Khế Iêm
THE BALLAD OF JESUS ORTIZ
Jake’s family were vaqueros.
They worked the cattle drives
Down from Montana to market.
They did what it took to survive.
Jake’s real name was Jesus,
Which the Anglos found hard to take,
So after a couple of days,
The cowboys called him Jake.
When Jake was twelve, his father
Brought him along to ride.
“Don’t waste your youth in the pueblo.
Earn by your father’s side.”
The days were hot and toilsome,
But all of the crew got fed.
It wasn’t hard to sleep on the ground
When you’ve never had a bed.
Three thousand head of cattle
Grazing the prairie grass,
Three thousand head of cattle
Pushed through each mountain pass.
Three thousand head of cattle
Fording the muddy streams,
And then three thousand phantoms
Bellowing in your dreams.
At night when the coyotes called,
Jake would sometimes weep
Recalling how his mother
Sang her children to sleep.
But when he rose in the morning,
The desert air was sweet.
No sitting in a mission school
With bare and dusty feet.
And when the drive was over,
He got his pay — and then
He came back to the pueblo
Where he was one of the men.
Ten years on the open range
He led the vaquero’s life,
Far from his home in Sonora,
No children and no wife.
Then Jake headed north to Wyoming
To find his winter keep
Among the Basques and Anglos
Who raised and slaughtered sheep.
He came to cold Lost Cabin
Where the Rattlesnake Mountains rise
Over the empty foothills,
Under the rainless skies.
The herders lived in dugouts
Or shacks of pine and tar.
The town had seven buildings.
The biggest was the bar.
John Okie owned the town,
The Sheep King of Wyoming.
He owned the herds. He owned the land
And every wild thing roaming.
He hired Jake for his tavern.
He let him sleep in the kitchen.
Mexicans worked hard.
And didn’t waste time bitching.
Tending bar was easier
Than tending cattle drives.
Jake poured the drinks while the men
Complained about their lives.
Jake never asked them questions.
He knew what he needed to know —
Men working in Lost Cabin,
Had nowhere else to go.
Jake married a sheepherder’s daughter,
Half Indian, half white.
They had two sons, and finally
Things in his life were right.
He told his boys his adventures
As a cowboy riding the plain.
“Papa,” they cried, “will you take us
When you ride out again?”
One night he had an argument
With a herder named Bill Howard,
A deserter from the Border War,
A drunkard, and a coward.
“Bring over that bottle of whisky!
If you don’t grab it, I will.”
“Okie said to cut you off
Until you paid your bill.”
Bill Howard slammed his fist down,
“Is this some goddamn joke,
A piss-poor Mexican peon
Telling me I’m broke?”
A little after midnight
Bill came back through the door.
Three times he shot his rifle,
And Jake fell to the floor.
Then Bill beheld his triumph
As the smoke cleared from the air —
A mirror blown into splinters,
And blood splattered everywhere.
A sudden brutal outburst
No motive could explain:
One poor man killing another
Without glory, without gain.
The tales of Western heroes
Show duels in the noonday sun,
But darkness and deception
Is how most killing is done.
Father Keller came from Lander
To lay Jake in the ground.
A posse searched the mountains
Until Bill Howard was found.
There were two more graves in Wyoming
When the clover bloomed in spring.
Two strangers drifted into town
And filled the openings.
And two tall boys departed
For the cattle drives that May.
With hardly a word to their mother
Who watched them ride away.
* Dana Gioia is an award-winning poet. Former Chairman of the National Endowment for the Arts, Gioia is a native Californian of Italian and Mexican descent. In 2015 Gioia was appointed the State Poet Laureate of California by Governor Jerry Brown.
BÀI CA VỀ JESUS ORTIZ
Gia đình Jake là những chàng cao
Bồi. Họ làm việc chăn gia súc
Từ vùng Montana cho tới
Lúc bán ra thị trường. Họ làm
Để sinh tồn. Tên thật Jake là
Jesus, những người Mỹ thấy khó
Gọi vì vậy hai ngày sau, những
Chàng cao bồi gọi ông là Jake.
Khi Jake mười hai tuổi, cha ông
Mang ông rong ruổi trên lưng ngựa.
“Đừng lãng phí tuổi xuân ở thị
Trấn, hãy đi kiếm ăn cùng cha.”
Những ngày làm việc nóng và vất
Vả nhưng cả nhóm có được cái
Ăn. Không khó ngủ trên đất khi
Chưa bao giờ ngủ giường. Ba ngàn
Đầu gia súc thả gặm cỏ trên
Thảo nguyên, ba ngàn đầu gia súc
Luồn qua mỗi hẻm núi. Ba ngàn
Đầu gia súc lội qua những dòng
Suối ngầu đục, và rồi ba ngàn
Bóng ma rống lên trong giấc mơ.
Ban đêm những con sói tru, đôi
Khi Jake rướm nước mắt nhắc nhớ
Làm sao mẹ hát ru con ngủ.
Khi thức dậy vào buổi sáng, không
Khí sa mạc êm ả. Nhưng ông
Không học trong trường mà làm việc
Với chân trần lấm bụi. Và khi
Công việc xong, lãnh lương – và sau
Đó trở lại thị trấn nơi ông
Đã là một trong những người trưởng
Thành. Mười năm ở trại chăn nuôi
Ông sống cuộc đời cao bồi, không
Vợ không con, xa quê hương nơi
Sonora. Rồi Jake hướng về
Phía bắc tới Wyoming, tìm việc
Trong mùa đông, giữa những người chăn
Gia súc và những người Mỹ, ai
Nuôi dưỡng và ai tàn sát cừu.
Ông đến Lost Cabin giá lạnh
Nơi những ngọn núi Rattlesnake
Mountain nhô lên khỏi những chân
Đồi trống rỗng dưới bầu trời không
Mưa. Những người chăn gia súc sống
Trong những hang nhỏ hoặc túp lều
Dựng bằng gỗ thông và hắc ín.
Thị trấn có bảy ngôi nhà. Lớn
Nhất là quán rượu. John Okie,
Ông vua cừu ở Wyoming, sở
Hữu thị trấn. Sở hữu đàn gia
Súc. Sở hữu đất đai và mọi
Thứ hoang dã lang thang. Ông mướn
Jake làm cho quán rượu. Cho ngủ
Trong nhà bếp. Người Mexico
Làm việc chăm chỉ và không phí
Thì giờ phàn nàn. Chăm sóc quán
Rượu dễ hơn chăn đàn gia súc.
Jake rót thức uống trong khi những
Người đàn ông than phiền về đời
Sống. Jake không bao giờ hỏi họ
Những câu hỏi. Ông biết những gì
Cần biết – những người làm việc ở
Lost Cabin không còn nơi nào
Để đi. Jake cưới con gái một
Người chăn cừu lai nửa da đỏ
Nửa da trắng. Họ có hai con
Trai, và cuối cùng mọi việc trong
Đời đều ổn thỏa. Ông nói với
Các con về những cuộc phiêu lưu
Của ông, chàng cao bồi cưỡi ngựa
Trên thảo nguyên. “Cha” chúng kêu lên,
“Cha sẽ cho chúng con theo khi
Cha cưỡi ngựa ngoài thảo nguyên lần
Nữa chứ?” Một đêm ông có cuộc
Tranh cãi với Bill Howard, một
Kẻ chăn gia súc, một kẻ đào
Ngũ trong cuộc Chiến tranh Biên giới,
Một kẻ say sưa và hèn nhát.
“Mang chai whisky qua đây! Nếu
Không, tao đến lấy.” – “Okie nói
Không bán trừ khi anh trả tiền
Trước.” Bill Howard đấm nắm tay
Xuống bàn, “Đây là trò đùa chết
Tiệt gì thế, một tên làm công
Mexico nghèo kiết xác, nói
Tao bần cùng?” Chẳng bao lâu sau,
Nửa đêm Bill trở lại qua cửa.
Hắn bắn ba lần bằng súng trường,
Và Jake ngã xuống. Bill nhìn chiến
Thắng như làn khói tan trong không –
Một tấm gương vỡ ra từng mảnh
Và máu tung tóe khắp nơi. Cơn
Giận dữ tàn bạo bất ngờ, không
Động cơ: Một kẻ nghèo giết một
Kẻ nghèo khác, không vinh quan, không
Lợi lộc. Câu chuyện về những người
Hùng phương Tây thể hiện cuộc đọ
Súng tay đôi dưới ánh mặt trời
Trưa, nhưng ở đây một kẻ từ
Bóng tối và dối lừa đã thực
Hiện sự giết chóc. Cha Keller
Đến từ Lander chôn cất Jake.
Một đội cảnh sát lục soát những
Ngọn núi đến lúc Bill Howard
Được tìm thấy. Có thêm hai nấm
Mồ ở Wyoming khi cỏ ba
Lá bừng nở vào mùa xuân. Hai
Đứa con nay đã lớn trôi dạt
Vào thị trấn và lấp đầy công
Việc bỏ trống. Và hai chàng trai
Cao lớn bắt đầu chăn gia súc
Vào tháng Năm. Thật khó nói nên
Lời với những người mẹ nhìn theo
Họ cưỡi ngựa đi xa.
*Chú thích
– Vaguero: tiếng Spanish gọi “cao bồi”
– Pueblo: tiếng Spanish gọi “thị trấn” hay “làng”.
– Gia súc được chăn cho lớn ở mùa Xuân, Hạ và Thu, bán cho các lò mổ ở mùa Đông. Mùa Đông những chàng cao bồi phải đi tìm việc khác.
– Basque: tiếng Spanish gọi “người chăn gia súc” (ở đây là người Mexico).
– Anglo (Anglo-Saxon): chỉ người nói tiếng Anh, ở đây là người Mỹ.
– Dugout: cái hang nhỏ. Bar: nơi chỉ bán rượu. Tavern: nơi bán rượu và thức ăn
* Dana Gioia, nhà thơ từng đoạt giải thưởng, và là Cựu Chủ tịch của Tổ chức Tài trợ Nghệ thuật Quốc gia. Ông là người California gốc Ý và Mexico. Vào năm 2015 Gioia được Thống đốc Jerry Brown bổ nhiệm Nhà thơ danh dự California.
Ông cũng cộng tác với Báo Giấy, Poetry Journal In Print, cùng với các nhà thơ Frederick Turner, Frederick Feirstein, William B Noseworthy, Alexander Kotowske, Angela Saunders tham gia cuộc hội thảo “Thơ Tân Hình Thức Việt: Tiếp Nhận và Sáng Tạo”, do Sông Hương tổ chức năm 2014, tại Huế. Những tiểu luận và thơ dịch của ông xuất hiện trên Tạp chí Thơ, Báo Giấy, Sông Hương, Poetry Journal In Print, các website www.thotanhinhthucviet.vn, www.thotanhinhthuc.org, www.vanviet.info … Ông cũng là người tổ chức buổi đọc thơ song ngữ Anh Việt, tại quận Cam, California ngày 20 tháng 11, 2016, trong chương trình đọc thơ khắp 58 quận thuộc tiểu bang California của nhà thơ danh dự tiểu bang, với sự tham gia của Khế Iêm và nhà nghiên cứu âm nhạc trẻ Tina Hùynh.
