Con thiên nga bay qua m?t th? k? d? d?n

B�i d?n cho ph?n th? Akhmatova

Nguy?n Quang Th�n t?p h?p v� vi?t t? ngu?n t? li?u ti?ng Nga v� ti?ng Ph�p

?� l� m?t ng??i ?�n b� phi th??ng. C� g�i ???c nu�ng chi?u v� hay c??i nh?o, l�m th? t? n?m m??i m?t tu?i v� n?i danh ngay t? t?p th? ??u ti�n gi?a thi ?�n Peterburg ??u th? k? hai m??i ?ang t? gi� ch? ngh?a t??ng tr?ng ?? b??c v�o nh?ng t�m t�i c?a ?? th? tr??ng ph�i. Ng??i ?�n b� Nga mang trong m�nh m?t ph?n d�ng m�u c?a c�c h�n tacta[1] ?y t?ng n?i ti?ng tr??c c�ch m?ng Th�ng M??i, ?� ph?i tr?i qua m?t s? ph?n t?t c�ng ??ng cay v� ??t ng?t s�ng l�n nh? m?t ng�i V? n? tr�n b?u tr?i th? Nga, sau h�ng ch?c n?m th? ph�ch ?� tr? v? c�t b?i. Kh�ng ph?i l�m v?n khi v� b� l� m?t V? n? m� b� ?� th?t s? th�nh m?t ng�i sao. Nh�n d?p k? ni?m 100 n?m ng�y sinh c?a b�, UNESCO ?� t�n vinh b� l� Danh nh�n v?n h�a th? gi?i v� H?i thi�n v?n v? tr? l?y t�n b� ??t t�n m?t ng�i sao.

V�ng, b� l� ng�i sao V? n?, m?t thi�n t�i th? mang khu�n m?t ng??i ph? n? ??p[2] v� ??y kh� ph�ch, ???c ?�nh gi� l� ng??i ?�ng t? h�o nh?t trong c�c nh� th? n? hi?n ??i (Val�ri Briossov). Sau h�ng ch?c n?m tr?i b? che khu?t, hi?u l?m v� th?m ch� b? b�i nh?, (chuy?n n�y ?�u c� l? v?i ch�ng ta), t? th?p k? 90 ng�i sao Akhmatova ng? tr�n b?u tr?i nh? vinh quang c?a th? Nga v� l� m?t danh nh�n v?n ho� l?n c?a lo�i ng??i. V� t? ?�y th� v?nh vi?n.

Vi?t v? b� l� m?t ?i?u qu� kh� kh?n h?u nh? kh�ng th?, c?ng nh? ta mu?n d�ng l?i l? hay c? v? ?? m� t? sao Kim. Nh? Nguy?n Tr�i v� r?t nhi?u b?c th?y v?n ch??ng kh�c, b� ch? c� th? th�nh Sao Kim sau khi ch?t, sau khi ?� n?m tr?i t?n c�ng kh? ?au v� v?i b�, c�i ?au ??n nh?t c?a nh� th? kh�ng ph?i chuy?n hai ng??i ch?ng b? h�nh h�nh, ??a con trai duy nh?t b? ??y v�o tr?i Gulag kinh ho�ng m� l?i ch�nh l� s? h? h?ng c?a ng??i ??i, c?a ??ng b�o Nga m� b� v� c�ng y�u m?n.

T? n?m 1911 ??n nay b� ch? c� m?i vi?c ?? l�m: l�m th?. Kh�ng, b� kh�ng l�m th? m� s�ng t?o th? nh? Nicolai Nedobrovo[3] ?� vi?t v? b� t? n?m 1914. Khi b� �s�ng t?o th?� th� ch�n tr?i th? t??ng tr?ng Nga ?� b?t ??u kh�p l?i tuy ng�i sao s�ng nh?t l� Alekxandr Blok v?n c�n nguy�n ?? s�ng. Ba m??i n?m ?� qua r?i, ph�t s�ng l?c nghi?t ng� c?a Verlaine[4] b?n v�o ng??i b?n �ch� th�n� c?a m�nh l� Rimbaud ch? c�n ch�t d? �m ? n??c Nga v? tr??ng ph�i suy ??i ?ang ??n ?? c�o chung. N??c Nga ?ang s�i s?c v?i qu� nhi?u � t??ng v� c?m x�c. C�ch m?ng ?ang t?i g?n. Suy ??i, t??ng tr?ng, si�u th?c… v� sau n�y l� ch? ngh?a tuy?t ??nh... m?t ??c s?n Nga-la-t? v?i nh?ng t�i n?ng l?n nh? N. Goumilev, O. Mandelstam v� Akhmatova v? th?c ch?t l� s? k? t?c v?n ch??ng c? ?i?n Nga, ch? y?u l� v?n xu�i th? k? XIX. V?n xu�i, ?�ng nh? v?y. N?m 1922, khi c�n ch?a b? Staline ??y v�o tr?i t?p trung r?i ch?t ? ?�, Mandelstam ?� r?t c� l� khi �ng vi?t v? ng??i b?n th? n? t�i n?ng c?a m�nh: �Anna Akhmatova ?� mang ??n cho th? tr? t�nh Nga t?t c? c�i ph?c t?p bao la v� s? phong ph� c?a ti?u thuy?t Nga th? k? XIX. S? kh�ng c� Anna Akhmatova n?u kh�ng c� Tolstoi, Tourg�niev, Dostoiewki v� c� th? k? th�m Leskov n?a. S? kh?i th? c?a Akhmatova ho�n to�n t? v?n xu�i Nga ch? kh�ng ph?i trong th?.� (Th? vi?t v? th? Nga – 1922)

Mandelstam, (h?n ta c�n nh? b�i b�o ??y thi?n c?m v� c� t?m nh�n xa c?a anh vi?t v? Nguy?n �i Qu?c t?i ??i h?i Qu?c t? C?ng s?n n?m 1923) v� Goumilev[5], v� Akhmatova, Zenk�evitch, Narbout, v.v. tr??c h?t h? l� nh� th? Nga, c? Blok v� nhi?u nh� th? t�i n?ng kh�c, h? ??ng v?ng tr�n m?nh ??t Nga tr??c nh?ng quy?n r? xa v?i nh?ng kh� quen thu?c c?a n?n th? Ph�p v?n c� truy?n th?ng h�o nho�ng v� r?c r?. C�c cu?c c�ch m?ng �m ? trong l�ng m?t n??c Nga ??y m�u thu?n v� n?i l?c nh? ta ?� th?y trong t�c ph?m c?a Tolstoi v� Dostoievski ?� gi? c�nh di?u th? c?a h? l?i m?t ??t, kh�ng m?t d?ng trong b?u tr?i th? ca ??y ?n s? c?a m?t th? k? ?ang b?t ??u nh?ng b??c ch�n b� ?n, kh� ?o�n.

Trong n?m n?m tr??c c�ch m?ng ?y, ch? v?i ba t?p th? tr? t�nh (Bu?i chi?u 1912, C�y S?y 1914 v� B?y Tr?ng 1917) Anna Akhmatova ?� mang l?i s? b�nh y�n cho th? Nga, b�nh y�n ? ch? th? b� kh�ng ch?y theo nh?ng gi?c m?ng hoang ???ng ki?u Rimbaud m� ? l?i v?i v? ??p c?. V? ??p ?y ?� qu� huy ho�ng trong v?n xu�i Nga v?i hai ??nh Th�i S?n, m?t l� Dostoievski ? P�terbourg v� Tolstoi ? Iasnaia Poliana. Tuy Pouchkine, Lermontov, Derjavine[6], N�krassov v?n c�n ng?i s�ng v?i th? h? b� nh?ng nh?ng ngu?n s�ng kh?i huy?n v? ??i ?y v?n kh�ng ?? v?i nh?ng t�m h?n tr� th?c Nga ?ang h??ng v? m?t ch�u �u ?� ???c ??c Khoa h?c v? gi?c m?ng c?a Freud. C�n Maiakovski l�c ?� ch? ?ang �g� d??ng c?m tr�n v?a h� ?? t�m t?i tr??ng ph�i v? lai. �B� ?� ph�t tri?n h�nh th?c th? c?a m�nh, m?t h�nh th?c tinh t? v� ??c ?�o m� v?n kh�ng r?i m?t kh?i v?n ch??ng t�m l�.� v?n Mandelstam trong b�i ?� d?n n�i nh? v?y m?t c�ch ch�nh x�c. Th?t h?nh ph�c c� m?t kho t�ng �v?n ch??ng t�m l�� nh? c�c nh� th? Nga ?� c� v?i Dostoievski v� nh?ng t�n tu?i v? ??i kh�c. Ngay Akhmatova c?ng nh?n r?ng b� kh�ng nh?p m�n v�o thi ca v?i t�c ph?m �� la Pouchkine� d� b� l� ng??i h?t s?c y�u th? �ng v� ?� vi?t h?n m?t quy?n s�ch nghi�n c?u v? thi h�o v? ??i.

M?t ?�i m?t nh? th?

M?i ng??i c?n nh? ??i

T�i, t?t nh?t, c?n tr?ng

T�i kh�ng nh�n, th? th�i

(Th? t?ng A. Blok, th�ng Gi�ng 1914 � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

B?n c�u th? r?t Akhmatova. ?� l� m?t xo�y n??c nh? b�nh l?ng tr�n m?t ao, l�c ??u h�nh nh? ch?ng c� g�, m?t rung ??ng mong manh, m?t c�i nh�n l? ?�ng, phi�u di�u nh?ng n� c? lan to? trong l�ng ta, m�i m�i. Ta c� quy?n c?m nh?n b�i th? nh? l� s? c? tuy?t s?c quy?n r? c?a Blok, v? ho�ng ?? th? t??ng tr?ng (v� c? th? t??ng tr?ng n?a) trong l?p nh� th? tr? th?i b?y gi?. (Blok h?n Akhmatova 9 tu?i). S?c vang xa c?a b�i th? l� ch? ?�. Th?i ?y Akhmatova ?� nh?n th?y r� �cu?c kh?ng ho?ng c?a ch? ngh?a t??ng tr?ng l� qu� r� r�ng v� nh?ng ng??i m?i vi?t kh�ng g?n v?i tr??ng ph�i n�y n?a�. V� �c�ng v?i Mandelstam, Zenkievitch� t�i ch?p nh?n tr??ng ph�i tuy?t ??nh.� (V�i ?i?u v? b?n th�n t�i – 1965). B� vi?t nh?ng ?i?u m�nh suy ngh?, nh?ng th? c�n vang xa h?n, ??n t?ng cao h?n. S? ch?p nh?n tr??ng ph�i tuy?t ??nh ?� gi? h?n th? c?a b� ? l?i v?i truy?n th?ng th? Nga. ?� l� s? uy?n chuy?n trong gi?ng ?i?u, s�ng r� v� h�i ho� trong n?i dung lu�n h??ng n?i. Nicolai Nedobrovo vi?t n?m 1914: �Th? Anna Akhmatova kh�ng h??ng t?i v? b�n ngo�i c?a t�m h?n ?? b�y ra tr??c m?t m?t quang c?nh nh?ng h�nh t??ng ???c c? th? ho� hay l?p ??y th�nh gi�c v?i �m thanh mu�n m�u mu�n v? c?a th? gi?i chung quanh. B� mu?n ph?p ph?ng trong l�ng ta, n?i g?n tr�i tim ta, d?n n�n, ve vu?t l�m ta ngh?n n?i c? h?ng. [...] ?� l� c�i kh�c nhau gi?a Akhmatova v� nh?ng kh?u ??i b�c th? kh�c�. �ng c�n vi?t: �Nh?ng h?ng kh?i tuy?t v?i c?a t�m h?n, nh?ng c?m x�c s�u l?ng v� ?a d?ng, nh?ng ?au kh? th?c s? ?�ng th�m mu?n, nh?ng m?i li�n h? ki�u sa v� t? do gi?a t?o v?t, t?t c? nh?ng c�i ?� ??u ???c b� ch? ng? v� h�t l�n trong th?.� (N. Nedobrovo � t�i li?u ?� d?n). T?t nhi�n th? b� giai ?o?n tr??c c�ch m?ng kh�ng ch? d?ng ? c�i v?ch quen thu?c c?a thi ph�p tr? t�nh.

T�i ?� t?ng ?i qua Tr�i ??t

Anna l� t�n r?a t?i c?a t�i

N� d?u �m n?i mi?ng v� tai ng??i.

(C�y S?y � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

N. Nedobrovo nh?n x�t ?� l� m?t ?o?n th? k? l?, nh?ng c�u th? tr?ng (� t?i ng�n ngo?i), v?n ?i?u ng? ng�n d?n d?p, ? ?t m?t c�ch b�nh l?ng, nh?p nh�ng v� ki�u sa v?i v? d?u d�ng r?t n? t�nh. Akhmatova l?ng l? v� ki�u h�nh h??ng v�o b�n trong b?n th�n m�nh, b??c l�n thi ?�n Nga nh? m?t hi?n t??ng v?a quen v?a l?. Quen v� thi ph�p tuy?t ??nh r?t g?n g?i v?i th? Nga truy?n th?ng kh?i ??u t? Pouchkine, l? v� t�nh ??c ?�o c?a ri�ng b�. B� ?�u c� bi?t r?i s? ph?i tr? gi� cho nh?ng b??c ?i ch�n th�nh v� b??ng b?nh ?�.

C?ng n?m 1914 ?y, c� l? sau khi ??c Bu?i chi?u v� C�y S?y, Blok ?� vi?t cho Anna Akhmatova l�c ?� ?ang n?i danh: �...Kh�ng c?n c� ng??i ch?ng ch?a c??i qua ??i, ch?ng c?n b�p b�, kh�ng �lai c?ng�, c?ng kh�ng c?n nh?ng ph??ng tr�nh c� ??n m??i ?n s?, c�i ch�nh l� ph?i r?n r?i h?n, b?t hoa ho� hoa s�i ?i v� h�y ?au ??n h?n.� (Nguy?n Quang Th�n nh?n m?nh). C�n Marina Tsvetaieva[7] t�i n?ng th� vi?t th? t?ng Akhmatova v�o n?m 1915 v� n�i nh?ng l?i ti�n tri: �??i ch? l� m?t c�i r�ng m�nh / Bi?t bao gi? h?t ???c?�.

�??i ch? l� m?t c�i r�ng m�nh� v� � h�y ?au ??n h?n�, nh?ng c�y th�nh gi� ???c b�o tr??c ?y ?� d?n d?p r?i xu?ng l?ng Anna Akhmatova nh? m?t ??nh m?nh m� m�i v? sau n�y (1935) b� ch? c�n bi?t t? gi?i th�ch ?i?u ?� khi coi ?� nh? m?t quy lu?t c?a mu�n ??i:

Kh�ng c� th?t ch?t ??u v� nh?ng th?ng ?ao ph?

Th� tr�i ??t n�y c?ng ch?ng c� nh� th?…

(Th? trong cu?n v? b? ??t ch�y � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

B� c?ng ?� n�i th?ng � ngh? �t? v� ??o� n�y v?i Vitali Vilenkine, nh� nghi�n c?u v?n h?c s? n?i ti?ng v� l� b?n th�n c?a b� � M?i nh� th? ??u c� bi k?ch c?a m�nh, kh�ng th? anh ta ch?ng l� thi s?. C�n t�i, (bi k?ch l� ? ch?) ng??i ta kh�ng hi?u t�i.�(V.V. – K? ni?m c� b�nh lu?n – 1982)

Nh?ng c� c?n ??n ch?ng ?y bi k?ch trong m?t cu?c ??i nh? cu?c ??i c?a Akhmatova ?? th�nh thi s? hay kh�ng?

C�y th�nh gi� n?ng n? nh?t c?a ??i th??ng m� b� ph?i mang tr�n vai su?t cu?c ??i kh? n?n l� c�i ch?t oan khu?t tr�n ph�p tr??ng (1921) c?a nh� th? qu� t?c n?i danh N. Goumilev, ng??i ch?ng ?� ly d? m� b� v?n c�n y�u[8], b� c?ng kh�ng hi?u sao con ng??i t�n s�ng v? ??p c?a ti?ng Nga ?y l?i l� �k? th� c?a nh�n d�n�. V� sau n�y l� Nicolai Pounine, ng??i ch?ng th? hai, ch?t trong tr?i t?p trung. V� ??n l??t Lev Goumilev b? b?t v� b? giam oan u?ng, t?i �c l?n nh?t c?a anh c� l? v� anh l� con trai c?a b�, m?t nh� th? c?ng ??u c?ng c?. T�n ??c t�i kh�ng mu?n ??ng ??n nh� th? n?i danh, h?n ch? gi?t hai ng??i b� y�u m?n v� b?t giam ??a con trai duy nh?t c?a b�. C�i ?au ??n m� Blok t?ng ?�i h?i ph?i c� nhi?u h?n n?a n?i th? b� ?� t?i ngay trong cu?c s?ng th?c c?a b� ch? kh�ng ph?i trong th?. Blok ?� r?t ch�nh x�c. Nh?ng ?au kh? qu� s?c ch?u ??ng ??i v?i m?t ng??i ?�n b� ?� ???c thi s? tr? n? b?ng th? v� t?t c? tinh hoa sinh ra t? n?i ?au c� m?t kh�ng hai ?y ?�, nh? nh?ng con trai l�m ng?c t? m?t v?t th??ng, ho� th�nh nh?ng trang th?, nh?ng chu?i ng?c ?�ng ki�u h�nh c?a th? Nga v� nh�n lo?i. Nh?ng vi�n ng?c ?y ???c x�u th�nh hai chu?i lung linh tr�n ng?c nh� th?. ?� l� C?u h?n hay Kh�c t??ng ni?m (?� c� b?n d?ch sang ti?ng Vi?t c?a Ph?m V?nh C?) v� nh?ng b�i th? ???c l�m trong nhi?u th?i k? kh�c nhau trong t?p Th? trong cu?n v? b? ??t ch�y. ?�y l� m�n n? ??i m� nh� th? ph?i tr?, cho n?i ?au c?a b?n th�n m�nh v� c?a r?t nhi?u ng??i ?au kh? kh�c, m?t thi�n ch?c c?a nh� th?.

Trong nh?ng n?m r�ng r?n c?a ch? ?? �gi�v, t�i ?� ??ng x?p h�ng m??i b?y th�ng tr?i ? nh� t�. C� m?t l?n, m?t ng??i n�o ?� nh?n ra t�i. Khi ?y ng??i ?�n b� c� c?p m?t xanh bi?c ??ng ??ng sau t�i v� t?t nhi�n ch?a bao gi? nghe th?y t�n tu?i t�i b?ng d?ng b?ng t?nh kh?i tr?ng th�i ?? ??n chung cho t?t c? ch�ng t�i v� h?i v�o tai t�i, ? ?�y m?i ng??i ??u n�i th� th?m:

- C�i c?nh n�y ch? c� t? ???c kh�ng?

T�i ?�p:

- ???c.

Khi ?y, m?t c�i g� ?� gi?ng nh? n? c??i tho�ng hi?n tr�n c�i tr??c kia l� khu�n m?t c?a ch?.

(Kh�c t??ng ni?m – Thay l?i n�i ??u � t�m xem b?n d?ch c?a Ph?m V?nh C?)

Qu? th?t b� ?� t? ???c. Kh�c t??ng ni?m x?ng ?�ng l� m?t b�i �c?u nguy?n kh�ng cho ri�ng m?t t�i / M� cho t?t c? m?i ng??i ??ng ?� v?i t�i� trong m?t th?i �ch? c� k? ?� ch?t m?i n? n? c??i / sung s??ng v� ?� ???c b�nh y�n v� th�nh ph? L�ningrad nh? m?t t?m bi?n th?a / Treo l?ng l?ng b�n c?nh c�c nh� t� c?a n��. (b?n d?ch Ph?m V?nh C?)

Ngay c? trong Kh�c t??ng ni?m, Akhmatova kh�ng th�t l�n n?i ?au c?a m�nh nh? nh?ng ??i b�c th?. B� l?ng l? nh�n v�o b�n trong m�nh, b�n trong nh?ng kh�c ?o?n tr??ng c?a nh?ng ng??i c�ng chung v?i b� s? ph?n b?t h?nh, b� ng? ng�c kh�ng hi?u sao c�i c� g�i hay c??i nh?o/ V� ???c t?t c? b?n b� nu�ng chi?u / C� n? sinh ? Ho�ng Th�n vui t�nh l?i ph?i ??ng d??i ch�m sao Th?p t? ?? tu�n nh?ng gi?t n??c m?t n�ng b?ng ??t th?ng l?p b?ng n?m m?i. Ng??i ?�n b� ?y kh�ng hi?u n?i c�i g� ?� x?y ra, ng??i ?�n b� ?y c� ch?ng d??i m? / con trong nh� giam. B� kh�ng th? l�m g� h?n tr??c s?t th�p, b� ch? n�i v? �nh tr?ng, c�i v?ng tr?ng v�ng kh� ??i m? l?ch ?�m n�o c?ng ng� v�o nh� ?? th?y m?t c�i b�ng th?y m?t ng??i ?�n b� ?au ?m, ??n ??c. Tr?ng ng� v�o ph�ng giam c?a con b� ?�m ?�m b?ng �nh m?t di?u h�u oi b?c ??:

N�i v? c�y th?p t? c?a con cao v?i v?i

V� v? c�i ch?t ⁹

(Nh?ng c�u, ch? in nghi�ng: Kh�c t??ng ni?m � t�m xem b?n Ph?m V?nh C? d?ch)[9]

Nh?ng n?i ?au ??n n�i ?� c?ng g?y g?c ?y ch?a h?n l� l?n nh?t v?i m?t nh� th?.

M??i b?n b�i th? Akhmatova l�m r?i r�c trong nhi?u n?m ch?a c�ng b?[10] (?�ng h?n l� kh�ng th? c�ng b?) ???c b?n b� trong ?� c� Anatoli Naiman c?t gi? v� Roman Timentchik t?p h?p l?i trong Th? trong cu?n v? b? ??t ch�y ch? ???c xu?t b?n ? Riga n?m 1987 ch? kh�ng ph?i tr�n qu� h??ng Nga c?a b�. Nh?ng b�i th? trong t?p n�y c� s? kh�c bi?t l?n v?i giai ?o?n tr? t�nh tr??c ?�y c?a Akhmatova, ch�ng h�m ch?a nh?ng ?n ?c cay ??ng, nh?ng ?n � s�u xa v� ???c c�n nh?c k? l??ng ??n t?ng c�u ch? ?? n�i l�n b?ng th? c�i S? th?t cay ??ng kh�ng ph?i c?a ri�ng Akhmatova m� c�n c?a th?i ??i. C� l? s? k�n ?�o n�y kh�ng ph?i ?? tr�nh n� ki?m duy?t v� b� kh�ng h? c� � ??nh c�ng b? ch�ng, c?ng ch?ng v� l� do �an to�n� n�o kh�c m� h?n th? Akhmatova l� th?, n� v?n c� �m h??ng bi th?m ngay t? ??u, t? nh?ng ng�y b� m?i b?t ??u c?m b�t l?i ???c Blok nh?c nh? l� c?n ?au ??n h?n n?a, r?n r?i h?n n?a. ?i?u d? ph�n bi?t nh?ng b�i th? n�y v?i c�c t�c ph?m c?a giai ?o?n ??u l� t�nh c�ng d�n ???c l? r� h?n, nh? Timentchik nh?n x�t, n� c� c?m h?ng n�krassov h?n.

Theo t�i, ? Kh�c t??ng ni?m, b� nh�n th?ng kh�ng e d� n?i ?au c?a m�nh v� c�c b?n ph? n? ?i th?m nu�i. B� ch? coi b�i th? nh?

d?t cho h? m?t t?m kh?n li?m r?ng

B?ng nh?ng t? ng? ngh�o n�n t�i nghe ???c c?a h?

th�, v?i Th? trong cu?n s? b? ??t ch�y b� ?� th�t l�n nh?ng ph?n u?t b? d?n n�n ??n t?t c�ng c?a m�nh. ??n ch? n�y ta b?ng nh?n ra m?t Akhmatova c�ng d�n. C�ng d�n theo ki?u ri�ng b?m sinh c?a b�, m?t th? th? tr? t�nh c�ng d�n ??y t�nh n? kh�ng gi?ng m?t ai kh�c.

Ch� bai t�i, ch?i b?i, ?, �

C�c anh h�y c�n k?p ch�n

T�i s? d?y c�c anh, nh?ng ch�ng d?ng c?m

C�ch tr�nh n� t�i ra.

L?i l?c t�i kh�ng t�m ki?m

Vinh quang t�i ch?ng ??i ch?

Ba m??i n?m r?i t�i s?ng

D??i b�ng t? th?n ?�u xa.

(Nguy?n Quang Th�n d?ch qua b?n ti?ng Nga)

S? �thay ??i� c?a th? b� l�m nhi?u ng??i b?t ng?. Ph?i ch?ng Akhmatova, m?t h?n th? lu�n th� th?m, lu�n h??ng n?i th??ng v?n h�t l�n nh?ng b�i ca nh? nh? c?a tr�i tim m�nh nh?ng n?m 10 ??u th? k? ?� tr? th�nh m?t nh� th? kh�c tr??c, m?t nh� th? c�ng d�n?

? Li�n X�, c� m?t th?i k? d�i, nh?t l� trong nh?ng cu?c tranh lu?n gay g?t ??u nh?ng n?m 20 th? k? tr??c, giai ?o?n m� sau n�y Albert Camus nh?n x�t trong di?n t? Nobel Discours de Su�de n?i ti?ng: � Nh?ng t�c ph?m ??p v� bi th?m c?a nh?ng n?m ??u c�ch m?ng Nga cho ch�ng ta th?y ???c n?i day d?t [ch?n ???ng]. [�] Nh?ng g� n??c Nga cho ch�ng ta ??c trong th?i gian ?� l� m?t ph�ng th� nghi?m r?c r? c?a h�nh th?c v� ch? ??, m?t s? s�ng t?o ??y lo �u v� nh?ng t�m t�i ?i�n lo?n.�[11] N�i nh? v?y l� ch�nh x�c. N?i chi?n ?� k?t th�c. Nh?ng ph?i h�ng ch?c n?m ng??i ta m?i thi?t l?p n?i nh?ng l? lu?t m?i kh�ng gi?ng ai trong s�ng t?o v?n ch??ng c� �t�nh ??ng�, chuy?n ?y ?�u c� d? v?i nh?ng ng??i k? th?a di s?n c?a Pouchkine v� Lermontov. C� l? c�i ch?t c?a Ess�nine v� sau ?� c?a Maiakovski l� nh?ng c?t m?c bu?n ch?m d?t giai ?o?n m� v?n ?�n l� m?t ph�ng th� nghi?m r?c r?. Sau ?� l� ??c t�i, l� hi?n th?c x� h?i ch? ngh?a ??ng quang v� v?n h?c x� vi?t ?i ti?p ch?ng ???ng nh? ch�ng ta ?� bi?t qu� r�. Trong th?p k? 20 ?�, nh?ng m?i t�n t?m thu?c ??c ph�ng t?i t?p v�o Akhmatova (Tamara Balachova) v� nh?ng la � c?a b�o ch� d?y l�n �t? Libau ??n Vladivostok� (nh? b� t?ng n�i th?) sau nh?ng t?p Xa ti?n th?o (1921) v� Anno Domini (1922) c?a b�. �Ng??i ta ch?p cho b� nh?ng c�i m? ??y khinh b? nh? th? ph�ng tr�, th? gi??ng chi?u, th? suy ??i kh�ng �ch g� cho c�ch m?ng. Kh�ng h? c� cu?n s�ch n�o c?a b� ???c in t? 1922 ??n 1940 ? ngay x? s? m�nh� (Tamara Balachova). Nh?ng nh� v?n Nga l?u vong v� l� do n�y kh�c vi?t h?i ?c khai th�c m?t c�ch l?c l�ng v? quan h? v? ch?ng gi?a b� v?i Goumilev v� kh�ng bi?t g� h?n v? b� v� th? b� ngo�i nh?ng g� h? ?� bi?t v� ?�nh gi� t? nh?ng n?m tr??c c�ch m?ng. C�n Ph??ng T�y th� d�nh cho b� m?t s? b�ng quan kh� hi?u v� ?�ng ng?c nhi�n. B� vi?t trong h?i ?c: �B�i th? T�i ch?ng bao gi? ?i v?i ai kh�ng l�m h? th�ch. Ng??i ta [Ph??ng T�y]?� ng?ng in th? t�i. Chuy?n ?� k�o d�i m�i t?i n?m 1939…�

Ph??ng T�y vu v? t�i r?i tin nh? th?t

Ph??ng ?�ng ph?n b?i t�i sang tr?ng ?�ng ho�ng

Ph??ng Nam th� cho t�i ch�t kh�ng gian nh? gi?t

C??i c?t, b? bai d�ng ch? ngh?ch th?n..

(Th? trong cu?n v? b? ??t ch�y � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

V?y l� ch? c�n Ph??ng B?c, ngo�i kh?i L�ningrad l� V?nh Ph?n Lan, con ???ng thu?n l?i nh?t c?a nh?ng ng??i r?i n??c l?u vong th?i ?�. Nh?ng b� l� nh� th? Nga, b� kh�ng th? r?i ??t Nga, ti?ng Nga, nh? m?t s? ng??i kh�c.

Kh�ng, t�i ch?ng n??ng d??i b?u tr?i n�o

Ch?ng mong ?�i c�nh xa l? n�o che ch?

Th?i ?� t�i ?� c�ng nh�n d�n, b?t h?nh sao

? n?i m� nh�n d�n t�i ph?i ?.

(Th? trong cu?n v? b? ??t ch�y � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

D� ?i?u ?� c� ngh?a l�:

? l?i ?�y trong m?t m� l?a kh�i

Ch�t thanh xu�n hu? ho?i kh�ng c�n

L? ch�ng t�i c� bao gi? ??m ???c

Nh?ng ng?n ?�n ?�nh th?ng v�o l?ng.

(T?p Anno Domini � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

B� ?� ? l?i v?i n??c Nga.

L� nh� th? h??ng n?i v� y�u qu� kh?, c� g�i Ho�ng Th�n ki�u sa b??c t? thi ?�n v�o th? vi?n H?c vi?n n�ng nghi?p l�m nh�n vi�n, l?ng l? d�nh th?i gian nghi�n c?u Pouchkine, ngh? thu?t ki?n tr�c P�terbourg c? v� im l?ng.

B� kh�ng �n�i l?n� ???c nh? Maia. C?ng kh�ng t? c?t m?ch m�u c? tay m�nh cho ??n ch?t nh? Ess�nine. Tr??c b�o t?, th�i ?? ???c l?a ch?n ?�ng v?i b?n ch?t c?a b� l� im l?ng.

? tr�n c?t b�u ng??i x?u h? c?a kh? ?au

T�i ??ng ?�y d??i b�ng ngai v�ng

(M?nh v?n)

T�i ?� l?ng im t? ba m??i n?m r?i

V� b� t? h?i:

T?i sao ch? l?ng c�m nh? m?t t�n t?i ph?m?

(Bi ca ph??ng B?c)[12]

C?ng c�u h?i ?� trong �Th? trong cu?n s? b? ??t ch�y�:

Tai t�i ?i?c v� nh?ng l?i nguy?n r?a

�o t�i mang r�ch m??p ??n t?n c�ng

T�i l� ng??i ?�n b� t?i l?i

nh?t tr?n gian c� ph?i th? kh�ng?

(Nguy?n Quang Th�n d?ch)

C�i im l?ng c?a Akhmatova trong m?t th?i gian d�i l� b?t bu?c, c?ng kh�ng c� ngh?a l� b� ?� ??i kh�c. ?�ng h?n, b� ?n m�nh, kh�ng ch? ch?t, kh�ng ch? th?i m� l?ng l? nh�n th?ng v�o n?i ?au l�ng m�nh v� l�m th?, ngu?n th? c?a b� ch?a bao gi? c?n. C�i xo�y n??c Akhmatova v?n to? nh?ng v�ng tr�n m?i l�c m?i r?ng tr�n m?t n??c, d� l� m?t m?t n??c ?ang n?i s�ng v� c? khi ??c gi? h? h?ng, l�ng qu�n. C?ng c� l�c b� m?t m?i, b� bi quan xin ??ng ai c?u nguy?n cho t�i – ai b? ?i r?i xin ??ng quay l?i (ch?c kh�ng �t b?n b� ?� r?i b? b� trong nh?ng ng�y ?�. Nh? l?i chuy?n Pasternak khi b? h�nh h? v� cu?n B�c s? Zivago, c� h�m ?� vui m?ng khoe v?i v?: Em ?i, h�m nay anh c�ng an h? t?ch ch�o anh r?i!). Nh?ng r?i ch�nh b� l?i c?u xin Th??ng ?? t?i cao:

Th??ng ?? ?i, Ng??i th?y t�i m?i m?t ch?ng n�o

S?ng l?i, ch?t, r?i v?n s?ng

V� ch? xin m?t �n hu? nh? nhoi:

H�y mang h?t c? ?i! Nh?ng b�ng h?ng n�y ?? th?m

T??i m�t h??ng n�y xin ?? l?i cho t�i.

(B�ng hoa h?ng cu?i c�ng 1962 � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

May m?n cho ch�ng ta, Th??ng ?? ?� ?? l?i cho Anna Akhmatova nhi?u h?n th?.

*

?� ?? l?i cho b� nguy�n v?n t�i n?ng v� l�ng can ??m, c�i kh� ph�ch m� kh�ng c� n� th� b?t k? nh� th? n�o c?ng ch? l� ng??i bi?t gh�p v?n v� n?i ti?ng v� bi?t u?ng r??u T�y h?n l� t�i th?. Akhmatova ?� gan g�c, b??ng b?nh b?o v? danh d? c?a ti?ng Nga, c?a th? Nga v� c?a b?n th�n m�nh. Cu?i n?m 1941, sau khi ph�t x�t t?n c�ng Li�n X�, bao v�y Peterburg b� ?� l�n ?�i ph�t thanh k�u g?i nh�n d�n ??ng l�n b?o v? �th�nh ph? c?a Pi?t ??i ??� v� nh? b� nh? l?i, c?m h?ng th? l?i tu�n ch?y m?nh m?, v?n l� nh?ng c�u th? Akhmatova:

Ch�ng ta kh�ng run s? n?m d??i l�n ??n

C?ng ch?ng ??ng cay than th? v� kh�ng c�n m?t m�i nh�

Nh?ng ti?ng Nga ?i, ch�ng t�i g�n gi?

G�n gi? ti?ng Nga v? ??i c?a ta!

(T?p Ng?n gi� chi?n tranh � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

B�, ng??i su?t ??i b?o v? v? ??p Nga c? x?a v� thanh s?ch. M?c d�, nh? nhi?u s? ph?n kh�ng may m?n c?a tr� th?c Nga kh�c, vi?c quay ??u nh�n l?i qu� kh? c� th? b? coi l� m?t t?i l?i, nh? ng??i v? c?a L?t trong th�nh X�-?�m, b? tr?ng ph?t v� bi?n th�nh m?t c?t mu?i khi quay ??u nh�n l?i. Nh?ng b� v?n gan g�c quay ??u nh�n l?i. V� kh�ng th? kh�ng quay ??u nh�n l?i. V� b� c?t l�n m?t c�u h?i r?t Akhmatova:

Ai s? than kh�c cho ng??i v? n�y

M?t m�t n�y ph?i ch?ng l� nh? nh?t?

ch? m?i tr�i tim t�i ch?ng bao gi? qu�n ???c

K? hi?n d�ng ??i cho m?i c�i nh�n th�i.

(Ng??i v? c?a L?t – 1922- 1924 – Th? Kinh � Nguy?n Quang Th�n d?ch)

Ph?i, Anna Akhmatova, nh? con thi�n nga tuy?t ??p v� cao sang trong b�i th? V??n M�a H�, �v?n b?i qua th? k? nh? x?a�, ng??i ?�n b� phi th??ng ?y s?n s�ng hi?n d�ng ??i cho m?i c�i nh�n, ?� b?i qua th? k? ?? ??t l�n ban th? ng�n t? c?a nh�n d�n Nga m?t s? nghi?p th? m�i m�i l� bi?u t??ng c?a t�i n?ng, l�ng trung th?c v� nh�n ph?m.

Xin ch?m h?t nh?ng d�ng vi?t r?t kh�ng ??y ?? n�y b?ng nh?ng c�u th? c?a Alexandre Blok vi?t t?ng b� ng�y 16 th�ng Ch?p n?m 1913:

Bu?n b� v� m?ng m?

Ch? t? n�i v?i m�nh:

�T�i ch?ng gh� gh?m m� c?ng ch?ng ng�y th?

Kh�ng ?? gh� g?m ?? gi?t ng??i

C?ng ch?ng qu� ng�y th? ?? m� kh�ng bi?t

r?ng cu?c ??i l� gh� g?m nh??ng bao!�

[1] Anna Akhmatova sinh ng�y 23 th�ng S�u n?m 1889 ng�y l? Th�nh Jean. ???c ??t t�n Anna ?? t??ng nh? b� ngo?i Anna Egorovna Motovilova. M? c?a b� ngo?i b� l� m?t h?u du? c?a Th�nh C�t T? H�n (Gengis Khan).

[2] A. Akhmatova ???c nhi?u ho? s? ???ng th?i v? ch�n dung. Nathan Altman, h?u nh? ch? v? ch�n dung b� t? 1914. C�n Amedeo Modigliani (1884 – 1920), danh ho? ng??i � thu?c tr??ng ph�i Paris ?� quen b� ? th? ?� n??c Ph�p v� ?� v? t?ng b� 16 b?c ch�n dung, b�y gi? ch? c�n m?t v� ?� l� b?c gi� tr? nh?t. Nh?ng b?c kh�c b? ??t trong th?i gian con trai b� (Lev Goumilev, hi?n nay l� ti?n s? s? h?c) b? b?t.

[3] Nicolai Vladimirovitch Nedobrovo (1882 – 1919), tri?t gia t�i n?ng, thi s? v� nh� ph� b�nh Nga, t?ng vi?t m?t b�i ph� b�nh v? A. Akhmatova m� b� cho l� gi� tr? nh?t trong nh?ng b�i vi?t v? b�.

[4] Rimbaud v� Verlaine c�ng ?i hoang ? Anh v� B?, ph�t s�ng l?c c?a Verlaine b?n v�o b?n ?� ch?m d?t

� cu?c t�nh � c?a hai ng??i v� ngay sau ?� (1873) t?p Chuy?n ?i ngh? ??a ng?c c?a Rimbaud ra ??i v?i nh?ng b�i th? ??y hoang t??ng v� b? t?c. M�i v? sau, Rimbaud m?i chuy?n sang ch? ngh?a si�u th?c v� ?nh h??ng l?n ??n th? ca ch�u �u ??u th? k?.

[5] Ti?n s? Nicouline trong m?t l?n n�i t?i Vi?n V?n h?c cho bi?t, khi c�n l� s? quan h?i qu�n Sa ho�ng, c�ng h?m ??i Nga gh� qua Cam Ranh, N.Goumilev ?� vi?t hai b�i b�t k� v? x? Annam thu?c Ph�p. N?u ?�ng th? th� c� l? �ng l� nh� v?n Nga ??u ti�n vi?t v? ??t n??c ch�ng ta.

[6] N?u t�i nh? kh�ng nh?m th� Maia kovski c� m?t c�u th? vi?t r?ng thi t�i c?a �ng � c� th? ?? c�ng thi s? Derjavine �.

[7] Marina Tsvetaieva (1892 – 1941) nh� th? Nga t�i n?ng, s?ng l?u vong, h?i h??ng n?m 1940 v� t? t? n?m 1941. M?y c�u th? tr�n d?ch theo b?n ti?ng Ph�p c?a Henri Abril.

[8] � Hai nh� th? l?n c?a n??c Nga t?ng l� v? ch?ng v� (sau khi ly d?) v?n l� b?n c?a nhau. Tr�n m?t trang c?a t?p B?y Tr?ng do A.Akhmatova g?i N. Goumilev v�o th�ng S�u n?m 1918, l?i ?? t?ng c� ghi: �T?ng N. Goumilev, b?n th�n y�u c?a t�i v?i t�nh y�u Anna Akhmatova� (Lev Ozerov) N. Goumilev ?� ???c minh oan n?m 1990.

[9] Kh�c t??ng ni?m ???c vi?t t? 1936 ??n 1940, tr? Thay l?i n�i ??u n?m 1957. N� ch? ???c in l?n ??u ti�n ? Ph�p kho?ng gi?a nh?ng n?m 60 v� Li�n X� tr??c ?�y gi?a nh?ng n?m 80. C? hai l?n ra m?t ??c gi? ??u ???c coi l� m?t s? ki?n v?n h?c quan tr?ng. B?n d?ch sang ti?ng Vi?t r?t th�nh c�ng c?a nh� nghi�n c?u Ph?m V?nh C? ???c in l?n ??u ti�n ? Vi?t Nam kho?ng cu?i th?p k? 90 tr�n t?p ch� ??t Qu?ng do nh� th? Thanh Qu? l�m T?ng bi�n t?p.

[10] Kho?ng 1946 ??n 1963, b�i cu?i c�ng ghi: Rome ?�m 18 th�ng Ch?p n?m 1964, c� l? ?�y c?ng l� b�i th? cu?i ??i c?a b� l�m tr�n ???ng t? � v? nh�n d?p nh?n gi?i th??ng Etna-Taormina.

[11] Discours de Su�de – Gallimard 5⁰ �dition.

[12] B�i th? n�y l�m d? dang g?m b?y kh�c. D?n theo tr� nh? c?a Lydia Tchoukovskaia.