Võ Phi?n, th? v?i th?n

L� H?u

Nh� v?n/nh� th? V� Phi?n

Th? th?n, nh� v?n V� Phi?n g?i th? c?a m�nh l� v?y. Th? ?y hay, d? th? n�o? M?t v�i �b?n v?n� c?a �ng t?ng cho nh?ng nh?n x�t th�nh th?t v? th? �ng.

Ng??i th? nh?t l� nh� v?n Mai Th?o, �V� Phi?n c?ng c� ch? ???c ch? kh�ng ???c� Th? d?. T?p v?n hay�.⁽¹⁾ Ng??i th? hai l� nh� ph� b�nh v?n h?c Th?y Khu�, �T�i c?m ph?c m?t s? truy?n ng?n, truy?n d�i, tu? b�t c?a V� Phi?n� Th? V� Phi?n kh�ng hay.� ⁽²⁾

Ng??i th? ba, n?u k? th�m ???c, c?ng l� ch? quen bi?t c?a V� Phi?n. Ng??i n�y kh�ng n�i th? �ng hay, d? chi c?, ch? th�nh th?t cho bi?t l� kh�ng ch?n ???c b�i n�o trong thi t?p c?a �ng. C�u chuy?n ???c m?t �b?n th?� c?a �ng thu?t l?i, �Th? V� Phi?n kh�ng t?, nh?ng r� r�ng n� kh�ng ???c gi?i tr? ?�n nh?n. Khi c�n s?ng g?n nhau ? Nam Calif., c� l?n �ng gh� t? x� u?ng tr� v� than r?ng: �T�i c� t?ng cho X (m?t ng??i vi?t ph� b�nh tr? b�n �c) m?t cu?n, v� c?u ?y c� th? cho t�i b?o r?ng �Ch�u ?� nh?n ???c t?p th? c?a b�c v� ?� ??c, nh?ng n?u ch?n, ch�u ch? c� th? ch?n ???c c�i t?a t?p th? th�i.�� ⁽³⁾

C�i t?a c?a t?p th? ?y l� Th? Th?n, t?p th? duy nh?t c?a V� Phi?n do nh� xu?t b?n An Ti�m ? Paris ?n h�nh n?m 1997. T�c gi? thi t?p k? c�u chuy?n ?y cho b?n m�nh nghe, nh? m?t ki?u t? tr�o r?ng th? m�nh ?�ng l�� th? th?n.

Qua ?�, h?n nh� th? c?ng nh?n ra r?ng ??i t??ng ??c gi?, c? gi� l?n tr? ??u kh�ng m?n m� l?m v?i th? m�nh. �ng c� bu?n kh�ng? T�i ch?c �ng ch?ng bu?n phi?n v� c?ng ch?ng ng?c nhi�n. ?� t? nh?n th? m�nh l� �th? th?n� th� c� m�ng g� n?a ??n l?i khen ch� th? gian. Kh�ng bu?n, �ng c�n vui vui n?a l� kh�c v� d� sao c?ng nh?n ???c nh?ng ph?n h?i ch�n th?c, v?n h?n l� ch?ng ai bu?n khen ch� cho m?t ti?ng c? nh? l� thi t?p ?y ch?a h? ra ??i.

Nh?ng ng??i �ch� th? V� Phi?n l� do k? v?ng th? �ng c?ng hay kh�ng k�m nh?ng truy?n ng?n truy?n d�i, t?p v?n t?p b�t c?a �ng. N?u �ng kh�ng ph?i l� V� Phi?n th� ng??i ta c?ng ch?ng khen ch� g� v� con s? ng??i l�m th? d? ??m kh�ng h?t. Th? V� Phi?n n?u kh�ng hay ???c nh? t�y b�t V� Phi?n c?ng l� chuy?n th??ng, ??n gi?n l� �ng kh�ng s? tr??ng v? th? ph�. N?u ?�i l�c �ng c� nh?ng ph�t ng?u h?ng m� ph�ng b�t l�m th?, v? tranh hay vi?t nh?c th� c?ng ch? nh? nh?ng b??c �th? th?n� d?o ch?i sang khu v??n nh� h�ng x�m.

Th? V� Phi?n c?ng t?a b?c ch�n dung t? h?a, ??c t? r� n�t t�nh c�ch, t�m tr?ng con ng??i th?t n?i �ng. ??y l� b?c ch�n dung c?a �ng gi� nh� qu� �th�ng h?u�. M�nh t? v? m�nh, x?u ??p g� c?ng l� m�nh.

Kh�ng ph?i l� th? �ng kh�ng c� nh?ng ph?n h?i t�ch c?c. M?t v�i �b?n v?n� kh�c l?i r?ng r�i l?i khen, n�ng t?m th? V� Phi?n s�nh vai c�ng nh?ng ti?ng th? Xu�n Di?u, Huy C?n, Ch? Lan Vi�n� C� ?i?u, �ng gi� V� Phi?n r?t �tinh�, l?i t?ng l� nh� ph� b�nh th?, ch?ng ph?i c? t�n t?ng ho?c khen chung chung l� �ng th�ch ?�u, n?u kh�ng ch? ra ???c nh?ng ch? ?�ng khen. Ch?ng th� ch� nh?ng ch? ?�ng ch� �ng l?i th�ch h?n.

Nh� ph� b�nh tr? b�n �c, qua l?i k? c?a V� Phi?n, kh�ng ch?n ra ???c b�i n�o trong s? h?n n?m m??i b�i trong thi t?p ?y th� k? c?ng h?i kh� t�nh, ch? ???c c�i n�i th?ng n�i th?t. C?ng l� chuy?n �kh�ng ch?n ???c b�i n�o�, nh� v?n V� Phi?n t?ng t? ra th�n ph?c l?i nh?n ??nh, ph� b�nh th? c?a �trung ni�n thy s?� B�i Gi�ng.

��?i v�o c�i th?� c?a c�c thi s? c�ng th?i v?i m�nh, B�i Gi�ng c�ng t? ra tinh qu�i qu� l?m. Ch?ng h?n v? tr??ng h?p m?t thi s? n? � ??ng h??ng v?i �ng � �ng n�i qua n�i l?i m?t h?i, r?i �ng b?o tr�t ?�nh m?t t?p th? c?a b?n n�n kh�ng tr�ch ???c b�i n�o� N�i v? m?t thi s? kh�c, �ng b?o kh?i c?n tr�ch th?, ch? c?n n�u ra c�c t�n b�i c?ng ??. V� �ng li?t k� m?t lo?t t�n b�i t�m lum; ch? c� t�n b�i th�i. C� nhi?u thi s?, �ng �?i v�o c�i th?� c?a ng??i ta m?t h?i m� kh�ng th?y �ng ch?n ???c b�i n�o, th?m ch� m?t � hay m?t c�u hay, m?t ch? ??p c?ng kh�ng!� (�B�i Gi�ng�, V� Phi?n, 3/1993).

Kh�ng r� nh� ph� b�nh B�i Gi�ng c� �?i v�o c�i th?� c?a V� Phi?n theo l?i ?y. C� ?i?u, n�i ??n c�i �tinh qu�i� c?a B�i Gi�ng th� c?ng ph?i n�i ??n c�i �kh�o� c?a V� Phi?n. Trong m?t b�i nh?n ??nh v? th? c?a m?t thi s? quen t�n, nh� ph� b�nh V� Phi?n ?i t?i k?t lu?n, �Ch?n th? T??ng Linh qu? kh�: ch?n b�i n�y e l�m m?t l�ng b�i kia.� (�T??ng Linh�, V� Phi?n, 10/1986). K?t qu? c?a c�ch n�i �hu? v?n� n�y l� kh�ng b�i n�o c?a thi s? T??ng Linh ???c ch?n, v� b�i n�o c?ng hay c?, kh�ng h?n kh�ng k�m.

Ho?c, trong m?t b�i b�o vi?t v? tuy?n t?p Nh?ng truy?n ng?n hay nh?t c?a qu� h??ng ch�ng ta (1974), thay v� n�i m?t s? truy?n trong tuy?n t?p ?y kh�ng ???c hay l?m do t�c gi? kh�ng s? tr??ng v? th? lo?i truy?n ng?n, V� Phi?n n�i kh�c ?i: �M?t s? c�c v? ???c ch?n v?n l� nh?ng t�i n?ng ???c k�nh n? trong c�c ??a h?t thi ca, kh?o lu?n, ph� b�nh v.v… ??a h? v�o m?t tuy?n t?p truy?n, h? b? th?t th? v� thi?t th�i trong m?t ??a h?t xa l?.� ⁽⁴⁾

V?a kh�o v?a h�m h?nh, d?u ?n quen thu?c c?a gi?ng v?n V� Phi?n.

C�i tinh qu�i c?a B�i Gi�ng v� c�i kh�o c?a V� Phi?n, kh�ng ch?c ai h?n ai. Hai nh� ph� b�nh t?m c? n�y l?i c� ch? g?n nhau l� ??u h? th?p gi� tr? th? c?a m�nh. V� Phi?n g?i th? m�nh l� �th? th?n�: �T�i tu?i h?n t�m ch?c, b?t b�t ch?ng c�n vi?t l�ch g� n?a! Th?nh tho?ng qu? qu�o v�i c�u g?i l� th?� th?n� ⁽⁵⁾ B�i Gi�ng g?i th? m�nh l� �th? chu?n chu?n ch�u ch?u�.

Th? hay thi�n h? l�m r?i

Ch? c�n th? d? cu?c ??i cho t�i

(�Th? d?i�, B�i Gi�ng)

C�u th? B�i Gi�ng truy?n c?m h?ng cho nh?ng ng??i l�m th? d?.

* * *

B�a thi t?p Th? Th?n

Kh�ng nh? B�i Gi�ng, n�i v�ng v�o m�i m� ch?ng ch?n cho ???c b�i n�o, c?ng kh�ng nh? V� Phi?n, ng?i ch?n b�i n�y m?t l�ng b�i kia, t�i v?n ch?n ???c cho m�nh m?t ?�i b�i trong thi t?p Th? Th?n. Nh?ng b�i kh�c c� m?t l�ng c?ng ?�nh ch?u v?y.

Ch?ng h?n, m?t b�i kh� ti�u bi?u cho c�i t?a thi t?p. Xu�n Di?u �v? v?n c�ng m�y�, V� Phi?n th? th?n c�ng gi�.

V??n v?ng ?�i khi ta th? th?n
V??n v?ng ?�i khi gi� quanh qu?n
Th?n th? gi�y l�t ta v�o nh�
Qu?n quanh gi�y l�t gi� bay xa

(�R?i c?ng b? qua th�i�, 10/1993)

C? th?, c? th? th? th?n th?n, h?t ?i quanh ?i qu?n l?i ?i ra ?i v�o, m�i ??n c�u th? cu?i.

Chuy?n g� r?i c?ng b? qua th�i

??n ch? n�y h?n ai c?ng ??ng t�nh v?i nh� th? cho ??u �c nh? nh�m, th?nh th?i v� c?ng mu?n ???c c�ng �ng th? th?n.

Ho?c, m?t ?�i c�u l?c b�t l� l?.

T�i n?m th?a th�i gi?a ??i

Ngh? em th?a th�i ??ng ng?i n?i nao?

(�Bu?i tr?a�, 6/1994)

C�u l?c b�t n�y m?i th?t l� hay,

C� khi v�o bu?i n?ng hanh
Ta l� m?t m?nh tr?i xanh n?m n�o

(�C� khi�, 12/1993)

Th? v� tranh l� hai m�n ch? c� �c?m� th�i ch? kh�ng gi?i th�ch, c?t ngh?a chi c?. Khen m?t b�i th? hay c?ng nh? khen m?t b?c tranh ??p, d? r?i v�o ch? quan. Nh?ng c�u th? hay l� nh?ng c�u th? ??p, t?a nh?ng b�ng hoa ??p. Ng??i kh�c c� th? ch?n cho m�nh nh?ng b�i th?, c�u th? kh�c trong thi t?p ?y nh? ch?n nh?ng b�ng hoa, nh?ng v? ??p kh�c nhau.

C� m?t b�i th?, t�i ch?c V� Phi?n l?y l�m t�m ??c, b�i �M?c m?c�. �ng ??a b�i th? n�y v�o trang cu?i tuy?n t?p t?p b�t Cu?i C�ng (2009), c?ng l� t�c ph?m cu?i c�ng trong ??i c?m b�t c?a �ng, nh? l?i chia tay v?i ??c gi? t?ng g?n b� v?i m�nh t? bao nhi�u n?m qua.

Th??ng th� th? m?c m?c kh� l� b�i th? hay, cho d� c� n�i l� c�i hay c?a m?c m?c. Th? V� Phi?n l?i kh�c, nh?ng c�u l?c b�t �m?c m?c� nh?

X?a t?ng c� x�m c� l�ng
B� con c� b�c h? h�ng g?n xa
Con tr�u, con ch�, con g�
?�n c�, l? s?, ??u l� c? tri

c� th? ??a v�o s�ch gi�o khoa c?a h?c sinh b?c ti?u h?c nh? m?t b�i H?c Thu?c L�ng, v?i ph?n gi?i ngh?a ti?ng H�n-Vi?t hai ch? �c? tri�. C�u th? ti?p l?i l� c�u c?m th�n,

M�a may m�i ch?ng ra g�!

M?t ng??i nh? V� Phi?n, v?n ???c xem l� m?t trong nh?ng nh� v?n h�ng ??u c?a v?n h?c mi?n Nam, l?i t?ng c� l�c ng�n ng?m m� th?t l�n nh? v?y. Nh?ng k? h?u sinh th?a s?c l?m t�i, li?u c� �m�a may� ???c h?n �ng?

V� Phi?n, nhi?u ng??i ch? mong ???c nh? �ng. �ng c� m?t b? d�y v?n nghi?p kh� ai qua m?t. �ng ???c nhi?u ng??i y�u, ???c kh�ng �t k? gh�t; ???c nhi?u l?i khen, ???c kh�ng �t ti?ng ch�. N?u ch? ???c y�u, ???c khen th�i th� ch?a l?y g� l�m n?i ti?ng. �ng th?c s? n?i ti?ng.

V� Phi?n, cu?i ??i, �ng tr? l?i l� �ng gi� nh� qu� xu? x�a m?c m?c. �ng ch?ng c�n b?n t�m, b?n tr� ?i?u g� cho n?ng ??u m?t �c. �ng th? th?n, th? th?i, thanh th?n ??i vi?c g� ??n s? ??n.

C�i ?�ng qu� c?a m?c m?c l� t�nh ch�n th?c, ch�n t�nh, kh�ng hoa h�e hoa s�i, kh�ng kh�ch kh� m�u m�. Ch�nh c�i m?c m?c ?y l�m n�n gi?ng th? V� Phi?n. ??c th? V� Phi?n, l� �??c� m?t �ng gi� nh� qu� th�ng h?u. Kh�ng c� hay, d? g� ? trong th? �ng, ch? c� ng??i ??c c� ch?u c�i m?c m?c trong th? ?y hay kh�ng.

�t th?y ai g?i V� Phi?n l� nh� th?, l� thi s?, c� th? v� �ng ?� c� nh?ng danh hi?u kh�c n?i tr?i h?n. V� Phi?n, t�i kh�ng ngh? l� �ng mu?n t�m th�m danh x?ng n�o n?a. �ng ch? l�m th? cho vui, cho th? gi�n ??u �c, ho?c ?? gi?i b�y t�m s?, chia s?t n?i ni?m v?i nh?ng ng??i ch?u kh� ??c th? �ng. �ng t? tay tr�nh b�y, t? m�y m� th?c hi?n nh?ng t?m thi?p nh?, ghi l�n ?� nh?ng c�u th? �t? t?� nh? m�n qu� nho nh? d�nh g?i t?ng b� b?n th�n quen v�o nh?ng ph�t cu?i c?a ??i m�nh.

T?ng th? l� m?t th� ch?i tao nh�. Ng??i nh?n ???c m�n qu� �??c bi?t� ?y h?n vui, tr�n tr?ng v� c?m ??ng. C?m ??ng ? c�ch �ng trao t?ng h?n l� ? n?i dung, t�nh � b�i th?. C?a cho kh�ng b?ng c�ch cho. Vi?c chu?n b? t? xa, s?p ??t tr??c m?i chuy?n ?y ?? th?y ? �ng t�nh chu ?�o, �n c?n v� qu� tr?ng t�nh b?ng h?u.

Th? Th?n, t?p th? ?y c?ng l� m�n qu� nh?, ??n s? nh? t?m l�ng nh� th? g?i l?i ng??i ??i, nh? �tr�i cam tr�i qu�t l�m qu� bi?u nhau�, c�ch n�i c?a V� Phi?n trong l?i t?a thi t?p. D� chua hay ng?t, ngon hay d? th? n�o h?n ai c?ng vui v? c?m v?.

? V� Phi?n, v?n l� ng??i, th? c?ng l� ng??i. Th?t th� v? nh?n ra hai con ng??i, hai t�nh c�ch ??i ngh?ch trong nh� v?n, nh� th? V� Phi?n. V?n �ng tinh t? bao nhi�u th� th? �ng m?c m?c b?y nhi�u.

* * *

B?t ???c m?t c�u th? hay lu�n l� ?i?u th� v?.

Tr�ng l�n ch? g?p b?u tr?i l� quen

C�u th? cu?i trong b�i th? �M?c m?c�, c?ng l� d�ng cu?i trong trang cu?i t�c ph?m cu?i c�ng c?a V� Phi?n. C�u th? ?�nh d?u k?t th�c s? nghi?p v?n ch??ng tr?i d�i g?n 60 n?m c?a V� Phi?n, t? trong n??c ra t?i h?i ngo?i. C�u th? ph?i tr?i n?i ni?m c?a m?t nh� v?n bao n?m bi?n bi?t s?ng ki?p tha h??ng.

B?u tr?i n�o c?ng ch? m?t b?u tr?i, v?ng tr?ng n�o c?ng ch? m?t v?ng tr?ng, con ng??i ch?n ch?t mang t�m h?n thi nh�n ?y t?ng c� nh?ng ph�t th?n th?, d�i m?t nh�n m�y tr�i m� m? m�ng c?nh tr?i m�y non n??c qu� nh�.

M?t ng??i nh? V� Phi?n, t�i hi?u, khi ?� l�a b? qu� h??ng m�nh th� d?u c� ?i kh?p n?m ch�u b?n bi?n l�c n�o c?ng canh c�nh b�n l�ng n?i nh? th??ng qu�. Tu?i ??i c�ng ch?ng ch?t, t�nh qu� c�ng ??m ?�. C�ng xa qu� l�u n?m, n?i nh? c�ng th�m se s?t.

T�i ch?c kh�ng �t ng??i, nh?ng l�c th? th?n nh�n tr?i hiu qu?nh, b?t gi�c nh? c�u th? V� Phi?n kh�ng kh?i nghe l�ng g?n l�n m?t m?i c?m ho�i.

Tr�ng l�n ch? g?p b?u tr?i l� quen

V� Phi?n, kh�ng kh� ?? nh?n ra �ng, �ng l� �m?t m?nh tr?i xanh n?m n�o�.

⁽¹⁾ Th?y Khu�, N�i chuy?n v?i nh� v?n Mai Th?o v� Tr?n V?, t?p ch� H?p L?u s? 100, Calif. 5&6/2008

⁽²⁾ L� Qu?nh Mai, Th?y Khu� tr? l?i ph?ng v?n c?a L� Qu?nh Mai, thuykhue.free.fr, 2011

⁽³⁾ H� Th�c Sinh, Lan man chuy?n th?, vantholacviet.com, 2016

⁽⁴⁾ V� Phi?n, ??c: �Nh?ng truy?n ng?n hay nh?t c?a qu� h??ng ch�ng ta� (1974),

vuongtrinhan.blogspot.com, 5/2017

⁽⁵⁾ Nguy?n Ho�ng V?n, V� Phi?n ?� v? g?p B�i Gi�ng, tienve.org, 2015