ?i?u ?, nh?ng ai c?m th?y chn n?n tr??c kh?i l??ng sng tc ? ?t, b?t t?n v mi l?p ?i l?p l?i, ??u b? ?y ??a hai l?n: l?n ??u tin v?i t? cch l m?t con ng??i khng g c th? gip c?u vn loi ng??i ???c n?a v ti?p ?, v?i t? cch l m?t ng??i khng ch?u th?a nh?n r?ng n?i m ?nh b?t t?n v?i ci ch?t hay n?i m ?nh v?i ci ch?t c?a nh?ng ng??i vi?t chnh l n?i m ?nh duy nh?t c gi tr?.
V l? trn, ti dnh s? nghi ng?i nh? nhau cho nh?ng ng??i ch? ??n thu?n vi?t l?n nh?ng ng??i v?n th?a mn g?i mnh l nh th?. Ti khng th?y s? khc bi?t no gi?a h?; h? gi?ng nhau nh? hai gi?t n??c, v h? xem s? cng nh?n t?ng ???c trao cho h? tr??c ?y l ci quy?n b?t di b?t d?ch.
Th?c ra, khng ai ngy nay c th? lm nh th? n?u anh ta khng hoi nghi m?t cch nghim tc v? ci quy?n ?? tr? thnh m?t nh th?. B?t k? ai khng nh?n ra th? gi?i ny ?ang ? trong tnh tr?ng ra sao s? kh c th? ??a ra th? g ? ?ng ?? ni. Hi?n tr?ng nguy kh?n c?a th? gi?i, m?t th?i l m?i b?n tm chnh thu?c ph?m tr tn gio, nay ? b? ??y vo ??a h?t c?a nh?ng s? v? th? t?c, v nh?ng ai khng ph?i l nh th? th di theo s? tn di?t c?a th? gi?i (khng ch? ti di?n m?t l?n) v?i m?t phong thi ?i?m t?nh. Trong s? h? cn c nh?ng k? tr ho?ch tri?n v?ng l?n l?i nhu?n ??n t? s? suy tn c?a th? gi?i, bi?n ho?t ??ng trn tr? thnh ci ngh? c?a h?, xem ? l cng c? ?? v? bo b?n thn. Nh?ng l?i tin tri nay khng cn gi tr? k? t? khi ta giao ph chng cho my mc: khi ta cng ngy cng ??o ??c b?n thn thnh v?n m?nh, khi ta cng ngy cng ??t ni?m tin vo nh?ng v?t th? v h?n, ta s? cng m?t ?i kh? n?ng ki?m sot nh?ng g x?y ??n v?i mnh. Quy?n n?ng ngy m?t l?n c?a chng ta tr??c v?n v?t v h?n l?n t?n t?i s? s?ng v ??c bi?t l quy?n n?ng v?i chnh b?n thn chng ta, ? tr? thnh m?t th? l?c t??ng ch?ng nh? ?em l?i nh?ng gi tr? tch c?c nh?ng ?n su trong ? l th?c t? ??i ngh?ch, ? l th? l?c m chng ta t??ng r?ng mnh v?n ?ang n?m ton quy?n ki?m sot. Hng tr?m, th?m ch hng nghn th? ??u c th? ???c ??a ra ?? bn lu?n v? v?n ?? ny, nh?ng chng ??u ? tr? nn qu quen thu?c. C ch?ng, ?i?u khi?n ta ng?c nhin nh?t v? s? m?t ki?m sot ? ?y l?i l: m?i chi ti?t xoay quanh n ??u ? tr? thnh tin t?c hng ngy, m?t s? t?m pho qu? quy?t. Khng ai c?n ti l?p l?i chng. Hm nay, ti ??m nh?n m?t vi?c khc, m?t vi?c khim t?n h?n.
Tr??c tnh tr?ng hi?n nay c?a th? gi?i, c?ng ?ng ?? ta suy ng?m v? vi?c li?u v?n c cch no ?? m?t nh th? (hay ci cch m chng ta ??nh ngh?a v? m?t nh th? cho ??n nay) c th? khi?n anh ta tr? nn h?u d?ng. Suy cho cng, d?u ci t? nh th? ? h?ng ch?u nhi?u c ?n ch m?ng do chnh cc nh th? gy ra, m?t ph?n nh?ng g m t? ny kh?ng ??nh v?n cn nguyn gi tr?. D n l g ?i ch?ng n?a, v?n ch??ng ? ?y chnh l nh?ng con ng??i v?n bm tr? v?i n: n ch?a ch?t. Nh?ng cu?c s?ng c?a nh?ng ng??i ??i di?n cho v?n ch??ng trng ra sao ? th?i ?i?m hi?n t?i, v h? c g ?? ni v?i chng ta?
G?n ?y, ti tnh c? b?t g?p ghi chp c?a m?t nh v?n ti khng th? nu tn v khng ai bi?t ng ta l ai. ?o?n ghi chp khuy?t danh ???c so?n ngy 23 thng 8 n?m 1939, m?t tu?n tr??c khi Th? chi?n Hai bng n?. N?i dung nh? sau: M?i th? nay k?t thc th?t r?i. N?u ti th?c s? l m?t nh th?, ti ? c th? ng?n c?n cu?c chi?n. Ngy nay, ta th?y suy ngh? ny th?t ng? ng?n, v ta ??u bi?t nh?ng g ? x?y ra trong qu kh?. Th?t kiu ng?o! M?t ng??i khng thi c th? ng?n c?n ci g c? ch?? V t?i sao, trong s? t?t th?y m?i ng??i, l?i l m?t nh th?? Ta c th? t??ng t??ng ra ?i?u g phi th?c t? h?n hay khng? V ?i?u g khi?n cu ni trn tr? nn tch bi?t kh?i l?i l? khoa tr??ng c?a nh?ng k? c? tnh dng cu ch? c?a mnh ?? kch ??ng chi?n tranh?
Ban ??u, ti ??c dng ghi chp trn trong s? b?c b?i kh ch?u, v trong s? b?c b?i kh ch?u ngy m?t l?n, ti vi?t n ra trn gi?y. Sau ?y l th?, ti t? nh?, khi?n ti c?m th?y gh t?m v? ci t? nh th? m?t th? tham v?ng mu thu?n c?c k? v?i nh?ng g m m?t nh th? c kh? n?ng ??t ???c trn th?c t?. Tm l?i, dng ghi chp trn l v d? cho nh?ng l?i l?m nh?m ng? ng?n khi?n t? nh th? khng cn ???c tn tr?ng v gieo vo lng chng ta n?i ng? v?c m?i khi th?y m?t ai ? v? ng?c x?ng tn g?i mnh l nh th? v b?o v?i m?i ng??i v? nh?ng ?i?u to tt, v? ??i m anh ta s? lm.
Nh?ng r?i, vi ngy ti?p theo, tr??c s? ng?c nhin c?a chnh mnh ti nh?n ra cu ni trn v?n khng ?? ti yn n c? l?n v?n trong ??u ti, ti v?n tm ??n n, s?p x?p l?i n, xua n ?i ch? khc, ko n l?i g?n m?t l?n n?a, nh?ng th? n ph? thu?c vo ti, v ch? ti m thi, ?? c?t ngh?a. Ph?n m? ??u c?a l?i ghi chp th?t l? lng: M?i th? nay k?t thc th?t r?i. M?t s? di?n ??t n?i th?t b?i tuy?t ??i v v v?ng ngay th?i ?i?m th?ng l?i lin hon l th? ?ang ???c k? v?ng. Trong lc m?i th? ??u ?ang h??ng ??n th?ng l?i, cu ni trn bi?u l? c?nh b?i tr?n tan hoang, nh? th? ? l ?i?u khng th? trnh kh?i. Xem xt k? h?n, ph?n chnh c?a l?i ghi chp N?u ti th?c s? l m?t nh th?, ti ? c th? ng?n c?n cu?c chi?n l?i th? hi?n th?t r t? th? ??i l?p v?i nh?ng l?i l?m nh?m r?ng tu?ch: c? th?, ? l l?i th nh?n s? th?t b?i hon ton. Nh?ng h?n th?, n truy?n ??t nh?n th?c v? trch nhi?m, v ?y l ?i?u gy kinh ng?c n lm ???c ?i?u ? trong m?t tnh c?nh khng lin quan g ??n trch nhi?m theo ci cch ?ng ??n m ta nhn nh?n khi ni?m ny.
?y, ti nh?n ra, l m?t ng??i r rng ton tm ton trong l?i ni c?a ng ta v ng ta ni ra n trong im l?ng, v khi lm ?i?u ?, ng ta bu?c t?i chnh mnh. ng ta khng qu? quy?t v? nh?ng l?i kh?ng ??nh c?a mnh, ng ta t? b? chng. Trong n?i tuy?t v?ng tr??c nh?ng g nay t?t y?u x?y ??n, ng ta k?t t?i chnh mnh v khng k?t t?i nh?ng k? ? th?c s? gy ra tnh c?nh ny nh?ng k? ng th?a bi?t danh tnh, b?i ng s? c ci nhn l?c quan h?n v? t??ng lai n?u ng th khng bi?t ??n chng. V v?y, ch? cn st l?i m?t nguyn do khi?n ti ban ??u c?m th?y b?c b?i kh ch?u: ci ngh? c?a ng??i ?n ng ny v? vi?c nh th? l ng??i th? no, ho?c nn l ng??i th? no, v vi?c ng ta t? xem mnh l nh th? cho ??n lc, khi chi?n tranh bng n?, m?i th? s?p ??.
Chnh l?i kh?ng ??nh phi l v? trch nhi?m nu trn ? khi?n ti kh?ng l?i v th?y ?n t??ng. D v?y, c?ng c?n ni thm r?ng thng qua t? ng? s? v?n d?ng m?t cch c nh?n th?c v th??ng l? nh?ng t? ng? b? b?o ng??c m hnh thnh m?t tnh c?nh khi?n chi?n tranh tr? thnh ?i?u t?t y?u. N?u c qu nhi?u th? ??t ???c nh? con ch?, t?i sao c r?t t th? m con ch? c th? c?n tr?? Khng qu ng?c nhin khi m?t ng??i t?t b?t v?i ch? ngh?a h?n th?y nh?ng ng??i khc s? ??t nhi?u k? v?ng h?n ? chng.
Nh th? ph?i l ng??i (v c l? ti ? qu h?p t?p trong cch nhn nh?n ny) ??c bi?t xem tr?ng con ch? v thch s?ng cng v?i chng, c ch?ng cn h?n c? vi?c anh ta thch dnh th?i gian bn ??ng lo?i; ? l ng??i, d anh ta dng hi?n b?n thn cho con ch? l?n nhn lo?i, v?n tin t??ng con ch? nhi?u h?n. Anh ta th?m ch c th? ko nh?ng con ch? c ??c trn v? th? cao v?i v?i c?a chng xu?ng ?y nh?m khi?n chng ti ha nh?p v?i th? gi?i b?ng h?t s?c bnh sinh. Anh ta nghin c?u con ch? v ch?m ??n chng; vu?t ve, co b?, mn m, v v? chng; v th?m ch sau khi ? ch?i ?a h? h cng chng trong ci ring t?, anh ta v?n nghing mnh tr??c chng trong s? knh s?. Ngay c? khi anh ta l?m d?ng m?t con ch? (m?t cch th??ng xuyn), hnh ??ng ny xu?t pht t? tnh yu.
?n sau cu?c ch?i ny l m?t th? l?c anh ta th?m ch nhi?u lc khng hi?u, m?t th? l?c ?a ph?n y?u ?t nh?ng ?i khi l?i p ??o ??n m?c khi?n anh ta b? gi?ng x. ? l kht khao ch?u trch nhi?m cho m?i ?i?u ngh?a m con ch? mang l?i v bu?c anh ta, v ch? ring anh ta m thi, ph?i ??ng ra gi?i trnh cho s? th?t b?i c?a chng.
Nh?ng lm th? ?? lm g ci hnh ??ng nh?n trch nhi?m v ng??i khc c ph?n huy?n t??ng ny? Ch?ng ph?i n khng c s?c tc ??ng th?c th? no b?i chnh s? ??t sai ch? c?a n? Ti tin r?ng ngay c? nh?ng ci ??u c suy ngh? h?n h?p nh?t v?n c thi ?? nghim tc v?i nh?ng g h? t? p bu?c b?n thn h?n l nh?ng g m ng??i khc p ??t ln h?. V ta s? khng c?m th?y th?t g?n h?n v?i m?t s? ki?n, ta s? khng c quan h? m?t thi?t h?n v?i m?t s? ki?n, tr? phi ta c?m th?y ph?i ch?u trch nhi?m cho n. N?u t? nh th? ? tr? nn c?n ki?t ngh?a bao lu nay, ? l v con ng??i ta ? gn ghp cho n m?t s? ph phi?m nh?t ??nh thi ca l th? ? thoi lui kh?i th? gi?i nh?m khi?n con ???ng n ?ang ?i tr? nn b?ng ph?ng. V m?i lin h? r rng gi?a thi kiu ng?o v m? h?c, ngay ci lc b?t ??u m?t trong nh?ng giai ?o?n ?en t?i nh?t trong l?ch s? loi ng??i (?i?u m cc nh th? khng nh?n ra ngay c? khi n ? ??n th?t g?n tr??c m?t h?), ? khng th? kh?i d?y s? tn tr?ng. Lng tin sai ch? m cc nh th? ??t vo nhi?u th?, phn ?on sai l?m c?a h? v? th?c t? (m?t th?c t? m h? ti?p c?n v?i thi ?? khinh mi?t v thi?u sng su?t), s? ph? nh?n c?a h? v? m?i m?i lin h? v?i th?c t?, cch thm tm h? c?t ??t m?i lin h? v?i m?i th? ?ang th?c s? di?n ra xung quanh h? b?i trong ngn ng? m h? ?ang s? d?ng khng t?n t?i qu nhi?u s? th?t v nh?ng l do ny, ta c th? d? dng hi?u ???c t?i sao nh?ng con m?t v?n nhn g?n h?n v k? h?n nh?ng ng??i khc l?i ngo?nh m?t quay l?ng kh?i b?y nhiu m qung trong n?i khi?p s?.
D?u v?y, ta v?n ph?i nh? r?ng nh?ng cu ch? nh? l?i ghi chp khi?n ti b? m ?nh v?n t?n t?i. Mi?n v?n c ? nh?ng cu ch? (v ch?c ch?n chng nhi?u h?n m?t) t? gnh trch nhi?m cho con ch?, v trong tr??ng h?p m?i th? s?p ?? hon ton nh?ng cu ch? ny v?n c?m nh?n cng c?c trch nhi?m nu trn, chng ta v?n s? c quy?n vin ch?t vo m?t t? nh th? v?n lun ???c dng ?? m t? ch? nhn c?a nh?ng tc ph?m gip loi ng??i ??nh ngh?a chnh mnh. V?ng ?i nh?ng tc ph?m ny ta s? khng bi?t r?t cu?c chng ta l g. Chng nui d??ng v duy tr ta ch?ng khc g bnh m th??ng nh?t, d s? nui d??ng c?a chng thu?c v? m?t ph?m tr khc. V n?u ch?ng cn g ?? l?i cho ta trn ??i, n?u ta th?m ch cn khng bi?t nh?ng tc ph?m trn ? hon ton ??nh hnh chng ta ra sao, th? th, trong n? l?c tm ki?m v v?ng th? g ? ngang hng v?i chng ? th?i ??i ny, ta v?n s? b?t g?p m?t l?a ch?n s?n c: n?u ta ?nh gi th?i ??i ny m?t cch c?c k? nghim kh?c, v th?m ch cn nghim kh?c h?n khi t? ?nh gi b?n thn, ta s? c th? th?a nh?n r?ng ngy nay ta khng c b?t k? nh th? no c?, v d?u v?y v?n ti?p t?c ??m say v?i ??c mong vo ?i?u ng??c l?i.
Nh?n ??nh trn nghe ch?ng c?c k? l?n lao, v n s? khng n?m gi? t?m quan tr?ng g n?u ta khng lm sng t? vi?c ngy nay m?t nh th? c th? ?em l?i cho ta ?i?u g ?? khi?n anh ta x?ng ?ng v?i ci t??c v? ny.
??u tin v tr??c nh?t, ti mu?n ni r?ng nh th? l ng??i b?o t?n s? bi?n th? (ti?ng Anh: metamorphosis) anh ta b?o t?n s? bi?n th? b?ng hai cch khc nhau. M?t m?t, nh th? s? khi?n di s?n v?n ch??ng c?a nhn lo?i, v?n giu s? bi?n th? phong ph, tr? thnh th? g ? c?a ring anh ta. Ta ch? ?ang m?i b?t ??u thng hi?u di s?n trn phong ph v giu ??p ra sao, nay m h?u nh? m?i v?n b?n c?a nh?ng n?n v?n ha ?i tr??c ? ???c gi?i m. Mi ??n t?n th? k? 19, b?t k? ai v?n l?u tm ??n ci kha c?nh trung th?c v b hi?m nh?t ny c?a nhn lo?i s?c m?nh c?a s? bi?n th? ??u b? gi?i h?n b?i hai v d? ??n t? th?i c? ??i. V d? tr? h?n, tc ph?m Metamorphoses c?a nh th? La M Ovid, ?em ??n cho ta m?t t?p h?p g?n nh? l h? th?ng m?i s? bi?n th? mang tnh th?n tho?i v th?n thnh v?n ? tr? nn qu ??i quen thu?c. V v d? th? hai, lu ??i h?n, The Odyssey, th xoay quanh nh?ng s? bi?n th? ??n t? cu?c phiu l?u c?a m?t ng??i phm, Odysseus. ??nh ?i?m c?a m?i s? bi?n th? m anh ta kinh qua l khi anh ta tr? v? qu h??ng trong b? d?ng m?t k? ?n my, t?c t?ng l?p th?p km nh?t c th?. Khng m?t nh th? no theo sau c th? ??t ??n, ch?a k? ??n vi?c c?i thi?n, s? tr?n v?n v hon h?o ??n t? l?p c?i trang c?a anh ta. S? th?t bu?n c??i n?u ti th? lu?n gi?i t?m ?nh h??ng c?a hai tc ph?m trn ??n n?n v?n ha u chu tr??c, v ??c bi?t l sau, th?i Ph?c h?ng. Tc ph?m Metamorphoses c?a Ovid ??u xu?t hi?n trong cc sng tc c?a Aristotle v Shakespeare, c?ng nh? trong v vn tc ph?m c?a bao ng??i khc, v s? th?t kh? d?i khi cho r?ng n khng cn tc ??ng g ??n chng ta, nh?ng k? ?ang s?ng ? th?i hi?n ??i. Ta v?n b?t g?p Odysseus ngy nay: anh ta l nhn v?t ??u tin ??t chn vo ??a h?t c?t li c?a v?n ch??ng, v s? r?t kh ?? ta nu tn m?t vi nhn v?t ??m trn ??u ngn tay c t?m ?nh h??ng l?n h?n anh ta.
D Odysseus l ng??i ??u tin trong s? nh?ng nhn v?t m ta th?y hi?n h?u kh?p m?i n?i ny, anh ta khng h? l ng??i c tu?i ??i lu nh?t; ? thu?c v? m?t ng??i khc. Nay v?n ch?a t?i tr?m n?m k? t? khi S? thi Gilgamesh (nin ??i 2100-1200 TCN) thu?c n?n v?n minh L??ng H ???c pht hi?n. Thin anh hng ca ny b?t ??u v?i s? bi?n th? c?a Enkidu m?t ng??i mang b?n tnh hoang d v s?ng cng ??ng v?t ?? tr? thnh m?t con ng??i v?n ha v v?n minh, m?t ch? ?? v?n lin quan ??n chng ta ngy nay khi ta ?ang s? h?u nh?ng b?ng ch?ng c? th? v xc th?c v? nh?ng ??a tr? ???c ?n si nui n?ng trong r?ng. Thin anh hng ca k?t thc v?i ci ch?t c?a Enkidu, ?? l?i ng??i b?n Gilgamesh ??n ??c, chu?n b? ?? ???ng ??u v?i ci ch?t s? ???ng ??u duy nh?t khng khi?n cho m?t ng??i hi?n ??i c?m nh?n ???c d? v? cay ??ng ??n t? vi?c t? huy?n ho?c b?n thn.
Sau ?y l b?ng ch?ng t? chnh cu?c ??i ti ?? cho th?y m?t v d? hy h?u: khng m?t tc ph?m v?n ch??ng no, khng h? t?n t?i m?t tc ph?m no khc, gip ?ng vai tr then ch?t trong vi?c quy?t ??nh s? nghi?p c?a ti nh? thin anh hng ca c tu?i ??i 4000 n?m m h?n m?t th? k? qua khng ai bi?t ??n ny. Ti b?t g?p n l?n ??u vo n?m 17 tu?i, v cho ??n nay ti ch?a bao gi? qun ???c n. Ti lun tm v? n nh? th? n l m?t quy?n thnh th?, v song song v?i tc ??ng c?a n ln c nhn ti, tc ph?m ny c?ng ?ong ??y trong ti ni?m k? v?ng vo th? g ? hi?n cn l ?n s? v?i v?n ha c?a chng ta. S? l b?t kh? ?? ti xem nh?ng tr??c tc kinh ?i?n ???c truy?n l?i cho ta v nui d??ng ta l th? g ? b?t bi?n. V th?m ch n?u x?y ra tr??ng h?p khng m?t sng tc v?n ch??ng no sau ny c th? ??t ???c t?m quan tr?ng t??ng ???ng v?i chng, ta v?n cn ? m?t kho tng ?? s? nh?ng tc ph?m truy?n mi?ng c?a nh?ng ng??i ?i tr??c.
Trong chng lun d?t do nh?ng s? bi?n th? m ta ?ang bn ??n ? ?y. Ta c th? dnh ra c? cu?c ??i ?? suy ng?m v ti hi?n chng, v cu?c ??i ?y s? khng hoi ph cht no. Cc b? l?c v?i dn s? t h?n tr?m ng??i ? ?? l?i cho ta nh?ng bu v?t m ta ch?c ch?n khng x?ng ?ng ???c th?a h??ng. Ta l k? ?ng trch cho s? tuy?t di?t c?a chng, v chng s? ti?p t?c th?t truy?n v s? b?t c?n c?a ta. Chng l?u gi? nh?ng cu chuy?n th?n tho?i c?a mnh ??n giy pht cu?i, v ngh?ch l ? ?y l g?n nh? khng t?n t?i th? g khc c th? cho ta th?y r s? h?u ch c?a n, g?n nh? khng t?n t?i th? g khc gip kh?i d?y trong ta ni?m hy v?ng trn tr?, nh? l nh?ng bi th? lu ??i, v song t? nh?ng con ng??i ? v ?ang b? ta s?n lng, ?y ??a, v c??p bc cho ??n khi h? g?c ng trong n?i th?ng kh? v cay ??ng. H? nh?ng con ng??i m ta khinh th??ng b?i v?n ha gi?n ??n c?a h?, v nh?ng con ng??i m ta tiu di?t m?t cch m qung v nh?n tm ? ?? l?i cho ta m?t di s?n tri th?c v bin. Ta khng th? c?m ?n sao cho ?? nh?ng h?c gi? ? c cng c?u v?t n. S? l?u gi? ci cng vi?c ny, s? ph?c h?i n trong ??i s?ng quanh ta, l ph?n s? c?a nh th?.
Ti ? miu t? nh th? l ng??i b?o t?n nh?ng s? bi?n th? t? th?i qu vng, nh?ng h? c?ng l nh?ng ng??i b?o t?n m?t th? khc n?a. Trong m?t th? gi?i qu ch tr?ng vo thnh t?u v s? chuyn mn ha , m?t th? gi?i khng cng nh?n th? g khc ngoi ??nh cao c?a s? thnh cng, m n xem l m?t th? h? qu? t?t y?u; trong m?t th? gi?i d?n m?i s?c l?c c?a n ??n s? c qu?nh l?nh l?o n?i ??nh chp v xem th??ng v xa b? m?i th? n?m d??i n qu?n chng, s? th?t v chng khng mang l?i ?ng gp g ?ng k? cho n?i ??nh chp; trong m?t th? gi?i m s? bi?n th? ?ang cng ngy b? ng?n c?m v n mu thu?n v?i m?c ?ch duy nh?t c?a s?n xu?t, v?n gia t?ng ph??ng th?c n t? h?y ho?i chnh mnh m?t cch li?u l?nh v bp ngh?t b?t c? th? g b?m sinh trong ta nh?m ch?ng l?i n trong m?t th? gi?i nh? v?y, ci n?i m ta ph?i g?i l m qung nh?t trong t?t c? cc th? gi?i, s? l vi?c h? tr?ng khi v?n cn vi ng??i trong chng ta, b?t k? th? gi?i ny ra sao, v?n ti?p t?c th?c hnh ngh? thu?t c?a s? bi?n th?.
?y, ti cho r?ng, chnh l ph?n s? th?c th? c?a nh th?. M?t nh th? nn c? g?ng, d ci gi ph?i tr? l g ?i ch?ng n?a, ?? l?u gi? m?t mn qu m?t th?i l c? h?u nh?ng nay ? thoi tro, v anh ta nn lm ?i?u ? nh?m gi? cho cnh c?a gi?a ng??i v?i ng??i lun r?ng m? gi?a anh ta v nh?ng ng??i khc. Anh ta ph?i c kh? n?ng tr? thnh m?i ng??i: ng??i nh? b nh?t, ng??i ngy th? nh?t, ng??i b?t l?c nh?t. Nh?ng ci kht khao th?u hi?u tr?i nghi?m c?a nh?ng ng??i khc t? bn trong ny khng bao gi? c th? b? chi ph?i b?i nh?ng m?c tiu t?o thnh th? m ta hay g?i l cu?c s?ng bnh th??ng hay chnh quy. Kht khao ny s? ph?i hon ton thot ly kh?i b?t k? hy v?ng no h??ng ??n thnh cng ho?c thnh t?u; n s? ph?i ???c t?o thnh t? chnh ci kht khao c?a ring n: ci kht khao cho s? bi?n th?.
Tm th? lun s?n lng l?ng nghe v ?n nh?n l ?i?u c?n thi?t. Nh?ng th? thi v?n ch?a ??. ?a ph?n con ng??i ngy nay g?n nh? khng th? di?n ??t chnh mnh b?ng ngn ng?. Cng ngy, h? cng l?p ?i l?p l?i nh?ng l?i l? so r?ng t? bo ch v cc ph??ng ti?n truy?n thng ??i chng khc m khng th?c s? truy?n ??t b?t k? ngh?a l g c?. Ch? v?i s? bi?n th? theo ngh?a c?c ?oan nh?t c?a t? ny ci ngh?a m ti ?ang s? d?ng ? ?y th ta m?i c th? c?m nh?n ???c ci con ng??i pha sau l?i l? c?a anh ta, ?? n?m b?t s? t?n t?i lu b?n c?a s?c s?ng th?c th?. ?y l m?t qu trnh b ?n, m?t qu trnh hi?m hoi ???c tm ti, v d?u v?y v?n l con ???ng th?c th? duy nh?t gip ta th?u hi?u nh?ng ng??i khc. Ti ? th? nhi?u cch khc nhau ?? tm ra tn g?i cho qu trnh ny ??i khi n l th? m ta t?ng g?i l s? ??ng c?m (ti?ng Anh: empathy) v ti v?n ?ang s? d?ng ci t? s? bi?n th? ??y uy l?c ny v nhi?u l do khc m ti khng ti?n nu ra ? ?y. Nh?ng d chng ta g?i qu trnh ny l g, khng ai c th? ph? nh?n r?ng m?t th? g ? r?t th?c v c?c k? qu gi ?ang b? ?e d?a. Trong cch th?c hnh mi ti?p di?n ny, trong vi?c tr?i nghi?m m?i cung b?c c?a nhn lo?i m ta kh c??ng l?i ny ??c bi?t l ci kha c?nh thu ht t s? ch nh?t c?a nhn lo?i trong cch th?c hnh khng ng?i ngh? v?n khng b? tn a ho?c lm cho t li?t b?i b?t k? h? th?ng no, ti nhn th?y ci ngh? chn chnh c?a nh th?. C th? t??ng t??ng ra ???c, th?m ch l c nhi?u kh? n?ng, r?ng ch? m?t ph?n r?t nh? c?a ci tr?i nghi?m nu trn s? xu?t hi?n trong sng tc c?a anh ta. Cch ta ?nh gi tc ph?m ny ra sao m?t l?n n?a, n thu?c v? ci th? gi?i n?i uy th? v ??nh cao th?ng tr? khng ph?i l m?i l?u tm c?a ta. Ngy nay ta quan tm ??n vi?c n?m b?t khi ni?m m?t nh th? s? l ng??i th? no, n?u anh ta c th?c s? t?n t?i, thay v ?nh gi cng trnh m anh ta ?? l?i sau ny.
N?u ti xem th??ng m?i th? lin quan ??n thnh cng, n?u ti ng? v?c n, ? l v n ?i km v?i m?t m?i nguy h?i m b?n thn m?i ng??i s? t? bi?t trong tr??ng h?p c?a chnh h?. Ci ham mu?n h??ng ??n thnh cng, c?ng nh? b?n thn s? thnh cng, c m?t tc ??ng mang tnh g b. M?t ng??i ch? ch?m ch?m mu?n c ???c thnh t?u s? xem b?t c? th? g khng gip anh ta ??t ???c m?c tiu l gnh n?ng. Anh ta v?t b? chng, v t? ? tr? nn hi?u qu? h?n. Anh ta khng b?n tm r?ng c th? anh ta ?ang v?t b? ph?n ??p ?? nh?t c?a chnh mnh v anh ta xem tr?ng thnh t?u h?n c?. Anh ta ?u mnh ln cao h?n n?a, t? n?i ny ??n n?i khc, v so ?o s? cch bi?t m anh ta ? ??t ???c. V? tr l t?t c?; n ???c quy?t ??nh b?i nh?ng y?u t? n?m ngoi b?n thn anh ta, v anh ta khng t?o ra n. Anh ta khng c ti?ng ni trong n. Anh ta th?y n v ph?n ??u ?? ??t ???c n. Nh?ng d cho nh?ng n? l?c ny c h?u d?ng v quan tr?ng ra sao trong nhi?u l?nh v?c c?a cu?c s?ng, ??i v?i nh th?, v ta c?ng mu?n r?ng anh ta s? l ng??i nh? th?, chng hon ton l nh?ng n? l?c tn h?y.
V h?n t?t th?y, nh th? ph?i t?o ra nhi?u kho?ng tr?ng h?n n?a trong chnh b?n thn anh ta: kho?ng tr?ng cho tri th?c tri th?c m anh ta thu n?p khng v m?t m?c tiu c? th? no c? v kho?ng tr?ng cho nh?ng ng??i khc, nh?ng con ng??i anh ta va ch?m v bi?n h? thnh m?t ph?n c?a mnh thng qua qu trnh bi?n th?. Xt ??n tri th?c ??n thu?n, anh ta ch? c th? thu n?p n thng qua cc quy trnh trong s?ch v trung th?c v?n xc l?p m?i h? th?ng tri th?c. Nh?ng gi?a mun vn nhnh r? khc nhau, v nh?ng nhnh r? ny c th? n?m cch nhau r?t xa, anh ta khng ???c d?n l?i b?i b?t k? quy t?c ch? ??nh no c?, m thay vo ? l m?t s? thm kht khng ti no gi?i thch ???c. Khi anh ta v?a m? lng mnh v?i nh?ng con ng??i mang nhi?u tr?i nghi?m qu khc bi?t v?i anh ta v v?a hi?u ???c h? thng qua cc ph??ng th?c khoa h?c c? x?a nh?t s? bi?n th? khi anh ta t? ? r?i vo m?t tr?ng thi r?i lo?n n?i tm th??ng tr?c v mi khn ngui v anh ta khng th? ??nh ngh?a cho n m?t m?c tiu no th lc ?, anh ta khng thu th?p ng??i v?i ng??i; anh ta khng s?p x?p h? c?nh nhau m?t cch h? th?ng; anh ta ch? ??n thu?n b?t g?p h? v khi?n h? tr? thnh m?t ph?n c?a mnh nh? ci cch h? ??n v?i anh v nh? ci cch con ng??i h? v?n d? v khi nh?ng c hch c?m xc b?t thnh lnh x?y ??n t? nh?ng cu?c g?p g? ny, nhi?u kh? n?ng chng s? ??a anh ??n nh?ng b??c ngo?t b?t thnh lnh khi?n anh chuy?n h??ng sang nh?ng nhnh r? m?i c?a tri th?c.
Ti bi?t ?? xu?t trn c th? gy quan ng?i ra sao. N s? khng trnh kh?i vi?c b? ch? trch. Nghe ch?ng nh? th? nh th? ch? ch?m ch?m nh?m ??n s? h?n lo?n v s? mu thu?n v?i chnh b?n thn anh ta. Hi?n t?i, ti khng s? h?u g nhi?u trong tay ?? ??a ra l?i ph?n bi?n cho l?i bu?c t?i ny n th?c s? l m?t l?i bu?c t?i ?ng n?. Nh th? ch? th?t g?n nh?t v?i th? gi?i khi anh ta mang s? h?n lo?n trn bn trong mnh, th? nh?ng v ?y l gi? ??nh chng ta ? bn ??n ban ??u anh ta c?m th?y mnh ph?i ch?u trch nhi?m cho n. Anh ta khng ch?p thu?n n. Anh ta khng c?m th?y ?n khi mang n theo mnh. Anh ta khng th?y mnh quy?n l?c hay to tt g h?t ch? v anh ta c kh? n?ng ch?t ch?a trong mnh bi?t bao th? l?ng l?o v b? ph?n ??i. Anh ta c?m ght s? h?n lo?n ny. Anh ta c?m ght n, nh?ng anh ta khng t? b? hy v?ng r?ng anh ta s? c th? v??t qua n v nh?ng ng??i khc v nh? v?y, v chnh b?n thn anh ta.
N?u m?t nh th? mu?n ni ln ?i?u g c ngh?a v? th? gi?i, anh ta khng ???c php ??y th? gi?i ra xa mnh ho?c tm cch l?ng trnh n. D m?i k? ho?ch v ??nh t?t ??p nh?t ? ???c v? ra, th? gi?i l?i ?ang h?n lo?n h?n bao gi? h?t, v s? h?n lo?n ny ?ang ??y th? gi?i ??n b? v?c t?-h?y di?t mnh v?i t?c ?? ngy m?t kinh hong. Nh th? ph?i gnh vc s? h?n lo?n ny v?i m?i b?n ch?t th?t s? c?a n m?t b?n ch?t khng b? l ph?ng hay ?nh bng nh? vi?c l??c b? nh?ng g b? xem l khng thu?n tai v?a m?t (thu?t ng? La-tinh: ad usum Delphini) theo ci cch khi?n anh ta khng b? n lm cho m? m?t. Thng qua nh?ng tr?i nghi?m c?a anh ta, nh th? ph?i ch?ng ??i n t? bn trong v d?n s?c m?nh c?a m?i ni?m hy v?ng t?n t?i trong anh ta nh?m ph?n khng l?i n.
Nh?ng ni?m hy v?ng ny l g? V t?i sao ni?m hy v?ng ny ch? c gi tr? khi n ???c nui d??ng nh? nh?ng s? bi?n th? nh?ng s? bi?n th? xu?t pht t? ni?m hn hoan khi anh ta ??c nh?ng cu?n sch tr??c ?y, ho?c nh?ng s? bi?n th? ???ng ??i, m anh ta p d?ng cho th? gi?i hi?n ??i nh? thi ?? r?ng m? c?a mnh? M?t m?t, s?c mnh li?t tn b?o c?a nh?ng nhn v?t ny chi?m l?nh anh ta, v chng khng bao gi? t? b? ci khng gian chng ? l?p ??y trong anh. Chng hnh ??ng thng qua anh, nh? th? chng l th? t?ng g?p nn ton b? s? t?n t?i c?a anh ta. Chng lm nn t nh?t l ci ph?n ch? ??o c?a tm h?n anh, v v chng s?ng trong anh, m?t cch c th?c v t? t??ng, chng l cch anh khng c? ci ch?t. M?t ??c tnh c?a nh?ng th?n tho?i truy?n mi?ng chnh l vi?c chng ?i h?i ta ph?i thu?t l?i chng. Nh?ng s? t?n t?i lu b?n c?a chng l?i b?t ngu?n t? nh?ng kha c?nh v?n ha ??c th, v v?y m?t ??c ?i?m khc c?a chng n?m ? vi?c chng s? kh m suy ??i. V th?, ta c th? pht hi?n ???c s?c s?ng c?a chng ??n t? ?u trong m?i l?n k? chuy?n ring bi?t, v c ch?ng r?t hi?m khi ta dnh th?i gian nghi?n ng?m nh?ng y?u t? cho php chng ???c k? ?i k? l?i nhi?u l?n v l?u truy?n mi t?n nay. Ta c th? miu t? ?i?u g s? x?y ra v?i m?t ai ? khi anh ta l?n ??u tin b?t g?p m?t cu chuy?n th?n tho?i, nh?ng m?t b?n miu t? hon ch?nh t? pha ti l vi?c b?t kh?, v m?t b?n miu t? khi qut s? l th? v ngh?a. Ti mu?n ch? ra m?t ?i?u duy nh?t: ci c?m gic v? s? ch?c ch?n v khng th? bn ci m nh?ng cu chuy?n th?n tho?i mang l?i cho ta, ?i?u m chng mu?n ni ??n ? ?y l: m?i th? tr??c ?y l nh? v?y ??y; chng khng th? hi?n di?n theo cch no khc. D?u cho cc cu chuy?n th?n tho?i mu?n truy?n ??t b?t c? th? g d nh?ng s? ki?n x?y ra trong nh?ng cu chuy?n ny s? c v? hoang ???ng trong b?t k? b?i c?nh no khc trong m?i l?n ring bi?t khi th?n tho?i ???c thu?t l?i, tr?i nghi?m c?a chng ta v? n khng g?n cht h? nghi, v th?n tho?i tr? thnh m?t th? th?c nh?t qun, khng nh?m l?n ?i ?u ???c.
Ngu?n ti nguyn gip ?em l?i c?m gic ch?c ch?n trn ? ???c truy?n l?i cho chng ta, nh?ng n ? b? ng??c ?i v nh?ng m?c ?ch k? qui nh?t. Ta bi?t qu r nh?ng th? th?c mang tnh chnh tr? c?a s? ng??c ?i ny. Nh?ng cng d?ng th?p km ? ? lm bi?n d?ng, h? b?, v xu x ci s? ch?c ch?n trn khi chng v? l?y v v? ch?t nh?ng cu chuy?n th?n tho?i cho ??n khi m?i th? v? v?n. Nh?ng s? ng??c ?i nhn danh khoa h?c l?i c b?n ch?t hon ton khc. Ti s? ch? nu ra ??n c? m?t v d? r rng: d ta ngh? g v? tnh xc ?ng c?a phn tm h?c, m?t ph?n khng nh? c?a ci quy?n l?c m n s? h?u l?i ??n t? ci t? Oedipus. Nh?ng s? ph bnh nghim tc v? phn tm h?c, d chng ch? m?i ?ang thnh hnh, ??u h??ng m?i ru chu?n xc vo ci t? ny.
Ta c th? gi?i thch n?i c c?m th?i nay v?i nh?ng cu chuy?n th?n tho?i thng qua bi?t bao s? ng??c ?i ? v ?ang ?eo ?u?i chng. Ta c?m th?y chng l nh?ng l?i d?i tr v ta ch? bi?t ??n nh?ng ng??c ?i khng thi, v v?y ta th?y c? hai th? ny sang m?t bn. Nh?ng g m chng c th? mang l?i cho ta thng qua ph??ng th?c c?a s? bi?n th? trng c v? khng ?ng tin c?y, v ta ch? cng nh?n m?t s? ?i?u k? di?u trong chng m?t khi chng ? ???c hi?n th?c ha nh? nh?ng cch tn cng ngh?. Ta th?t b?i trong vi?c nhn nh?n m?t cch cng b?ng r?ng nh?ng cu chuy?n th?n tho?i chnh l kh?i ngu?n nguyn th?y cho m?i s? sng t?o ti tnh trong ta.
Nh?ng ngoi nh?ng tr??ng h?p c? th? nu trn, ?i?u lm nn tnh c?t li c?a nh?ng cu chuy?n th?n tho?i n?m ? nh?ng s? bi?n th? m chng ch?a ??ng bn trong. Chnh xc l, thng qua nh?ng s? bi?n th? ny m con ng??i t?o ra chnh mnh. Thng qua chng, anh ta t?o d?ng nn th? gi?i c?a ring mnh; thng qua chng, anh ta c m?i lin k?t b?n ch?t v?i th? gi?i. D? dng ?? ta th?y anh ta c ???c quy?n n?ng c?a mnh nh? s? bi?n th?, nh?ng c?ng nh? n m anh ta s? h?u m?t th? khc cn tuy?t v?i h?n n?a lng tr?c ?n.
?i?u quan tr?ng ? ?y l ta khng tr?n trnh kh?i ci t? trng c v? khng ?? t?t trong m?t nh?ng ng??i ?ang nghin c?u cc l?nh v?c nhn v?n. Lng tr?c ?n v ?y c?ng l m?t h? qu? c?a qu trnh chuyn mn ha ?ang cng ngy b? ??y li vo ??a h?t c?a tn gio, v?n ? ch? ??nh cho n nhi?u ci tn khc nhau v gim st cch n v?n hnh. Lng tr?c ?n ?ang b? tch bi?t kh?i nh?ng quy?t ??nh mang tnh khch quan trong ??i s?ng hng ngy c?a chng ta, v th? nh?ng quy?t ??nh ny ?ang ngy m?t tr? nn my mc.
Ti ? bn ??n vi?c nh th? ch? c th? l ai ? ch?u gnh ln vai trch nhi?m, d r?ng anh ta khng th? lm g nhi?u ?? ch?ng t? anh ta ? th?c s? lm v?y thng qua nh?ng hnh ??ng c?a anh ta. ? l m?t th? trch nhi?m anh ta s? ph?i gnh vc c? cu?c ??i m?t cu?c ??i s?ng trong m?t th? gi?i ?ang t? h?y ho?i s? s?ng c?a chnh n v ta khng nn c?m th?y h? th?n khi ni r?ng trch nhi?m ny ?ang ???c nui d??ng b?i lng tr?c ?n. Trch nhi?m ny s? tr? nn v gi tr? khi n b? ?nh ??ng v?i m?t th? c?m xc m? h? v chung chung. Thay vo ?, n ph?i ?ng vai tr nh? m?t l?i hi?u tri?u cho s? bi?n th? chn chnh ? m?i c th? ?ang t?n t?i trn ci ??i ny. Thng qua th?n tho?i, thng qua v?n ch??ng th?i qu vng, nh th? s? h?c h?i v di?n t?p s? bi?n th? ny. Nh th? s? khng l g c? n?u anh ta khng p d?ng th?n tho?i m?t cch khng ng?i ngh? vo ci th? gi?i bao quanh anh ta. Hng v?n l?p lang s? s?ng ?ang th?m vo huy?t m?ch c?a anh ta, d nhn t? m?i v? b? ngoi chng v?n c v? tch bi?t kh?i anh ta trong m?i cch th?c chng bi?u th? b?n thn, chng s? khng b? suy r hnh m?t ph?m tr phn lo?i mang tnh khi ni?m thu?n ty. Thay vo ?, cu?c s?ng ny truy?n cho anh ta s?c m?nh nh?m ???ng ??u v?i ci ch?t v t? ? tr? nn th? g ? c s?c lan t?a su r?ng.
Ph?n s? c?a nh th? khng th? ch? xoay quanh vi?c c?u r?i nhn lo?i cho ??n khi anh ta la ??i. Nh th?, ci con ng??i m? lng v?i m?i ng??i, s? tr?i nghi?m n?i phi?n mu?n khn ngui tr??c quy?n l?c ngy m?t l?n d?n c?a ci ch?t ? v s? ng??i khc. Anh ta s? v?t l?n v?i ci ch?t v khng bao gi? nh??ng b? k? c? khi nh?ng n? l?c c?a anh ta t??ng ch?ng nh? v v?ng. V?i lng kiu hnh anh ta s? gi? v?ng l?p tr??ng tr??c nh?ng s? gi? c?a s? tr?ng r?ng v?n ?ang sinh si n?y n? trong n?n v?n ch??ng c?a chng ta, v anh ta s? ch?ng ch?i chng b?ng nh?ng th? v? kh c?a ring mnh. Anh ta s? tun th? m?t th? lu?t l? v?n khng ???c t?o ra cho anh ta nh?ng v?n l c?a anh ta m thi:
Hy ?? anh ta khng ??y vo ci h? v nh?ng k? s?n lng s?ng trong ci h? v. Hy ?? anh tm ki?m ci h? v h?ng ki?m ra l?i thot kh?i ci h? v v chia s? l?i thot ? ??n v?i m?i ng??i. Hy ?? anh ta chm trong n?i s?u mu?n v tuy?t v?ng ?? r?i anh ta bi?t cch ko nh?ng ng??i khc kh?i n?i s?u mu?n v tuy?t v?ng, v khng ghen t?c tr??c ni?m h?nh phc c?a nh?ng sinh v?t khc, cho d chng co x v chm gi?t v chia c?t nhau ra sao.